Rola witamin w żywieniu

ryb

Adrianna

Wojtas

Michał Frasik

Według Untergasser (1998) zapotrzebowanie na
witaminy dla akwariowych pielęgnic i innych ryb
akwariowych przy przeliczeniu na 1 kg karmy
przedstawia się następująco

witaminy

zapotrzebowanie

A

1,5 mg

B2

0,5-2 mg

B6 B11

2 mg

Niacyna

15-20 mg

B12

0,005 mg

Biotyna

0,05 mg

C

75 mg

D

0,01 mg

E

5-10 mg

K1 K2

0,001-0,005 mg

Kwas foliowy

1 mg

Kwas

pantotenowy

3-5 mg

Witaminy to niezbędne do życia substancje organiczne
pobierane przez organizmy zwierzęce w niewielkich
ilościach. Niedostateczną ilość witamin w organizmie
określa się jako hipowitaminozy, natomiast całkowity
ich brak jako awitaminozy. Hipowitaminoz i
awitaminozy powodują poważne zaburzenia w
przemianie materii ludzi i zwierząt.

Odpowiednia zawartość witamin w organizmie
uwarunkowana jest nie tylko ich obecnością w
pokarmie lecz również prawidłowym ich wchłanianiem
w jelicie; a to z kolei zależy w dużym stopniu od składu
karmy. Na przykład do wchłaniania witamin
rozpuszczalnych w tłuszczach niezbędna jest obecność
w paszy pewnej ilości tłuszczu.
Witaminy z grupy B, niacyna, kwas foliowy, kwas
pantotenowy, witamina C i witamina H są
rozpuszczalne w wodzie. Do witamin rozpuszczalnych
w tłuszczach należą natomiast witaminy: A, D, E i K.

Znaczenie poszczególnych witamin:

Witamina A (akseroftol)

Witamina A odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu
narządu wzroku, błon śluzowych i komórek
pigmentowych. Jest niezbędna do budowy różnych
komórek organizmu, szczególnie zaś komórek naskórka
i nabłonka.

Objawy niedoboru: chudnięcie ryb, zahamowanie ich
wzrostu, zmętnienie soczewki oka prowadzące do
ślepoty, stłuszczenie wątroby, deformacja kręgów,
skrzeli i pokryw skrzelowych, można zaobserwować
wybroczyny w okolicy otworu gębowego i nasady płetw
oraz w jamie gębowej. Brak witaminy A może
doprowadzić do wystąpienia patologicznych zmian w
skórze i śluzówce przewodu pokarmowego.
Witamina A występuje w wątrobie wołowej, żółtku jaja i
szpinaku. W środowisku wodnym witamina A występuje
w fitoplanktonie i zooplanktonie np. u rozwielitek.

Witamina B1 (tiamina)

Wchodzi w skład szeregu enzymów komórkowych.
Wywiera ona wpływ na funkcjonowanie tarczycy oraz
na aktywność układu nerwowego. Zapotrzebowanie na
witaminę B1 rośnie wraz ze wzrostem ilości karmy
węglowodanowej pobieranej przez rybę.

Objawy niedoboru: zaburzenie funkcji mięśni i układu
nerwowego, zahamowanie wzrostu, odchylenie pokryw
skrzelowych, wybroczyny u nasady płetw i ściemnienie
powłok ciała. W niektórych przypadkach ryby wykazują
nadpobudliwość. W zaawansowanym stadium
awitaminozy może dojść do skurczów lub porażenia
mięśni.
Przy wyłącznym karmieniu ryb paszą węglowodanową i
przy braku w niej witaminy B1 wystąpić może
zapalenie śluzówki przewodu pokarmowego oraz
dysfunkcja wątroby.

Należy pamiętać, że surowe mięso ryb zawiera enzym
tiaminazę rozkładający witaminę B1. ]ednostronne
karmienie ryb surowym mięsem rybim doprowadzić więc
może szybko do awitaminozy. Witamina B1 występuje
między innymi w sercu i wątrobie wołowej.

Witamina B2 (ryboflawina)

Kompleks witaminy B2 obejmuje oprócz ryboflawiny
również niacynę, kwas foliowy i kwas pantotenowy.
Witamina B2 jest niezbędna w przemianach
węglowodanów, tłuszczów i białek zachodzących w
organizmie. Bierze ona między innymi udział w
rozkładzie białek i w przyswajaniu aminokwasów.
Witamina B2 występuje w siatkówce oka a więc
uczestniczy w procesie widzenia.
Witamina B2 odgrywa szczególnie istotną rolę w
oddychaniu tkanek pozbawionych unaczynienia, takich
jak naskórek, nabłonki, rogówka i soczewka oka.

