Uniwersytet Opolski, WPiA

1

Prawo UE - źródła prawa

Jerzy Jendrośka

Acquis communautaire

-pojęcie

• Całokształt dorobku prawnego

UE czyli prawo UE wraz z
ukształtowanym sposobem
jego rozumienia i stosowania,
a także polityki, zwyczaje i
wartości tkwiące u podstaw
funkcjonowania UE

Uniwersytet Opolski, WPiA

2

Acquis communautaire -

fundamentalne cechy porządku

prawnego UE

• Jest efektem przekazania kompetencji przez

państwa członkowskie

• Wiąże

– państwa członkowskie
– instytucje
– podmioty prywatne

• Ma pierwszeństwo wobec prawa krajowego
• Wywiera skutek bezpośredni (na zasadach w

nim określonych)

Uniwersytet Opolski, WPiA

3

Acquis communautaire

- zakres

• Zasady prawa
• Prawo pierwotne
• Umowy międzynarodowe
• Prawo wtórne (pochodne)
• Orzeczenia TSUE

Uniwersytet Opolski, WPiA

4

Zasady prawa

• Zasady ogólne prawa

– Prawa podstawowe
– Zasady prawa międzynarodowego (ale bez. np.

zasady wzajemności)

– Zasady wspólne tradycji prawnej państw

członkowskich

• Zasady własne UE (np. subsydiarności)
• Większość zasad ujęta obecnie w

prawie pierwotnym

Uniwersytet Opolski, WPiA

5

Prawa podstawowe jako

zasady ogólne prawa

• 3. Prawa podstawowe,

zagwarantowane w europejskiej
Konwencji o ochronie praw człowieka
i podstawowych wolności oraz
wynikające z tradycji konstytucyjnych
wspólnych Państwom Członkowskim,
stanowią część prawa Unii jako
zasady ogólne prawa.

Uniwersytet Opolski, WPiA

6

Prawo pierwotne - pojęcie

• System norm o charakterze

konstytucyjnym - określających
podstawowe zasady oraz sposób i
tryb działania samej Unii i jej
organów, w tym kompetencje do
tworzenia prawa wtórnego, a także
prawa podstawowe obywateli Unii

• Obowiązuje zasada lex posterior

Uniwersytet Opolski, WPiA

7

Prawo pierwotne - źródła

• Traktaty wraz z protokołami i

załącznikami

– Traktat z Lizbony
– Traktat o Unii Europejskiej (TUE)
– Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE)

• Traktaty akcesyjne

• Decyzje Rady Europejskiej o zmianie traktatów

• Karta Praw Podstawowych wraz z

wyjaśnieniami

Uniwersytet Opolski, WPiA

8

Prawo pierwotne - cechy

• Akt woli wszystkich państw członkowskich

– może być zmienione przez te państwa

• Stanowi podstawę działania instytucji UE
• Ma prymat wobec prawa wtórnego i prawa

krajowego

• Może określać prawa i obowiązki jednostek i

mieć skutek bezpośredni

• TSUE

– może je interpretować
– nie może kontrolować jego legalności

Uniwersytet Opolski, WPiA

9

Traktaty akcesyjne

• Określają warunki przyjęcia nowych

państw do Unii i wynikające z tego
przyjęcia dostosowania w Traktatach
stanowiących podstawę Unii (art.49
TUE)

• Zawierają

– Odstępstwa

• od obowiązków
• od przywilejów

– Okresy przejściowe

Uniwersytet Opolski, WPiA

10

Decyzje Rady

Europejskiej o zmianie

traktatów

• Decyzje podjęte w wyniku tzw. uproszczonej

procedury zmiany Traktatów (art. 48 TUE )

–

po konsultacji z PE i KE (a jeśli EURO – to z ECB)

• Dotyczą

– części III TFUE dotyczącej wewnętrznych polityk i działań

Unii

– zmian procedury

• zmiana jednomyślności na podejmowanie decyzji

większością kwalifikowaną

• zmiana specjalnej procedury prawodawczej na zwykłą

procedurę prawodawczą

Uniwersytet Opolski, WPiA

11

Umowy międzynarodowe

• Zawierane przez UE z jednym lub z

większą liczbą państw trzecich lub
organizacji międzynarodowych,

• Gdy (art. 216 TFUE)

– Traktaty tak przewidują (np. art 8,37,79 TFUE)
– akty prawa pochodnego tak przewidują
– jest to niezbędne do osiągnięcia celów UE
– gdy ma lub to może mieć wpływ na wspólne

zasady lub zmienić ich zakres

Uniwersytet Opolski, WPiA

12

Umowy międzynarodowe -

cd

• Umowy zawarte przez Unię wiążą

instytucje Unii i Państwa
Członkowskie

• Koncepcja tzw. umów mieszanych

(mixed agreements)

