Co wiemy o
uzależnieniu od
alkoholu
Anna Wójcicka
Klinika Psychiatrii
UM Lublin
Co wiemy o
uzależnieniu od
alkoholu
Anna Wójcicka
Klinika Psychiatrii
UM Lublin
Nowe informacje pobudzają układ
nagrody w mózgu podobnie jak dobre
jedzenie czy alkohol
Wzrost wydzielania dopaminy:
Dobre jedzenie - ↑ 50%
Seks
- ↑ 100%
Alkohol - ↑ 200%
Kokaina - ↑ 400%
Epidemiologia
Prawdopodobieństwo nadużywania lub uzależnienia
od alkoholu dotyczy 10-13% populacji
(uzależnienie 4-6%)
Częściej dotyczy mężczyzn (3-4 razy); u kobiet
tendencja wzrostowa
ZUA jest uwarunkowane wielogenowo
Czynniki genetyczne mają rolę decydującą w 40-60%
Predylekcyjne cechy osobowości: neurotyczność,
niedojrzałość, osobowość psychopatyczna,
chwiejna emocjonalnie
W Polsce 21% populacji spożywa 68% całego
konsumowanego etanolu
Wydatki w 2010 r.
Zakup książek – ok. 2,9 mld PLN
Zakup pizzy – ok. 3 mld PLN
Alkohol – 26 mld PLN
Polska jest wśród 25 liderów
spożycia, czyli krajów w których pije
się powyżej średniej europejskiej tj.
12,2 litra i światowej 6,13 litra
Mołdawia
19,2 litra
Węgry
16,3 litra
Polska
13 litrów
Problem nadużywania alkoholu to
problem ok.15%Polaków ► ponad 5
mln.
Uzależnieni od alkoholu → ok. 2% = ok. 800.000
Dorośli żyjący w otoczeniu alkoholików → ok. 4% =
ok. 1,5 mln
Dzieci w rodzinach alkoholików → 4% = 1,5 mln
Osoby pijące szkodliwie → 5-7% = 2 – 2,5 mln
Ofiary przemocy domowej → ⅔ dorosłych oraz ⅔
dzieci z tych rodzin
Razem ok. 2 mln dorosłych i dzieci
Teorie neuroprzekaźnikowe ZUA
Układ noradrenergiczny
Układ dopaminergiczny
Układ cholinergiczny
Układ GABA-ergiczny
Układ opioidowy
Układ serotoninergiczny
Układ glutaminergiczny
Diagnozujemy
1.
Picie zwyczajowe
/ryzykowne/szkodliwe/uzależnienie
2.
Dokładna diagnoza nozologiczna wg ICD-10 lub
DSM-IV TR
3.
Diagnoza typologiczna (Cloninger, Lesch)
4.
Ewentualna podwójna diagnoza (patologia
osobowości, zaburzenia psychiczne, odżywiania i
in.)
Uzależnienie
Silne pragnienie przyjmowania substancji v.
poczucie przymusu jej przyjmowania
Trudności kontrolowania zachowania związanego
z przyjmowaniem substancji
Fizjologiczne objawy stanu odstawienia
Stwierdzenie tolerancji
Zwiększona ilość czasu poświęcona na
zdobywanie v. przyjmowanie
Fazy rozwoju uzależnienia
1.Faza początkowa: picie objawowe, rozładowanie
napięcia, wzrost tolerancji na alkohol
2.Faza ostrzegawcza: potrzeba spożywania alkoholu,
pierwsze upojenia amnestyczne, poczucie winy
3.Faza krytyczna: utrata kontroli nad piciem, zespół
złego rannego samopoczucia, klinowanie,
obniżenie tolerancji na alkohol, łatwość
wchodzenia w kolizje z prawem
4.Faza końcowa: wyraźny spadek tolerancji na
alkohol, zmiana zachowań w rodzinie i środowisku,
wyniszczenie fizyczne, upośledzenie sprawności
intelektualnej, pełna degradacja społeczna
Metody kwestionariuszowe
MAST (Michigan Alkoholism Screening Test)
AUDIT (The Alcohol Use Disorders Identyfication
Test)
CAGE ( Cut back, Annoyed, Guilty, Eye-opener)
Anamneza środowiskowa
CAGE
1.Czy czuł Pan/czuła Pani kiedykolwiek, że powinien
Pan/ powinna Pani przerwać picie?