Okazało się również, że wpływa ona pozytywnie na
wytrzymałość ryb na deficyty tlenowe występujące w
wodzie. Według Butcher (1992) przy deficycie witaminy
B2 ryby wykazują zwiększoną wrażliwość na infekcje
myksobakterii wywołujących między innymi ubytki
płetw.
Brak ryboflawiny powoduje uszkodzenie naskórka
skóry, nabłonka przewodu pokarmowego i może
doprowadzić do wystąpienia stanu zapalnego śluzówki
przewodu pokarmowego i rogówki oka.
Witamina B2 występuje obficie w wątrobie wołowej,
sercu, intensywnie pracujących mięśniach
szkieletowych i szpinaku.

Niacyna (kwas nikotynowy)

Niacyna uczestniczy w komórkowej przemianie materii
i jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania
układu nerwowego, śluzówki przewodu pokarmowego i
skóry.
Przy braku niacyny występują różnorodne objawy takie
jak: utrata apetytu, zahamowanie wzrostu,
wychudzenie, chroniczne zapalenie śluzówki przewodu
pokarmowego, zaburzenia nerwowe, obrzęk skrzeli i
stłuszczenie wątroby.

Kwas foliowy

Kwas foliowy jest niezbędny do budowy, rozkładu
aminokwasów i kwasów nukleinowych.
Brak kwasu foliowego powoduje deformację
erytrocytów, hamuje ich podział i doprowadza do
anemii. Hipowitaminoza może być przyczyną
uszkodzenia leukocytów, a więc może powodować
obniżenie odporności ryb na choroby. Podawanie tej
witaminy powoduje natomiast wzrost odporności.

Inne skutki braku kwasu foliowego to:zapalenie
śluzówki przewodu pokarmowego oraz zaburzenia w
zakresie wchłaniania pokarmu z przewodu
pokarmowego.
Szczególnie istotne jest podawanie tej witaminy w
okresie leczenia ryb oraz bezpośrednio po kuracji,
szczególnie gdy z karmą stosuje się sulfonamidy i
nitrofurany (Aqua-Furan, Nitrofurantoin). Preparaty te
redukując ilość bakterii jelitowych produkujących
kwas foliowy doprowadzają do deficytu tej witaminy.

Kwas pantotenowy

Kwas pantotenowy odgrywa kluczową rolę w
enzymatycznej przemianie materii u zwierząt i jest
niezbędny w procesie rozkładu węglowodanów,
tłuszczów i białek. Wpływa więc na wzrost i rozwój
komórek, szczególnie nerwowych.
W następstwie deficytu kwasu pantotenowego u ryb
występuje: brak apetytu, wychudzenie i zahamowanie
wzrostu.

Obserwuje się również objawy nerwowe, zapalenia
śluzówki przewodu pokarmowego oraz stłuszczenie
wątroby. Szczególnie charakterystyczne zmiany
znaleźć można w skrzelach. Polegają one na obrzęku
listków skrzelowych i zrastaniu się blaszek
oddechowych; ryby mogą wówczas wykazywać objawy
duszenia się - pomimo wystarczającej koncentracji
tlenu w wodzie.
Do deficytu kwasu pantotenowego w organizmie
dochodzi w następstwie długotrwałego stosowania
sulfonamidów.
Kwas pantotenowy występuje między innymi w
wątrobie i żółtku jaja.

Witamina B6 (pirydoksyna)

Witamina B6 jest niezbędna w przemianach
aminokwasów i bierze udział w "wbudowywaniu" ich
do komórek. Brak tej witaminy doprowadza do
wychudzenia i zahamowania wzrostu. Efekt
hipowitaminowy jest szczególnie wyraźnie widoczny u
młodych szybko rosnących ryb. U ryb starszych
pirydoksyna wytworzona jest przez bakterie jelitowe, a
do deficytu tej witaminy dochodzi wskutek stosowania
antybiotyków.
Przy braku witaminy B6 notuje się również zapalenie
śluzówki jamy gębowej i jelita oraz zapalenie oczu. W
niektórych przypadkach dojść może do uszkodzenia
wątroby oraz centralnego układu nerwowego.
Pirydoksyna występuje między innymi w wątrobie.

