1

Ochrona prawna.

Wymiar

sprawiedliwości.

Tomasz Adam Winiarczyk

2

Model ustrojowy państwa

Rzeczpospolita Polska zgodnie z
art. 2 Konstytucji 1997 jest
demokratycznym państwem
prawnym.
Model ustrojowy demokratycznego
państwa prawnego zakłada, że w
państwie tym ramy działania
podmiotów określa prawo.

3

k s z t a łto w a n ie z a u fa n ia o b y w a t e li d o p a ń s t w a

o c h r o n a p r a w s łu s z n ie n a b y ty c h

p r o p o r c jo n a ln o ś ć d z ia ła n ia w ła d z y p u b lic z n e j

fu n k c jo n a ln y p o d z ia ł w ła d z y p u b lic z n e j

i r ó w n o w a ż e n ie s ię o d r ę b n y c h s e g m e n tó w w ła d z y

n ie d z ia ła n ie p r a w a w s t e c z

p r a w o d o r o z s t r z y g a n ia s p o r n y c h s p r a w p r z e z n ie z a w is ły s ą d

N a j w a ż n i e j s z e r e g u ły p a ń s tw a p r a w n e g o

4

Władza a obywatel

– regulacje konstytucyjne

Art. 7 Konstytucji
stanowi:

„Organy władzy

publicznej działają
na podstawie i w
granicach prawa.”

Art. 31 Konstytucji
stanowi:

„1. Wolność człowieka

podlega ochronie
prawnej.

„2. Każdy jest obowiązany

szanować wolności i
prawa innych. Nikogo
nie wolno zmuszać do
czynienia tego, czego
prawo mu nie
nakazuje.”

5

Władza a obywatel –

konsekwencje regulacji

Podmioty będące

organami władzy

publicznej lub

działające w jej imieniu

mogą czynić tylko to,

co prawo wyraźnie im

nakazuje, muszą

bowiem zawsze umieć

przytoczyć właściwą

podstawę prawna

swego działania.

Inaczej pozostają poza

sfera legalności.

Obywatelowi wolno
czynić wszystko, co
nie jest zabronione
przez prawo lub co
nie szkodzi innym.
Może odmówić
każdego zachowania,
które nie jest mu
wyraźnie przez
prawo nakazane.

6

Demokratyczna kontrola

w państwie

Demokratyczne państwo prawne
uznaje prymat wszelkich form
kontroli obywatelskiej nad władzą
publiczną.

7

Ochrona prawna

Każdy człowiek przebywający na

terytorium Polski ma prawo do różnych

form ochrony prawnej:

przed zachowaniami innych ludzi,
przed działaniami lub nieuzasadnionym brakiem

działania władzy publicznej.

Ochronie prawnej służy złożony system

wielu podmiotów istniejących w celu

zapewnienia przestrzegania prawa, w tym

właściwego jego stosowania przez organy

władzy publicznej.

8

Podmioty służące ochronie

prawnej

organy wymiaru sprawiedliwości
trybunały
pozasądowe organy orzekające
podmioty współpracujące w
ochronie prawnej

9

1. Wymiar

sprawiedliwości

działalność państwa realizowana przez
niezawisłe

sądy,

a

polegająca

na

stosowaniu

przepisów

obowiązującego

prawa

do

konkretnych

stanów

faktycznych, rozpoznawanych w sprawach
karnych i cywilnych oraz w ograniczonym
zakresie

w

sprawach

dot.

prawa

administracyjnego

10

—    w sprawach cywilnych wymiar

sprawiedliwości polega przede wszystkim

na rozstrzyganiu sporów o prawa

majątkowe czy osobiste osób fizycznych

lub prawnych oraz innych podmiotów

wyposażonych w zdolność sądową
—    w sprawach karnych wymiar

sprawiedliwości polega na stosowaniu

represji karnej wobec sprawców

przestępstw i wykroczeń
—    w sprawach administracyjnych

wymiar sprawiedliwości polega na

rozstrzyganiu sporów dotyczących aktów

administracyjnych między organami

władzy wykonawczej a obywatelami

11

Sądy

Według art. 175 Konstytucji RP
wymiar sprawiedliwości w
Rzeczypospolitej Polskiej sprawują:
Sąd Najwyższy,
sądy powszechne,
sądy administracyjne oraz sądy
wojskowe.

12

Sądy powszechne to rejonowy,
okręgowy i apelacyjne. Sądy
rejonowe rozpatrują w I
instancji sprawy mniejszej wagi,
okręgowe rozpatrują w I
instancji sprawy znaczniejsze.
Sądy wojskowe to garnizonowy i
okręgowy.
Sądy administracyjne to
wojewódzkie sądy
administracyjne i NSA.

