FIZJOLOGIA

 UKŁADU

KRĄŻENIA

FIZJOLOGIA

 UKŁADU

KRĄŻENIA

Liana Puchalska, Stanisław Kowalewski

Liana Puchalska, Stanisław Kowalewski

Układ  sercowo-naczyniowy  ze  względu 
na jego czynność dzieli się na:

• Serce  składające  się  z  dwóch  przedsionków 

(prawego  i  lewego)  i  dwóch  komór  (prawej  i 
lewej)

• Tętnice  i  żyły  krążenia  dużego,  które  tworzą 

dwa  zbiorniki:  zbiornik  tętniczy  duży  i 
zbiornik żylny duży

• Tętnice  i  żyły  krążenia  małego  (płucnego), 

które tworzą dwa zbiorniki: zbiornik tętniczy 
płucny i zbiornik żylny płucny

• Dwie sieci naczyń włosowatych

-  pomiędzy  zbiornikiem  tętniczym  dużym  i 
zbiornikiem żylnym dużym

-  pomiędzy  zbiornikiem  tętniczym  płucnym  i 
zbiornikiem żylnym płucnym

Układ  sercowo-naczyniowy  ze  względu 
na jego czynność dzieli się na:

• Serce

  składające  się  z  dwóch  przedsionków 

(prawego  i  lewego)  i  dwóch  komór  (prawej  i 
lewej)

• Tętnice  i  żyły  krążenia  dużego

,  które  tworzą 

dwa  zbiorniki:  zbiornik  tętniczy  duży  i 
zbiornik żylny duży

• Tętnice  i  żyły  krążenia  małego

  (płucnego), 

które tworzą dwa zbiorniki: zbiornik tętniczy 
płucny i zbiornik żylny płucny

• Dwie sieci naczyń włosowatych

-  pomiędzy  zbiornikiem  tętniczym  dużym  i 
zbiornikiem żylnym dużym

-  pomiędzy  zbiornikiem  tętniczym  płucnym  i 
zbiornikiem żylnym płucnym

 ANATOMIA UKŁADU KRĄŻENIA 

 ANATOMIA UKŁADU KRĄŻENIA 

 UNERWIENIE UKŁADU KRĄŻENIA 

 UNERWIENIE UKŁADU KRĄŻENIA 

UNERWIENIE SERCA

1. Unerwienie współczulne

• Lewy pień współczulny unerwia komory

• Prawy pień współczulny unerwia 

przedsionki oraz węzeł zatokowo-

przedsionkowy

2. 

Unerwienie przywspółczulne

 – nerwy   

     błędne

• Unerwienie węzła zatokowo –przedsionkowego (prawy 

n. X)  oraz przedsionkowo - komorowego (lewy n. X) 

oraz mięśniówki roboczej przedsionków

UNERWIENIE SERCA

1. Unerwienie współczulne

• Lewy pień współczulny unerwia komory

• Prawy pień współczulny unerwia 

przedsionki oraz węzeł zatokowo-

przedsionkowy

2. 

Unerwienie przywspółczulne

 – nerwy   

     błędne

• Unerwienie węzła zatokowo –przedsionkowego (prawy 

n. X)  oraz przedsionkowo - komorowego (lewy n. X) 

oraz mięśniówki roboczej przedsionków

 UNERWIENIE UKŁADU KRĄŻENIA 

 UNERWIENIE UKŁADU KRĄŻENIA 

RECEPTORY ADRENERGICZNE SERCA

•Receptory β

1

 i β

2

 – oba sprzężone z CA przez białko G

s

w przedsionkach receptory β

1

 stanowią 70% receptorów, a w 

komorach – ok. 

80

%

Noradrenalina (NA) ma powinowactwo  zarówno do 

receptorów β

1

 jak β

2

Andrenalina wiąże się z receptorem β

2

Efekt pobudzenia: 

  dodatni efekt ino-, dromo- i chronotropowy

•Receptory 

α

1

 – 

szlak PLC (DAG i IP

3

)

Efekt pobudzenia: słaby efekt inotropowy dodatni

RECEPTORY ADRENERGICZNE SERCA

•Receptory β

1

 i β

2

 – oba sprzężone z CA przez białko G

s

w przedsionkach receptory β

1

 stanowią 70% receptorów, a w 

komorach – ok. 

80

%

Noradrenalina (NA) ma powinowactwo  zarówno do 

receptorów β

1

 jak β

2

Andrenalina wiąże się z receptorem β

2

Efekt pobudzenia: 

  dodatni efekt ino-, dromo- i chronotropowy

•Receptory 

α

1

 – 

szlak PLC (DAG i IP

3

)

Efekt pobudzenia: słaby efekt inotropowy dodatni

!

 UNERWIENIE UKŁADU KRĄŻENIA 

 UNERWIENIE UKŁADU KRĄŻENIA 

RECEPTORY CHOLINERCICZNE SERCA

•Receptory M

2

 – 

sprzężone z CA przez białko G

i 

Efekt pobudzenia: 

ujemny efekt chrono- i dromotropowy, 

a w przedsionkach słaby ujemny efekt inotropowy

RECEPTORY CHOLINERCICZNE SERCA

•Receptory M

2

 – 

sprzężone z CA przez białko G

i 

Efekt pobudzenia: 

ujemny efekt chrono- i dromotropowy, 

a w przedsionkach słaby ujemny efekt inotropowy

!

 UNERWIENIE UKŁADU KRĄŻENIA 

 UNERWIENIE UKŁADU KRĄŻENIA 

RECEPTORY NIEADRENERGICZNE SERCA

•Receptory sprężone z CA przez białko G

s

- 5-HT

4

 efekt inotropowy dodatni w przedsionkach

- H

2

 – efekt inotropowy dodatni w przedsionkach i 

komorach

  - VIP – efekt dodatni inotropowy w komorach

•Receptory sprężone z CA przez białko G

i

 -

 

A

1

 (receptor dla adenozyny) - efekt pobudzenia: ujemny 

efekt chrono- i dromotropowy,      

                                                                                                 

                            w przedsionkach słaby ujemny efekt 

inotropowy

- Receptor dla somatostatyny – efekt inotropwy ujemny w 

przedsionkach

•Receptory sprężone z PLC

- AT

1

, AT

2

  dla angiotenzyny II

- ET

A

 i ET

B

 dla endoteliny

RECEPTORY NIEADRENERGICZNE SERCA

•Receptory sprężone z CA przez białko G

s

- 5-HT

4

 efekt inotropowy dodatni w przedsionkach

- H

2

 – efekt inotropowy dodatni w przedsionkach i 

komorach

  - VIP – efekt dodatni inotropowy w komorach

•Receptory sprężone z CA przez białko G

i

 -

 

A

1

 (receptor dla adenozyny) - efekt pobudzenia: 

ujemny 

efekt chrono- i dromotropowy

,      

                                                                                                 

                            w przedsionkach słaby ujemny efekt 

inotropowy

- Receptor dla somatostatyny – efekt inotropwy ujemny w 

przedsionkach

•Receptory sprężone z PLC

- AT

1

, AT

2

  dla angiotenzyny II

- ET

A

 i ET

B

 dla endoteliny

!

 NEUROGENNE NAPIĘCIE NACZYŃ KRWIONOŚNYCH 



 NEUROGENNE NAPIĘCIE NACZYŃ KRWIONOŚNYCH 



• Unerwienie przez zazwojowe włókna współczulne zwężające naczynia 
dotyczy wszystkich naczyń za wyjątkiem mikrokrążenia i naczyń łożyska

• Obficie są unerwione zespolenia tętniczo-żylne w skórze. Bardzo słabo 

unerwione są naczynia mózgu i naczynia wieńcowe

• Najlepiej unerwione są tętniczki, słabiej tętnice i żyłki. Żyły są słabo 

unerwione

• Neurogenne rozszerzenie naczyń krwionośnych odbywa się głównie 

przez zahamowanie tonicznej aktywności współczulnej. 

• Rzadko naczynia rozszerzane są w sposób czynny przez współczulne lub 

przywspółczulne włókna rozszerzające i 

nie jest to wpływ 

toniczny

• Unerwienie przez zazwojowe włókna współczulne zwężające naczynia 
dotyczy wszystkich naczyń za wyjątkiem mikrokrążenia i naczyń łożyska

• Obficie są unerwione zespolenia tętniczo-żylne w skórze. Bardzo słabo 

unerwione są naczynia mózgu i naczynia wieńcowe

• Najlepiej unerwione są tętniczki, słabiej tętnice i żyłki. Żyły są słabo 

unerwione

• Neurogenne rozszerzenie naczyń krwionośnych odbywa się głównie 

przez zahamowanie tonicznej aktywności współczulnej. 

• Rzadko naczynia rozszerzane są w sposób czynny przez współczulne lub 

przywspółczulne włókna rozszerzające i 

nie jest to wpływ 

toniczny

 UNERWIENIE NACZYŃ KRWIONOŚNYCH 

 UNERWIENIE NACZYŃ KRWIONOŚNYCH 

•Współczulne włókna 

naczyniorozszerza-jące 

nieadrenergiczne uwalniają:

- ACh

- Histaminę

  - Dopaminę

•Przywspółczulne włókna 

naczyniorozsze-rzające uwalniają: 

- ACh (naczynia opon mózgowych i mózgu) 

-

 

VIP (naczynia ślinianek)

- ATP za pośrednictwem NO (naczynia narządów płciowych 

zewnętrznych

)

•Współczulne włókna 

naczyniorozszerza-jące 

nieadrenergiczne uwalniają:

- ACh

- Histaminę

  - Dopaminę

•Przywspółczulne włókna 

naczyniorozsze-rzające uwalniają: 

- ACh (naczynia opon mózgowych i mózgu) 

-

 

VIP (naczynia ślinianek)

- ATP za pośrednictwem NO (naczynia narządów płciowych 

zewnętrznych

)

 UNERWIENIE NACZYŃ KRWIONOŚNYCH 

 UNERWIENIE NACZYŃ KRWIONOŚNYCH 

NARZĄD

TRANSMITER

RECEPTO

R

DZIAŁANIE

MECHANIZM

Tętnice 

wieńcowe

NA

β

2

rozszerzanie

↑cAMP

NA

α

2

zwężenie

↓cAMP

NPY

Y

1

zwężenie

↑IP

3

, DAG

Tętnice 

trzewne

NA

α

1

zwężenie

↑IP

3

, DAG

Dopamina

D

1

rozszerzenie

↑cAMP

ATP

P

2x

zwężenie

→Ca

2+

P

2y

rozszerzenie

→NO

Tętnice 

nerkowe

NA

α

1

zwężenie

↑IP

3

, DAG

NA

β

2

rozszerzenie

↑cAMP

Dopamina

D

1

rozszerzenie

↑cAMP

Tętnice 

płciowe

NA

α

1

zwężenie

↑IP

3

, DAG

NA

β

2

rozszerzenie

↑cAMP

Żyły 

NA

α

1

zwężenie

↑IP

3

, DAG

NA

β

2

rozszerzenie

↑cAMP

FIZJOLOGIA

 SERCA

FIZJOLOGIA

 SERCA

Opracowano  na  podstawie  D.E.  Mohrman,  L.J.  Heller.  Cardiovascular  Physiology.  McGraw-Hill, 
1997) 

