BÓG A ZŁO

BÓG A ZŁO

Czy zło stanowi

dowód na

nieistnienie Boga?

PROBLEM ZŁA

PROBLEM ZŁA

Człowiek żyjąc doświadcza

dwojakiego rodzaju zła:

Zła naturalnego

Zła naturalnego

- powodowane jest

ono przez niezależne od człowieka

czynniki takie, jak klęski

żywiołowe, katastrofy, choroby itd.

Zła moralnego

Zła moralnego

– powodowane jest

ono przez człowieka.

Nasze codzienne doświadczenia nie

pozostawiają wątpliwości, co do

tego, że zło jest dotkliwie realne.

Wystarczy, że pomyślimy o wojnach,

morderstwach, aktach terroru,

kataklizmach, okrucieństwie i

chorobach.

Jak można pogodzić istnienie takiego

ogromu zła z wyobrażeniem

całkowicie i nieskończenie dobrego

Boga?

Czy Bóg wszechmocny nie mógł

zapobiec złu?

OBRAZ BOGA

Bóg w teizmie (chrześcijańskim,

judaistycznym, muzułmańskim)

przedstawiany jest zawsze jako

absolutnie wszechmocny i absolutnie

dobry.

Tak pojmując też Boga formułuje się

zarzut wobec Niego:

Skoro zło istnieje na świecie to sam Bóg

musi być albo zły, albo bezsilny, albo

zły i bezsilny zarazem.

Niewątpliwie istnienie w świecie zła

doprowadziło wielu ludzi do odrzucenia

wiary w Boga.

Najpopularniejszym argumentem przeciwko

istnieniu Boga jest stwierdzenie, że

wszechmocny i dobry Bóg nie mógł

dopuścić do tak wielu cierpień.

Zło źródłem absurdu

Zło zrośnięte jest z człowiekiem, stale przy nim

obecne w różnych formach a jednak nie

przestaje ono wprawiać człowieka w

zdziwienie. Jest ono źródłem braku sensu,

braku ładu w ludzkim życiu. Gdy dotyka

człowieka zło wtedy mówi on:

„życie straciło

sens”.

Śmierć, cierpienie, ból – to one wprowadzają w

ludzkie życie element bezsensu, absurdalności.

Ks. Józef Tischner

Istnienie zła, zmusza
nas do myślenia, do
takiego myślenia, w
którym ma udział
także czucie,
wyobrażenie sobie i
chcenie – czyli cała
sfera duchowej
aktywności człowieka.

Najprostsza definicja zła

ZŁO JEST TYM

CZEGO POWINNO

NIE BYĆ.

Zło brakiem dobra

Zło stanowi wyłom w racjonalnej

strukturze rzeczywistości. Rzeczywistość

zasadniczo jest rozumna, nie jest

absurdalna, jest racjonalna, zatem zło

zwyciężone jest przez tą rozumność –

przez dobro – jest wiec zło jedynie

częściowym, chwilowym brakiem dobra.

Koncepcje zła jako braku dobra czyni

zadość największym ambicjom człowieka,

by wszystko siłami rozumu objąć i

rozwiązać, nawet niezrozumiałość

istnienia zła.

II SOBÓR WATYKAŃSKI

W Konstytucji

Gaudium et Spes

czytamy:

„Człowiek badając swoje serce, stwierdza, że

jest skłonny również do złego i że jest

pogrążony w rozlicznych

niesprawiedliwościach, które nie mogą

pochodzić od jego dobrego Stwórcy. Często

wzbraniając się uznać Boga za źródło swego

pochodzenia, niszczy również właściwe

nastawienie do swego ostatecznego celu, a

tym samym porządek w sobie samym i

właściwą postawę wobec innych ludzi i

wszystkich rzeczy stworzonych.”