13

14

zasady wymiaru

sprawiedliwości

jednolitość systemu organów sądowych
co najmniej dwuinstancyjność
niezawisłość sędziów
nieusuwalność sędziów
jawność postępowania
formalizm postępowania
prawda obiektywna
swobodna ocena dowodów
gwarancja prawa skarżonego do obrony

15

2. Trybunały

Są to tzw. organy quasi-sądowe
Polska Konstytucja zna dwa
trybunały:

Trybunał Konstytucyjny
Trybunał Stanu

16

Trybunał Konstytucyjny

Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:

1)  zgodności ustaw i umów międzynarodowych z

Konstytucją,

2)  zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami

międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała

uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,

3)  zgodności przepisów prawa, wydawanych przez

centralne organy państwowe, z Konstytucją,

ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i

ustawami,

4)  zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii

politycznych,

5)  skargi konstytucyjnej.

17

Trybunał Stanu

Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z

zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego

urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną

przed Trybunałem Stanu ponoszą: Prezydent

Rzeczypospolitej, Prezes Rady Ministrów oraz

członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego

Banku Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli,

członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył

kierowanie ministerstwem, oraz Naczelny

Dowódca Sił Zbrojnych. Odpowiedzialność

konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą

również posłowie i senatorowie.

18

3. Pozasądowe organy

orzekające

—    sądy polubowne
—   

sądy

i

komisje

dyscyplinarne
—    izby morskie
—    organy skarbowe

19

4. Podmioty współpracujące

w ochronie prawnej

a) organy władzy publicznej, w tym:

—    prokuratura
—    policja i straż miejska
—    Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka
—    Najwyższa Izba Kontroli
— szefowie służb, inspekcji itp.

b) podmioty upoważnione do wykonywania obsługi

prawnej, w tym:
—    adwokatura
—    radcowie prawni
—    notariat
— organizacje społeczne jak Federacja Konsumentów

20

PROKURATURA

Prokuraturę stanowią Prokurator
Generalny oraz podlegli mu prokuratorzy
powszechnych i wojskowych jednostek
organizacyjnych prokuratury oraz
prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej
- Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko
Narodowi Polskiemu. Prokurator Generalny
jest naczelnym organem prokuratury.
Funkcje Prokuratora Generalnego
sprawuje Minister Sprawiedliwości.

21

zadania prokuratury

1) prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych

oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami,

2) wytaczanie powództw w sprawach karnych i cywilnych oraz składanie wniosków i udział w

postępowaniu sądowym w sprawach cywilnych, ze stosunku pracy i ubezpieczeń

społecznych, jeżeli tego wymaga ochrona praworządności, interesu społecznego,

własności lub praw obywateli,

3) podejmowanie środków przewidzianych prawem, zmierzających do prawidłowego i

jednolitego stosowania prawa w postępowaniu sądowym, administracyjnym, w sprawach

o wykroczenia oraz w innych postępowaniach,

4) sprawowanie nadzoru nad wykonaniem, postanowień o tymczasowym aresztowaniu oraz

innych decyzji o pozbawieniu wolności,

5) prowadzenie badań w zakresie problematyki przestępczości oraz jej zwalczania i

zapobiegania,

6) zaskarżanie do sądu niezgodnych z prawem decyzji administracyjnych oraz udział w

postępowaniu sądowym w sprawach zgodności z prawem takich decyzji,

7) koordynowanie działalności w zakresie ścigania przestępstw, prowadzonej przez inne

organy państwowe,

8) współdziałanie z organami państwowymi, państwowymi jednostkami organizacyjnymi i

organizacjami społecznymi w zapobieganiu przestępczości i innym naruszeniom prawa,

9) opiniowanie projektów aktów normatywnych,
10) podejmowanie innych czynności określonych w ustawach.

22

ADWOKATURA

Adwokatura powołana jest do udzielania pomocy prawnej,

współdziałania w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz

w kształtowaniu i stosowaniu prawa.
Adwokatura zorganizowana jest na zasadach samorządu

zawodowego.
Adwokat w wykonywaniu swoich obowiązków zawodowych

podlega tylko ustawom. Tytuł zawodowy „adwokat” podlega

ochronie prawnej.
Adwokaturę stanowi ogół adwokatów i aplikantów adwokackich.
Zawód adwokata polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w

szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu

opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych

oraz występowaniu przed sądami i urzędami. Pomoc prawna

świadczona jest osobom fizycznym, podmiotom gospodarczym

oraz jednostkom organizacyjnym.

