Pragmatyka

językowa

wg Charlesa Morrisa:

1.   syntaktyka - opis relacji między

znakami języka.

2.   semantyka - opis relacji między

znakami języka a rzeczywistością.

3. pragmatyka - opis relacji między

znakami języka, rzeczywistością
a sytuacją aktu komunikacyjnego
wyznaczaną zwłaszcza przez
kategorie nadawcy i odbiorcy tekstu.

Przykład

• Formy sg. i pl. różnicują się w

zależności od kategorii liczby, która

albo sygnalizuje

jednostkowy/niejednostkowy charakter

desygnatu (książę : książęta)

albo tylko wskazuje na związek zgody

(książę chce : książęta chcą).

• Dlaczego wyraz książę ma

nieregularną odmianę: książę, księcia

a nie

książę, książęcia lub księć, księcia?

• To problemy właściwe dla syntaktyki

Przykład

• Dlaczego język niemiecki ma co

najmniej trzy wyrazy (Fürst, Herzog,

Prinz), którym odpowiada tylko jeden

wyraz polski książę? Czyżby było

ważne dla społeczności niemieckiej (a

mniej ważne dla polskiej) zjawisko

społeczne, które skutkowało

wytworzeniem bogatego,

wewnętrznie zróżnicowanego pola

wyrazowego z danej dziedziny?

• To problem właściwy dla semantyki

Przykład

• Dlaczego władca używał 1. os. pl.:

my książę chcemy?

• Dlaczego w XVII stosowało się l. mn.

wobec rozmówcy jednostkowego ale
niżej usytuowanego,
np. książę do szlachcica (słuchajcie,
panie mieczniku),
ale nie odwrotnie: (w. ks. m. racz
słuchać)?

• To zagadnienia typowe dla pragmatyki

Zmiany

• Językoznawców interesuje już nie tylko

lingwistyka systemu, której przedmiotem
jest budowa (lub struktura) języka,
ale i lingwistyka tekstu (lub lingwistyka
zachowań językowych), zajmująca się
użyciem języka.

• Polega to m.in. na przejściu od ujęcia

strukturalnego

do

ujęcia

komunikacyjnego.

Zmiany

• W polu zainteresowań językoznawstwa

pojawiają się zjawiska, które dostrzega się
wówczas, gdy weźmie się pod uwagę

- składniki sytuacji komunikacyjnej,
- uwarunkowania pragmatyczne aktu mowy,
- ogólniejsze kulturowe uwarunkowania

wypowiedzi.

• Wyłoniły się badania pragmalingwistyczne,

socjolingwistyczne, psycholingwistyczne,
teoria aktów mowy i in.

John L. Austin:

teoria aktów mowy

Każde wypowiedzenie jest aktem intencjonalnym
(nakierowanym na określony cel).

Podział aktów mowy –

zależnie od relacji do

kategorii prawda-fałsz:

1. konstatacje: „Deszcz pada”

2. performatywy: „Nadaję Ci imię Adam”

Performatyw nie jest prawdziwy lub fałszywy,

nie jest stwierdzeniem.

Wypowiedzenie go jest jednocześnie wykonaniem
czynności.

Jednak np. „deszcz pada” może być i performatywem i

konstatacją zależnie od sytuacji.

John L. Austin: teoria aktów

mowy

3 akty składające się na akt mowy:

1. akt lokucyjny – tworzenie sensownego

wypowiedzenia tj. poprawnych
gramatycznie
i semantycznie zdań

2. akt illokucyjny ‑ określa cel (intencję),

dla którego działanie lokucyjne zostało
podjęte,

wykonanie konwencjonalnej czynności kryjące

się
w powiedzeniu czegoś, np. hołd

3. akt perlokucyjny ‑ wpływ, jaki akty

lokucyjne
i illokucyjne nadawcy wywołują
w postawie lub oczekiwaniach odbiorcy.

John L. Austin: teoria aktów

mowy

• Akt lokucyjny („mówienie czegoś”) składa

się z:

1)

Czynności fonetycznej - wypowiadanie

pewnych dźwięków

2)

Czynności fatycznej - wypowiadanie

pewnych słów zgodnych z pewną gramatyką

3)

Czynności rematycznej - użycie pewnych

wyrazów w pewnym sensie i odniesieniu

(użycie różnych wypowiedzeń w tym samym

sensie i odniesieniu jest czynnością

rematycznie równoważną)

John Searle

Bezpośrednie i pośrednie akty mowy

Klasyfikacja aktów mowy (illokucyjnych)

1. reprezentatywy, asertywy ‑ cel: przedstawienie
stanu rzeczy,
np. twierdzenie, chwalenie się, narzekanie,
przypuszczanie.
2. dyrektywy ‑ cel: spowodowanie, by adresat coś
zrobił,
np. pytania, rozkazy, prośby, zaproszenia,
podjudzania, rady.
3. komisywy ‑ cel: zobowiązanie się mówiącego, że
coś zrobi samym aktem mowy,
np. obietnice, groźby, ślubowania, przysięgi, oferty,
4. ekspresywy ‑ wyrażają postawę psychiczną
mówiącego wobec danego stanu rzeczy, np.
gratulacje, podziękowania, kondolencje.

