Rodzaje struktur 

rynkowych

Plan wykładu

• Definicja i rodzaje struktur 

rynkowych

• Cechy konkurencji doskonałej
• Cechy monopolu

Definicja i rodzaje struktur 

rynkowych

 

Gałąź

 

jest 

zbiorem 

wszystkich 

przedsiębiorstw,  które  wytwarzają  te 

sam produkt. 

Struktura rynkowa

 jest wyznaczana na 

podstawie:

liczbę firm działających na rynku
możliwości wejścia nowych firm na rynek
stopnia zróżnicowania produktów
możliwości  wpływania  przez  firmy  na 

cenę

Wyróżnia  się  następujące 

rodzaje 

struktur rynkowych

:

konkurencję doskonałą
konkurencję monopolistyczną
oligopol
monopol

Trzy  ostatnie  struktury  określa  się 
jako 

konkurencję niedoskonałą

.

Cechy konkurencji 

doskonałej

Konkurencja 

doskonała 

charakteryzuje się:

1. Na  rynku  występuje 

bardzo  wielu 

sprzedających 

i 

kupujących

. 

Każdy 
z  producentów  posiada  znikomy 
udział 
w rynku i zmiana przez nich wielkości 
produkcji  nie  wpływa  na  zmianę 
rynkowej podaży. 

2.

Oferowany  na  rynku 

produkt  jest 

homogeniczny

 

(jednorodny, 

standaryzowany, 

identyczny). 

W 

związku  z  tym  sprzedający  nie  mogą 
na  rynku  konkurować  ze  względu  na 
cechy  produktu.  Reklama  jest  więc 
zbędna.

3.

Cena  na  rynku  jest  taka  sama. 

Rynek 

jest  dawcą  ceny,  zaś  sprzedający 
są  jej  biorcą

  i  nie  mają  na  jej 

ustalanie żadnego wpływu. 

4.

Rynek  jest  przejrzysty

.  Klienci 

posiadają  doskonałą  informację 

o  cechach,  cenie  i  dostępności 

produktu, zaś sprzedający o gustach 

i  preferencjach  konsumentów  oraz 

o kosztach.

5.

Istnieje 

łatwość  wejścia  na  rynek 

i  wyjścia  z  niego

  oraz  doskonała 

mobilność  czynników  wytwórczych 

pomiędzy gałęziami. 

6.

Funkcja 

popytu 

na 

produkty 

pojedynczego 

przedsiębiorstwa  jest  pozioma

  i  pokrywa  się  z 

funkcją utargu (przychodu) krańcowego 

Wielkość 

produkcji 

(Q)

Cena (P)

Utarg 

(przychó

d) 

całkowity 

(TR=P*Q)

Utarg 

(przychó

d) 

krańcow

y (MR)

0

0

1

20

20

20

2

20

40

20

3

20

60

20

4

20

80

20

5

20

100

20

6

20

120

20

7

20

140

20

8

20

160

20

9

20

180

20

10

20

200

20

ilość dobra (Q)

2
0

ce

n

a

 (

P

) 

i 

u

ta

rg

 (

p

rz

y

ch

ó

d

) 

kr

a

ń

co

w

y

 

(M

R

)

D = MR

Cechy monopolu

 

Monopol  pełny

  (czysty)  posiada 

następujące cechy:

1. Na  rynku  działa  jeden  producent 

(sprzedawca)  i  wielu  kupujących. 
Jeżeli  po  stronie  popytu  występuje 
jeden  podmiot,  zaś  po  stronie  podaży 
jest 

wiele 

podmiotów, 

to 

taką 

strukturę  określa  się 

monopsonem 

(monopol popytu). 

2.

Monopolista  jest  dawcą  i  twórcą 
ceny

.  Funkcja  popytu  na  produkty 

monopolisty jest jednocześnie funkcją 
popytu na produkty całej gałęzi. 

3.

Produkty

 

mogą 

być 

zarówno 

jednorodne  jaki  skomplikowane

. 

Nie posiadają bliskich substytutów. 

4.

Uczestnicy 

rynku 

posiadają 

doskonałą informację.

 W przypadku 

monopolu  podaży  monopolista  zna 

popyt  na  wytwarzane  przez  siebie 

dobro, 

a  w  przypadku  monopolu  popytu  ma 

rozeznanie w zapotrzebowaniu. 

5. Występują 

trudne  do  pokonania 

bariery wejścia na rynek. 

Rodzaje barier

 

1. Prawne

a) Rząd  lub  władze  lokalne  mogą 

przyznać 

wyłączność

 jednej firmie na 

produkcje 

danego 

dobra 

lub 

świadczenia usługi. Może to wynikać z 

prowadzenia 

przez 

rząd 

protekcjonistycznej 

polityki

, 

polegającej  na  ochronie  krajowego 

producenta przed napływem towarów 

z zewnątrz.

b) Przedsiębiorstwo 

może 

być 

właścicielem 

patentu, 

licencji, 

znaków  towarowych

,  dzięki  czemu 

zdobywa  dominującą  pozycje  na 

rynku. 