23

RADCOWIE PRAWNI

Radcowie prawni zorganizowani są na zasadach samorządu zawodowego. W
wykonywaniu swoich obowiązków zawodowych podlegają tylko ustawom. Tytuł
zawodowy „radca prawny” podlega ochronie prawnej.
Pomoc prawna świadczona przez radcę prawnego ma na celu ochronę prawną interesów
podmiotów, na których rzecz jest wykonywana.
Radca prawny, jak i adwokat, wykonuje zawód ze starannością wynikającą z wiedzy
prawniczej oraz zasad etyki radcy prawnego. Radca prawny jest obowiązany zachować
w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej.
Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie. Radca
prawny nie może być zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do
faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę.
Wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej
podmiotom gospodarczym, jednostkom organizacyjnym oraz osobom fizycznym, z
wyłączeniem spraw rodzinnych, opiekuńczych i karnych. Wyłączenie to nie obejmuje
występowania w sprawach karnych w charakterze pełnomocnika oskarżyciela
posiłkowego i powoda cywilnego, jeżeli są to instytucje państwowe lub społeczne albo
przedsiębiorcy, oraz występowania w charakterze pełnomocnika interwenienta i
podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej w sprawach o przestępstwa
skarbowe i wykroczenia skarbowe.

24

NOTARIAT

Notariat to ogół notariuszy. Notariusz jest powołany do dokonywania czynności,

którym strony są obowiązane lub pragną nadać formę notarialną (czynności

notarialnych). W wypadkach określonych w ustawie czynności notarialnych może

dokonywać również asesor notarialny zatrudniony w kancelarii notarialnej.
Notariusz w zakresie swoich uprawnień działa jako osoba zaufania publicznego,

korzystając z ochrony przysługującej funkcjonariuszom publicznym. Czynności

notarialne, dokonane przez notariusza zgodnie z prawem, mają charakter

dokumentu urzędowego. Czynności notarialnych dokonuje się w języku polskim. Na

żądanie strony notariusz może dokonać dodatkowo tej czynności w języku obcym,

wykorzystując własną znajomość języka obcego wykazaną w sposób określony dla

tłumaczy przysięgłych lub korzystając z pomocy tłumacza przysięgłego.
Czynności notarialnych notariusz dokonuje w kancelarii notarialnej. Czynność

notarialna może być dokonana także w innym miejscu, jeżeli przemawia za tym

charakter czynności lub szczególne okoliczności.
Notariuszowi za dokonanie czynności notarialnych przysługuje wynagrodzenie

określone na podstawie umowy ze stronami czynności, nie wyższe niż maksymalne

stawki taksy notarialnej właściwe dla danej czynności. Jeżeli strona czynności

notarialnej nie jest w stanie bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i

rodziny ponieść żądanego przez notariusza wynagrodzenia, może wystąpić z

wnioskiem do sądu rejonowego właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania o

zwolnienie w całości lub w części od ponoszenia tego wynagrodzenia.

25

Rzecznik Praw

Obywatelskich

Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i

praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz

w innych aktach normatywnych.
Rzecznik Praw Obywatelskich jest powoływany przez Sejm

za zgodą Senatu na 5 lat. Rzecznik Praw Obywatelskich nie

może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska

profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć

zawodowych. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może

należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani

prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z

godnością jego urzędu.
Rzecznik Praw Obywatelskich jest w swojej działalności

niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i

odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych

w ustawie.

26

NIK

Najwyższa Izba Kontroli kontroluje działalność organów

administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego,

państwowych osób prawnych i innych państwowych

jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności,

gospodarności, celowości i rzetelności.
Najwyższa Izba Kontroli może kontrolować działalność

organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób

prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych

z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności.
Najwyższa Izba Kontroli może również kontrolować z punktu

widzenia legalności i gospodarności działalność innych

jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w

zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki

państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań

finansowych na rzecz państwa.

27

Generalny Inspektor Ochrony Danych

Osobowych

Do zadań Generalnego Inspektora w szczególności należy:

1) kontrola zgodności przetwarzania danych z przepisami o

ochronie danych osobowych,

2) wydawanie decyzji administracyjnych i rozpatrywanie skarg w

sprawach wykonania przepisów o ochronie danych osobowych,

3) prowadzenie rejestru zbiorów danych oraz udzielanie

informacji o zarejestrowanych zbiorach,

4) opiniowanie projektów ustaw i rozporządzeń dotyczących

ochrony danych osobowych,

5) inicjowanie i podejmowanie przedsięwzięć w zakresie

doskonalenia ochrony danych osobowych,

6) uczestniczenie w pracach międzynarodowych organizacji i

instytucji zajmujących się problematyką ochrony danych

osobowych.