Ćwiczenie nr 2

ŚRODKI DEZYNFEKCYJNE
(ODKAŻAJĄCE) – służą do odkażania
przedmiotów martwych.

ŚRODKI ANTYSEPTYCZNE – służą do
niszczenia drobnoustrojów na żywych
tkankach.

Czynniki wpływające na skuteczność
działania przeciwbakteryjnego środków
antyseptycznych
i odkażających:
- stężenie
- temperatura roztworu
- czas kontaktu z drobnoustrojami
- wrażliwość drobnoustrojów, ich liczba,
postać
- środowisko, w którym drobnoustroje
występują

Cechy idealnego środka
odkażającego/antyseptycznego:
- szerokie spektrum działania
- działanie bójcze
- niska toksyczność
- niedrażniący
- brak niekorzystnego wpływu na odkażane
powierzchnie
- skuteczność w obecności substancji
organicznych
- skuteczność w szerokim zakresie
temperatury, pH,
wilgotności środowiska
- dobre właściwości myjące

ZWIĄZKI CHLOROWCOPOCHODNE:

- zabijają większość drobnoustrojów:
bakterie (mało wrażliwe są prątki
kwasooporne), wirusy, pierwotniaki
- w połączeniu z wodą tworzy kwas
podchlorawy (silne właściwości
bakteriobójcze) oraz aktywny tlen
- obecność substancji org. osłabia ich
działanie

Chlor:
- uzdatnianie wody

Podchloryn sodu:
- 5% wodny r-r - odkażanie urządzeń,
naczyń, pomieszczeń
- 0,2% płyn Dakina- przemywanie ran i błon
śluz.

Wapno chlorowane:
- stosowane w postaci sproszkowanej oraz
jako roztwór
wodny
- odkażanie urządzeń sanitarnych,
pomieszczeń, wybiegów,
odchodów, zakażonego materiału
- niszczy przedmioty metalowe, wyroby
skórzane i tekstylne

Chloramidy (np. chloramina T)
- organiczne połączenia chloru o
długotrwałym działaniu
- nie drażnią tkanek
- 0,2%- błony śluzowe;
1-2%- skóra, rany;
10%- przedmioty i pomieszczenia

Jod i jodofory
- działają na wszystkie drobnoustroje
(bakterie, grzyby, wirusy, pierwotniaki)
- łatwość wywołania uczuleń

Jodyna:
- alkoholowy roztwór jodu i jodku potasu w
stos. 3:1
- odkażanie skóry nieuszkodzonej (np. pole
operacyjne),
okolicy ran
- nie stosować na rany- silne działanie
drażniące

Płyn Lugola:
- wodny roztwór jodu i jodku potasu w
stosunku 1:2
- odkażanie skóry, ran, błon śluzowych

Jodoform:
- dociera do zakamarków rany, ropnia,
- rozpuszczalny w rozpuszcz. organicznych np.
eterze

Jod-gliceryna:
- jodyna i gliceryna w stosunku 1:1
- pędzlowanie błon śluzowych

Jodofory:
- stos. jako środki antyseptyczne (skóra, błony
śluzowe)
i dezynfekcyjne (m.in. przemysł mleczarski)
- połączenie jodu i nośnika (tenzydy: tweeny)
- obecność nośnika zwiększa rozpuszczalność
jodu w wodzie,
zmniejsza działanie drażniące i korodujące
- jod jest stopniowo uwalniany z kompleksu
(solubilizacja),
co przedłuża jego działanie
np. Pollena Jod-K

ZWIĄZKI FENOLOWE

Fenol:
- znaczenie historyczne, obecnie prawie nie
używany ze względu na dużą toksyczność
- koty - szczególnie wrażliwe

Krezol:
- działa na większość bakterii
chorobotwórczych,
- mniej toksyczny od fenolu
- krezol + mydło potasowe = lizol
odkażanie pomieszczeń, narzędzi
chirurgicznych

Difenyloalkany – dichlorofen,
heksachlorofen

- działają głównie na bakterie G+ (słabiej
na G-) oraz na grzyby chorobotwórcze
- odkażanie skóry i błon śluzowych w
niskich stężeniach (zalecane do 0,1%)
- wchłaniają się przez skórę, co może
prowadzić do
zatruć, objawiających się zaburzeniami ze
strony
układu nerwowego, dlatego:
- nie stosujemy u samic ciężarnych i
młodych zwierząt
- nie stosujemy na duże powierzchnie
skóry
i długotrwale