2.Czy ludzie sprawiali Panu/Pani przykrość przez
krytykowanie Pana/Pani picia?
3.Czy czuł się Pan/Pani kiedykolwiek źle lub winny z
powodu Pana/Pani picia?
4.Czy kiedykolwiek po obudzeniu pierwszą Pana/Pani
myślą była myśl o wypiciu alkoholu, aby uspokoić
nerwy albo przerwać objawy przepicia?
Dwie lub więcej odpowiedzi twierdzące sugeruje możliwe ryzyko
uzależnienia.
Markery biochemiczne
γ-glutamylotransferaza (>30U/l)
Transferyna uboga w weglowodany (>20mg/l)
Średnia objętość erytrocyta (>91µm)
Kwas moczowy(>6.4 mg/dl M,5.0 mg/dl K)
Aminotransferaza asparaginowa (>45 IU/l)
Aminotransferaza alaninowa (>45 IU/l)
Trójglicerydy ( >160mg/dl
)
Wskaźniki laboratoryjne
↑GGT i aminotransferaz występuje u 34-85%
pijących systematycznie ponad 40g alkoholu
dziennie. Normalizacja trwa ok. 4-5 tyg.
Makrocytozę stwierdza się u 50-96% pijących
codziennie.
Specyficznym markerem spożycia alkoholu jest
5-hydroksytryptofan. Aktywność β-
heksozoaminazy w moczu znacząco wzrasta u
>90%
Wzorce przewlekłego nadużywania
alkoholu
Systematyczne codzienne nadmierne picie
Systematyczne znacznie nasilone picie,
występujące tylko podczas weekendów
Ciągi picia przeplatane okresami trzeźwości
(dipsomania)
Typologie wg Cloninger’a, Lescha, Babora,
Zuckera
Typologia alkoholizmu wg Babora
1992
Typ A – osoby, u których uzależnienie pojawiło się
później, mniejsze skutki psychiczne i społeczne,
mniejsze nasilenie objawów
Typ B – osoby, u których uzależnienie pojawiło się
wcześniej, znaczne skutki psychiczne i społeczne,
duże nasilenie objawów
Typologia rozwojowa wg Zuckera 1990
Typ antyspołeczny – determinowany genetycznie,
wczesne występowanie problemów związanych z
piciem, częściej mężczyźni
Typ afektywny – determinowany zaburzeniami
lękowo-depresyjnymi, osoby pijące dla poprawy lub
stabilizacji nastroju, korekcji ról społecznych, częściej
kobiety
Typ rozwojowy – dominuje intensywne picie w wieku
młodzieńczym, z redukcją picia w dorosłości do
poziomu akceptowalnego społecznie
Typ kumulowany rozwojowo–od picia
determinowanego społecznie i środowiskowo w wieku
młodzieńczym do stopniowego uzależnienia się
Typologia wg Lescha
Typ I = pierwotny (picie towarzyskie → picie nałogowe,
głód alkoholowy coraz trudniej kontrolowany, wcześnie
AZA lub stany majaczeniowe)
Typ II = neurotyczny (alkohol jako środek przeciwlękowy,
częste łączenie z lekami anksjolitycznymi
Typ III= objawowy (w celach leczenia zaburzeń
psychicznych, tendencje samobójcze nie tylko w związku z
piciem alkoholu, picie alkoholu związane z okresowym
występowaniem zaburzeń psychicznych, pomiędzy nimi
okresy abstynencji lub niewielkie ilości alkoholu)
Typ IV= pierwotny organicznie (uraz okołoporodowy lub
uraz czaszki przed 14 rż, wyraźne objawy
psychopatologiczne i dysfunkcje społeczne nie związane z
alkoholem, napady drgawkowe grand mal lub inne
występujące niezależnie od AZA
Szkody zdrowotne
Schorzenia z niedożywienia układu nerwowego
Zespół Wernickiego-Korsakowa
Zwyrodnienie móżdżku
Polineuropatia obwodowa
Neuropatia nerwu wzrokowego
Pelagra
Szkody zdrowotne
Zaburzenia poalkoholowe o niejasnej patogenezie
Ośrodkowa mielinoza mostu
Choroba Marchiafavy-Bignamiego
Płodowy zespół alkoholowy
Miopatia
Otępienie alkoholowe
Alkoholowy zanik mózgu
Szkody zdrowotne
