Ćwiczenie nr 2

ŚRODKI  DEZYNFEKCYJNE 
(ODKAŻAJĄCE) – służą do odkażania 
przedmiotów martwych.

ŚRODKI  ANTYSEPTYCZNE – służą do 
niszczenia drobnoustrojów na żywych 
tkankach.

Czynniki wpływające na skuteczność 
działania przeciwbakteryjnego środków 
antyseptycznych 
i odkażających:
- stężenie
- temperatura roztworu
- czas kontaktu z drobnoustrojami
- wrażliwość drobnoustrojów, ich liczba, 
postać
- środowisko, w którym drobnoustroje 
występują 

Cechy idealnego środka 
odkażającego/antyseptycznego:
- szerokie spektrum działania
- działanie bójcze
- niska toksyczność
- niedrażniący
- brak niekorzystnego wpływu na odkażane 
powierzchnie
- skuteczność w obecności substancji 
organicznych
- skuteczność w szerokim zakresie 
temperatury, pH, 
  wilgotności środowiska
- dobre właściwości myjące

ZWIĄZKI CHLOROWCOPOCHODNE:

- zabijają większość drobnoustrojów: 
bakterie (mało wrażliwe są prątki 
kwasooporne), wirusy, pierwotniaki
- w połączeniu z wodą tworzy kwas 
podchlorawy (silne właściwości 
bakteriobójcze) oraz aktywny tlen
- obecność substancji org. osłabia ich 
działanie

Chlor:
- uzdatnianie wody

Podchloryn sodu:
- 5% wodny r-r - odkażanie urządzeń, 
naczyń, pomieszczeń
- 0,2% płyn Dakina- przemywanie ran i błon 
śluz.

Wapno chlorowane:
- stosowane w postaci sproszkowanej oraz 
jako roztwór   
   wodny
- odkażanie urządzeń sanitarnych, 
pomieszczeń, wybiegów,
   odchodów, zakażonego materiału
- niszczy przedmioty metalowe, wyroby 
skórzane i tekstylne

Chloramidy (np. chloramina T)
- organiczne połączenia chloru o 
długotrwałym działaniu
- nie drażnią tkanek
- 0,2%- błony śluzowe; 
  1-2%- skóra, rany; 
  10%- przedmioty i pomieszczenia 

Jod i jodofory
- działają na wszystkie drobnoustroje 
  (bakterie, grzyby, wirusy, pierwotniaki)
- łatwość wywołania uczuleń

Jodyna:
- alkoholowy roztwór jodu i jodku potasu w 
stos. 3:1
- odkażanie skóry nieuszkodzonej (np. pole 
operacyjne),
  okolicy ran
- nie stosować na rany- silne działanie 
drażniące

Płyn Lugola:
- wodny roztwór jodu i jodku potasu w 
stosunku 1:2
- odkażanie skóry, ran, błon śluzowych

  

Jodoform:
- dociera do zakamarków rany, ropnia,
- rozpuszczalny w rozpuszcz. organicznych np. 
eterze

Jod-gliceryna:
- jodyna i gliceryna w stosunku 1:1
- pędzlowanie błon śluzowych

Jodofory:
- stos. jako środki antyseptyczne (skóra, błony 
śluzowe) 
  i dezynfekcyjne (m.in. przemysł mleczarski)
- połączenie jodu i nośnika (tenzydy: tweeny)
- obecność nośnika zwiększa rozpuszczalność 
jodu w wodzie,
   zmniejsza działanie drażniące i korodujące
- jod jest stopniowo uwalniany z kompleksu 
(solubilizacja),
   co przedłuża jego działanie
np. Pollena Jod-K
 

ZWIĄZKI FENOLOWE

Fenol:
- znaczenie historyczne, obecnie prawie nie 
używany ze względu na dużą toksyczność
- koty - szczególnie wrażliwe

Krezol:
- działa na większość bakterii 
chorobotwórczych,  
- mniej toksyczny od fenolu
- krezol + mydło potasowe = lizol
  odkażanie pomieszczeń, narzędzi 
chirurgicznych 

Difenyloalkany – dichlorofen, 
heksachlorofen

- działają głównie na bakterie G+ (słabiej 
na G-) oraz na grzyby chorobotwórcze
- odkażanie skóry i błon śluzowych w 
niskich stężeniach (zalecane do 0,1%)
- wchłaniają się przez skórę, co może 
prowadzić do
  zatruć, objawiających się zaburzeniami ze 
strony
  układu nerwowego, dlatego:
  - nie stosujemy u samic ciężarnych i 
młodych zwierząt
  - nie stosujemy na duże powierzchnie 
skóry 
    i długotrwale
 