Vagothyl, Lotagen

- roztwór 36 % - przyżeganie tkanek
martwych lub zrogowaciałych (schorzenia
kopyt, racic, nadmierne rogowacenie
naskórka)
- 5-10 % - przyżeganie tkanek żywych
(nadmierne bliznowacenie - dzikie mięso,
schorzenia przyzębia)
- 2-3 % - przemywanie błon śluzowych,
działanie bakterio i rzęsistkobójcze,
ściągające, hemostatyczne

POCHODNE GUANIDYNY

Chlorheksydyna

- działa silnie na bakterie G+, słabiej na G-

- nie drażni skóry i błon śluzowych

- 0,05-0,2% - odkażanie ran i błon

śluzowych

- 0,5% -1 % - odkażanie skóry przed

zabiegiem,

1 - 4% - odkażanie rąk

- odkażanie narzędzi

ŚRODKI POWIERZCHNIOWO CZYNNE
(DETERGENTY-TENZYDY)

zmniejszają napięcie powierzchniowe –
dobre właściwości myjace

Podział detergentów:

1. Detergenty jonogenne:
a) anionowe - mydła
b) kationowe - mydła inwertowane
2. Detergenty niejonogenne (niejonowe):
tweeny(polisorbaty)
3. Detergenty amfoteryczne (amfotenzydy)

Tenzydy kationowe:
- działają głównie na bakterie G+, słabiej na
G-ujemne
- nie drażnią, nie są toksyczne
- powodują zlepianie się bakterii w
konglomeraty,
wewnątrz których możliwe jest ich
przeżycie
- obecność subst. org. (krwi, ropy, białek)
osłabia ich
działanie
- powodują korozję
- odkażanie pomieszczeń, przedmiotów,
narzędzi
chirurgicznych (z dodatkiem środków
antykorozyjnych),
- odkażanie skóry, błon śluzowych

Chlorek benzalkonium i bromek
benzalkonium (Sterinol):
- 1% - odkażanie skóry, 0,01-0,5% - rany i
błony śluz.

Tenzydy anionowe (mydła) i niejonogenne:
- właściwości zwilżające, myjące
- łączone z innymi związkami w celu
zwiększenia ich rozpuszczalności
- nie łączyć anionowych z kationowymi!

Amfotenzydy:
- nie drażnią tkanek, nie są toksyczne
- zachowują aktywność w obecności subst.
org.
- nie zbijają bakterii w konglomeraty, nie
powodują
wzrostu oporności
- nie powodują korozji metali i tworzyw
sztucznych
- zastosowanie głównie w przemyśle
spożywczym

Ichtiol (sulfobituminian amonowy)

- otrzymywany ze smoły będącej
produktem suchej
destylacji łupków bitumicznych, które
utworzyły się
z pokładów ryb kopalnych
- działanie antyseptyczne, przeciwzapalne,
przeciwświądowe
- stosowany w chorobach skóry (10-25 %),
głównie
w postaci maści

ALKOHOLE

Alkohol etylowy- 70%, Alkohol
izopropylowy- 50%

- silne właściwości bakteriobójcze
- stężony alkohol wywiera działanie
drażniące na skórę
i błony śluzowe, powoduje przekrwienie,
zaostrza
procesy zapalne
- zbyt wysokie stężenie obniża jego
skuteczność –
koaguluje otoczki komórek bakteryjnych
uniemożliwiając wnikanie do ich wnętrza

ALDEHYDY
- działają na wszystkie drobnoustroje

Aldehyd mrówkowy (formaldehyd):
- jest gazem w temp.pokojowej
- nasycony (ok.40%) wodny r-r formaldehydu-
formalina
- 2-8% r-ry formaliny - dezynfekcja
pomieszczeń i sprzętu
- 4-5% r-ry formaliny – konserwacja tkanek zw.
- drażni błony śluzowe, zwłaszcza układu
oddechowego

Aldehyd glutarowy:
- lepsze działanie bakterio- i wirusobójcze od
formaldehydu
- słabsze działanie drażniące na błony śluzowe
- działa skuteczniej w środowisku kwaśnym
- odkażanie narzędzi chirurgicznych

Metenamina (Urotropina)

- produkt kondensacji formaldehydu i
amoniaku
- skuteczna w środowisku kwaśnym -
rozpada się
uwalniając formaldehyd
- stosowana najczęściej ze środkami
powodujacymi
zakwaszanie moczu
- doustnie, do odkażania dróg moczowych
- nie podawać łącznie z sulfonamidami

KWASY I ZASADY

Stężone kwasy i zasady w znacznym stopniu
zmieniają pH, co powoduje denaturację
białka i śmierć komórki. Stosowane rzadko
ze względu na dużą toksyczność, działanie
korodujące i niszczące.