Choroby układowe z powikłaniami neurologicznymi
Encefalopatia wątrobowa
Nabyte (niewilsonowskie) zwyrodnienie wątrobowo-
mózgowe
Zespoły złego wchłaniania
Zespoły po gastrektomii
Kardiomiopatia z możliwością wystąpienia zatorów i
zaburzeń krążenia mózgowego
Arytmie z zaburzeniami ciśnienia tętniczego i krążenia
mózgowego
Szkody zdrowotne
Niedokrwistość, leukopenia, trombcytopenia
Depresja ośrodka oddechowego
Zaburzenia elektrolitowe prowadzące do zaburzeń
świadomości
Zwiększona częstość urazów
Leczenie Holistyczne Interdyscyplinarne
Profesjonalne
cele i oczekiwania społeczne
Techniki i cele psychologiczne
Techniki i cele
psychiatryczne
Holistyczne leczenie uzależnienia
Cele i oczekiwania społeczne
Zasady postępowania terapeutycznego z
osobami uzależnionymi
Leczenie
Psychoterapia
ewentualnie
farmakoterapia
Interwencje socjalne
Prawne
środowiskowe
Edukacja pacjenta i
Rodziny
Grupy wsparcia
Detoksykacja alkoholowa
tylko w przypadku ciężkich zespołów
abstynencyjnych
Powikłane zespoły abstynencyjne
Zły stan somatyczny
Farmakoterapia AZA
Leczenie objawowe
Płyny
Witaminy z grupy B – szczególnie B1
Elektrolity Mg, K
Β-blokery
Diuretyki oszczędzające potas
ew. antybiotyki
Farmakoterapia AZA
BDA – standardowo nie dłużej niż 7-10 dni
Klorazepat -1,5- 2x więcej niż diazepamu
Diazepam –metodą powolnego wysycenia
Klometiazol - 4-6 g/d
Lorazepam – 6-8 mg co 2-3 h
Karbamazepina do 600mg/d
Augmentacja farmakologiczna psychoterapii
stosowane w metodzie awersyjnej
Disulfiram
Karbimid wapnia (Dipsen,Temposil, Colme)
zmniejszenie głodu alkoholowego
Akamprozat
Naltrexon
►Nalmefen
Inne
SSRI
SNRI
Karbamazepina, Walproiniany
Farmakologiczna augmentacja
psychoterapii
z uwzględnieniem typologii Lescha
Typ pierwotny
Wskazane: bez leków lub
ew. Akamprozat
Przeciwskazane:
antagoniści DA, BZD
Typ neurotyczny
Wskazane: Akamprozat,
SSRI, LPD
Przeciwskazane: BZD,
Klometiazol, GHB
Farmakologiczna augmentacja
psychoterapii
z uwzględnieniem typologii Lescha
Typ objawowy
Wskazane: LPD,
normotymiki, GHB,
naltrexon
Przeciwskazane:
antagoniści DA
Typ pierwotny organicznie
Wskazane: Naltrexon, leki
nootropowe
GHB, neuroleptyki atypowe
Przeciwskazane:Disulfir
am
Psychoterapia
z uwzględnieniem typologii Lescha
Typ pierwotny
PT poznawcza
wspierająca
grupy samopomocowe
skupione na problemach
picia
Typ neurotyczny
PT skierowana na
wzmocnienie ego
Behawioralne warsztaty
emocji – nie skupione na
piciu
Psychoterapia
z uwzględnieniem typologii Lescha
Typ objawowy
PT skierowana na
uzyskanie wglądu w
emocje
Główny cel NIE
zogniskowany na piciu
alkoholu
PT Nie za Wcześnie
Typ pierwotny organicznie
PT wspierająca, bez
psychoanalizy
Trening umiejętności
społecznych
Zapobiegania nawrotom
Grupy samopomocy,
kluby abstynenckie
Cele leczenia odwykowego
Utrzymanie całkowitej abstynencji
Wydłużenie czasu abstynencji
Zmniejszenie ilości wypijanego alkoholu
Minimalizowanie skutków spożywania alkoholu
Poprawa subiektywna i obiektywna
funkcjonowania
Skuteczność leczenia uzależnienia od
alkoholu
30% utrzymuje abstynencję trwałą
20% redukuje rozmiary picia i związane z tym
szkody
50% powraca do picia
Rezultaty leczenia – badania
długoterminowe
18,53% całkowita abstynencja
25,56% „wpadki”
31,74% picie epizodyczne
24,15% stale pijący
