Czym jest psychologia?

O czym jest psychologia?

Psychologia jako nauka o duszy



Psyche + Logos



Co to jest dusza?

-

Niematerialny byt [Platon, Kartezjusz]

-

Czynnik poruszający ciało [Arystoteles]

-

Umysł i dusza mają wolną wolę i nie podlegają prawom

natury [Teologiczne i religijne znaczenie duszy]



Psychologia jako nauka o nieświadomości

ŚWIADOMOŚĆ: to czego doznaję i to, z czego zdaję sobie

sprawę

Badanie nieświadomości – INTROSPEKCJA
analizowanie własnych doznań [myśli i uczuć],

Narzędzia do badania muszą być takie same,

niezależnie od tego, kto ich użyje!!!

Psychologia klasyczna



1-sze Laboratorium Psychologii Eksperymentalnej



Wilhelm Wundt (Lipsk, 1879)
(2-gie: Laboratorium Psychologii Doświadczalnej, Kraków 1903,
Władysław Heinrich)
Przedmiot badania: stany świadomości [analizowanie treści

psychiki

np. irytacji, złości]

Metoda badania: introspekcja [analizowanie własnych doznań]



Problemy:

-

Brak obiektywności – brak dostępu do świadomości innych ludzi

-

Metoda badania wpływa na przebieg badanego zjawiska np.

osoby niezdecydowane mogą być prowokowane do analizy

-

Mechanizm badania: introspekcja czy retrospekcja?

Odmiany psychologii klasycznej



PRAGMATYZM - „strumień świadomości”

Cel: wyjaśnianie, a nie eksperymentalna kontrola!

Wyjaśnianie praktycznego znaczenia stanów świadomości,

jako lepszego przystosowania do środowiska. Opis z punktu

widzenia podmiotu: emocje, wola, wartości i doznania, też

religijne i mistyczne! Nasza świadomość nie jest stała – to

rzeka wrażeń i doznań…



FUNKCJONALIZM – po co nam świadomość?
Pytanie o funkcje psychiki ludzkiej, o sens, o istotę „czegoś” w

odpowiedzi na wyzwania środowiska. Jak jest funkcja czy cel

danego aktu behawioralnego/ danego zachowania/ danej

myśli/ danej obserwacji/ danej reakcji? Po co mamy uszy czy

nos? Jakie one spełniają funkcje? Odczucia: miłość, wstręt,

litość…

Psychologia fizjologiczna



Biologiczny sposób podejścia – wszelkie działania i

czynności to wynik działania impulsów nerwowych.

Założenia:



Zjawiska psychiczne i społeczne można wyjaśnić w

kategoriach procesów biochemicznych



Złożone zjawiska można zrozumieć rozkładając je (redukując)

na znacznie mniejsze, bardziej specyficzne jednostki



Wszelkie zachowania, jak też potencjonalne zachowania, są

zdeterminowane przez struktury anatomiczne i procesy

przekazywania głównie drogą dziedziczenia



Doświadczenie może modyfikować zachowanie zmieniając te

– stanowiące jego podłoże – struktury i procesy



Uczeni zajmujący się układem nerwowym (neuroscientists):

D.Hubel, R.Sperry.

Psychologia jako nauka o
nieświadomości



Najciekawsze jest to, z czego człowiek nie zdaje sobie sprawy np.

z motywów swojego postępowania, praw i powodów reagowania



1-szy nurt rewolty - odejście od psychologii klasycznej



Zygmunt Freud (przełom XIX i XX wieku)

Świadomość jako czubek góry lodowej – najmniej ważna!

Przedmiot badań: nieświadome procesy psychiczne [czemu

pacjenci prezentują fobie, popadają w stany lękowe, histerie?]

Metoda badania: ANALIZA (marzeń, snów, czynności

pomyłkowych, przejęzyczeń tzw. przecieków z nieświadomości –

badanie tego, co jawne i wnioskowanie)

Np. nagle w rozmowie… wypowiadam czyjeś imię, którego nie

chciałam wypowiedzieć, jednak podświadomie myślałam o tym

na tyle intensywnie, że jednak to zrobiłam! Ups…

Czego nie jesteśmy świadomi?



Tego, czego chcemy lub nie chcemy – nieświadoma

motywacja [celem terapeuty jest: uświadomienie pacjentowi jego

własnych motywacji np. Nie lubię swojego zawodu - zły zawód!]



Tego, co myślimy o innych ludziach – nieświadoma postawa

[utajona, gdyż nie chcemy się do tego przyznać, bo jesteśmy np.

Poprawni politycznie i nie wypada przyznać, że nie lubię

Murzynów]



Tego, co myślimy o sobie – niepełna samowiedza [Freud;

kabotyni – wszyscy są zakłamani! Niewygodne informacje o nas

samych nie są dopuszczane do naszej świadomości. Nienawidzę

swojej matki!]