Vagothyl, Lotagen

- roztwór 36 % - przyżeganie tkanek 
martwych lub zrogowaciałych (schorzenia 
kopyt, racic, nadmierne rogowacenie 
naskórka)
- 5-10 % - przyżeganie tkanek żywych 
(nadmierne bliznowacenie - dzikie mięso, 
schorzenia przyzębia)
- 2-3 % - przemywanie błon śluzowych, 
działanie bakterio i rzęsistkobójcze, 
ściągające, hemostatyczne

POCHODNE GUANIDYNY

Chlorheksydyna

- działa silnie na bakterie G+, słabiej na G-

- nie drażni skóry i błon śluzowych

- 0,05-0,2% - odkażanie ran i błon 

śluzowych

- 0,5% -1 % - odkażanie skóry przed 

zabiegiem, 

   1 - 4% - odkażanie rąk

- odkażanie narzędzi

ŚRODKI POWIERZCHNIOWO CZYNNE 
(DETERGENTY-TENZYDY)

zmniejszają napięcie powierzchniowe – 
dobre właściwości myjace

Podział detergentów:

1. Detergenty jonogenne: 
    a) anionowe - mydła 
    b) kationowe - mydła inwertowane
2. Detergenty niejonogenne (niejonowe):
    tweeny(polisorbaty)
3. Detergenty amfoteryczne (amfotenzydy)

Tenzydy kationowe:
- działają głównie na bakterie G+, słabiej na 
G-ujemne
- nie drażnią, nie są toksyczne
- powodują zlepianie się bakterii w 
konglomeraty,
   wewnątrz których możliwe jest ich 
przeżycie
- obecność subst. org. (krwi, ropy, białek) 
osłabia ich
   działanie
- powodują korozję
- odkażanie pomieszczeń, przedmiotów, 
narzędzi
   chirurgicznych (z dodatkiem środków 
antykorozyjnych),
- odkażanie skóry, błon śluzowych

Chlorek benzalkonium i bromek 
benzalkonium (Sterinol):
- 1% - odkażanie skóry, 0,01-0,5% - rany i 
błony śluz.

Tenzydy anionowe (mydła) i niejonogenne:
- właściwości zwilżające, myjące
- łączone z innymi związkami w celu 
zwiększenia ich rozpuszczalności 
- nie łączyć anionowych z kationowymi!

Amfotenzydy:
-  nie drażnią tkanek, nie są toksyczne
- zachowują aktywność w obecności subst. 
org.
- nie zbijają bakterii w konglomeraty, nie 
powodują
   wzrostu oporności
- nie powodują korozji metali i tworzyw 
sztucznych
- zastosowanie głównie w przemyśle 
spożywczym

Ichtiol (sulfobituminian amonowy)

- otrzymywany ze smoły będącej 
produktem suchej
   destylacji łupków bitumicznych, które 
utworzyły się 
   z pokładów ryb kopalnych
- działanie antyseptyczne, przeciwzapalne,
  przeciwświądowe
- stosowany  w chorobach skóry (10-25 %), 
głównie 
  w postaci maści

ALKOHOLE

Alkohol etylowy- 70%, Alkohol 
izopropylowy- 50%

- silne właściwości bakteriobójcze
- stężony alkohol wywiera działanie 
drażniące na skórę 
   i błony śluzowe, powoduje przekrwienie, 
zaostrza
   procesy zapalne
- zbyt wysokie stężenie obniża jego 
skuteczność –
  koaguluje otoczki komórek bakteryjnych
  uniemożliwiając wnikanie do ich wnętrza

ALDEHYDY
- działają na wszystkie drobnoustroje

Aldehyd mrówkowy (formaldehyd):
- jest gazem w temp.pokojowej
- nasycony (ok.40%) wodny r-r formaldehydu- 
formalina
- 2-8% r-ry formaliny - dezynfekcja 
pomieszczeń i sprzętu
- 4-5% r-ry formaliny – konserwacja tkanek zw.
- drażni błony śluzowe, zwłaszcza układu 
oddechowego 

Aldehyd glutarowy:  
- lepsze działanie bakterio- i wirusobójcze od 
formaldehydu
- słabsze działanie drażniące na błony śluzowe
- działa skuteczniej w środowisku kwaśnym  
- odkażanie narzędzi chirurgicznych

 Metenamina (Urotropina)

- produkt kondensacji formaldehydu i 
amoniaku
- skuteczna w środowisku kwaśnym  - 
rozpada się
  uwalniając formaldehyd
- stosowana najczęściej ze środkami 
powodujacymi
   zakwaszanie moczu
- doustnie, do odkażania dróg moczowych
- nie podawać łącznie z sulfonamidami

KWASY I ZASADY

Stężone kwasy i zasady w znacznym stopniu 
zmieniają pH, co powoduje denaturację 
białka i śmierć komórki. Stosowane rzadko 
ze względu na dużą toksyczność, działanie 
korodujące i niszczące.