PRÓBY ROZWIĄZANIA

PRÓBY ROZWIĄZANIA

PROBLEMU

PROBLEMU

Istnieje kilka rozwiązań dla

Istnieje kilka rozwiązań dla

zagadnienia zła odnoszonego do Boga

zagadnienia zła odnoszonego do Boga

zdefiniowanego na gruncie teizmu:

zdefiniowanego na gruncie teizmu:

1. Zło nie jest realne

1. Zło nie jest realne

2. Zło jest karą za grzechy

2. Zło jest karą za grzechy

3. Zło jest koniecznym warunkiem dobra

3. Zło jest koniecznym warunkiem dobra

4. Istnienie zła jest koniecznym

4. Istnienie zła jest koniecznym

warunkiem dla wolności woli ludzkiej

warunkiem dla wolności woli ludzkiej

ZŁO NIE JEST REALNE

ZŁO NIE JEST REALNE

Jednym z rozwiązań problemu zła

jest zaprzeczenie realności zła i

twierdzenie, że zło stanowi iluzję,

jest błędem ludzkiego umysłu.

„W rzeczy samej, nic nie jest złem

ani dobrem samo przez się, tylko

myśl nasza czyni to i owo takim.”

William Shakespeare.

Czy jednak jakakolwiek racjonalnie

myśląca osoba, może przyznać, ze

głodujące dziecko jest iluzją? Że

miliony istnień ludzkich straconych

w obozach koncentracyjnych to

iluzja? Takie tłumaczenie zła jest

sprzeczne z pierwszą intuicją

człowieka.

Nawet jeśli przyjąć to tłumaczenie

pojawia się problem innego rodzaju.

Dlaczego Bóg pozwala by człowiek

doświadczał tak bolesnej iluzji?

Zło jest karą, którą

Bóg wymierza

sprawiedliwie, jest

On bowiem nie tylko

Miłosierny ale też

Sprawiedliwy.

W Starym Testamencie

zło i jego skutki dla

człowieka często są

ukazywane jako

kara za grzech.

ZŁO JEST KARĄ

ZŁO JEST KARĄ

Jan Paweł II

Jan Paweł II

wspomina o złu moralnym jako o

konsekwencji grzechu pierworodnego. Pisze on:

„Księga Rodzaju szczegółowo opisuje karę, jaką

ponieśli pierwsi rodzice po swoim grzechu. Ich

kara przeniosła się na całą historię człowieka.

Grzech pierworodny jest bowiem grzechem

dziedzicznym. Jako taki oznacza on pewną

wrodzoną grzeszność człowieka, skłonność do

złego raczej niż do dobrego, która w nim tkwi.

Jest w człowieku jakaś słabość wrodzona natury

moralnej, która idzie w parze z kruchością jego

bytu, z kruchością psychofizyczną. Z tą

kruchością łączą się różnorakie cierpienia,

która Biblia od pierwszych stron wskazuje jako

karę za grzechy.”

Pamięć i Tożsamość, s. 26.

Skłonność do zła jest zapisana w

naturze ludzkiej jako konsekwencja

grzechu pierworodnego.

Nie twierdzi jednak Jan Paweł II, że

wszystko zło jest zasłużone.

W wieku XVIII ogromne trzęsienie ziemi

w Lizbonie zabiło 4000 osób. Pojawiały

się wówczas głosy, że była to kara Boża

za grzechy. Na to tłumaczenie

odpowiedział Wolter: „Czy Bóg podczas

tego trzęsienia Ziemi wybrał sobie

4000 najmniej cnotliwych

Portugalczyków?”

Oczywiście, że takie twierdzenie byłoby

absurdalne.

ZŁO JAKO WARUNEK DOBRA

ZŁO JAKO WARUNEK DOBRA

Niekiedy zło tłumaczy
się jako konieczny
warunek istnienia
dobra.

„Musisz popełnić zło,

aby umieć czynić
dobro”

Mikołaj Gogol

Richard Swinburn

Wiedzę na temat zła, -

twierdzi Swinburn –

człowiek uzyskuje na

drodze rozumowania

indukcyjnego, w którym na

podstawie pewnych

wydarzeń wnioskuje o

wydarzeniach przyszłych.