Opracowano  na  podstawie  D.E.  Mohrman,  L.J.  Heller.  Cardiovascular  Physiology.  McGraw-Hill, 
1997) 

Płuca 
10–12% 

Płuca 
10–12% 

Serce 
8–11% 

Serce 
8–11% 

Część tętnicza 

10–12% 

Część tętnicza 

10–12% 

Naczynia 

włosowate 4–5% 

Naczynia 

włosowate 4–5% 

Część żylna  60 – 70 %

Duże żyły

Duże żyły

Drobne 

żyły 

i 

żyłki

Drobne 

żyły 

i 

żyłki

 DYSTRYBUCJA KRWI W POSZCZEGÓLNYCH CZĘŚCIACH UKŁADU 

KRĄŻENIA 

 DYSTRYBUCJA KRWI W POSZCZEGÓLNYCH CZĘŚCIACH UKŁADU 

KRĄŻENIA 

• Objętość  całkowita  krwi  (Q)  przepływającej  przez  układ 

krążenia  w  ciągu  minuty  jest  równa  pojemności  minutowej 
serca  (CO).  Pojemność  minutowa  jest  to  ilość  krwi  tłoczonej 
przez jedną z komór serca w czasie jednej minuty                 

• Objętość  całkowita  krwi  (Q)  przepływającej  przez  układ 

krążenia  w  ciągu  minuty  jest  równa 

pojemności  minutowej 

serca 

(CO).  Pojemność  minutowa  jest  to  ilość  krwi  tłoczonej 

przez jedną z komór serca w czasie jednej minuty                 

CO (L/min) = SV • HR

CO (L/min) = SV • HR

• Objętość  wyrzutowa  (SV;  ml)  jest  to  ilość  krwi  wtłaczanej 

przez 

każdą 

komorę 

w 

ciągu 

jednego 

cyklu 

hemodynamicznego  serca  do  odpowiedniego  zbiornika 
tętniczego

• Częstość  skurczów  serca  (HR;  sk/min)  jest  to  liczba  cykli 

hemodynamicznych serca w ciągu jednej minuty

• Objętość  wyrzutowa 

(SV;  ml)  jest  to  ilość  krwi  wtłaczanej 

przez 

każdą 

komorę 

w 

ciągu 

jednego 

cyklu 

hemodynamicznego  serca  do  odpowiedniego  zbiornika 
tętniczego

• Częstość  skurczów  serca 

(HR;  sk/min)  jest  to  liczba  cykli 

hemodynamicznych serca w ciągu jednej minuty

 PODSTAWOWE POJĘCIA HEMODYNAMICZNE 

 PODSTAWOWE POJĘCIA HEMODYNAMICZNE 

 PODSTAWOWE POJĘCIA HEMODYNAMICZNE 

 PODSTAWOWE POJĘCIA HEMODYNAMICZNE 

• Najwyższą  wartość,  jaką  osiąga  ciśnienie  tętnicze  w  cyklu 

sercowym,  określamy  jako  ciśnienie  skurczowe  (SP)    równe 
ok.    120  mmHg,  a  wartość  najniższą  jako  ciśnienie 
rozkurczowe (DP) – ok. 70 mmHg

• Wartość  ciśnienia  tętniczego  waha  się  pomiędzy  ciśnieniem 

skurczowym  i  rozkurczowym,  przy  czym  szybkość  wzrostu 
ciśnienia  krwi  w  aorcie  podczas  wyrzutu  jest  znacznie 
większa  od  szybkości  jego  spadku  w  okresie  rozkurczu 
mięśnia sercowego  

• Ciśnienie  średnie,  panujące  w  części  tętniczej  układu 

sercowo-naczyniowego jest równe:   

• Najwyższą  wartość,  jaką  osiąga  ciśnienie  tętnicze  w  cyklu 

sercowym,  określamy  jako 

ciśnienie  skurczowe

  (SP)    równe 

ok.    120  mmHg,  a  wartość  najniższą  jako 

ciśnienie 

rozkurczowe 

(DP) – ok. 70 mmHg

• Wartość  ciśnienia  tętniczego  waha  się  pomiędzy  ciśnieniem 

skurczowym  i  rozkurczowym,  przy  czym  szybkość  wzrostu 
ciśnienia  krwi  w  aorcie  podczas  wyrzutu  jest  znacznie 
większa  od  szybkości  jego  spadku  w  okresie  rozkurczu 
mięśnia sercowego  

• Ciśnienie  średnie,  panujące  w  części  tętniczej  układu 

sercowo-naczyniowego jest równe:   

MAP = TPR 

•

 

CO

MAP = TPR 

•

 

CO

MAP = DP +1/3(SP-
DP) 

MAP = DP +1/3(SP-
DP) 

 

SKURCZ MIĘŚNIA SZKIELETOWEGO 

 

SKURCZ MIĘŚNIA SZKIELETOWEGO 

Podział 

skurczów 

względem 

zmiany 

długości mięśnia i generowania siły

Podział 

skurczów 

względem 

zmiany 

długości mięśnia i generowania siły

Skurcz izotoniczny

Występuje 

wtedy, 

gdy 

mięsień  może  się  skracać 
ale nie generuje napięcia, 
bo  nie  są  rozciągane 
elementy sprężyste

Skurcz izotoniczny

Występuje 

wtedy, 

gdy 

mięsień  może  się  skracać 
ale nie generuje napięcia, 
bo  nie  są  rozciągane 
elementy sprężyste

Skurcz izometryczny

Występuje 

wtedy, 

gdy 

mięsień  nie  może  się 
skracać. 

Generuje 

napięcie, 

ponieważ 

sarkomery  skra-cają  się 
kosztem 

rozcią-gania 

elementów 

sprężys-tych 

ułożonych szeregowo.

Skurcz izometryczny

Występuje 

wtedy, 

gdy 

mięsień  nie  może  się 
skracać. 

Generuje 

napięcie, 

ponieważ 

sarkomery  skra-cają  się 
kosztem 

rozcią-gania 

elementów 

sprężys-tych 

ułożonych szeregowo.

 Czysty  skurcz  izotoniczny  nie  występuje  nigdy,  a  czysty 

skurcz izometryczny rzadko

 Najczęściej występują skurcze dwufazowe - auksotoniczne

 Czysty  skurcz  izotoniczny  nie  występuje  nigdy,  a  czysty 

skurcz izometryczny rzadko

 Najczęściej występują skurcze dwufazowe - auksotoniczne

 

SKURCZ MIĘŚNIA SZKIELETOWEGO 

 

SKURCZ MIĘŚNIA SZKIELETOWEGO 

   spoczynek           skurcz izotoniczny  

   spoczynek           skurcz izotoniczny  

Skurcz izotoniczny

Skurcz izotoniczny

   spoczynek           skurcz izometryczny  

   spoczynek           skurcz izometryczny  

Skurcz izometryczny

Skurcz izometryczny

1
g

 

SKURCZ IZOTONICZNY MIĘŚNIA WTÓRNIE 

OBCIĄŻONEGO 

 

SKURCZ IZOTONICZNY MIĘŚNIA WTÓRNIE 

OBCIĄŻONEGO 

   spoczynek     skurcz izotoniczny mięśnia 

   

                               wtórnie obciążonego

   spoczynek     skurcz izotoniczny mięśnia 

   

                               wtórnie obciążonego

Skurcz izotoniczny

Skurcz izotoniczny

1
g

obciążeni

e wstępne

obciążeni

e wstępne

1
g

2
g

2
g

1
g

obciążeni

e 

następcze

obciążeni

e 

następcze

1

1

3

3

2

2

4

4

5

5

 napięcie bierne

 napięcie bierne

5

5

2

2

0

0

 względna długość mięśnia  

 względna długość mięśnia  

4

4

1

1

3

3

N

a

p

ię

c

ie

 m

ię

ś

n

io

w

e

 (

g

)

N

a

p

ię

c

ie

 m

ię

ś

n

io

w

e

 (

g

)

 maksymalne 

napięcie 

izometryczne

 maksymalne 

napięcie 

izometryczne

1

1

2

2

3

3

4

4

5

5

• 

Tor 

1,2,3 

–  skurcz  izotoniczny  w  warunkach

 

obciążenia wstępnego, mniejszego niż potrzebne 
do 

wywołania 

maksymalnego 

napięcia 

izometrycznego dla danej długości mięśnia

• 

Tor 

1,4,5

  –  na  samym  początku  skurczu 

izotonicznego  mięsień  został  wtórnie  obciążony. 
Tor 

1-4

  –  skurcz  izometryczny,  podczas  którego 

mięsień 

rozwija 

napięcie 

niezbędne 

do 

zrównoważenia obciążenia następczego. Tor 4-5 – 
skurcz  izotoniczny,  podczas  którego  mięsień  się 
skraca  

• 

Tor 

1,2,3 

–  skurcz  izotoniczny  w  warunkach

 

obciążenia wstępnego, mniejszego niż potrzebne 
do 

wywołania 

maksymalnego 

napięcia 

izometrycznego dla danej długości mięśnia

• 

Tor 

1,4,5

  –  na  samym  początku  skurczu 

izotonicznego  mięsień  został  wtórnie  obciążony. 
Tor 

1-4

  –  skurcz  izometryczny,  podczas  którego 

mięsień 

rozwija 

napięcie 

niezbędne 

do 

zrównoważenia obciążenia następczego. Tor 4-5 – 
skurcz  izotoniczny,  podczas  którego  mięsień  się 
skraca  

 CYKL PRACY SERCA 

 CYKL PRACY SERCA 

objętość 
późnorozkurczowa

objętość 
późnorozkurczowa

skurcz 
izowolumetryczny

skurcz 
izowolumetryczny

otwarcie zastawki 
aortalnej

otwarcie zastawki 
aortalnej

80

80

Objętość lewej komory (ml)

Objętość lewej komory (ml)

60

60

120

120

C

iś

n

ie

n

ie

 w

 l

e

w

e

j 

k

o

m

o

rz

e

 (

m

m

H

g

)

C

iś

n

ie

n

ie

 w

 l

e

w

e

j 

k

o

m

o

rz

e

 (

m

m

H

g

)

120

120

CYKL LEWEJ KOMORY

CYKL LEWEJ KOMORY

 objętość wyrzutowa (SV)

 objętość wyrzutowa (SV)

 wyrzut

 wyrzut

 objętość 

późnoskurczowa

 objętość 

późnoskurczowa

rozkurcz 

izowolumetryczny

rozkurcz 

izowolumetryczny

otwarcie zastawki 
dwudzielnej

otwarcie zastawki 
dwudzielnej

Wypełnienie komory

Wypełnienie komory

CO

CO

SV

SV

HR

HR

X

 

REGULACJA SIŁY

 

SKURCZ MIĘŚNIA SZKIELETOWEGO I 

SERCOWEGO 

 

REGULACJA SIŁY

 

SKURCZ MIĘŚNIA SZKIELETOWEGO I 

SERCOWEGO 

80                    90                   100

80                    90                   100

100%

100%

40%

40%

0%

0%

 względna długość mięśnia  

(100% = długość przy sile maksymalnej)

 

 względna długość mięśnia  

(100% = długość przy sile maksymalnej)

 