Słabe kwasy:
- obniżenie pH środowiska

Kwas borowy (borny):
- słabe działanie bakteriostatyczne
- 2-3% roztwory – płukanie worka
spojówkowego
- maści, zasypki

Kwas salicylowy:
- działanie antyseptyczne, keratolityczne,
umiarkowane
przeciwgrzybicze
- składnik zasypek i maści, a także jako 5-
10% roztwór-
spirytus salicylowy

Kwas mlekowy:
- działanie przeciwbakteryjne,
przeciwgrzybicze,
przeciwpierwotniacze
- do płukania pochwy (przywraca
fizjologiczny odczyn
wydzieliny)
- stężony – do przyżegania

Zasady:

Ług sodowy (soda żrąca, NaOH):
- 2% roztwór – działanie bakteriobójcze i
wirusobójcze
- odkażanie pomieszczeń, wybiegów,
nasycanie mat –
w akcjach zwalczania chorób zakaźnych

Tlenek wapnia (wapno palone):
- odkażanie podłóg w pomieszczeniach dla
zwierząt

ŚRODKI UTLENIAJĄCE
- uwalniają tlen w kontakcie z tkankami

Nadtlenek wodoru:
3% wodny roztwór – woda utleniona:
- odkażanie ran - pienienie się – mech.
oczyszczanie rany
- 0,2-0,5 % - bł. śluz.
30% roztwór – perhydrol:
- silnie drażni tkanki, działanie przyżegające

Nadmanganian potasu:
- działanie bakteriobójcze i grzybobójcze
- ciemnofioletowy proszek, łatwo rozpuszcz.
w wodzie,
- 0,02-0,5% - płukanie błon śluzowych i ran

BARWNIKI

Anilinowe:

Pioktanina (fiolet goryczki, fiolet
gencjany):
- działa na bakterie G+, niektóre grzyby
- stosowana w roztworach wodnych i
alkoholowych
- 0,1%- błon śluzowe, 1-3%- odkażanie
skóry
- działa lekko ściągająco i osuszająco,
barwi tkanki

Zieleń brylantowa:
- podobnie jak pioktanina

Fuksyna zasadowa
składnik prep. przeciwgrzybiczych

Akrydynowe:

Etakrydyna:
- żółty proszek
- działanie bakteriobójcze,
pierwotniakobójcze
- 0,1-0,5% roztwory – odkażanie ran, błon
śluzowych,
maści, zasypki (1-2,5 %)

Pochodne fenotiazyny:

Błękit metylenowy:
- słabe działanie antyseptyczne
- właściwości oksydoredukcyjne
- odkażanie skóry i błon śluzowych

METALE I ICH SOLE

Srebro
- antyseptycznie, ściągająco,
- większe stężenia - przyżegająco

Azotan srebra:
- działa głównie na bakterie G-dodatnie
- odkażanie błon śluzowych macicy,
pochwy, pęcherza
moczowego – roztwory 0,1%, jamy ustnej –
1%
- lapis (w substancji) lub 10-20 % r-ry –
przyżeganie

Organiczne związki srebra - proteinian
srebra
- 0,5 % r-ry – błony śluzowe

Tlenek cynku

- antyseptycznie, osuszajaco, ściagająco,

- zasypki, pasty, maści (20-40%)

Siarczan miedzi

- antyseptycznie (0,2-2% r-ry)

- w substancji - przyżegająco

Związki bizmutu

- działanie odkażające, wysuszające i

ściągające, na skórę

DZIEGCIE

Dziegieć sosnowy, brzozowy, jałowcowy:
- działanie bakteriobójcze i
przeciwgrzybicze
- zastosowanie w chorobach kopyt i
racic

Podział ze względu na zastosowanie

A) ŚRODKI ANTYSEPTYCZNE

1. Odkażanie skóry nieuszkodzonej:

- związki chlorowcopochodne (0,2% płyn
Dakina,
chloramidy)
- jodyna, płyn Lugola, jodofory
- związki powierzchniowo czynne (mydła)
- barwniki (pioktanina, etakrydyna)
- związki srebra (azotan i proteinian
srebra)
- alkohol etylowy

2. Odkażanie ran i błon śluzowych:

- zw. chlorowcopochodne (płyn Dakina,
chloramidy)
- zw. jodu (płyn Lugola, jod-gliceryna,
jodofory)
- chlorheksydyna – 0,05-0,2%
- chlorofenole – do 0,1%
- Vagothyl – bł. śluz. – 2-3 %
- barwniki
- związki utleniające
- azotan srebra
- kwasy (np. borowy – bł. śluz.)