Witamina B7 (biotyna)

Witamina B7 odgrywa bardzo istotną rolę w przemianie
materii - jest nośnikiem CO2. Objawy deficytu biotyny
są mało typowe. Są to: utrata apetytu, zaburzenia
nerwowe, przekrwienie śluzówki przewodu
pokarmowego i anemia.
Biotyna jest syntetyzowana przez bakterie jelitowe a
jej brak występuje wówczas, gdy rozwój tych bakterii
zostanie zahamowany. Witamina B7 występuje między
innymi w wątrobie.

Witamina B12 (kobalamina)

Warunkuje prawidłowy rozwój jąder komórkowych i
podziały komórek. Kobalamina bierze udział w
przemianie węglowodanów, tłuszczów i białek.
Objawy niedoboru: zaburzenia ze strony układu
nerwowego,wystąpienie anemii oraz upośledzeniem
wchłaniania pokarmu.

Zagrożenie wystąpienia deficytu kobalaminy występuje
podczas żywienia ryb wyłącznie dietą roślinną,
ponieważ w roślinach witamina ta nie występuje.

Witamina C (kwas askorbinowy)

Witamina C odgrywa bardzo istotną rolę w organizmie
ryby. W przeciwieństwie do ssaków witamina ta nie jest
syntetyzowana u ryb. Witamina C chroni wiele innych
witamin przed rozpadem. Obecność jej jest warunkiem
właściwej wytrzymałości ścian naczyń krwionośnych.
Bierze ona udział w tworzeniu włókien kolagenowych
(np. w skórze) jak również tkanki chrzęstnej i kostnej.
Brak witaminy C w organizmie wyraźnie zwiększa
wrażliwość ryb na choroby. Stwierdzono, że
hipowitaminoza powoduje występowanie wybroczyn w
okolicy otworu gębowego i oczu, a ponadto przyczynia
się do wydłużenia okresu gojenia się ran i wrzodów.

Oprócz tego brak witaminy C może być przyczyną anemii
oraz deformacji kręgosłupa, pokryw i łuków skrzelowych.
Halver (1972) stwierdził, że szybkość gojenia się ran u
ryb rośnie wraz ze wzrostem ilości podawanej im
witaminy C. Okazało się ponadto, że ryby z deficytem
witaminy C wykazują zwiększoną wrażliwość na infekcje
bakteryjne np. myksobakterii.
Naturalnym źródłem witaminy C dla ryb jest zooplankton,
skąposzczety (np. tubifeks) i larwy ochotek. Hilton i wsp.
(1977) zwrócili uwagę, że 90% witaminy C ulega
rozkładowi przy sporządzaniu granulatów nawet
wówczas, gdy technologia produkcji oparta jest na
metodzie nie wymagającej wysokich temperatur. Ryby
powinny otrzymywać zwiększoną dawkę witaminy C, gdy
w akwarium stosuje się preparaty miedziowe
Niektórzy uważają, że podawanie witaminy C rybom
działa pozytywnie na ich przeżywalność w przebiegu
ichtioftiriozy.

Witamina D (kalciferol)

Witamina D jest jednym z czynników regulujących
przemiany wapniowe i fosforowe w organizmie. Ma
ona szczególnie duże znaczenie przy budowie
szkieletu kostnego w okresie wzrostu ryby. Brak tej
witaminy powoduje, że wapń i fosfor jest pobierany na
potrzeby organizmu z kości. Według Untergasser
(1998) jednym z powodów powstawania spironukleozy
dyskowców i innych dużych pielęgnic-jest brak
witaminy D.
Witamina D występuje w tranie i w żółtku jaja. Przy
dodawaniu tej witaminy do karmy ryb należy
pamiętać, że nadmierne jej ilości wywołują zaburzenie
w przemianach wapniowo-fosforowych co jest bardzo
niekorzystne dla organizmu ryby.

Witamina E (tokoferol)

Warunkuje prawidłowy przebieg procesu oddychania, a
ponadto wpływa pozytywnie na wydzielanie hormonów
gonadotropowych. Należy również do
przeciwutleniaczy, a jej rola w tym zakresie polega na
hamowaniu tlenowego rozkładu nienasyconych
kwasów tłuszczowych występujących w karmie
ryb(zapobiega jełczeniu).
Bezpośrednim następstwem braku witaminy E jest
zanik mięśni. Hipowitaminoza powoduje zaburzenie w
rozrodzie ryb, a nawet bezpłodność. Ryby z deficytem
tokoferolu pływają w nienaturalny sposób, wykazują
utratę równowagi, a sekcyjnie stwierdzić można
zapalenie wątroby i pęcherza pławnego. Ryby wykazują
ponadto bladość skrzeli, martwicę płetw oraz
nadmierną wrażliwość na różne zewnętrzne czynniki
stresowe. Stwierdza się często tłuszczowe
zwyrodnienie wątroby, a niekiedy zwyrodnienie mięśni
szkieletowych.
Duże ilości witaminy E występują w wątrobie wołowej i
jajach.