PSYCHOANALIZA – analiza zachowań mimowolnych



Wolnych skojarzeń, marzeń sennych, snów [też na jawie], czynności

omyłkowych, przejęzyczeń, niekontrolowanych epizodów zachowania

[otwartości]



Np. ekspresja w sztuce jest sposobem ujawniania się nieświadomej

psychiki – postmodernizm jako dialog społeczny [Palma]

Psychologia jako nauka o
zachowaniu



Jak i dlaczego tak, zachowują się pewne organizmy w

określonych sytuacjach?



2-gi nurt rewolty: Behawioryzm (behavior).



John Watson (1905) „Psychologia, jak ją widzi behawiorysta”

Pawłow – warunkowanie klasyczne/ instrumentalne [b.

bezwarunkowy]

Thorndike i Skinner – war. instrumentalne/ sprawcze [wzmocnienia]
Przedmiot badania: zachowanie
Metoda badania: obserwacja, eksperyment



Problem:

-

Czy nas to interesuje?

-

Obserwacja jawnych zachowań

-

Nauka o zachowaniu a nie o psychice

-

Przewrót w psychologii – rewolucja!

Behawioryzm



Założenie: zachowanie jest w pełni zdeterminowane przez

warunki środowiskowe. To katalog zachowań pt. „bodziec-

reakcja” [S→R]



Cel nauki: skompletować katalog – opisać zachowanie gatunku

we wszystkich kategoriach



Badania: Jak zachowanie oddziałuje na otoczenie? Jak

konsekwencje tego zachowania zmieniają otoczenie? Jak

zmienia się zachowanie organizmów żywych w odpowiedzi na

bodźce z zewnątrz?

TEORIA UCZENIA SIĘ – podstawa teorii psychologicznej

Związki S→R są:



wrodzone [automatyczne, sztywne, trwałe]



wyuczone [w większości – w procesie socjalizacji/ wychowania]
Poszukiwanie przyczyn zachowania w środowisku

zamiast w osobie! Odzieranie ludzi z wolności i godności…

Behawioryzm umiarkowany



S→O→R zmienne organizmowe modyfikują związek S→R



Wartości, samoocena, stany motywacyjne…



Ten sam bodziec może wyzwolić wiele różnych reakcji!



Reakcja może być spowodowana wieloma bodźcami!



Uczenie poznawcze? [eksperyment ze szczurem w labiryncie -

ser]



Zachowania celowe tzn. ze względu na cel i dążenie do niego, a nie

na przeszłe doświadczenia. Obserwacja: przyrost kompetencji!

WZMOCNIENIA: pozytywne/ aprobata i negatywne/ awersja



Bodziec → wzmocnienie, modyfikacja → Reakcja

Kształtowanie organizmów, aby były wolne od zachowań

niepożądanych. Wszystko jest wyuczone, więc można wyuczyć

idealnie? Człowiek z plasteliny…



WOLNOŚĆ OD – czy brak kar, czyli brak przeżycia negatywnych

skutków… to WOLNOŚĆ DO przeżycia czegoś? Permisywność…

Psychoanaliza



Psychologia dynamiczna – metoda badania i leczenia (zbiór

teorii i technik psychoterapeutycznych - szukanie ukrytych

motywów )



Badanie tego, co jawne i wnioskowanie o przeciekach z

nieświadomości [nieświadoma motywacja]



3 sfery psychiki:

-

Świadomość [to czego doznaję, to z czego zdaję sobie sprawę]

Ego

-

Nieświadomość [istotne procesy tworzenia i niszczenie – walka

popędów, na które nie mamy wpływu, a na zewnątrz oszukujemy i

zaprzeczamy tym popędom. Popęd a instynkt.] Id = biologia.

-

Superego [moje dobre Ja nie z natury, ale z kultury – moralne

nakazy kulturowe przyjęte za własne, choć jest to część

zewnętrznych wymagań. Rodzic w nas = doskonały dorosły]
Problemy: wina, wolność, godność itd.
Psychika jest jak meteorologia…

Psychologia dynamiczna



Freud – Id [siedlisko popędów - nieświadome], Superego

[ dekalog - zewnątrzpochodne nakazy i zakazy sumienia,

abstrakcyjne reguły – uwewnętrznione; czasami tylko

uświadamiane?], Ego [desperackie próby kontroli, słabe i

nieskuteczne – świadome!]



Podstawowe pojęcie: MOTYWACJA



Zachowanie jest napędzane przez potężne siły wewnętrzne?



Przyczynami działania są:



Wrodzone instynkty [Eros i Thanatos]



Biologiczne popędy [tworzenie i niszczenie]



Usiłowanie rozwiązania KONFLIKTU pomiędzy potrzebami osobistymi a

wymaganiami społeczeństwa



Cel działania: zredukowanie napięcia!!!



Natura ludzka ukazana w ujemnym świetle jako zamiłowanie

do przyjemności i destrukcji [uzależnienia/ nałogi….]

Mechanizmy obronne



Psychologiczne mechanizmy samooszukiwania

SIĘ - bronią nas przed uznaniem przykrej prawdy o

sobie samym np. przed przyznaniem, że słabo

możemy kontrolować swoje biologiczne Id!



Racjonalizacje – nie udało mi się/ nie chciałem tego/ wpadłem w

to, ale jest świetnie! W zasadzie jest bardzo dobrze – udało mi się?



