Różnice indywidualne
Wykład 5
Różnicowe koncepcje
osobowości
Osobowość w ujęciu nieróżnicowym
Integracja poszczególnych funkcji
Podstawowe motywy lub potrzeby
Mechanizm regulacji psychicznej
Osobowość w ujęciu różnicowym
System cech
Joy P. Guilford
Źródło: Guilford (1976), Kline (1994)
Model wieloczynnikowy
Podobnie jak w przypadku zdolności
10 czynników
W założeniu niezależnych
10 czynników Guilforda
G ogólna aktywność (pobudzenie vs ospałość)
R powściągliwość (refleksyjność vs impulsywność)
A asertywność (dominacja vs uległość)
S towarzyskość (otwartość vs izolowanie się)
E stabilność emojonalna (wybuchowy vs
zrównoważony)
OOdporność (wytrzymałość vs delikatność)
F przyjacielskość (oddanie vs wrogość)
T rozważność (intensywność vs ekstensywność analiz)
P ustosunkowanie (tolerancja vs poszukiwanie
kłopotów)
M męskość (zimny vs wrzący emocjonalnie)
Ortogonalność?
Guilford: niektóre czynniki są ważniejsze
O E S T
Dowody empiryczne:
Guilford: TAK
Eysenck i Eysenck (1965): NIE (replikacja
badań G.)
Czynniki wyższego rzędu?
OE ≈ neurotyczność
ST ≈ ekstrawersja
Osobowość a zachowanie
Podstawowe cechy osobowości (10)
Nawyki (heksy)
Konkretne działania
Raymond B. Cattell
Program badawczy:
Obserwacja zachowania
Szeroka klasa zachowań, różne próbki
Jeśli wzorce zachowania się powtarzają, można
wnioskować o cesze jako źródle tych zachowań
Dane “z życia” (L-data), np. zachowanie na lekcjach,
wypadki
Dane z samoopisu (Q-data): kwestionariusze
Dane z eksperymentów (T-data): specjalnie
zaaranżowane testy i sytuacje eksperymentalne
Podejście leksykalne
Podejście leksykalne
Hipoteza leksykalna: Gordon Allport
„Wszystkie aspekty ludzkiej osobowości, które były
lub są istotne, interesujące lub pożyteczne, zostały
utrwalone w treści języka” (Cattell, 1943)
1. Znaleźć wszystkie słowa, opisujące ludzkie cechy
(“semantyczna przestrzeń osobowości”); ok. 4000
2. Selekcja (synonimy, słowa oceniane przez
ekspertów jako często współwystępujące)
3. Analiza czynnikowa: klastery (wiązki słów cechy)
Koncepcja cechy
Wnioskujemy o cechach na podstawie
zachowania
Wyjaśniają stałość zachowania
międzysytuacyjną
międzyczasową
Cechy
Powierzchniowe (obserwowalne,
wnioskowanie bezpośrednie)
Źródłowe (nieobserwowalne,
wnioskowanie pośrednie)
CECHY
POWIERZCHNIOWE
ŹRÓDŁOWE
DYNAMICZNE
ZDOLNOŚCIOWE
TEMPERAMENTALNE
SENTYMENTY
(uczucia,
upodobania)
ERG
(instynkty)
POSTAWY
(zainteresowania)
DANE
L, Q, T
ANALIZA
CZYNNIKOWA
Dynamiczna sieć
osobowości
Ergi
Bezpieczeństwo, seks, głód, ciekawość,
dbałośc o siebie itd.
Sentymenty
Religia, sport, kariera, własne JA itd.
Postawy
Prezydent, kościół metodystów, podatki
itd.