Witamina K (filochinon)

Niezbędna w procesie krzepnięcia krwi. Brak tej

witaminy może wystąpić po zastosowaniu leków

niszczących bakteryjną florę jelitową wytwarzającą ten

związek.

Podsumowanie:

Ryby żywione różnorodną karmą naturalną nie są
zagrożone deficytem witamin. Problemy hipowitaminoz
pojawiają się, gdy ryby karmi się paszą sztuczną -
dotyczy to zarówno ryb akwariowych jak i ryb
przeznaczonych do konsumpcji. Nawet jeżeli proces
produkcji karmy płatkowej granulowanej czy też
ekstruderów zapewnia pełen asortyment witamin to
większość z nich ulega wkrótce rozkładowi. Witaminy są
wrażliwe przede wszystkim na światło i tlen, ale również
na wilgoć, podwyższoną temperaturę oraz zbyt kwaśne
lub zbyt zasadowe środowisko. Karma przeterminowana
albo kupowana w dużych ilościach i przechowywana w
niewłaściwych warunkach jest zwykle pozbawiona
witamin.

Diagnostyka deficytów witamin u ryb na podstawie
objawów klinicznych i zmian anatomopatologicznych
może być zawodna. Niektóre czynniki środowiskowe i
zakaźne mogą wywoływać podobne objawy kliniczne i
zmiany anatomopatologiczne jak te, które powoduje
brak witamin, a więc na początku trzeba zbadać ryby w
kierunku obecności pasożytów i bakterii, jak również
wykluczyć działanie niekorzystnych warunków
środowiskowych. Należy również pamiętać, że przy
niewielkich deficytach witamin ryby mogą nie
wykazywać objawów klinicznych czy zmian
anatomopatologicznych - mogą one być jedynie
bardziej wrażliwe na stresy środowiskowe, wykazywać
osłabienie odporności na choroby lub zaburzenia w
rozrodzie.
Dawkowanie witamin jest trudne ponieważ
zapotrzebowanie na nie może się różnić znacznie u
różnych gatunków ryb i przy różnej karmie.

Nie ulega jednak wątpliwości, że konieczne jest
podawanie rybom akwariowym dodatkowych witamin
szczególnie wówczas, gdy stosuje się wyłącznie karmę
sztuczną o nieznanej recepturze i nieznanej dacie
ważności. Szczególnie istotny jest dodatek witamin do
karmy jeżeli rybom podaje się leki hamujące rozwój
naturalnej bakteryjnej flory jelitowej.

Czołowi producenci pokarmu dla ryb akwariowych
stosują różne ilości witamin w pełnowartościowych
mieszankach.

Przykładowy skład witaminowy pokarmów firmy
Tropical

Pełnoporcjowa mieszanka Ichtio-vit

witamina A 23 000 j.m./kg, witamina D3 1 400 j.m./kg,
witamina E (octan alfa-tokoferolu) 90 mg/kg, witamina C
(fosforan kwasu askorbowego) 340 mg/kg.

Wysokoproteinowy Tropical

witamina A 28 000 j.m./kg, witamina D3 1 800 j.m./kg,
witamina E (octan alfa-tokoferolu) 120 mg/kg, witamina
C (fosforan kwasu askorbowego) 450 mg/kg.

TUBIVIT pełnoporcjowy, wysokoproteinowy,
płatkowany pokarm dla ryb akwariowych preferujących
w naturze pożywienie pochodzenia zwierzęcego, takie
jak larwy komarów, larwy ochotkowatych,
skąposzczety, rureczniki Tubifex.

witamina A 21 000 j.m./kg, witamina D3 1 250 j.m./kg,
witamina E (octan alfa-tokoferolu) 80 mg/kg, witamina
C (fosforan kwasu askorbowego) 280 mg/kg

Vitality & Color pokarm wybarwiający

Witaminy dodane na 1 kg: witamina A 42 500 j.m.,
witamina D3 2 650 j.m., witamina E 180 mg, 2-
polifosforan kwasu L-askorbowego (stabilizowana
witamina C) 320 mg.

Materiały użyte do prezentacji:

1) Miesięcznik „Nasze akwarium” nr.6/Marzec 2000
artykuł Rola witamin u ryb- prof. Jerzy Antychowicz

2) Vademecum akwarysty-żywienie ryb
(www.tropical.com.pl)