• Specjalny status umów

stowarzyszeniowych (art.217
TFUE)

Uniwersytet Opolski, WPiA

13

Prawo wtórne (pochodne)

- pojęcie

• Prawo tworzone przez instytucje

UE

• w ramach

– swoich kompetencji
– odpowiednich procedur

• na podstawie upoważnienia

przyznanego w prawie pierwotnym

Uniwersytet Opolski, WPiA

14

Prawo pochodne - rodzaje

• Akty wiążące

– Akty prawodawcze
– Akty nieprawodawcze
– Instrumenty WPZB

• Akty niewiążące

Uniwersytet Opolski, WPiA

15

Prawo wtórne –podstawowe

formy aktów instytucji (art

288 TFUE)

• Akty wiążące

– rozporządzenia
– dyrektywy
– decyzje

• Akty niewiążące

– zalecenia
– opinie

Uniwersytet Opolski, WPiA

16

Rozporządzenie

• Instrument ujednolicania prawa w UE
• Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości

i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich
Państwach Członkowskich

• Nie stanowi obowiązków jeśli nie opublikowane

(sprawa C-345/06 – rakieta tenisowa w samolocie)

• Wg Konstytucji miało mieć nazwę:„ustawa

europejska”

Uniwersytet Opolski, WPiA

17

Rozporządzenie –

charakter prawny

• Rozporządzenie prawodawcze
• Rozporządzenie nieprawodawcze

– Delegowane
– Wykonawcze

Uniwersytet Opolski, WPiA

18

Rozporządzenie - cechy

• Adresaci

– wszystkie państwa członkowskie,
– jednostki (osoby fizyczne i prawne)

• Nie wymaga transpozycji
• Obowiązuje bezpośrednio

– zakaz przyjmowania przez państwa członkowskie

wewnętrznych aktów prawnych wprowadzających
rozporządzenia (zasada wypełnionego pola)

– często same zawierają delegację do wydania przepisów

krajowych umożliwiających ich stosowanie (wskazanie
właściwych organów, określenie sankcji za
nieprzestrzeganie itp.)

Uniwersytet Opolski, WPiA

19

Dyrektywa

• Dyrektywa wiąże każde Państwo

Członkowskie, do którego jest
kierowana, w odniesieniu do rezultatu,
który ma być osiągnięty, pozostawia
jednak organom krajowym swobodę
wyboru formy i środków

• Instrument harmonizacji prawa w UE
•  Wg Konstytucji miała mieć nazwę:

„ustawa ramowa”

Uniwersytet Opolski, WPiA

20

Dyrektywa - rodzaje

• Charakter prawny

– Dyrektywy prawodawcze
– Dyrektywy nieprawodawcze

• Delegowane
• wykonawcze

• Rola

– Dyrektywa samoistna
– Dyrektywy ramowe i dyrektywy „córki”

Uniwersytet Opolski, WPiA

21

Dyrektywa - cechy

• Wiąże co do celów, które mają być osiągnięte,
• Wymaga transpozycji (wydania w określonym terminie

przepisów krajowych odpowiadających ich treści)

• Z założenia nie są bezpośrednio skuteczne (

nie są

bezpośrednią podstawą praw i obowiązków osób fizycznych i
prawnych)

, ALE - podmioty prywatne mogą się na nie

bezpośrednio powoływać i wywodzić z nich swoje
uprawnienia - jeśli państwo nie transponowało
odpowiednio dyrektywy (

odnosi się to do stosunków podmiot

prywatny - państwo, a nie do wzajemnych relacji między
podmiotami prywatnymi

Uniwersytet Opolski, WPiA

22

Decyzja

• Decyzja wiąże w całości.
• Decyzja, która wskazuje

adresatów, wiąże tylko tych
adresatów.

 

Uniwersytet Opolski, WPiA

23

Decyzja - cechy

• Regulują przypadki indywidualne - skierowane do

konkretnego, określonego adresata (państwa
członkowskiego, osoby fizycznej lub prawnej).  

• Są bezpośrednio skuteczne - zobowiązują lub

uprawniają adresatów do danego zachowania.

• Wiążą w całości - tzn. że gdy są skierowane do

państwa określają nie tylko cel, ale mogą również
wskazywać konkretne środki do jego realizacji.