80%

80%

20%

20%

60%

60%

S

ił

a

 m

ię

ś

n

ia

 

(%

 o

d

 m

a

k

s

im

u

m

 w

 s

k

u

rc

z

u

 i

z

o

m

e

tr

y

c

z

n

y

m

)

S

ił

a

 m

ię

ś

n

ia

 

(%

 o

d

 m

a

k

s

im

u

m

 w

 s

k

u

rc

z

u

 i

z

o

m

e

tr

y

c

z

n

y

m

)

 napięcie całkowite

 napięcie całkowite

 napięcie bierne

 napięcie bierne

1.8                    2.0                   2.2

1.8                    2.0                   2.2

 długość sarkomeru (μm)

 długość sarkomeru (μm)

 n

a

p

ię

c

ie

 c

zy

n

n

e

 n

a

p

ię

c

ie

 c

zy

n

n

e

  Wypadkowa  napięcia 
całkowitego  jest  sumą 
napięcia 

biernego 

i 

czynnego
    Sprężystość  mięśnia 
zale-ży 

od 

elementów 

sprężys-tych  położonych 
szeregowo 

(elementy 

tkanki  łącznej,  odcinki 
szyjkowe 

miozyny) 

i 

równolegle (błona włókna 
mięśniowego, 

tkanka 

łącz-na)  oraz  elementów 
kurczli-wych. Rozciąganie 
tych 

ele-mentów 

jest 

przyczyną 

na-pięcia 

biernego 
  Napięcie  czynne  jest 
określone 

przez 

ilość 

most-ków 

aktynowo-

miozyno-wych  i  dlatego 
zmienia 

się 

wraz 

z 

długością mięśnia

  Wypadkowa  napięcia 
całkowitego  jest  sumą 
napięcia 

biernego 

i 

czynnego
    Sprężystość  mięśnia 
zale-ży 

od 

elementów 

sprężys-tych  położonych 
szeregowo 

(elementy 

tkanki  łącznej,  odcinki 
szyjkowe 

miozyny) 

i 

równolegle (błona włókna 
mięśniowego, 

tkanka 

łącz-na)  oraz  elementów 
kurczli-wych. Rozciąganie 
tych 

ele-mentów 

jest 

przyczyną 

na-pięcia 

biernego 
  Napięcie  czynne  jest 
określone 

przez 

ilość 

most-ków 

aktynowo-

miozyno-wych  i  dlatego 
zmienia 

się 

wraz 

z 

długością mięśnia

Mięsień sercowy jest bardzo podatny na 

rozciąganie w granicach fizjologicznych długości 

sarkomerów. Dalsze rozciąganie powoduje spadek 

podatności (opór stawiają rozciągane nitki 

konektyny). Drugim powodem dużej podatności jest 

odpowiednia struktura siatek kolagenowych 

oplatających miocyty

Na skutek dużej podatności mięśniówki komór 

napływ krwi z przedsionków do nich powoduje tylko 

nieznaczny wzrost komorowego ciśnienia 

rozkurczowego przy dużym wzroście objętości 

Mięsień sercowy jest bardzo podatny na 

rozciąganie w granicach fizjologicznych długości 

sarkomerów. Dalsze rozciąganie powoduje spadek 

podatności (opór stawiają rozciągane nitki 

konektyny). Drugim powodem dużej podatności jest 

odpowiednia struktura siatek kolagenowych 

oplatających miocyty

Na skutek dużej podatności mięśniówki komór 

napływ krwi z przedsionków do nich powoduje tylko 

nieznaczny wzrost komorowego ciśnienia 

rozkurczowego przy dużym wzroście objętości 

 PODATNOŚĆ ROZKURCZOWA MIĘŚNIA 

SERCOWEGO

 PODATNOŚĆ ROZKURCZOWA MIĘŚNIA 

SERCOWEGO

 CYKL PRACY SERCA 

 CYKL PRACY SERCA 

do 

krążenia 

płucnego

z krążenia dużego

z krążenia 

płucnego

do krążenia dużego

z krążenia dużego

do 
krążenia 
płucnego

z krążenia 
płucnego

1

1

2

2

3

3

4

4

5

5

6

6

7

7

0

0

0.4

0.4

0.8

0.8

12

0

12

0

80

80

40

40

0

0

12

0

12

0

80

80

40

40

EKG

EKG

Tony 
serc
a

Tony 
serc
a

O

b

ję

to

ś

ć

 

le

w

e

j 

k

o

m

o

ry

 

(m

l)

O

b

ję

to

ś

ć

 

le

w

e

j 

k

o

m

o

ry

 

(m

l)

C

iś

n

ie

n

ie

 (

m

m

H

g

)

C

iś

n

ie

n

ie

 (

m

m

H

g

)

Czas (sek)

Czas (sek)

Objętość 
późnoskurczowa

Objętość 
późnoskurczowa

Objętość 
późnorozkurczow
a

Objętość 
późnorozkurczow
a

Ciśnienie w 

aorcie

Ciśnienie w 

aorcie

Ciśnienie 

w 

lewej komorze

Ciśnienie 

w 

lewej komorze

Ciśnienie w 

lewym 

przedsionku

Ciśnienie w 

lewym 

przedsionku

a

a

c

c

v

v

Faza 

Faza 

faza 1    skurcz przedsionków
faza 2    skurcz komór izowolumetryczny 
faza 3    szybki wyrzut
faza 4    zredukowany wyrzut
faza 5    rozkurcz izowolumetryczny
faza 6    szybkie wypełnienie komór
faza 7    zredukowane wypełnianie komór

faza 1    skurcz przedsionków
faza 2    skurcz komór izowolumetryczny 
faza 3    szybki wyrzut
faza 4    zredukowany wyrzut
faza 5    rozkurcz izowolumetryczny
faza 6    szybkie wypełnienie komór
faza 7    zredukowane wypełnianie komór

Wyłączenie czynności 

hemodynamicznej 

przedsionków (np. w 

migotaniu przedsionków) 

upośledza czynność 

hemodynamiczną serca, 

ale jej nie uniemożliwia. 

Rola skurczu przedsionków w 

wypełnianiu komór jest tym 

większa, im większa jest 

częstość skurczów serca. 

Wzrasta ponadto u pacjentów 

ze stenozą mitralną

Wyłączenie czynności 

hemodynamicznej 

przedsionków (np. w 

migotaniu przedsionków) 

upośledza czynność 

hemodynamiczną serca, 

ale jej nie uniemożliwia. 

Rola skurczu przedsionków w 

wypełnianiu komór jest tym 

większa, im większa jest 

częstość skurczów serca. 

Wzrasta ponadto u pacjentów 

ze stenozą mitralną

 CYKL PRACY SERCA

 CYKL PRACY SERCA

 TONY I SZMERY

 TONY I SZMERY

• I TON SERCA spowodowany jest zamykaniem się zastawek 

przedsionkowo-komorowych (trójdzielnej i mitralnej). Trwa 

zwykle o,14 s i ma niższą częstorliwość w porównaniu z II 

tonem

• II TON SERCA spowodowany jest zamykaniem się zastawek 

półksiężycowatych. Trwa 0,11 s i ma wyższą częstotliwość  w 

porównaniu z I tonem

• III TON SERCA czasami słyszany jest w środkowej części fazy 

napełniania komory, zwłaszcza gdy podatność rozkurczowa 

komory jest zmniejszona

• IV TON SERCA jest spowodowany skurczem przedsionków, 

zwłaszcza przedsionków przeciążonych objętościowo. Ma 

bardzo niską częstotliwość i jest trudny do usłyszenia za 

pomocą stetoskopu  

• I TON SERCA 

spowodowany jest zamykaniem się zastawek 

przedsionkowo-komorowych (trójdzielnej i mitralnej). Trwa 

zwykle o,14 s i ma niższą częstorliwość w porównaniu z II 

tonem

• II TON SERCA 

spowodowany jest zamykaniem się zastawek 

półksiężycowatych. Trwa 0,11 s i ma wyższą częstotliwość  w 

porównaniu z I tonem

• III TON SERCA 

czasami słyszany jest w środkowej części fazy 

napełniania komory, zwłaszcza gdy podatność rozkurczowa 

komory jest zmniejszona

• IV TON SERCA 

jest spowodowany skurczem przedsionków, 

zwłaszcza przedsionków przeciążonych objętościowo. Ma 

bardzo niską częstotliwość i jest trudny do usłyszenia za 

pomocą stetoskopu  

 TONY I SZMERY

 TONY I SZMERY

 TONY I SZMERY

 TONY I SZMERY

 UKŁAD BODŹCOPRZEWODZĄCY SERCA 

 UKŁAD BODŹCOPRZEWODZĄCY SERCA 

Lewy 

przedsione

k

Lewa 

komora

Mięśnie 

brodawkowe

Włókna 

Purkinje’go

Węzeł zatokowo-

przedsionkowy

Prawy  

przedsione

k

Węzeł 

przedsionkowo  

-komorowy         

       

Prawa 

komora

Odnogi  

pęczka 

Pęczek 

Hisa

-100

-100

0

0

-100

-100

0

0

-100

-100

0

0

-100

-100

0

0

-100

-100

0

0

-100

-100

0

0

-100

-100

0

0

Węzeł zatokowy

Węzeł zatokowy

Mięsień prawego  

przedsionka

Mięsień prawego  

przedsionka

Mięsień lewego  przedsionka

Mięsień lewego  przedsionka

Włókna Purkinje’go

Włókna Purkinje’go

Mięsień komory lewej

Mięsień komory lewej

Węzeł przedsionkowo-

komorowy

Węzeł przedsionkowo-

komorowy

Mięsień komory prawej

Mięsień komory prawej

Hiperpolaryzacja 

Hiperpolaryzacja 

 1             2             3            4    

 1             2             3            4    

Po

te

n

cj

a

ł 

b

ło

n

o

w

y

 (

m

V

)

Po

te

n

cj

a

ł 

b

ło

n

o

w

y

 (

m

V

)

Czas (ms)

Czas (ms)

pik

pik

+50

+50

+40

+40

+30

+30

+20

+20

+10

+10

0

0

-10

-10

-20

-20

-30

-30

-40

-40

-50

-50

-60

-60

-70

-70

-80

-80

-90

-90

Potencjał 

spoczynkowy

Potencjał 

spoczynkowy

Okres refrakcji 

bezwzględnej 

Okres refrakcji 

bezwzględnej 

Okres refrakcji 

względnej  

Okres refrakcji 

względnej  

Bodziec 

Bodziec 

Przepuszczalność błony dla Na+

Przepuszczalność błony dla Na+

Przepuszczalność błony dla K

DR

+

Przepuszczalność błony dla K

DR

+

Przepuszczalność błony dla Ca

2

+

Przepuszczalność błony dla Ca

2

+

Przepuszczalność błony dla K

Ca

2

+

Przepuszczalność błony dla K

Ca

2

+

 POTENCJAŁ CZYNNOŚCIOWY W NEURONACH - 

PRZYPOMNIENIE

 

 POTENCJAŁ CZYNNOŚCIOWY W NEURONACH - 

PRZYPOMNIENIE

 