2. Przedsiębiorstwo  jako  jedyne  może 

posiadać 

dostęp 

do 

rzadkich

, 

występujących  w  niewielkiej  ilości 

bogactw mineralnych

. 

3. Ekonomiczne

W  długim  okresie  koszty  przeciętne 

maleją  bardzo  znacznie  wraz  ze 

wzrostem  produkcji  i  z  tego  powodu 

działalność 

więcej 

niż 

jednego 

przedsiębiorstwa 

nie 

jest 

ekonomicznie 

uzasadniona. 

Taki 

monopol

 nazywany jest 

naturalnym

. 

Wielkość 

produkcji 

(Q)

Cena (P)

Utarg 

(przychó

d) 

całkowity 
(TR=P*Q)

)

Utarg 

(przychó

d) 

krańcowy 

(MR)

1

30

30

2

25

50

20

3

20

60

10

4

15

60

0

5

10

50

-10

6

5

30

-20

Utarg całkowity 

a utarg 

krańcowy

 

Dopóki  wzrasta  utarg  całkowity  utarg 
krańcowy jest większy od zera. 

Powyżej  produkcji  wynoszącej  4  sztuki 
utarg  całkowity  spada,  a  utarg 
krańcowy jest mniejszy od zera. 

Monopolista  chcąc  zwiększyć  sprzedaż 
musi obniżać cenę.

Popyt a utarg krańcowy

Ilość dóbr

D

MR

Funkcja popytu (D) i utargu krańcowego (MR) 
posiadają  nachylenie  ujemne.  Funkcja  MR 
jest bardziej stroma.

Do momentu przecięcia się funkcji MR z osią 
X  funkcja  popytu  jest  elastyczna.  Gdy  utarg 
krańcowy  staje  się  ujemny,  popyt  jest 
nieelastyczny. 

Ponieważ  koszt  krańcowy  jest  dodatni  to 

monopolista  nigdy  nie  produkuje  na 
nieelastycznej części krzywej popytu

.  

Konkurencja 

monopolistyczna

Konkurencja  monopolistyczna 

posiada następujące cechy:

1.Na  rynku  istnieje  bardzo  wielu 
sprzedających i kupujących 

2.Bardzo łatwo jest wejść na rynek

3. Produkty  wytwarzane  na  rynku  nie 

są  jednorodne.  Różnią  się  między 
sobą  cechami  użytkowymi  (kolor, 
dodatkowe 

wyposażenie, 

usługi 

posprzedażne, itp.)

4. Producenci  i  konsumenci  posiadają 

doskonałe informacje o rynku.

Przykłady konkurencji 

monopolistycznej

Przykładem  konkurencji  monopolistycznej 
mogą  być  małe  sklepy  osiedlowe,  które 
dzięki 

dogodnemu 

położeniu 

mogą 

ustalać wyższe ceny niż w supermarkecie.

Innym  przykładem  są  restauracje,  które 
różnią  się  wystrojem,  menu  czy  również 
położeniem, 

dzięki 

czemu 

mogą 

różnicować ceny. 

Poszczególne  firmy  nie  mają  szans  na 
przejęcie  rynku.  Muszą  się  liczyć  z  tym, 
że  wysokie  zyski  w  krótkim  okresie 
przyciągają 

przedsiębiorstwa 

spoza 

gałęzi  i  w  długim  okresie  zyski  będą 
spadały.

Ważnym  elementem  walki  o  klienta  jest 

różnicowanie  produktów 

i 

promocja 

sprzedaży

, która pomaga w dotarciu do 

nowych klientów. 

Oligopol

1.

W 

gałęzi 

występuje 

niewielu 

producentów  i  wielu  kupujących.  Jeżeli 
na 

rynku 

występuje 

dwóch 

producentów  to  taką  strukturę  określa 
się 

duopolem

. Jeżeli po stronie popytu 

znajduje  się  kilku  odbiorców  to  taka 
struktura nazywa się 

oligopsonem

.

2.

Występują  bariery  wejścia  na  rynek 
zarówno 

o 

charakterze 

technologicznym jak i ekonomicznym. 

3.

Produkty,  które  są  wytwarzane 
w oligopolu są zarówno jednorodne jak 
i  zróżnicowane.  Częściej  w  praktyce 
spotyka  się  oligopole,  gdzie  produkty 
są  bliskimi  substytutami  np.  rynek 
samochodów,  telefonów  komórkowych 
itp. 

4.

Producenci  i  konsumenci  posiadają 
doskonałą informację o rynku. 

5. Każda  z  firm  przy  podejmowaniu 

decyzji  musi  brać  pod  uwagę 
działania  innych  firm.  Pomiędzy 
uczestnikami  rynku  istnieje 

silna 

współzależność

. 

6. Strategie 

stosowane 

przez 

oligopolistów są różnorodne. 

Rodzaje strategii stosowanych 

przez oligopolistów

1.