• Skierowane do podmiotów indywidualnych -

przypominają decyzje administracyjne

Uniwersytet Opolski, WPiA

24

Akty wiążące

• Akty prawodawcze (rozporządzenia,

dyrektywy, decyzje)

• Akty nieprawodawcze

– Akty delegowane
– Akty wykonawcze
– Porozumienia międzyinstytucjonalne
– Inne

Uniwersytet Opolski, WPiA

25

Akty nieprawodawcze

• Akty delegowane i wykonawcze

– w formie rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji
– podział stworzony przez Traktat z Lizbony

• Akty delegowane – Komisja

– Specjalne warunki kontroli PE i Rady
– Nie ma już komitologii

• Wykonawcze

– zazwyczaj dla Komisji (procedura komitologii

jako kontrola państw członkowskich)

– wyjątkowo dla Rady

Uniwersytet Opolski, WPiA

26

Akty prawodawcze -

pojęcie

• To wiążące akty prawne
• w postaci rozporządzeń, dyrektyw

lub decyzji (art.289 TFUE)

• zawierające istotne elementy

regulacji danej dziedziny (a
contrario art. 290 TFUE)

• przyjmowane w drodze procedury

prawodawczej (art.289 TFUE)

Uniwersytet Opolski, WPiA

27

Akty prawodawcze -

inicjatywa

• Z zasady inicjatywa Komisji

Europejskiej

• W pewnych sytuacjach

– inne instytucje lub EBI
– państwa członkowskie

• Inicjatywa obywatelska - poprzez

KE

Uniwersytet Opolski, WPiA

28

Akty prawodawcze -

procedury

• Przyjmowane w drodze dwóch procedur

– zwykłej procedury prawodawczej
– specjalnej procedury prawodawczej

• Jaka procedura w danym przypadku

określone w Traktatach

• Procedura „kładki” (Rada Europejska

może zmienić ze „specjalnej” na
„zwykłą” procedurę)

Uniwersytet Opolski, WPiA

29

Zwykła procedura

prawodawcza

• Przyjmuje Parlament i Rada

– na wniosek Komisji Europejskiej

• Procedura podobna jak dawna

współdecydowania

Uniwersytet Opolski, WPiA

30

Specjalna procedura

prawodawcza

• Przyjmuje

– Parlament z udziałem Rady
– Rada z udziałem Parlamentu

• Inicjatywa - nie tylko KE

Uniwersytet Opolski, WPiA

31

Akty prawodawcze

• Wymagają

– uzasadnienia
– opublikowania w Dzienniku Urzędowym UE

• Wchodzą w życie

– z dniem w nich określonym, lub
– dwudziestego dnia po publikacji

• Podlegają kontroli parlamentów narodowych

co do zgodności z zasadą pomocniczości

• W Radzie rozpatrywane jawnie

Uniwersytet Opolski, WPiA

32

Akty nieprawodawcze -

cechy

• Wiążą prawnie
• Nie podlegają kontroli

parlamentów narodowych co do
zgodności z zasadą pomocniczości

• W Radzie nie wymagają jawnego

rozpatrywania

Uniwersytet Opolski, WPiA

33

Akty nieprawodawcze

• Jeśli przyjęte w formie postaci rozporządzeń, dyrektyw

lub decyzji wymagają

– 1) uzasadnienia
– 2) opublikowania w Dzienniku Urzędowym UE w przypadku

• rozporządzeń
• dyrektyw skierowanych do wszystkich państw członkowskich
• decyzji, które nie wskazuja adresata

–

3) notyfikacji adresatowi w przypadku

• Dyrektyw , które wskazują adresata
• decyzji, które wskazują adresata

Uniwersytet Opolski, WPiA

34

Akty delegowane - art.290

TFUE

• Akt prawodawczy może przekazywać Komisji

uprawnienia do przyjęcia aktów o charakterze
nieprawodawczym o zasięgu ogólnym, które
uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż
istotne, elementy aktu prawodawczego. 

• Akty prawodawcze wyraźnie określają cele,

treść, zakres oraz czas obowiązywania
przekazanych uprawnień. Przekazanie
uprawnień nie może dotyczyć istotnych
elementów danej dziedziny, ponieważ są one
zastrzeżone dla aktu prawodawczego.

Uniwersytet Opolski, WPiA

35

Akty delegowane –

warunki kontroli

• Warunki, którym podlega przekazanie

uprawnień, są wyraźnie określone w
aktach prawodawczych i mogą być
następujące:

– a)Parlament Europejski lub Rada może

zadecydować o odwołaniu przekazanych uprawnień;
(kontrola ex post)

– b)

akt delegowany może wejść w życie tylko

wtedy, gdy Parlament Europejski lub Rada nie
wyrażą sprzeciwu w terminie przewidzianym przez
akt prawodawczy (kontrola ex ante)

Uniwersytet Opolski, WPiA

36

Akty delegowane -

oznaczenie

• W nagłówku aktów delegowanych

dodaje się przymiotnik
„delegowane” albo „delegowana”.

Uniwersytet Opolski, WPiA

37

Akty wykonawcze -

art.291 TFUE

• Państwa Członkowskie przyjmują wszelkie

środki prawa krajowego niezbędne do
wprowadzenia w życie prawnie wiążących
aktów Unii.

