Anna Zalewska – PRI – W10

V. 2. Style poznawcze jako

przykład preferencji

poznawczych

V. Style – przejaw różnic indywidualnych w

sposobach funkcjonowania

1. Styl jako cecha – style myślenia oraz

radzenia sobie (poprzedni wykład)

2. Style poznawcze jako przykład preferencji

poznawczych

A) Poziomy preferencji poznawczych (typy umysłu, style)

B) Charakterystyka wybranych stylów
- ZALEŻNOŚĆ- NIEZALEŻNOŚĆ OD POLA
- KONKRETNOŚĆ - ABSTRAKCYJNOŚĆ
- REFLEKSYJNOŚĆ - IMPULSYWNOŚĆ

C) Ogólna charakterystyka stylów poznawczych

D) Reaktywność jako jedna z determinant stylów

E) Czy i jak oddziaływać na style poznawcze

V. 2. Style poznawcze jako

preferencje poznawcze A)

Poziomy preferencji

PREFERENCJE

– określają wagi (znaczenie)

nadawane różnym możliwościom (Nosal, 1992)

KRYTERIA

kształtujące: kierunek, cel, sposoby

(przebieg) czynności i oceny zachowania

DYSPOZYCJE DO

określonych kierunków działania -

skutek stosowania danych kryteriów (zależne od proc.

umysłowych, potrzeb, wartości, nawyków)

PREFERENCJE POZNAWCZE

– kryteria i dyspozycje

-

kierunek, sposoby przebiegu czynności poznawczych w

sytuacjach swobodnego wyboru

- poszukiwanie i komunikowanie informacji w sytuacjach

nowych, złożonych, niejasnych i niepewnych

Różne poziomy preferencji poznawczych:
ogólne - typy umysłu; szczegółowe - style poznawcze

V. 2. A) Poziomy ... TYPY

UMYSŁU

TYPY UMYSŁU– złożona struktura preferencji:

ogólne i szczegółowe preferencje oraz relacje między nimi

„Jednostki różnorodności”

–

obserwowalne

przejawy

odmian umysłu, ogniska częstszej koncentracji

cech (np. typologia Pawłowa – myśliciel vs artysta)

„Mechanizm generatywny

, który ma postać wirtualną,

a jego manifestacje współdeterminowane są przez

inne czynniki” (np. zapis genetyczny w jądrze

komórki)

Typy umysłu Junga - 2 wymiary i 4 funkcje
Odbiór informacji (percepcja-intuicja)
Wartościowanie (ocena) informacji (myślenie-uczucia)

Jakie ogólne nastawienie: odbiór czy ocena? Jakie funkcje

dominują?

Jakie są ich kombinacje – 4 podstawowe typy

Zał. Każdy typ inne: funkcje, standardy, style

poznawcze

V. 2. A) Poziomy ... TYPY

UMYSŁU

TYP I

Intelektualny

TYP II

KONKRETNO

-

MYŚLENIE (wiem)

GLOBALNO-

OBIEKTYWNY

obiektywność

OBIEKTYWNY

Sensytywny

STRAŻNICY

RACJONALIŚCI

intuicyjny

PERCEPCJA INTUICJA

ARTYŚCI

IDEALIŚCI

Konkretnośćanaliza

synteza

globalność

sentymentalny

TYP III

UCZUCIA (czuję)

TYP IV

K-S

subiektywność

G-S

V. 2. A) Poziomy ... style

poznawcze

Preferowane w sytuacji wyboru, stałe sposoby

funkcjono-wania w zakresie czynności

poznawczych i intelektual-nych,

odpowiadające potrzebom osoby

(Matczak 2000)

- Najlepsze dla jednostki, ale niekoniecznie dla zadania
- Nie oznaczają, że nie potrafi funkcjonować odmiennie (!)

Szczegółowe sposoby funkcjonowania

poznawczego charakterystyczne dla osoby

(sposoby organizacji i przetwarzania obrazów, pojęć,

modeli, programów) (Nosal, 1992)

• sposoby ujmowania i przeglądania pola danych

(np. N-Z

od pola – globalne czy analityczne)

• oznaczania i klasyfikowania dostrzeżonych danych

(np.