Słabe kwasy: 
- obniżenie pH środowiska

Kwas borowy (borny):
- słabe działanie bakteriostatyczne
- 2-3% roztwory – płukanie worka 
spojówkowego
- maści, zasypki

Kwas salicylowy:
- działanie antyseptyczne, keratolityczne, 
umiarkowane
  przeciwgrzybicze
- składnik zasypek i maści, a także jako 5-
10% roztwór-
   spirytus salicylowy

Kwas mlekowy:
- działanie przeciwbakteryjne, 
przeciwgrzybicze,
  przeciwpierwotniacze
- do płukania pochwy (przywraca 
fizjologiczny odczyn
  wydzieliny)
- stężony – do przyżegania

Zasady:

Ług sodowy (soda żrąca, NaOH):
- 2% roztwór – działanie bakteriobójcze i 
wirusobójcze
- odkażanie pomieszczeń, wybiegów, 
nasycanie mat – 
  w akcjach zwalczania chorób zakaźnych

Tlenek wapnia (wapno palone):
- odkażanie podłóg w pomieszczeniach dla 
zwierząt

ŚRODKI UTLENIAJĄCE
- uwalniają tlen w kontakcie z tkankami

Nadtlenek wodoru:
3% wodny roztwór – woda utleniona:
- odkażanie ran - pienienie się – mech. 
oczyszczanie rany
- 0,2-0,5 % - bł. śluz.
30% roztwór – perhydrol:
- silnie drażni tkanki, działanie przyżegające

Nadmanganian potasu:
- działanie bakteriobójcze i grzybobójcze
- ciemnofioletowy proszek, łatwo rozpuszcz. 
w wodzie, 
- 0,02-0,5% - płukanie błon śluzowych i ran

BARWNIKI

Anilinowe:

Pioktanina (fiolet goryczki, fiolet 
gencjany):
- działa na bakterie G+, niektóre grzyby
- stosowana w roztworach wodnych i 
alkoholowych
- 0,1%- błon śluzowe, 1-3%- odkażanie 
skóry
- działa lekko ściągająco i osuszająco, 
barwi tkanki

Zieleń brylantowa:
- podobnie jak pioktanina

Fuksyna zasadowa 
składnik prep. przeciwgrzybiczych

Akrydynowe:

Etakrydyna:
- żółty proszek
- działanie bakteriobójcze, 
pierwotniakobójcze
- 0,1-0,5% roztwory – odkażanie ran, błon 
śluzowych,
  maści, zasypki (1-2,5 %) 

Pochodne fenotiazyny:

Błękit metylenowy:
- słabe działanie antyseptyczne
- właściwości oksydoredukcyjne
- odkażanie skóry i błon śluzowych

METALE  I ICH SOLE

Srebro
- antyseptycznie, ściągająco, 
- większe stężenia - przyżegająco

Azotan srebra:
- działa głównie na bakterie G-dodatnie
- odkażanie błon śluzowych macicy, 
pochwy, pęcherza
  moczowego – roztwory 0,1%, jamy ustnej – 
1%
- lapis (w substancji) lub 10-20 % r-ry – 
przyżeganie

Organiczne związki srebra - proteinian 
srebra
- 0,5 % r-ry – błony śluzowe

Tlenek cynku

- antyseptycznie, osuszajaco, ściagająco, 

- zasypki, pasty, maści (20-40%)

Siarczan miedzi

- antyseptycznie (0,2-2% r-ry)

- w substancji - przyżegająco

Związki bizmutu 

- działanie odkażające, wysuszające i 

ściągające, na skórę

 DZIEGCIE

Dziegieć sosnowy, brzozowy, jałowcowy:
- działanie bakteriobójcze i 
przeciwgrzybicze
- zastosowanie w chorobach kopyt i 
racic

Podział ze względu na zastosowanie

A) ŚRODKI ANTYSEPTYCZNE

1. Odkażanie skóry nieuszkodzonej:

- związki chlorowcopochodne (0,2% płyn 
Dakina,
  chloramidy)
- jodyna, płyn Lugola, jodofory
- związki powierzchniowo czynne (mydła)
- barwniki (pioktanina, etakrydyna)
- związki srebra (azotan i proteinian 
srebra)
- alkohol etylowy

   

2. Odkażanie ran i błon śluzowych:

- zw. chlorowcopochodne (płyn Dakina, 
chloramidy)
-  zw. jodu (płyn Lugola, jod-gliceryna, 
jodofory)
- chlorheksydyna – 0,05-0,2%
- chlorofenole – do 0,1%
- Vagothyl – bł. śluz. – 2-3 %
- barwniki
- związki utleniające
- azotan srebra
- kwasy (np. borowy – bł. śluz.)