• Jeżeli konieczne są jednolite warunki

wykonywania prawnie wiążących aktów Unii,
akty te powierzają uprawnienia wykonawcze
Komisji lub, w należycie uzasadnionych
przypadkach oraz w przypadkach określonych
w artykułach 24 i 26 TUE, Radzie.

Uniwersytet Opolski, WPiA

38

Akty wykonawcze –

kontrola

• Do celów ustępu 2 Parlament Europejski i

Rada, stanowiąc w drodze rozporządzeń
zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą,
ustanawiają z wyprzedzeniem przepisy i
zasady ogólne dotyczące trybu kontroli
przez Państwa Członkowskie wykonywania
uprawnień wykonawczych przez Komisję

• Rozporządzenie PE i Rady 182/2011

uchylające decyzję Rady z 1999 w sprawie
komitologii

Uniwersytet Opolski, WPiA

39

Akty wykonawcze -

oznaczenia

• W nagłówku aktów wykonawczych

dodaje się przymiotnik
„wykonawcze” albo
„wykonawcza”.

Uniwersytet Opolski, WPiA

40

Porozumienia

międzyinstytucjonalne

• Parlament Europejski, Rada i Komisja

konsultują się wzajemnie oraz za
wspólnym porozumieniem ustalają
warunki współpracy. W tym celu mogą
one, w poszanowaniu Traktatów,
zawierać porozumienia
międzyinstytucjonalne, które mogą
mieć charakter wiążący (art.295
TFUE)

Uniwersytet Opolski, WPiA

41

Akty WPZiB

• Szczegolne zasady i procedury

(art. 24 TUE)

• Formy (art.26 TUE)

– ogólne wytyczne
– decyzje

Uniwersytet Opolski, WPiA

42

WPZiB – zasady

• Określana i realizowana

– przez Rade Europejską i Radę
– stanowiące jednomyślnie

• Nie ma aktów prawodawczych
• Wykonują

– Wysoki Przedstawiciel UE ds. Zagranicznych
– Państwa członkowskie

• Brak jurysdykcji TSUE z wyjątkiem

– Przestrzegania art.40 TUE
– Legalności decyzji ograniczających prawa osób

fizycznych (art. 275 TFUE)

Uniwersytet Opolski, WPiA

43

Akty niewiążące

•

Mogą być adresowane do państw członkowskich, osób
fizycznych i prawnych

•

Niewiążące - nie ustanawiają żadnych praw ani
obowiązków dla adresatów, a jedynie wyrażają
stanowisko organów unijnych w określonej sprawie
(często jedynie mają służyć tworzeniu dobrej praktyki
w tym zakresie)

•

Zalecenia - są kierowane najczęściej do państw
członkowskich 

•

Opinie - są stosowane przede wszystkim w
działalności wewnętrznej instytucji Wspólnot
Europejskich (np. podczas procesu legislacyjnego)

Uniwersytet Opolski, WPiA

44

Zalecenia - art. 292 TFUE

•

Rada przyjmuje zalecenia. Rada stanowi na
wniosek Komisji we wszystkich przypadkach,
gdy Traktaty przewidują przyjmowanie aktów
przez Radę na wniosek Komisji. Rada
stanowi jednomyślnie w dziedzinach, w
których jednomyślność wymagana jest do
przyjęcia aktu Unii. Komisja, a w
szczególnych przypadkach przewidzianych w
Traktatach również Europejski Bank
Centralny, przyjmują zalecenia.

Uniwersytet Opolski, WPiA

45

Zalecenia i opinie – skutek

prawny

• Niewiążące (art.288 TFUE) ale

mają skutek prawny

– Brak wymaganej opinii powoduje

wadliwość aktu

– Zalecenia

• sądy krajowe są zobowiązane do wzięcia

pod uwagę zaleceń w celu rozstrzygnięcia
sporów (sprawa C-322/88 Grimaldi)

• art..117 ust 2 TFUE

Uniwersytet Opolski, WPiA

46

Dziennik Urzędowy UE

• Seria L zawiera publikowane obowiązujące akty

prawne (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, opinie,
zalecenia).

• Seria C zawiera komunikaty (oznaczane skrótem

„COM”) - w tej formie ukazują się propozycje aktów
prawnych, rezolucje, białe i zielone księgi, protokoły
debat parlamentarnych, odpowiedzi na pytania
skierowane do Komisji oraz orzecznictwo i informacje
dotyczące rozpraw przed Trybunałem
Sprawiedliwości.

• W serii S publikowane są ogłoszenia o przetargach

organizowanych przez państwa członkowskie.

Uniwersytet Opolski, WPiA

47