Każda  z  firm  nie  porozumiewa  się  i  sama 
określa  ceny  swoich  wyrobów.  Każda  z  firm 
stara  się  obniżać  cenę  i  zwiększać  rozmiary 
produkcji,  aby  zdobyć  większy  udział  w 
rynku. Dochodzi do 

wojny cenowej

.

2.

Firmy dochodzą ze sobą do porozumienia co 
do  poziomu  ceny  oraz  wielkości  produkcji 
i 

zawierają 

porozumienie 

monopolistyczne

.  Istnieje  jednak  zawsze 

pokusa,  że  któraś  z  firm  wyłamie  się  i 
zacznie obniżać cenę.

3.

Firmy  dochodzą  do  porozumienia  i 
jedna z nich staje się liderem, ustalając 
ceny.  Jest  to 

strategia  przywództwa 

cenowego

.  Ceny  może  ustalać  albo 

przedsiębiorstwo 

posiadające 

największy  udział  w  branży  albo 
najniższe koszty produkcji.

4.

Wszystkie  firmy  zachowują  się  jak 
liderzy i w efekcie osiągają niższe zyski 
niż 
w 

przypadku 

porozumienia 

monopolistycznego. 

Formy monopolizacji

1.

Pool  (ring)

  –  to  luźne  porozumienie 

zawierane  pomiędzy  przedsiębiorstwami 
w 

celu 

realizacji 

konkretnych 

przedsięwzięć.  Może  dotyczyć  wspólnej 
polityki  cenowej,  określenia  rynków 
zbytu.  Porozumienie  posiada  charakter 
czasowy  i  jest  najczęściej  zawierane  w 
okresie  kryzysu  i  rozwiązywane  w  fazie 
pojawienia się ożywienia gospodarczego. 

2.

Kartel

 

jest 

zawierany 

pomiędzy 

przedsiębiorstwami,  które  wytwarzają 
ten sam produkt. Porozumienie dotyczy 
poziomu  cen,  wielkości  produkcji  i 
rynków  zbytu.  Ograniczanie  produkcji 
umożliwia  sztuczne  podnoszenie  ceny. 
Zysk  jest  dzielony  proporcjonalnie  do 
ustalonych  limitów  produkcji.  Walka  o 
limity  skłania  do  łamania  przyjętych 
wcześniej 

umów 

i kartel jest zazwyczaj krótkotrwały. 

3.

Syndykat

  jest  podobny  do  kartelu  z  tą 

różnicą,  że  firmy  dochodzące  do 
porozumienia zakładają 

wspólne biuro 

handlowe

.  Prowadzi  ono  politykę  cen 

i zajmuje się zbytem towarów w imieniu 
zrzeszonych  firm.  Ponadto  określa  ono 
limity 

produkcji 

dla 

uczestników 

syndykatu i globalne rozmiary produkcji. 

4.

Trust

 polega na zrzeszeniu się firm, 

które 

tracą  osobowość  prawną 

i 

niezależność 

ekonomiczną

. 

Trust  powstaje  albo  na  drodze 
łączenia  kapitałów  i  poddaniu  się 
wspólnemu  kierownictwu  albo  na 
przejęciu 

przez 

jedne 

przedsiębiorstwo 

innych. 

Zyski 

spływają do wspólnego budżetu i są 
następnie  dzielone  adekwatnie  do 
posiadanych w truście udziałów. 

5.

Koncern

  wiąże  ze  sobą  przedsiębiorstwa 

posiadające  osobowość  prawną

,  które 

działają 

pod 

wspólnym 

zarządem

. 

Dominujące  przedsiębiorstwo  zdobywa  swoją 
pozycję  albo  poprzez  wykup  słabszych  albo 
poprzez fuzję. Uczestnicy koncernu prowadzą 
samodzielną  działalność  gospodarczą,  ale 
silnie podlegają firmie dominującej. Koncerny 
mogą  działać  w  oparciu  o 

powiązania 

poziome 

(firmy  z  tej  samej  branży)  albo 

o 

powiązania pionowe 

(firmy wytwarzające 

produkty 

będące 

ogniwami 

na 

poszczególnych 

etapach 

procesu 

produkcyjnego).

6.

Konglomerat

 skupia pod wspólnym 

kierownictwem  obok  podstawowej 
działalność gospodarczej inne formy 
aktywności  gospodarczej.  Pozwalają 
lokować  kapitał  poza  podstawową 
sferę 

działalności. 

Źródłem 

powstawania  konglomeratów  jest 
chęć 

rozłożenia 

ryzyka 

i 

zabezpieczenie 

się 

przed 

oskarżeniem 

o 

porozumienie 

monopolistyczne. 

7.

Holding

  jest  spółką  akcyjną,  która 

posiada  akcje  różnych  przedsiębiorstw 
należących do jednej gałęzi przemysłu. 
Pozwala  to  na  sprawowanie  kontroli 
nad 

ich 

działalnością. 

Powstanie 

holdingu  następuje  poprzez  wymianę 
akcji przedsiębiorstw na akcje holdingu 
lub  poprzez  wykup  akcji  danego 
przedsiębiorstwa. 

Dziękuję za uwagę