To w naturze człowiek szuka

rozwiązań co do własnego

życia i postępowania.

Człowiek w naturze rozpoznaje zło jako zło i na

tej podstawie może uczyć się unikać go we

własnym życiu. Zło naturalne jest

Boskim pouczeniem dla człowieka.

Bóg nie pouczył człowieka werbalnie, ale czyni

to poprzez naturę, gdyż w innym razie

musiałby się przed człowiekiem całkowicie

odsłonić i nie byłoby miejsca w ludzkim życiu

na wiarę.

Dlaczego Bóg poucza

człowieka poprzez zło

naturalne?

JOHN HICK

Obecność zła jest

konieczna do pełnego

rozwoju istot ludzkich.

Człowiek w obliczu zła

może się doskonalić.

John Hick zło

interpretuje również w

kontekście wolnej woli

człowiek

Jan Paweł II

Pisał: „Pan Bóg dał hitleryzmowi 12 lat

egzystencji i po 12 latach system ten

się zawalił. Widocznie taka była miara

jaką Opatrzność Boża wyznaczyła

temu szaleństwu … A więc Opatrzność

Boża wyznaczyła temu bestialstwu

tylko 12 lat. Jeżeli komunizm przeżył

dłużej – myślałem – i jeśli ma przed

sobą jakąś perspektywę dalszego

rozwoju to musi być w tym jakiś sens.”

ZŁO KTÓRE MA SENS

„Można było

pomyśleć, że i to zło

było potrzebne

światu i

człowiekowi. Zdarza

się bowiem, że w

konkretnym

realistycznym

układzie ludzkiego

bytowania, zło w

jakimś sensie jawi

się jako potrzebne”.

Zło jako warunek

wolności

Jest kolejna próba teistycznego

wyjaśnienia istnienia zła na ziemi. Gdyby

człowiek nie miał możliwości czynienia

zła nie byłby wolny. Jego postępowanie z

konieczności byłoby dobre, a on sam jak

twierdzą zwolennicy tej teorii byłby

zwykłym automatem, robotem. Dlatego

dobrze jest, że zło istnieje, bo dzięki

niemu możliwy jest wolny wybór

człowieka.

USPRAWIEDLIWIENIE BOGA

– GOTTFRIED LEIBNIZ

Problemem zła w
kontekście Absolutnie
Dobrego Boga zajął się
XVII wieczny filozof

Gottfried Leibniz.

Napisał on dzieło
zatytułowane:
„Teodycea o dobroci Boga,
wolności człowieka i
pochodzeniu zła"

Skąd pochodzi zło?

Leibniz pyta o źródło zła, czy jest ono w

Bogu, skoro wszelki byt

wyprowadzamy od Boga?

„Odpowiedź brzmi, że musimy go

poszukiwać w idealnej naturze

stworzeń, ponieważ owa natura

zawiera się w niezależnych od woli

Boga wiecznych prawdach Jego

rozumu.”

Zło jako brak

Mówiąc jednak ściśle, formalna

przyczyna zła nie ma w sobie nic

sprawczego, zdaniem Leibniza. Przyjął

on klasyczną interpretację zła

polegającą na tłumaczeniu go poprzez

wskazanie na brak. Brak jest czymś,

czego przyczyna sprawcza nie

wytwarza. Dlatego scholastycy mieli

zwyczaj nazywać przyczynę zła:

causa deficiens - przyczyna

niezupełna.

Trzy ujęcia zła w myśli

Leibniza

Zdaniem Leibniza zło można ujmować w

trojaki sposób:

• W sensie metafizycznym

polega na braku, niedoskonałości.

• W sensie fizycznym

polega na cierpieniu.

• W sensie moralnym

polega na grzechu.