Faza 4

Faza 4

F

a

za

 0

F

a

za

 0

Faza 1

Faza 1

Faza 2

Faza 2

F

a

za

 3

F

a

za

 3

Szybko 

narastający 

potencjał 

czynnościowy

Szybko 

narastający 

potencjał 

czynnościowy

K+

K+

Na+

Na+

Ca2+

Ca2+

Czas (sek)

Czas (sek)

0,15

0,15

0

0

0,30

0,30

Wolno narastający potencjał czynnościowy

Wolno narastający potencjał czynnościowy

Faza 4

Faza 4

Na+

Na+

K+

K+

Ca2+

Ca2+

0

0

0,15

0,15

0,30

0,30

-100

-100

0

0

-50

-50

K

o

m

ó

rk

o

w

y

 

p

o

te

n

c

ja

ł 

cz

y

n

n

o

ś

c

io

w

y

 (

m

V

) 

K

o

m

ó

rk

o

w

y

 

p

o

te

n

c

ja

ł 

cz

y

n

n

o

ś

c

io

w

y

 (

m

V

) 

W

z

g

lę

d

n

a

 

p

rz

e

p

u

s

z

c

z

a

ln

o

ś

ć

 

b

ło

n

y

 k

o

m

ó

rk

o

w

e

j

W

z

g

lę

d

n

a

 

p

rz

e

p

u

s

zc

z

a

ln

o

ś

ć

 

b

ło

n

y

 k

o

m

ó

rk

o

w

e

j

10,0

10,0

1,0

1,0

0,1

0,1

-80

Czas (sek)

Czas (sek)

 

POTENCJAL CZYNNOŚCIOWY W KOMÓRKACH MIĘŚNIOWYCH

 

 

POTENCJAL CZYNNOŚCIOWY W KOMÓRKACH MIĘŚNIOWYCH

 

-100

-100

0

0

-50

-50

K

o

m

ó

rk

o

w

y

 

p

o

te

n

c

ja

ł 

c

z

y

n

n

o

ś

c

io

w

y

 (

m

V

) 

K

o

m

ó

rk

o

w

y

 

p

o

te

n

c

ja

ł 

c

z

y

n

n

o

ś

c

io

w

y

 (

m

V

) 

W

z

g

lę

d

n

a

 

p

rz

e

p

u

s

z

c

za

ln

o

ś

ć

 

b

ło

n

y

 k

o

m

ó

rk

o

w

e

j

W

z

g

lę

d

n

a

 

p

rz

e

p

u

s

z

c

z

a

ln

o

ś

ć

 

b

ło

n

y

 k

o

m

ó

rk

o

w

e

j

10,0

10,0

1,0

1,0

0,1

0,1

-80

 REGULACJA SIŁY SKURCZU MIĘŚNIA SERCOWEGO 



 REGULACJA SIŁY SKURCZU MIĘŚNIA SERCOWEGO 



• ZALEŻNOŚĆ „SIŁA BODŹCA – SIŁA SKURCZU”

Siła skurczu mięśnia sercowego nie zależy od siły bodźca. W danych warunkach 

pracy mięśnia sercowego każdy bodziec ponadprogowy wywoła skurcz o sile 

maksymalnej – prawo „wszystko albo nic”

•   ZALEŻNOŚĆ „CZĘSTOŚĆ BODŹCA – SIŁA SKURCZU”

W mięśniu sercowym ze względu na długi okres refrakcji roboczych komórek 

mięśniowych nie występuje skurcz tężcowy. Obserwuje się wzrost siły skurczu 

mięśnia sercowego w miarę wzrostu częstości skurczów serca (efekt Bowditcha). 

Przyczyną tego efektu jest prawdopodobnie wzrost wewnątrzkomórkowego 

stężenia jonów Ca

2+

• ZALEŻNOŚĆ „DŁUGOŚĆ (OBCIĄŻENIE WSTĘPNE) – SIŁA SKURCZU”

Siła skurczu mięśnia sercowego jest tym większa im większy jest poprzedzający ją 

stopień rozciągnięcia włókien mięśniowych. Zależność siły skurczu mięśnia 

sercowego od stopnia jego rozciągnięcia leży u podstaw 

prawa 

Franka-Starlinga

, które mówi, że: 

Objętość wyrzutowa serca wzrasta w miarę wzrostu stopnia wypełnienia komór 

(wzrost obciążenia wstępnego) 

• ZALEŻNOŚĆ „SIŁA BODŹCA – SIŁA SKURCZU”

Siła skurczu mięśnia sercowego 

nie zależy od siły bodźca

. W danych warunkach 

pracy mięśnia sercowego każdy bodziec ponadprogowy wywoła skurcz o sile 

maksymalnej – prawo „wszystko albo nic”

•   ZALEŻNOŚĆ „CZĘSTOŚĆ BODŹCA – SIŁA SKURCZU”

W mięśniu sercowym ze względu na długi okres refrakcji roboczych komórek 

mięśniowych 

nie występuje skurcz tężcowy.

 Obserwuje się wzrost siły skurczu 

mięśnia sercowego w miarę wzrostu częstości skurczów serca 

(efekt Bowditcha).

 

Przyczyną tego efektu jest prawdopodobnie wzrost wewnątrzkomórkowego 

stężenia jonów Ca

2+

• ZALEŻNOŚĆ „DŁUGOŚĆ (OBCIĄŻENIE WSTĘPNE) – SIŁA SKURCZU”

Siła skurczu mięśnia sercowego jest tym większa im większy jest poprzedzający ją 

stopień rozciągnięcia włókien mięśniowych. Zależność siły skurczu mięśnia 

sercowego od stopnia jego rozciągnięcia leży u podstaw 

prawa 

Franka-Starlinga

, które mówi, że: 

Objętość wyrzutowa serca wzrasta w miarę wzrostu stopnia wypełnienia komór 

(wzrost obciążenia wstępnego) 

!

!

!

!

 REGULACJA SIŁY SKURCZU MIĘŚNIA SERCOWEGO 



 REGULACJA SIŁY SKURCZU MIĘŚNIA SERCOWEGO 



• ZALEŻNOŚĆ „SZYBKOŚĆ – SIŁA (OBCIĄŻENIE NATĘPCZE)”

Im większe jest obciążenie następcze mięśnia, tym mniejsza jest 

szybkość skurczu mięśnia sercowego. Zależność szybkości skurczu 

od obciążenia opisuje prawo Hilla:

• ZALEŻNOŚĆ „SZYBKOŚĆ – SIŁA (OBCIĄŻENIE NATĘPCZE)”

Im większe jest obciążenie następcze mięśnia, tym mniejsza jest 

szybkość skurczu mięśnia sercowego. Zależność szybkości skurczu 

od obciążenia opisuje prawo Hilla:

V = b •

V = b •

P

0

 - P

P

0

 - P

P+a

P+a

V – szybkość skurczu

a, b – stałe współczynniki ciepła i szybkości przejścia 

energii chemicznej w energię mechaniczną

P

0

 – maksymalnie możliwa siła skurczu

P – siła skurczu mięśnia uwarunkowana obciążenie

m  

V – szybkość skurczu

a, b – stałe współczynniki ciepła i szybkości przejścia 

energii chemicznej w energię mechaniczną

P

0

 – maksymalnie możliwa siła skurczu

P – siła skurczu mięśnia uwarunkowana obciążenie

m  

 REGULACJA OBJĘTOŚCI WYRZUTOWEJ 

 REGULACJA OBJĘTOŚCI WYRZUTOWEJ 

objętość 
późnorozkurczowa

objętość 
późnorozkurczowa

skurcz 
izowolumetryczny

skurcz 
izowolumetryczny

otwarcie zastawki 
aortalnej

otwarcie zastawki 
aortalnej

80

80

Objętość lewej komory (ml)

Objętość lewej komory (ml)

60

60

120

120

C

iś

n

ie

n

ie

 w

 l

e

w

e

j 

k

o

m

o

rz

e

 (

m

m

H

g

)

C

iś

n

ie

n

ie

 w

 l

e

w

e

j 

k

o

m

o

rz

e

 (

m

m

H

g

)

120

120

CYKL LEWEJ KOMORY

CYKL LEWEJ KOMORY

 objętość wyrzutowa (SV)

 objętość wyrzutowa (SV)

 wyrzut

 wyrzut

 objętość 

późnoskurczowa

 objętość 

późnoskurczowa

rozkurcz 

izowolumetryczny

rozkurcz 

izowolumetryczny

otwarcie zastawki 
dwudzielnej

otwarcie zastawki 
dwudzielnej

Wypełnienie komory

Wypełnienie komory

• Ciśnienie późnorozkurczo-

we w komorze określa sto-
pień rozciągnięcia włókien 
mięśniowych  w  spoczynku 
podczas  rozkurczu  i  jest 
nazywane 

obciążeniem 
wstępnym

• Średnie  ciśnienie  tętnicze 

(MAP) 

warunkuje 

napięcie, 

które 

musi 

rozwinąć  mięsień  sercowy 
podczas 

skurczu, 

by 

wyrzucić  pewną  objętość 
krwi 

do 

aorty 

jest 

nazywane 

obciążeniem 
następ-czym   

• Ciśnienie późnorozkurczo-

we w komorze określa sto-
pień rozciągnięcia włókien 
mięśniowych  w  spoczynku 
podczas  rozkurczu  i  jest 
nazywane 

obciążeniem 
wstępnym

• Średnie  ciśnienie  tętnicze 

(MAP) 

warunkuje 

napięcie, 

które 

musi 

rozwinąć  mięsień  sercowy 
podczas 

skurczu, 

by 

wyrzucić  pewną  objętość 
krwi 

do 

aorty 

jest 

nazywane 

obciążeniem 
następ-czym   

!

!

 WPŁYW ZMIAN OBCIĄŻENIA WSTĘPNEGO NA 

OBJĘTOŚĆ WYRZUTOWĄ 

 WPŁYW ZMIAN OBCIĄŻENIA WSTĘPNEGO NA 

OBJĘTOŚĆ WYRZUTOWĄ 

•PRAWO FRANKA STARLINGA:

 Objętość wyrzutowa 

serca wzrasta w miarę wzrostu stopnia wypełnienia 

komór

•Wzrost obciążenia wstępnego prowadzi do 

zwiększenia objętości poźnorozkurczowej serca, a 

zatem do wzrostu spoczynkowej długości włókien 

mięśniowych  

•Regulacja objętości wyrzutowej (SV) w zależności 

od obciążenia wstępnego jest nazywana 

autoregulacją heterometryczną 

!