5. deklaratywy ‑ zmieniają instytucjonalny stan
rzeczy,
np. wypowiedzenie wojny, akt chrztu, aresztowanie.

Kognitywna klasyfikacja aktów mowy

(Ignacio

Vazquez-Orta)

Konstytutywne – tworzą rzeczywistość społeczną. Dzieje się

to tylko wtedy, kiedy coś zostaje wypowiedziane przez

właściwą osobę, w określony sposób i w odpowiednim

momencie np. ksiądz podczas chrztu

a) ekspresywne: dziękować, chwalić, przepraszać,

pozdrawiać.

b) deklaratywne: nazywać, poślubić, skazywać, ogłaszać

Informatywne – wszystkie akty mowy, które służą przekazaniu

odbiorcy informacji, uzyskaniu informacji od odbiorcy bądź

stwierdzeniu, że mówiący nie ma pewnych informacji.

a) asertywne: twierdzić, wyrażać, opisywać, zakładać.

b) pytania o informacje: pytać.

Obligatywne – nadawca zobowiązuje odbiorcę lub samego

siebie do działań w przyszłości.

a) dyrektywne: prosić, kazać, proponować, radzić.

b) komisyjne: obiecywać, proponować.

Paul Grice

Zasada kooperacji: traktujmy

ludzkie zachowania językowe
jako sensowne i racjonalne.

"Wnoś swój wkład do konwersacji tak,

jak tego wymaga przyjęty cel
tej konwersacji”.

Maksymy szczegółowo opisujące działanie zasady

kooperacji:

1. ilości: "Niech twój wkład w konwersację zawiera

tyle informacji, ile jej potrzeba"

2. jakości: „Mów prawdę"
3. odniesienia: „Mów na temat"
4. sposobu: "Wyrażaj się przejrzyście"
 

Paul Grice

Celowe pogwałcenie którejś z maksym

Nadawca w sposób celowo niezauważalny dla

odbiorcy łamie którąś maksymę, wprowadza go
w błąd co do swych intencji = kłamstwo i
oszustwo językowe.

Nadawca w sposób zauważalny dla odbiorcy

łamie którąś maksymę = implikatura
konwersacyjna.
= dodatkowe znaczenie, nie podane wyraźnie
przez nadawcę, ale odbierane przez odbiorcę
jako zamierzone. Odbiorca zakłada, że nadawca
przestrzega zasady kooperacji, zatem uznaje, że
złamanie którejś z maksym było celowe, a więc
znaczące, i wnioskuje o znaczeniu na
podstawie kontekstu.  

implikatura konwersacyjna

ilości

- Jan wyjechał z kraju.
- Wyjechał to wyjechał.

= co nas to

obchodzi

jakości

- Teheran jest w Turcji.
- A Londyn w Armenii.

= jesteś

nieukiem

odniesieni

a

- Jak ci się podoba mój

portret?
- Rama jest ładna.

= portret jest

nieudany

sposobu

- Nie bardzo rozumiem, co
to jest ten idiografizm.
- Bo ahistoryczny
idiografizm kierunku

analitycznego znajdował
swe uzupełnienie w

kierunkach tworzących
strukturalne uogólnienia.

= i tak tego
nie zrozumiesz

PRESUPOZYCJA

(Peter F.

Strawson)

• zdanie wynikające zarówno

z tego wypowiedzenie jak i z jego zaprzeczenia

Obecny król Francji jest łysy. 

Francja ma obecnie króla.

Obecny król Francji nie jest łysy. 

Najczęściej zdanie presuponowane zawiera deskrypcję określoną

("obecny król Francji”).

W języku naturalnym

sens wyrażenia nieprzedstawiany w pełni

i zawierający w sobie ukryte myśli.

Oficjalne źródła podają...  istnieją też źródła

nieoficjalne.

Szukamy porozumienia  nie ma porozumienia.

Presupozycja przemyca czasem nieprawdziwe fakty:

Kiedy przestałeś bić żonę?  biłeś żonę.

Geoffrey Leech

MAKSYMY GRZECZNOŚCI
- maksyma taktu
minimalizuj koszt innych; maksymalizuj korzyść

innych;

- maksyma wspaniałomyślności
minimalizuj swoją korzyść; maksymalizuj swój koszt;
- maksyma aprobaty
minimalizuj

krytykę

innych;

maksymalizuj

chwalenie innych;

- maksyma skromności
minimalizuj chwalenie siebie; maksymalizuj krytykę

siebie;

- maksyma zgody
minimalizuj punkty niezgodne między tobą a

innymi;

maksymalizuj punkty zgodne między tobą a innymi;
- maksyma współczucia
minimalizuj antypatię między tobą a innymi;
maksymalizuj sympatię między tobą a innymi.