B) ŚRODKI DEZYNFEKCYJNE

1. Odkażanie wody:

- związki chloru (chlor gazowy, halazon)

2. Odkażanie pomieszczeń, wybiegów,
pojazdów, nawozu:
- związki chloru (wapno chlorowane,
podchloryn sodu,
chloramidy)
- jodofory
- związki fenolowe (krezol, lizol)
- tenzydy kationowe i amfoteryczne
- aldehydy
- zasady

3. Odkażanie instrumentów medycznych,
naczyń,
przedmiotów:

- związki chloru (chloramidy)
- jodofory
- związki powierzchniowo czynne (mydła
amfoteryczne)
- związki fenolowe (krezol, chlorofenole)
- alkohole
- aldehydy

Nitrofurany i nitroimidazole

należą do Aneksu IV –
ze względu na nieustalone MRL nie
mogą być stosowane u zwierząt
“konsumpcyjnych”

NITROFURANY

NITROFURANTOINA
FURAGINA

NITROFURAZON

Spektrum działania:
- bakterie G-dodatnie i G-ujemne
- niektóre pierwotniaki
- niektóre grzyby

Efekt działania:
działają statycznie lub bójczo, w zależności
od stężenia leku i rodzaju drobnoustroju

Mechanizm działania:
w komórce bakteryjnej ulegają redukcji do
cytotoksycznych metabolitów, które
prowadzą do rozfragmentowania nici
bakteryjnego DNA

Oporność

- rozwija się poprzez mutacje

chromosomalne, powoli

i w umiarkowanym stopniu

- występuje oporność krzyżowa w

pomiędzy

nitrofuranami i z nitroimidazolami

Aktywność nitrofuranów słabnie w

obecności ropy, mleka i krwi.

Właściwości farmakokinetyczne i
zastosowanie:

Nitrofurantoina, Furagina
- dobrze wchłaniane z przewodu
pokarmowego
- w tkankach nie osiąga stężenia
przeciwbakteryjnego
- jedynie w moczu stężenie bakteriobójcze
- doustnie, leczenie infekcji dróg
moczowych,

Nitrofurazon -miejscowo, na skórę i błony
śluzowe

Działania niepożądane:

- działanie mutagenne i prokarcynogenne!
- wymioty, biegunka
- krwawienia z przewodu pokarmowego
- zapalenia nerwów obwodowych
- zaburzenia widzenia
- osłabienie spermatogenezy
- uczulenia

NITROIMIDAZOLE

METRONIDAZOL

RONIDAZOL

Spektrum działania:
beztlenowe bakterie G-dodatnie i G-ujemne
pierwotniaki

Wrażliwe bakterie:
Bacterioides (B. fragilis, B. melaningenicus,
B. oralis,), Clostridium (C. perfringens, C.
septicum), Fusobacterium, Campylobacter
Wrażliwe pierwotniaki:
Trichomonas (T. foetus, T. vaginalis),
Giardia lamblia, Entamoeba histolitica,
Histomonas meleagridis, Balantidium coli.

Efekt działania:
bakterio i pierwotniakobójczy

Mechanizm działania

w komórce bakteryjnej ulegają redukcji do
cytotoksycznych metabolitów, które
prowadzą do rozfragmentowania nici
bakteryjnego DNA

Oporność drobnoustrojów

- pojawia się rzadko
- występuje pełna oporność krzyżowa
rozciągająca się na
nitrofurany

FARMAKOKINETYKA

- metronidazol bardzo dobrze wchłania się
po podaniu
doustnym (wyjątek przeżuwacze)
- metronidazol słabo wiąże się z białkami
krwi
- lek łatwo przenika do tkanek, w tym do
CUN,
przechodzi przez łożysko, do mleka.
- przemiany metaboliczne – wątroba,
procesy I fazy – utlenienie,

reakcje II fazy – sprzęganie z kwasem

glukuronowym –
nieczynne glukuroniany
- 60-70% wydala się przez nerki, pozostała
część z kałem

Objawy niepożądane:

- działanie mutagenne i prokarcinogenne!
- po podaniu doustnym u psów mogą
wystąpić wymioty,
nudności i niepokój
- po zastosowaniu wyższych dawek mogą
wystąpić
objawy ze strony CUN

Zastosowanie:

W zakażeniach wywołanych przez wrażliwe
drobnoustroje m.in.:
choroby przyzębia, ropnie, stany zapalne
gruczołów okołoodbytowych, zapalenie
otrzewnej,
profilaktycznie po wykonaniu zabiegów
chirurgicznych na przewodzie
pokarmowym.