 

REGULACJA SIŁY

 

SKURCZ MIĘŚNIA SZKIELETOWEGO I 

SERCOWEGO 

 

REGULACJA SIŁY

 

SKURCZ MIĘŚNIA SZKIELETOWEGO I 

SERCOWEGO 

1.2   1.4   1.6   1.8   2.0   2.2   2.4   2.6   2.8   3.0   3.2   3.4   3.6

1.2   1.4   1.6   1.8   2.0   2.2   2.4   2.6   2.8   3.0   3.2   3.4   3.6

100%

100%

40%

40%

0%

0%

długość sarkomeru (μm)

długość sarkomeru (μm)

80%

80%

20%

20%

60%

60%

N

a

p

ię

c

ie

 i

zo

m

e

tr

y

c

zn

e

 

(%

  

m

a

k

s

im

u

m

)

N

a

p

ię

c

ie

 i

zo

m

e

tr

y

c

zn

e

 

(%

  

m

a

k

s

im

u

m

)

Z

a

k

re

s

 m

a

k

s

y

m

a

ln

e

g

o

 

n

a

p

ię

c

ia

Z

a

k

re

s

 m

a

k

s

y

m

a

ln

e

g

o

 

n

a

p

ię

c

ia

1.65

1.65

1.90

1.90

2.05

2.05

2.20

2.20

3.65

3.65

Mięsień 

szkieletowy

Mięsień 

szkieletowy

Mięsień 

sercowy

Mięsień 

sercowy

 WPŁYW ZMIAN OBCIĄŻENIA WSTĘPNEGO NA 

OBJĘTOŚĆ WYRZUTOWĄ 

 WPŁYW ZMIAN OBCIĄŻENIA WSTĘPNEGO NA 

OBJĘTOŚĆ WYRZUTOWĄ 

• Wzrost  obciążenia  wstępnego  nie  prowadzi  do  zmiany 

objętości  późnoskurczowej  mięśnia  sercowego.  W  wyniku 
regulacji  heterometrycznej  objętość  wyrzutowa  wzrasta  o 
taką  samą  wartość  jak  objętość  późnorozkurczowa 

bez 

jakichkolwiek zmian frakcji wyrzutowej     

• Wzrost  obciążenia  wstępnego  nie  prowadzi  do  zmiany 

objętości  późnoskurczowej  mięśnia  sercowego.  W  wyniku 
regulacji  heterometrycznej  objętość  wyrzutowa  wzrasta  o 
taką  samą  wartość  jak  objętość  późnorozkurczowa 

bez 

jakichkolwiek zmian frakcji wyrzutowej     

5

5

2

2

długość mięśnia  

długość mięśnia  

4

4

1

1

3

3

N

a

p

ię

c

ie

 m

ię

śn

io

w

e

 (

g

)

N

a

p

ię

c

ie

 m

ię

śn

io

w

e

 (

g

)

 napięcie bierne

 napięcie bierne

maksymalne napięcie 
izometryczne

maksymalne napięcie 
izometryczne

80

80

objętość lewej komory 

(ml)

objętość lewej komory 

(ml)

60

60

120

120

C

iś

n

ie

n

ie

 w

 l

e

w

e

j 

k

o

m

o

rz

e

 

(m

m

H

g

)

C

iś

n

ie

n

ie

 w

 l

e

w

e

j 

k

o

m

o

rz

e

 

(m

m

H

g

)

120

120

 wzrost objętości 

wyrzutowej

 wzrost objętości 

wyrzutowej

Wzrost siły 
skurczu mięśnia

Wzrost siły 
skurczu mięśnia

wzrost obciążenia 
wstępnego

wzrost obciążenia 
wstępnego

40

40

 POWRÓT ŻYLNY 

 POWRÓT ŻYLNY 

Z naczyń 
włosowatych

P

pv 

=      

  

7

 

mmHg

P

pv 

=      

  

7

 

mmHg

Klatka piersiowa 

Klatka piersiowa 

P

kl 

 

0

 mmHg

P

kl 

 

0

 mmHg

według:  D.E.  Mohrman,  L.J.  Heller.  Cardiovascular  Physiology.  McGraw-Hill, 
1997) 

według:  D.E.  Mohrman,  L.J.  Heller.  Cardiovascular  Physiology.  McGraw-Hill, 
1997) 

Powrót żylny

P

cv

P

cv

Czynnościowa  część 
obwodowa  zbiornika 
żylnego

Czynnościowa  część 
obwodowa  zbiornika 
żylnego

Czynnościowa 

część 

centralna zbiornika żylnego 
(składa 

się 

z 

prawego 

przedsionka  i  żył  głównych 
górnej i dolnej)

Czynnościowa 

część 

centralna zbiornika żylnego 
(składa 

się 

z 

prawego 

przedsionka  i  żył  głównych 
górnej i dolnej)

Wielkość 

przepływu 

pomiędzy 

zbior-nikiem  żylnym  obwodowym 
a  częścią  centralną  zbiornika 
żylnego 

określa 

podstawowe 

prawo hemodynamiki: 

Wielkość 

przepływu 

pomiędzy 

zbior-nikiem  żylnym  obwodowym 
a  częścią  centralną  zbiornika 
żylnego 

określa 

podstawowe 

prawo hemodynamiki: 

Q =        
             
      

Q =        
             
      

ΔP

R

ΔP  –  różnica  ciśnień  pomiędzy 
częścią 

obwodową 

zbiornika 

żylne-go a jego częścią centralną
R – opór żył obwodowych

ΔP  –  różnica  ciśnień  pomiędzy 
częścią 

obwodową 

zbiornika 

żylne-go a jego częścią centralną
R – opór żył obwodowych

 POWRÓT ŻYLNY 

 POWRÓT ŻYLNY 

   Gdy czynność serca jako pompy 

ulega upośledzeniu obserwuje się 

wzrost ciśnienia w prawym 

przedsionku, co utrudnia powrót 

krwi do serca 

   Jeśli w tych warunkach aktywność 

mechanizmów nerwowych nie 

ulegnie zmianie, powrót żylny 

ustanie w momencie, gdy ciśnienie 

w prawym przedsionku osiągnie 

wartość 7 mmHg

   Jeśli powrót żylny osiąga wartość 

zerową, pojemność minutowa 

również osiąga wartość  zerową

   

Gdy czynność serca jako pompy 

ulega upośledzeniu obserwuje się 

wzrost ciśnienia w prawym 

przedsionku, co utrudnia powrót 

krwi do serca 

   Jeśli w tych warunkach aktywność 

mechanizmów nerwowych nie 

ulegnie zmianie, powrót żylny 

ustanie w momencie, gdy ciśnienie 

w prawym przedsionku osiągnie 

wartość 7 mmHg

   Jeśli powrót żylny osiąga wartość 

zerową, pojemność minutowa 

również osiąga wartość  zerową

   Ciśnienie panujące w układzie krążenia, gdy ustaje 

przepływ krwi nazywamy średnim ciśnieniem wypełnienia 

i wynosi ono

 7 mmHg 

   

Ciśnienie panujące w układzie krążenia, gdy ustaje 

przepływ krwi nazywamy 

średnim ciśnieniem wypełnienia 

i wynosi ono

 7 mmHg 

 POWRÓT ŻYLNY 

 POWRÓT ŻYLNY 

   Gdy objętość krwi wynosi 4 L 

średnie ciśnienie wypełnienia 

wynosi 

   0 mmHg. Przy objętości krwi 5 

L  średnie ciśnienie wypełnienia 

osiąga wartość 7 mmHg

   

   W warunkach aktywacji układu 

współczulnego  każdej objętości 

krwi odpowiada wyższe średnie 

ciśnienie wypełnienia

   W warunkach braku impulsacji 

współczulnej każdej objętości 

krwi odpowiada ją niższe 

wartości średniego ciśnienia 

wypełnienia 

   

Gdy objętość krwi wynosi 4 L 

średnie ciśnienie wypełnienia 

wynosi 

   0 mmHg. Przy objętości krwi 5 

L  średnie ciśnienie wypełnienia 

osiąga wartość 7 mmHg

   

   W warunkach aktywacji układu 

współczulnego  każdej objętości 

krwi odpowiada wyższe średnie 

ciśnienie wypełnienia

   W warunkach braku impulsacji 

współczulnej każdej objętości 

krwi odpowiada ją niższe 

wartości średniego ciśnienia 

wypełnienia 

 POWRÓT ŻYLNY 

 POWRÓT ŻYLNY 

   Im większe średnie ciśnienie 

wypełnienia. Tym bardziej 

krzywa przesuwa się do góry i 

na prawo

   Im większa różnica między 

średnim ciśnieniem wypełnienia 

a ciśnieniem w prawym 

przedsionku, tym większy staje 

się powrót żylny 

   

Im większe średnie ciśnienie 

wypełnienia. Tym bardziej 

krzywa przesuwa się do góry i 

na prawo

   Im większa różnica między 

średnim ciśnieniem wypełnienia 

a ciśnieniem w prawym 

przedsionku, tym większy staje 

się powrót żylny 

 POWRÓT ŻYLNY 

 POWRÓT ŻYLNY 

P

o

w

ró

t 

ży

ln

y 

(L

/m

in

) 

P

o

w

ró

t 

ży

ln

y 

(L

/m

in

) 

Ciśnienie centralnej części zbiornika żylnego 

(mmHg) 

Ciśnienie centralnej części zbiornika żylnego 

(mmHg) 

0         2         4         6         8      
   10

0         2         4         6         8      
   10

10 
     
   

10 
     
   

8   
     

 

8   
     

 

6   
     

 

6   
     

 

4   
     

 

4   
     

 

2   
     

 

2   
     

 

K

rz

yw

a k

on

tro

ln

a p

ow

ro

tu

 ży

ln

eg

o

K

rz

yw

a k

on

tro

ln

a p

ow

ro

tu

 ży

ln

eg

o

W

zr

os

t 

ob

ję

to

śc

i 

kr

w

i 

lu

b

 

na

pię

cia

 

ży

ł 

ob

w

od

ow

yc

h

W

zr

os

t 

ob

ję

to

śc

i 

kr

w

i 

lu

b

 

na

pię

cia

 

ży

ł 

ob

w

od

ow

yc

h

Sp

ad

ek

 

ob

ję

to

śc

i 

kr

w

i 

lu

b

 

na

pię

cia

 

ży

ł 

ob

w

od

ow

yc

h

Sp

ad

ek

 

ob

ję

to

śc

i 

kr

w

i 

lu

b

 

na

pię

cia

 

ży

ł 

ob

w

od

ow

yc

h

• Krzywa 

powrotu 

żylnego 

demonstruje  jaki  wpływ  wywiera 
ciśnienie 

centralnej 

części 

zbiornika  żylnego  na  wielkość 
powrotu  żylnego  pod  warunkiem, 
że  pozostałe  czynniki  pozostaną 
bez zmian

• Wzrost  lub  spadek  ciśnienia  w 

obwodowym 

zbiorniku 

żylnym 

również powoduje zmiany wielkości 
powrotu żylnego

Wzrost  ciśnienia  w  obwodowym 
zbiorniku   żylnym następuje, gdy:
- wzrasta objętość krwi w zbiorniku 
żylnym
- 

wzrasta 

napięcie 

ścian 

żył 

(niebieska krzywa) 

Spadek  ciśnienia  w  obwodowym 
zbiorniku   żylnym następuje, gdy:
-  maleje  objętość  krwi  w  zbiorniku 
żylnym
- maleje napięcie ścian żył (zielona 
krzywa) 

• Krzywa 

powrotu 

żylnego 

demonstruje  jaki  wpływ  wywiera 
ciśnienie 

centralnej 

części 

zbiornika  żylnego  na  wielkość 
powrotu  żylnego  pod  warunkiem, 
że  pozostałe  czynniki  pozostaną 
bez zmian

• Wzrost  lub  spadek  ciśnienia  w 

obwodowym 

zbiorniku 

żylnym 

również powoduje zmiany wielkości 
powrotu żylnego

Wzrost  ciśnienia  w  obwodowym 
zbiorniku   żylnym następuje, gdy:

- wzrasta objętość krwi w zbiorniku 
żylnym
- 

wzrasta 

napięcie 

ścian 

żył 

(niebieska krzywa) 

Spadek  ciśnienia  w  obwodowym 
zbiorniku   żylnym następuje, gdy:

-  maleje  objętość  krwi  w  zbiorniku 
żylnym
- maleje napięcie ścian żył (zielona 
krzywa) 

 POWRÓT ŻYLNY 

 POWRÓT ŻYLNY 

   Gdy przy danym średnim 

ciśnieniu wypełnienia opór dla 

przepływu wzrasta powrót żylny 

maleje, a krew gromadzi się w 

łożysku naczyń żylnych. 