Cattell: 12 czynników I
rzędu
(L-data; analiza klasterowa)
A – afektacja (wylewny vs powściągliwy)
B – inteligencja
C – siła ego (zrównoważony vs uczuciowy)
E – asertywność (dominujący vs uległy)
F – surgencja (beztroski vs poważny)
G – siła superego (odpowiedzialny vs niesumienny)
H – parmia (śmiały vs nieśmiały)
I – premsja (delikatny vs twardy)
L – protensja (podejrzliwy vs ufny)
M – praksernia (praktyczny vs obdarzony wyobraźnią)
N – naturalność (wnikliwy vs naiwny)
O – pewność (lękliwy vs spokojny)
Cattel: 4 czynniki
dodatkowe
(Q-factors; analiza
kwestionariuszy)
Q1 – konserwatyzm (liberalizm vs radykalizm)
Q2 – zależność (konformizm vs
nonkonformizm)
Q3 – swoboda (luz vs nadmierna kontrola)
Q4 – nastrój (zrelaksowany vs podatny na
frustrację)
12 + 4 = 16 cech źródłowych (source traits)
Cechy źródłowe generują cechy powierzchniowe,
opisywane poszczególnymi słowami
Ortogonalność? NIE
Osiem czynników II rzędu
Exvia (ekstrawersja): AFH-Q2
wylewność A, beztroskość F, śmiałość H, zależność Q2
Lęk (neurotyzm): CHLO-Q3Q4
uczuciowość C, nieśmiałość H, podejrzliwość L, brak pewności O,
over-control Q3, frustracje Q4
Podejrzliwość: AIN
powściągliwość A, wrażliwość I, przenikliwość N
Niezależność: EFHML
dominacja E, beztroskość F, śmiałość H, wyobraźnia M, nieufność L
Rozsądek: NA
wnikliwość N, powściągliwość A
Inteligencja: B
Dobre wychowanie: EFG-Q3
uległość E, poważność F, odpowiedzialność G, swoboda Q3
Światopogląd: M-Q1
pragmatyzm M, konserwatyzm Q1
Cztery typy osobowości (Kline,
1994)
(Model 16-8-4)
Niski lęk vs wysoki lęk
neurotyczność
Exvia vs Invia
ekstrawersja
Zależność vs niezależność
uległość
Samokontrola
sumienność
Pięć czynników II rzędu
(Coo & Rieke, 1998)
Ekstrawersja
Lęk
Odwrotność stabilności emocjonalnej (stability)
Sztywność umysłowa
niski poziom otwartości (openness)
Niezależność
odwrotność ugodowości (agreeableness)
Samokontrola
sumienność (conscientiousness)
Czyli “Wielka Piątka”
(Big 5, PMO)
Cattell: osobowość
patologiczna:
12 cech
D1 – hipochondryczność
D2 – skłonności samobójcze
D3 – nieadekwatność emocjonalna
(wybuchowość)
D4 – depresyjność lękowa
D5 – nieadekwatność emocjonalna
(aleksytymia)
D6 – poczucie winy
D7 – poczucie nudy
Osobowość patologiczna
(c.d.)
Pa – paranoiczność
Pp – psychotyczność
Sc – schizofreniczność
As – psychoasteniczność
Ps – nieadekwatność psychospołeczna
Kwestionariusz 16 PF
Wykorzystywany jako narzędzie selekcyjne,
pozwalające przewidzieć sukces
w edukacji
w pracy
Dobry tam, gdzie ważna jest diagnoza cech
źródłowych, a nie ogólnych typów
Np. sukces akademicki jest udziałem
studentów:
introwertywnych
mało lękowych
zależnych
zrównoważonych
Dziedziczność cech
16 cech źródłowych
30-40%
Średnio 38%
4 typy
50-60%
Średnio 54%
(Cattell,
1982)
Ogólna ocena teorii Cattella
Ambitna i kompleksowa (ogólna teoria
psychologiczna?)
Zbyt dużo czynników?
Zależy, czego potrzebujemy
Arbitralny dobór danych do analizy
czynnikowej (lista słów)
Dziwne, subiektywnie nacechowane
nazewnictwo