B) ŚRODKI DEZYNFEKCYJNE

1. Odkażanie wody:

- związki chloru (chlor gazowy, halazon)

2. Odkażanie pomieszczeń, wybiegów, 
pojazdów, nawozu:
- związki chloru (wapno chlorowane, 
podchloryn sodu,
  chloramidy)
- jodofory
- związki fenolowe (krezol, lizol)
- tenzydy kationowe i amfoteryczne
- aldehydy
- zasady

3. Odkażanie instrumentów medycznych, 
naczyń,
    przedmiotów:

- związki chloru (chloramidy)
- jodofory
- związki powierzchniowo czynne (mydła 
amfoteryczne)
- związki fenolowe (krezol, chlorofenole)
- alkohole
- aldehydy

Nitrofurany i nitroimidazole

należą do Aneksu IV – 
ze względu na nieustalone MRL nie 
mogą być stosowane u zwierząt 
“konsumpcyjnych”

NITROFURANY

NITROFURANTOINA
FURAGINA

NITROFURAZON

Spektrum działania:
 - bakterie G-dodatnie i G-ujemne
 - niektóre pierwotniaki 
 - niektóre grzyby

Efekt działania:
działają statycznie lub bójczo, w zależności 
od stężenia leku i rodzaju drobnoustroju

Mechanizm działania:
w komórce bakteryjnej ulegają redukcji do 
cytotoksycznych metabolitów, które 
prowadzą do rozfragmentowania nici 
bakteryjnego DNA

Oporność

 

  - rozwija się poprzez mutacje 

chromosomalne, powoli 

    i w umiarkowanym stopniu

  - występuje oporność krzyżowa w 

pomiędzy

    nitrofuranami i z nitroimidazolami

Aktywność nitrofuranów słabnie w 

obecności ropy, mleka i krwi.  

Właściwości farmakokinetyczne i 
zastosowanie:

Nitrofurantoina, Furagina
- dobrze wchłaniane z przewodu 
pokarmowego
- w tkankach nie osiąga stężenia 
przeciwbakteryjnego
- jedynie w moczu stężenie bakteriobójcze
- doustnie, leczenie infekcji dróg 
moczowych, 

Nitrofurazon -miejscowo, na skórę i błony 
śluzowe
 

Działania niepożądane:

- działanie mutagenne i prokarcynogenne!
- wymioty, biegunka
- krwawienia z przewodu pokarmowego
- zapalenia nerwów obwodowych
- zaburzenia widzenia
- osłabienie spermatogenezy
- uczulenia

NITROIMIDAZOLE

METRONIDAZOL

RONIDAZOL

Spektrum działania: 
beztlenowe bakterie G-dodatnie i G-ujemne 
pierwotniaki

Wrażliwe bakterie:
Bacterioides (B. fragilis, B. melaningenicus, 
B. oralis,), Clostridium (C. perfringens, C. 
septicum), Fusobacterium, Campylobacter
Wrażliwe pierwotniaki:
Trichomonas (T. foetus, T. vaginalis), 
Giardia lamblia, Entamoeba histolitica, 
Histomonas meleagridis, Balantidium coli.

Efekt działania:
bakterio i pierwotniakobójczy

Mechanizm działania

w komórce bakteryjnej ulegają redukcji do 
cytotoksycznych metabolitów, które 
prowadzą do rozfragmentowania nici 
bakteryjnego DNA

Oporność drobnoustrojów

- pojawia się rzadko
- występuje pełna oporność krzyżowa 
rozciągająca się na
  nitrofurany 

FARMAKOKINETYKA

- metronidazol bardzo dobrze wchłania się 
po podaniu
  doustnym (wyjątek przeżuwacze)
- metronidazol słabo wiąże się z białkami 
krwi
- lek łatwo przenika do tkanek, w tym do 
CUN,
   przechodzi przez łożysko, do mleka.
- przemiany metaboliczne – wątroba, 
  procesy I fazy – utlenienie,

 

  

reakcje II fazy – sprzęganie z kwasem 

glukuronowym –
  nieczynne glukuroniany
- 60-70% wydala się przez nerki, pozostała 
część z kałem

Objawy niepożądane:

- działanie mutagenne i prokarcinogenne!
- po podaniu doustnym u psów mogą 
wystąpić wymioty,
  nudności i niepokój
- po zastosowaniu wyższych dawek mogą 
wystąpić
  objawy ze strony CUN

Zastosowanie:

W zakażeniach wywołanych przez wrażliwe 
drobnoustroje m.in.:
choroby przyzębia, ropnie, stany zapalne 
gruczołów okołoodbytowych, zapalenie 
otrzewnej,
profilaktycznie po wykonaniu zabiegów 
chirurgicznych na przewodzie 
pokarmowym.