Towarzyszy temu jedynie 

niewielki wzrost ciśnienia w 

żyłach, ponieważ naczynia te 

mają bardzo dużą podatność.  

Ten niewielki wzrost ciśnienia 

nie jest w stanie przeciwstawić 

się zwiększonemu oporowi, 

wobec tego powrót żylny 

drastycznie maleje

   

Gdy przy danym średnim 

ciśnieniu wypełnienia opór dla 

przepływu wzrasta powrót żylny 

maleje, a krew gromadzi się w 

łożysku naczyń żylnych. 

Towarzyszy temu jedynie 

niewielki wzrost ciśnienia w 

żyłach, ponieważ naczynia te 

mają bardzo dużą podatność.  

Ten niewielki wzrost ciśnienia 

nie jest w stanie przeciwstawić 

się zwiększonemu oporowi, 

wobec tego powrót żylny 

drastycznie maleje

 POWRÓT ŻYLNY 

 POWRÓT ŻYLNY 

   Powrót żylny przy różnych 

wartościach oporu i przy 

różnych wartościach 

średniego ciśnienia ciśnienia 

wypełnienia 

   

Powrót żylny przy różnych 

wartościach oporu i przy 

różnych wartościach 

średniego ciśnienia ciśnienia 

wypełnienia 

 WPŁYW ZMIAN OBCIĄŻENIA WSTĘPNEGO NA 

OBJĘTOŚĆ WYRZUTOWĄ 

 WPŁYW ZMIAN OBCIĄŻENIA WSTĘPNEGO NA 

OBJĘTOŚĆ WYRZUTOWĄ 

•Rozciąganie ściany serca zwiększa się skurczu 

(prawo Franka – Starlinga)

•Ponadto:

- rozciąganie ściany serca powoduje, że serce 

zaczyna się kurczyć szybciej (wynika to z 

rozciągnięcia węzła zatokowo-przedsionkowego) 

-  rozciąganie ściany prawego przedsionka wyzwala 

odruch Bainbridge’a 

, który także prowadzi do 

zwiększenia HR

Wraz ze wzrostem HR mięsień sercowy  kurczy się 

silniej (

efekt Bowditcha

) 

 WPŁYW ZMIAN KURCZLIWOŚCI MIĘŚNIA 

SERCOWEGO NA OBJĘTOŚĆ WYRZUTOWĄ 

 WPŁYW ZMIAN KURCZLIWOŚCI MIĘŚNIA 

SERCOWEGO NA OBJĘTOŚĆ WYRZUTOWĄ 

5

5

2

2

0

0

długość mięśnia  

długość mięśnia  

4

4

1

1

3

3

N

a

p

ię

c

ie

 m

ię

śn

io

w

e

 (

g

)

N

a

p

ię

c

ie

 m

ię

śn

io

w

e

 (

g

)

 napięcie bierne

 napięcie bierne

 maksymalne 

napięcie 

izometryczne

 maksymalne 

napięcie 

izometryczne

6

6

z N

A

z N

A

be

z N

A

be

z N

A

z NA 

lub b

ez NA

z NA 

lub b

ez NA

80

80

objętość lewej komory 

(ml)

objętość lewej komory 

(ml)

60

60

120

120

C

iś

n

ie

n

ie

 w

 l

e

w

e

j 

k

o

m

o

rz

e

 

(m

m

H

g

)

C

iś

n

ie

n

ie

 w

 l

e

w

e

j 

k

o

m

o

rz

e

 

(m

m

H

g

)

120

120

 wzrost objętości 

wyrzutowej

 wzrost objętości 

wyrzutowej

40

40

 wzrost siły skurczu

 wzrost siły skurczu

• Określenie kurczliwości mięśnia sercowego w sposób bezpośredni nie jest 

możliwe. Wskaźnikiem kurczliwości mięśnia sercowego jest maksymalna 

szybkość przyrostu ciśnienia w lewej komorze podczas skurczu 

izowolumetrycznego dP/dt

max

 mierzona po umiejscowieniu cewnika w 

komorze. Metodą nieinwazyjną oceniającą między innymi kurczliwość 

mięśnia sercowego jest USG serca

• Parametrem odzwierciedlającym kurczliwość mięśnia sercowego jest frakcja 

wyrzutowa, której prawidłowa wartość w spoczynku wynosi średnio ok. 65%

 

• Określenie kurczliwości mięśnia sercowego w sposób bezpośredni nie jest 

możliwe. Wskaźnikiem kurczliwości mięśnia sercowego jest maksymalna 

szybkość przyrostu ciśnienia w lewej komorze podczas skurczu 

izowolumetrycznego dP/dt

max

 mierzona po umiejscowieniu cewnika w 

komorze. Metodą nieinwazyjną oceniającą między innymi kurczliwość 

mięśnia sercowego jest USG serca

• Parametrem odzwierciedlającym kurczliwość mięśnia sercowego jest frakcja 

wyrzutowa, której 

prawidłowa wartość w spoczynku wynosi średnio ok. 65%

 

 KURCZLIWOŚĆ MIĘŚNIA SERCOWEGO 

 KURCZLIWOŚĆ MIĘŚNIA SERCOWEGO 

• Kurczliwość mięśnia jest jego cechą wewnętrzną. Jest to 

podstawowa zdolność do generowania siły. Miarą kurczliwości jest 

siła, jaką mięsień generuje w skurczu całkowicie izometrycznym

•  Kurczliwość mięśnia zależy od:

- ilości elementów kurczliwych we włóknach mięśniowych,  

- stężenia wewnątrzkomórkowego jonów Ca

2+

, 

- wrażliwości elementów kurczliwych na jony Ca

2+

 

O zmianie kurczliwości świadczy taka zmiana siły i szybkości skurczu, 

która nie jest związana ze zmianą wyjściowej długości mięśnia

• Każdy bodziec zwiększający maksymalne napięcie izometryczne 

mięśnia bez zmiany jego długości zwiększa jego kurczliwość, czyli 

wywiera 

działanie inotropowe dodatnie

 

• Kurczliwość mięśnia jest jego cechą wewnętrzną. Jest to 

podstawowa zdolność do generowania siły. Miarą kurczliwości jest 

siła, jaką mięsień generuje w skurczu całkowicie izometrycznym

•  Kurczliwość mięśnia zależy od:

- ilości elementów kurczliwych we włóknach mięśniowych,  

- stężenia wewnątrzkomórkowego jonów Ca

2+

, 

- wrażliwości elementów kurczliwych na jony Ca

2+

 

O zmianie kurczliwości świadczy taka zmiana siły i szybkości skurczu, 

która 

nie jest związana ze zmianą wyjściowej długości mięśnia

• Każdy bodziec zwiększający maksymalne napięcie izometryczne 

mięśnia bez zmiany jego długości zwiększa jego kurczliwość, czyli 

wywiera 

działanie inotropowe dodatnie

 

!

!

 KURCZLIWOŚĆ MIĘŚNIA SERCOWEGO 

 KURCZLIWOŚĆ MIĘŚNIA SERCOWEGO 

• Odzwierciedleniem stanu kurczliwości mięśnia sercowego jest 

frakcja wyrzutowa (stosunek objętości WYRZUTOWEJ do objętości 

PÓŹNOROZKURCZOWEJ)

• Odzwierciedleniem stanu kurczliwości mięśnia sercowego jest 

frakcja wyrzutowa (stosunek objętości WYRZUTOWEJ do objętości 

PÓŹNOROZKURCZOWEJ)

EF

SV

EDV

=

 KURCZLIWOŚĆ MIĘŚNIA SERCOWEGO 

 KURCZLIWOŚĆ MIĘŚNIA SERCOWEGO 

• Najważniejszym  fizjologicznym  regulatorem  kurczliwości 

mięśnia 

sercowego 

jest 

noradrenalina  (NA)

 

uwalniana z zakończeń nerwowych włókien współczulnych

• Najważniejszym  fizjologicznym  regulatorem  kurczliwości 

mięśnia 

sercowego 

jest 

noradrenalina  (NA)

 

uwalniana z zakończeń nerwowych włókien współczulnych

5

5

2

2

0

0

długość mięśnia  

długość mięśnia  

4

4

1

1

3

3

N

a

p

ię

c

ie

 m

ię

ś

n

io

w

e

 (

g

)

N

a

p

ię

c

ie

 m

ię

ś

n

io

w

e

 (

g

)

 napięcie bierne

 napięcie bierne

 maksymalne 

napięcie 

izometryczne

 maksymalne 

napięcie 

izometryczne

6

6

Skurcz izometryczny

Skurcz izometryczny

z 

NA

be

z 

NA

be

z 

NA

z NA 

lub b

ez NA

z NA 

lub b

ez NA

5

5

2

2

0

0

długość mięśnia  

długość mięśnia  

4

4

1

1

3

3

N

a

p

ię

c

ie

 m

ię

ś

n

io

w

e

 (

g

)

N

a

p

ię

c

ie

 m

ię

ś

n

io

w

e

 (

g

)

 napięcie bierne

 napięcie bierne

 maksymalne 

napięcie 

izometryczne

 maksymalne 

napięcie 

izometryczne

6

6

Skurcz mięśnia wtórnie obciążonego

Skurcz mięśnia wtórnie obciążonego

z 

NA

z 

NA

be

z 

NA

be

z 

NA

z NA 

lub b

ez NA

z NA 

lub b

ez NA

 KURCZLIWOŚĆ MIĘŚNIA SERCOWEGO 

 KURCZLIWOŚĆ MIĘŚNIA SERCOWEGO 

• Czynniki wywierające 

dodatni efekt  inotropowy:

 

   AMINY KATECHOLOWE

    

    GLIKOZYDY  NASERCOWE

    GLUKAGON

    

GLIKOKORTYKOSTEROIDY 

    KSANTYNY

    

    

• Czynniki wywierające 

dodatni efekt  inotropowy:

 

   

AMINY KATECHOLOWE

    

    GLIKOZYDY  NASERCOWE

    GLUKAGON

    

GLIKOKORTYKOSTEROIDY 

    KSANTYNY

    

    

• Czynniki wywierające ujemny 

efekt  inotropowy:

 

   ACETYLOCHOLINA 

(przedsionki)

    HIPOKALCEMIA

    BETA BLOKERY

    KWASICA, HIPERKAPNIA

    BLOKERY KANAŁÓW Ca2+

    

BLOKERY ESTERAZY 

CHOLINOWEJ

    

    

• Czynniki wywierające ujemny 

efekt  inotropowy:

 

  