Zło jest możliwe, ale nie

jest konieczne

Zło fizyczne i zło moralne nie są wcale konieczne, są

one natomiast możliwe na mocy wiecznych prawd.

Możliwość zła jest

konieczna.

Ponieważ ów niezmierzony obszar

prawd zawiera wszystkie możliwości,

musi istnieć nieskończona wielość

możliwych światów, zło musi

wchodzić w ich skład i nawet

najlepszy ze wszystkich światów musi

je zawierać.

To właśnie skłoniło Boga do

przyzwolenia na zło.

Bóg przyzwala na zło?

Bóg we wszelkich działaniach dąży do

dobra. Leibniz pisze nawet: „Jest On

naprawdę skłonny uświęcić i zbawić

wszystkich ludzi, usunąć grzech oraz

przeszkodzić potępieniu. Jest On

naprawdę skłonny uświęcić i zbawić

wszystkich ludzi, usunąć grzech oraz

przeszkodzić potępieniu.”

Bóg w ogóle nie chce zła moralnego i

nie chce bezwarunkowo zła

fizycznego lub cierpień.

Przyzwolenie na zło

fizyczne.

Bóg pragnie zła fizycznego:

• Jako należnej za winę kary, która

służy poprawie i jako przykład.

• Jako właściwego środka do celu, aby

przeszkodzić większemu złu.

• Jako właściwego środka do celu, aby

uzyskać więcej dobra.

Leibniz w Teodycei

pisze:

„Zło przydaje się często,

aby lepiej odczuć smak

dobra, niekiedy zaś

przyczynia się też do

większej doskonałości

tego, kto je znosi.

Podobnie zasiane ziarno

ulega pewnego rodzaju

zepsuciu, aby

wykiełkować. Tego

pięknego porównania

używał sam Jezus

Chrystus”

Grzech i zło moralne.

Nigdy nie są one przedmiotem Woli Bożej.

Bóg pragnie wszelkiego dobra samego w

sobie, pragnie tego, co najlepsze, jako celu,

niekiedy pragnie czegoś obojętnego oraz

fizycznego zła jako środka, lecz na zło

moralne przyzwala jedynie z racji

koniecznego warunku istnienia w ogóle

świata, zezwala tytułem hipotetycznej

konieczności, która łączy je z tym, co

najlepsze.

To przyzwolenie na grzech jest

przejawem mądrość Boga Stwórcy.

Świat najlepszy z

możliwych.

Bóg zrobił najlepsze, co mógł zrobić,

czyli nie mógł zrobić lepiej, niż zrobił,

inny pogląd o całości Jego dzieła

oznaczałby obrazę Jego dobroci i Jego

mądrości.

Jakkolwiek olbrzymi byłby bezmiar

możliwości, nie jest on większy od

bezmiaru mądrości Boga, który zna

wszystkie możliwości.

Zło jako tajemnica

Wiele istnieje prób rozwiązania

problemu zła. Mimo wszystko

istnienie zła nadal pozostaje

tajemnicą.

Zofia Zdybicka

twierdzi,

że tylko religia przynosi perspektywy

rozwiązania tego problemu.

„Ostateczne wytłumaczenie zła znajduje się

w perspektywie wiary chrześcijańskiej,

przez powiązanie go z tajemnicą

odkupienia, cierpieniem i męką Chrystusa,

która jest droga do zmartwychwstania.”

INNA PERSPEKTYWA ZŁA

Najczęściej, gdy stajemy wobec cierpienia,

pada jedno zasadnicze pytanie:

„Dlaczego?”. Niektórzy twierdzą, że pytanie

to jest źle postawione. Na to pytanie, tutaj

na ziemi, po prostu nie ma odpowiedzi, jest

ono zakryte przed nami do czasu.

Na miejsce tego pytanie stawiają inne „co z

tym cierpieniem mogę zrobić?” Jak z nim

walczyć? Z kim mogę się złączyć przez to

cierpienie?

KONIEC