Wyparcie – pamiętamy selektywnie: tylko to, co jest PRZYJEMNE

[nie ambarasujące]. Zapominamy INNE ze względu na postawę lub

emocje, które się za tym kryją.



Przeniesienie – niekontrolowana racjonalizacja, przeniesienie

emocji dotyczących osoby A na osobę B [idealizacja, odrzucenie]



Projekcja - przenoszenie własnych nieakceptowalnych cech/

przypisywanie ich innym osobom [chciwy, leniwy, podły]



Regresja – cofnięcie w rozwoju [baby talk zakochanych]



Fiksacja – zatrzymanie w pewnym punkcie, usztywnienie się

pewnych zachowań nieadekwatnych do sytuacji np.

charakterystycznych dla wcześniejszego stanu rozwoju

Psychologia jako nauka o umyśle



Psychologia poznawcza – umysł jako aparat poznawczy



Punkt wyjścia: Matematyczna teoria informacji!

PRZETWARZANIE pomiędzy bodźcem a reakcją behawiorystów:

Wnioskowanie z różnicy danych na wejściu i na wyjściu

Weryfikacja/ falsyfikacja w eksperymentach



Lata 1950,60 George Kelly – teoria konstruktów osobistych
Osobowość człowieka składa się z sądów na własny temat np.
Nie potrafię upomnieć się o swoje - jestem nieasertywny!



Albert Bandura – teoria społecznego uczenia się

[modelowanie]



Miller, Galanter i Pribram – człowiek planuje, bo myśli! Plany?



Człowiek, jako badacz, jest istotą myślącą:
[w opozycji do behawiorystów]

-

Stawia i weryfikuje hipotezy – planuje swoje zachowanie

-

Jest świadomy tego, co robi [inaczej niż twierdził Freud]

Psychologia humanistyczna



Bardziej postulat etyczny niż teoria:



Badanie zachowania ludzi przez szukanie prawidłowości lub
wzorców w historiach ich życia



Badanie świata subiektywnego, osobistego obrazu zdarzeń w
umyśle jednostki i tego, w jaki sposób te wewnętrzne procesy
prowadzą do nowych wglądów i wyborów wartości.



Skupienie na jasnej/ szlachetnej stronie człowieka: dobry z
natury, aktywny, zdolny do dokonywania wyborów



Erich Fromm – polemizował z biologizmem i Freudem [Ucieczka
od wolności, Mieć czy być, Wojna w człowieku, O sztuce miłości]]



Abraham Maslov lata 50-te XX wieku – badał potrzebę
samorealizacji i cechy ludzi, którzy realizują siebie



Człowiek nie jest: ani maszyną ani neurotycznym
nieudacznikiem!



Człowiek musi być traktowany jako podmiot a nie przedmiot w
badaniach. Tematy badań: wolność, odpowiedzialność itd..

Współczesne ujęcie psychologii



Eklektyzm – łączy w jedną całość, może nie czystą; uznaje

różne szkoły i sposoby myślenia o człowieku



Nauka o mechanizmach zachowania (człowieka i innych

gatunków): poznawczych, fizjologicznych i mózgowych



Psychologia jako nauka o człowieku. Źródła wiedzy:

religia, sztuka, intuicja, nauka



Wiedza psychologiczna jest pełna luk i nieścisłości:

-

Jak w każdej nauce nie ma patentu na nieomylność,

-

nie jest jedynym źródłem wiedzy o człowieku

-

Ma narzędzia intelektualne, aby sądy były sprawdzalne:

hipotezy, wizje, publikacje – mogą być zweryfikowane! To

zabezpieczenie przed niepoprawnym wnioskowaniem



ARTEFAKT – coś, co jest wynikiem źle skonstruowanego

badania [wynik błędu metodologicznego]. Wiedza potoczna?

Metoda naukowa



Sprawdzalność



Ostrożność metodologiczna obowiązuje wszystkich:

-

Obiektywność [próba ślepa i próba podwójnie ślepa]

-

Eksperyment [zasada jedynej różnicy]

-

Losowy dobór próbki

-

Statystyczny charakter wiedzy [reprezentatywna grupa

OB. – porównywalni w punkcie wyjścia]

-

Wnioskowanie o umyśle z zachowania



Podejście korelacyjne [KORELACJA = współzmienność;

tendencja do tego, aby przyrostowi jednej cechy zmiennej

towarzyszył przyrost lub ubytek drugiej]. Korelacja a

przyczynowość?



Dociekanie przyczyn to zadanie dla:

-

Teorii

-

Eksperymentu

Zastosowanie wiedzy
psychologicznej



Tradycyjne

-

Oświata [badanie dzieci i młodzieży]

-

Służba zdrowia [zaburzenia psychiczne]



Nowe

-

Zarządzanie i marketing [sposób myślenia menedżerów i
działania firmy ]

-

Szkolenie i dobór kadr [rekrutacja efektywnych
pracowników]



Oblicza psychologii: odkrywanie, zrozumienie, zależności
statystyczne



Praktyka psychologiczna: odkrywanie, zrozumienie,
koncentracja na jednostce…