 ACETYLOCHOLINA 

(przedsionki)

    HIPOKALCEMIA

    BETA BLOKERY

    KWASICA, HIPERKAPNIA

    BLOKERY KANAŁÓW Ca2+

    

BLOKERY ESTERAZY 

CHOLINOWEJ

    

    

 WPŁYW ZMIAN OBCIĄŻENIA NASTĘPCZEGO NA 

OBJĘTOŚĆ WYRZUTOWĄ 

 WPŁYW ZMIAN OBCIĄŻENIA NASTĘPCZEGO NA 

OBJĘTOŚĆ WYRZUTOWĄ 

5

5

2

2

długość mięśnia  

długość mięśnia  

4

4

1

1

3

3

N

a

p

ię

c

ie

 m

ię

śn

io

w

e

 (

g

)

N

a

p

ię

c

ie

 m

ię

śn

io

w

e

 (

g

)

 napięcie bierne

 napięcie bierne

maksymalne napięcie 
izometryczne

maksymalne napięcie 
izometryczne

zmniejszenie siły 
skurczu mięśnia

zmniejszenie siły 
skurczu mięśnia

wzrost obciążenia 
następczego

wzrost obciążenia 
następczego

80

80

objętość lewej komory 

(ml)

objętość lewej komory 

(ml)

60

60

120

120

C

iś

n

ie

n

ie

 w

 l

e

w

e

j 

k

o

m

o

rz

e

 

(m

m

H

g

)

C

iś

n

ie

n

ie

 w

 l

e

w

e

j 

k

o

m

o

rz

e

 

(m

m

H

g

)

120

120

 spadek objętości 

wyrzutowej

 spadek objętości 

wyrzutowej

40

40

• Wzrost  obciążenia  następczego  prowadzi  do  wydłużenia 

czasu 

trwania 

skurczu 

izowolumetrycznego 

mięśnia 

sercowego.  Zmniejsza  się  czas  trwania  okresu  wyrzutu. 
Maleje  objętość  wyrzutowa,  wzrasta  natomiast  objętość 
późnoskurczowa     

• Wzrost  obciążenia  następczego  prowadzi  do  wydłużenia 

czasu 

trwania 

skurczu 

izowolumetrycznego 

mięśnia 

sercowego.  Zmniejsza  się  czas  trwania  okresu  wyrzutu. 
Maleje  objętość  wyrzutowa,  wzrasta  natomiast  objętość 
późnoskurczowa     

 WPŁYW ZMIAN OBCIĄŻENIA NASTĘPCZEGO NA 

OBJĘTOŚĆ WYRZUTOWĄ 

 WPŁYW ZMIAN OBCIĄŻENIA NASTĘPCZEGO NA 

OBJĘTOŚĆ WYRZUTOWĄ 

Zakres i szybkość skracania się mięśnia zależą 

od różnicy między maksymalną potencjalną siłą 

skurczu izometrycznego a aktualnym 

obciążeniem następczym (prawo Hilla) 

Spadek kurczliwości przejawia się zmniejszeniem 

maksymalnego napięcia izometrycznego i 

zmniejszeniem zdolności komory do pokonywania 

obciążenia następczego. Prowadzi to do zmniejszenia 

objętości wyrzutowej. Aby utrzymać tę objętość na 

odpowiednim poziomie można zastosować środki 

działające inotropowo dodatnio (np. glikozydy 

naparstnicy) lub środki obniżające obciążenie 

następcze

Zakres i szybkość skracania się mięśnia zależą 

od różnicy między maksymalną potencjalną siłą 

skurczu izometrycznego a aktualnym 

obciążeniem następczym (prawo Hilla) 

Spadek kurczliwości przejawia się zmniejszeniem 

maksymalnego napięcia izometrycznego i 

zmniejszeniem zdolności komory do pokonywania 

obciążenia następczego. Prowadzi to do zmniejszenia 

objętości wyrzutowej. Aby utrzymać tę objętość na 

odpowiednim poziomie można zastosować środki 

działające inotropowo dodatnio (np. glikozydy 

naparstnicy) lub środki obniżające obciążenie 

następcze

CO

CO

HR

HR

SV

SV

Ciśnienie tętnicze krwi

Ciśnienie tętnicze krwi

Wzrost aktywności 

układu 

przywspółczulnego

Wzrost aktywności 

układu 

przywspółczulnego

-

+

Wzrost aktywności 

układu współczulnego

Wzrost aktywności 

układu współczulnego

+

+

-

wpływ chronotropowy ujemny 

wpływ chronotropowy ujemny 

wpływ chronotropowy dodatni 

wpływ chronotropowy dodatni 

wpływ inotropowy dodatni 

wpływ inotropowy dodatni 

obciążenie następcze 

obciążenie następcze 

obciążenie wstępne 

obciążenie wstępne 

Ciśnienie w części 

centralnej zbiornika żylnego 

 

Ciśnienie w części 

centralnej zbiornika żylnego 

 

 CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WIELKOŚĆ POJEMNOŚCI MINUTOWEJ  

 CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WIELKOŚĆ POJEMNOŚCI MINUTOWEJ  

 CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WIELKOŚĆ POJEMNOŚCI MINUTOWEJ  

 CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WIELKOŚĆ POJEMNOŚCI MINUTOWEJ  

Prawa 

połowa serca

Prawa 

połowa serca

Lewa połowa 

serca

Lewa połowa 

serca

Płuca 

Płuca 

Naczynia 

wieńcowe

Naczynia 

wieńcowe

Mózg 

Mózg 

Mięśnie 

Mięśnie 

Trzewia 

Trzewia 

Nerki 

Nerki 

Skóra, kości i 

inne tkanki 

Skóra, kości i 

inne tkanki 

100 
%        
         

100 
%        
         

100 
%        
         

100 
%        
         

5 %     
          
  

5 %     
          
  

15  %   
          
     

15  %   
          
     

15  %   
          
     

15  %   
          
     

35  %   
          
     

35  %   
          
     

20  %   
          
     

20  %   
          
     

10  %   
          
     

10  %   
          
     

 DYSTRYBUCJA KRWI W POSZCZEGÓLNYCH OBSZARACH 

KRĄŻENIOWYCH 

 DYSTRYBUCJA KRWI W POSZCZEGÓLNYCH OBSZARACH 

KRĄŻENIOWYCH 

• Opór  naczyniowy  prze-

pływu 

krwi 

jest 

znacznie 

większy 

w 

pojedynczym 
narządzie, 

niż 

całkowity 

opór 

obwodowy (TPR). 

• Przy 

prawie 

takim 

samym  ciśnieniu  krwi 
jak  w  aorcie,  przepływ 
krwi 

przez 

poszczególne  obszary 
krążeniowe 

sta-nowi 

tylko 

mały 

procent 

pojemności  minutowej 
(CO)

• Opór  naczyniowy  prze-

pływu 

krwi 

jest 

znacznie 

większy 

w 

pojedynczym 
narządzie, 

niż 

całkowity 

opór 

obwodowy (TPR). 

• Przy 

prawie 

takim 

samym  ciśnieniu  krwi 
jak  w  aorcie,  przepływ 
krwi 

przez 

poszczególne  obszary 
krążeniowe 

sta-nowi 

tylko 

mały 

procent 

pojemności  minutowej 
(CO)

 CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WIELKOŚĆ POJEMNOŚCI MINUTOWEJ  

 CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WIELKOŚĆ POJEMNOŚCI MINUTOWEJ  

      Czynniki  powodujące  patologiczne  zwiększenie  pojemności 

minutowej 

serca 

zazwyczaj 

prowadzą  pierwotnie 

do 

zmniejszenia obwodowego oporu naczyniowego

- Choroba Beriberi wynika ze zmniejszenia ilości witaminy B1 w 

diecie.  Obserwuje się kompensacyjną wazodylatację wynikającą z 

niedożywienia tkanek

-  Przetoki tętniczo-żylne powodują, że mniejsza objętość krwi 

dociera do mikrokrążenia. Niedotlenienie tkanek prowadzi do 

wazodylatacji

-  W nadczynności tarczycy zapotrzebowanie tkanek na tlen 

znacząco wzrasta

-  Anemia prowadzi do niedotlenienia tkanek. Ponadto obserwuje się 

zmniejszenie lepkości krwi

      KAŻDY  CZYNNIK,  KTÓRY  PRZEWLEKLE  ZMNIEJSZA 

OBWODOWY 

OPÓR 

NACZYNIOWY 

PROWADZI 

DO 

ZWIĘKSZENIA POJEMNOŚCI MINUTOWEJ SERCA

      Czynniki  powodujące  patologiczne  zwiększenie  pojemności 

minutowej 

serca 

zazwyczaj 

prowadzą  pierwotnie 

do 

zmniejszenia obwodowego oporu naczyniowego

- Choroba Beriberi wynika ze zmniejszenia ilości witaminy B1 w 

diecie.  Obserwuje się kompensacyjną wazodylatację wynikającą z 

niedożywienia tkanek

-  Przetoki tętniczo-żylne powodują, że mniejsza objętość krwi 

dociera do mikrokrążenia. Niedotlenienie tkanek prowadzi do 

wazodylatacji

-  W nadczynności tarczycy zapotrzebowanie tkanek na tlen 

znacząco wzrasta

-  Anemia prowadzi do niedotlenienia tkanek. Ponadto obserwuje się 

zmniejszenie lepkości krwi

      KAŻDY  CZYNNIK,  KTÓRY  PRZEWLEKLE  ZMNIEJSZA 

OBWODOWY 

OPÓR 

NACZYNIOWY 

PROWADZI 

DO 

ZWIĘKSZENIA POJEMNOŚCI MINUTOWEJ SERCA

 CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WIELKOŚĆ POJEMNOŚCI MINUTOWEJ  

 CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WIELKOŚĆ POJEMNOŚCI MINUTOWEJ  

      Czynniki  powodujące  patologiczne  ZMNIEJSZENIE 

pojemności  minutowej  prowadzą  albo  do  pogorszenia  pracy 
serca jako pompy, albo zmniejszenia powrotu żylnego

   Zawał mięśnia sercowego, poważne choroby zastawkowe, 

zapalenie mięśnia sercowego, tamponada serca, zaburzenia 

metaboliczne należą do pierwszej grupy czynników

Zmniejszenie objętości krwi krążącej, wazodylatacja łożyska 

żylnego, zakrzepy/zatory w naczyniach żylnych, zmniejszona 

masa mięśni szkieletowych należą do drugiej grupy 

czynników

 

   KAŻDY CZYNNIK, KÓTRY UPOŚLEDZA PRACĘ SERCA JAKO 

POMPY LUB POWODUJE ZMNIEJSZENIE POWROTU 
ŻYLNEGO PROWADZI DO ZMNIEJSZENIA POJEMNOŚCI 
MINUTOWEJ SERCA

      Czynniki  powodujące  patologiczne  ZMNIEJSZENIE 

pojemności  minutowej  prowadzą  albo  do  pogorszenia  pracy 
serca jako pompy, albo zmniejszenia powrotu żylnego

   Zawał mięśnia sercowego, poważne choroby zastawkowe, 

zapalenie mięśnia sercowego, tamponada serca, zaburzenia 

metaboliczne należą do pierwszej grupy czynników

Zmniejszenie objętości krwi krążącej, wazodylatacja łożyska 

żylnego, zakrzepy/zatory w naczyniach żylnych, zmniejszona 

masa mięśni szkieletowych należą do drugiej grupy 

czynników

 

   KAŻDY CZYNNIK, KÓTRY UPOŚLEDZA PRACĘ SERCA JAKO 

POMPY LUB POWODUJE ZMNIEJSZENIE POWROTU 
ŻYLNEGO PROWADZI DO ZMNIEJSZENIA POJEMNOŚCI 
MINUTOWEJ SERCA

 CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WIELKOŚĆ POJEMNOŚCI MINUTOWEJ  

 CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WIELKOŚĆ POJEMNOŚCI MINUTOWEJ  

   Wpływ zmian wielkości ciśnienia wewnątrzopłucnowego na 

wielkość pojemności minutowej

   Wpływ zmian wielkości ciśnienia wewnątrzopłucnowego na 

wielkość pojemności minutowej

 CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WIELKOŚĆ POJEMNOŚCI MINUTOWEJ  

 CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WIELKOŚĆ POJEMNOŚCI MINUTOWEJ  

 CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WIELKOŚĆ POJEMNOŚCI MINUTOWEJ  

 CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WIELKOŚĆ POJEMNOŚCI MINUTOWEJ  

   Powrót żylny równy jest pojemności minutowej serca

   W warunkach fizjologicznych przy ciśnieniu w prawym 

przedsionku zbliżonym do O mmHg pojemność minutowa 

serca i powrót żylny osiągają wartość ok. 5 l/min (punkt A na 

wykresie)

    Nagłe zwiększenie objętości krwi krążącej prowadzi do  

zwiększenia pojemności minutowej. Zwiększona objętość 

krwi rozciąga naczynia żylne i zmniejszeniu ulega  opór dla 

powrotu żylnego. Powrót żylny  w tych warunkach także 

wzrasta. W punkcie B ustala się nowy punkt równowagi a 

ciśnienie w prawym przedsionku wzrasta do 8 mmHg 

(średnie ciśnienie wypełnienia do 16 mmHg)

   Po pewnym czasie uruchamiają się mechanizmy 

kompensacyjne, które przywracają objętość krwi krążącej do 

wartości wyjściowej

   Powrót żylny równy jest pojemności minutowej serca

   W warunkach fizjologicznych przy ciśnieniu w prawym 
przedsionku zbliżonym do O mmHg pojemność minutowa 

serca i powrót żylny osiągają wartość ok. 5 l/min (punkt A na 

wykresie)

    Nagłe zwiększenie objętości krwi krążącej prowadzi do  

zwiększenia pojemności minutowej. Zwiększona objętość 

krwi rozciąga naczynia żylne i zmniejszeniu ulega  opór dla 

powrotu żylnego. Powrót żylny  w tych warunkach także 

wzrasta. W punkcie B ustala się nowy punkt równowagi a 

ciśnienie w prawym przedsionku wzrasta do 8 mmHg 

(średnie ciśnienie wypełnienia do 16 mmHg)

   Po pewnym czasie uruchamiają się mechanizmy 

kompensacyjne, które przywracają objętość krwi krążącej do 

wartości wyjściowej

 CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WIELKOŚĆ POJEMNOŚCI MINUTOWEJ  

 CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WIELKOŚĆ POJEMNOŚCI MINUTOWEJ  

 CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WIELKOŚĆ POJEMNOŚCI MINUTOWEJ  

 CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WIELKOŚĆ POJEMNOŚCI MINUTOWEJ  

   Aktywacja układu współczulnego zwiększa kurczliwość 

mięśnia sercowego oraz prowadzi do obkurczania naczyń i 

zwiększenia średniego ciśnienia wypełnienia 

   Punkt A odpowiada warunkom wyjściowym

   

   Punkt D odpowiada maksymalnej aktywacji układu 

współczulnego. Średnie ciśnienie wypełnienia wzrasta do ok. 

17 mmHg. Pojemn0ść minutowa wzrasta prawie dwukrotnie, 

a ciśnienie w prawym przedsionku niemalże się nie zmienia

   Punkt B odpowiada minimalnej aktywacji układu 

współczulnego

   Punkt C odpowiada umiarkowanej aktywacji układu 

współczulnego  

   Aktywacja układu współczulnego zwiększa kurczliwość 

mięśnia sercowego oraz prowadzi do obkurczania naczyń i 

zwiększenia średniego ciśnienia wypełnienia 

   

Punkt A

 odpowiada warunkom wyjściowym

   

   

Punkt D

 odpowiada maksymalnej aktywacji układu 

współczulnego. Średnie ciśnienie wypełnienia wzrasta do ok. 

17 mmHg. Pojemn0ść minutowa wzrasta prawie dwukrotnie, 

a ciśnienie w prawym przedsionku niemalże się nie zmienia

   Punkt B 

odpowiada minimalnej aktywacji układu 

współczulnego

   

Punkt C

 odpowiada umiarkowanej aktywacji układu 

współczulnego  

 CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WIELKOŚĆ POJEMNOŚCI MINUTOWEJ  

 CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WIELKOŚĆ POJEMNOŚCI MINUTOWEJ  

 CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WIELKOŚĆ POJEMNOŚCI MINUTOWEJ  

 CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WIELKOŚĆ POJEMNOŚCI MINUTOWEJ  

   Zmiany w układzie krążenia po otwarciu dużej przetoki 

tętniczo-żylnej

   Punkt A odpowiada warunkom wyjściowym

   Punkt B – sytuacja tuż po otwarciu przetoki. Obserwuje się 

wzrost pojemności minutowej do 13 L/min oraz wzrost 

ciśnienia w prawym przedsionku do 3 mmHg

   Punkt C – sytuacja 1 minutę po otwarciu przetoki. Zwiększa 

się średnie ciśnienie wypełnienia do 9 mmHg i dalej wzrasta 

pojemność minutowa do 16 l/min. 

   Punkt D – sytuacja po kilku tygodniach. Średnie ciśnienie 

wypełnienia osiąga wartość 12 mmHg, CO 20 L/min a 

ciśnienie w  prawym przedsionku 6 mmHg

   Zmiany w układzie krążenia po otwarciu dużej przetoki 

tętniczo-żylnej

   

Punkt A 

odpowiada warunkom wyjściowym

   

Punkt B

 – sytuacja tuż po otwarciu przetoki. Obserwuje się 

wzrost pojemności minutowej do 13 L/min oraz wzrost 

ciśnienia w prawym przedsionku do 3 mmHg

   

Punkt C 

– sytuacja 1 minutę po otwarciu przetoki. Zwiększa 

się średnie ciśnienie wypełnienia do 9 mmHg i dalej wzrasta 

pojemność minutowa do 16 l/min. 

   

Punkt D

 – sytuacja po kilku tygodniach. Średnie ciśnienie 

wypełnienia osiąga wartość 12 mmHg, CO 20 L/min a 

ciśnienie w  prawym przedsionku 6 mmHg

POJEMNOŚĆ MINUTOWA  

POJEMNOŚĆ MINUTOWA  

P

o

je

m

n

o

ść

 

m

in

u

to

w

a

 

lu

b

 

p

o

w

ró

t 

ży

ln

y 

(L

/m

in

) 

P

o

je

m

n

o

ść

 

m

in

u

to

w

a

 

lu

b

 

p

o

w

ró

t 

ży

ln

y 

(L

/m

in

) 

Ciśnienie centralnej części zbiornika żylnego 

(mmHg) 

Ciśnienie centralnej części zbiornika żylnego 

(mmHg) 

10 
     
   

10 
     
   

8   
     

 

8   
     

 

6   
     

 

6   
     

 

4   
     

 

4   
     

 

2   
     

 

2   
     

 

Wzrost  aktywności  współczulnej, 
wzrost  HR  i  kurczliwości  mięśnia 
sercowego

Wzrost  aktywności  współczulnej, 
wzrost  HR  i  kurczliwości  mięśnia 
sercowego

Spoczynkowy 

powrót 

żylny

Spoczynkowy 

powrót 

żylny

Spoczynkowa  pojemność 
minutowa

Spoczynkowa  pojemność 
minutowa

0         2         4         6         8      
   10

0         2         4         6         8      
   10

1   
     

1   
     

2   
     

2   
     

3   
     

3   
     

4   
     

4   
     

Tuż po krwotoku

Tuż po krwotoku

Wzrost  aktywności  układu 
współczulnego, 

skurcz 

mięśni gładkich żył

Wzrost  aktywności  układu 
współczulnego, 

skurcz 

mięśni gładkich żył

• W  stanie  stabilnym  powrót  żylny 

jest  równy  pojemności  minutowej 
przy  pewnej  wartości  ciśnienia 
centralnej  części zbiornika  żylnego 
– punkt 

1

 

• Krwotok  prowadzi  do  zmniejszenia 

krwi  krążącej,  spadku  powrotu 
żylnego  i  obniżenia  ciśnienia  w 
centralnej  części zbiornika  żylnego 
a 

zatem 

spadku 

pojemności 

minutowej serca – punkt 

2 

• Wzrost  aktywności  współczulnej 

prowadzi 

do 

przyspieszenia 

czynności 

serca 

i 

wzrostu 

kurczliwości  mięśnia  sercowego. 
Pojemność 

minutowa 

serca 

nieznacznie 

wzrasta 

przy 

jednoczesnym  spadku  ciśnienia  w 
centralnej  części zbiornika  żylnego 
– punkt 

3

• Równolegle 

wzrost 

aktywności 

współczulnej  prowadzi  do  skurczu 
mięsni gładkich żył. W skutek tego 
wzrasta ciśnienie żylne obwodowe i 
powrót  żylny.  Te  zmiany  prowadza 
do  wzrostu  ciśnienia  w  centralnej 
części  zbiornika  żylnego  a  za  tym 
pojemności  minutowej  serca  – 
punkt 

4

• W  stanie  stabilnym  powrót  żylny 

jest  równy  pojemności  minutowej 
przy  pewnej  wartości  ciśnienia 
centralnej  części zbiornika  żylnego 
– 

punkt 

1

 

• Krwotok  prowadzi  do  zmniejszenia 

krwi  krążącej,  spadku  powrotu 
żylnego  i  obniżenia  ciśnienia  w 
centralnej  części zbiornika  żylnego 
a 

zatem 

spadku 

pojemności 

minutowej serca – 

punkt 

2

 

• Wzrost  aktywności  współczulnej 

prowadzi 

do 

przyspieszenia 

czynności 

serca 

i 

wzrostu 

kurczliwości  mięśnia  sercowego. 
Pojemność 

minutowa 

serca 

nieznacznie 

wzrasta 

przy 

jednoczesnym  spadku  ciśnienia  w 
centralnej  części zbiornika  żylnego 
– 

punkt 

3

• Równolegle 

wzrost 

aktywności 

współczulnej  prowadzi  do  skurczu 
mięsni gładkich żył. W skutek tego 
wzrasta ciśnienie żylne obwodowe i 
powrót  żylny.  Te  zmiany  prowadza 
do  wzrostu  ciśnienia  w  centralnej 
części  zbiornika  żylnego  a  za  tym 
pojemności  minutowej  serca  – 

punkt 

4