A-K - ogólność pojęć, szerokość zakresu)

• wykorzystywania i łączenia danych z doświadczeniem

(np. A-K – podobieństwa czy różnice)

• kontroli i programowania czynności poznawczych

(np.

R-I; dokładność czy szybkość, ostrożność-pochopność )

V. 2. B) Zależność – niezależność

od pola (Witkin)

Stopień, w jakim spostrzeganie zależy od ogólnej

organizacji pola percepcyjnego (Test Ukrytych

Figur)

ZALEŻNOŚĆ

–

całościowa organizacja, wskazówki

zewn.

(

Globalność, małe ZRÓŻNICOWANIE

PSYCHOLO-GICZNE

) – skrajny przykład

„synkretyzm” u dzieci

NIEZALEŻNOŚĆ – części oddzielone od tła,

wskazówki wewn. (Analityczność, duże

ZRÓŻNICOWANIE

) – zmiana kontekstu nie wpływa

na spostrzeganie

Większa NIEZALEŻNOŚĆ, większe oddzielanie:

• funkcji psychicznych (Emocjonalnych i Pozn.)
• funkcji neurofizjologicznych (silniejsza lateralizacja,

lokalizacja ośrodków mowy w lewej półkuli)

• Ja od nie-JA (obraz ciała, Pojęcie Ja, wyspecjalizowane mech

obronne – izolacja, racjonalizacja)

V. 2. B) Konkretność -

abstrakcyjność

Goldstein i Scheerer: Preferencje dotyczące

poziomu ogólności stosowanych kategorii

pojęciowych

ABSTRAKCYJNOŚĆ

(Abs) – reprezentacje poznawcze

oderwane od konkretnej postaci – relacje

pomiędzy pojęciami nie zależą od właściwości

zmysłowych, pośredniczą pojęcia nadrzędne

pojęcie - pojęcie nadrzędne – pojęcie (As – Pies –

Azor)

KONKRETNOŚĆ

(Kon) – reprezentacje

odzwierciedlają obiekty w konkretnym kształcie

(obrazy), ujmują bezpośrednie relacje między

obiektami, obserwowane w doświadczeniu

As – relacja obserwowalna - Azor
Obraz Asa - długi brązowy tułów - Obraz Azora

V. 2. B) Konkretność -

abstrakcyjność

BADANIA – ujęcie rozwojowe lub poznawcze

ROZWOJOWE

- Sortowanie obiektów (dobieranie par) –

ważne uzasadnienia (Gardner, Matczak)

Abstrakcyjne:

„płaszcz i suknia”

- nominalne (nadrzędne pojęcia):

odzież

- lub funkcjonalne (funkcje):

chronią, zdobią

Konkretne:
- analityczne (cechy zmysłowe):

mają rękawy,

podobny kształt

- lub tematyczne (związki przest.-czas): płaszcz nosi się na

sukni

POZNAWCZE

Style kodowania i przetwarzania informacji:

obrazowy (Kon)

–

werbalny (Abs);

kwestionariusze (Paivio, Winczo-Kostecka

Lokowanie obiektów na wymiarach (liczba i elastyczność

reguł) godzenie sprzecznych informacji (TZN, Tytuły,

Sentencje) Trzebiński

V. 2. B) Refleksyjność –

impulsywność

Kagan - (Test Porównywania Znanych

Kształtów) DEFINICJA OPERACYJNA:

REFLEKSYJNOŚĆ – tendencja Czas
do długiego namyślania się

REF

i popełniania niewielu błędów;
IMPULSYWNOŚĆ – tendencja do
szybkiego udzielania odpowiedzi

IMP

i popełniania wielu błędów. Błędy

Tempo poznawcze ???

V. 2. B) Refleksyjność –

impulsywność

Różne interpretacje psychologiczne

REFLEKSYJNOŚCI –IMPULSYWNOŚCI:

• Stopień kontroli sprawowanej

nad

funkcjonowaniem poznawczym (co to może
być, czy to na pewno to?)

• Sposób definiowania kompetencji

poznawczych

poprawność - szybkość

• Stopień tolerancji na odroczenie

wzmocnienia

• Stopień tolerancji ryzyka poznawczego
• Strategia poszukiwania informacji

(aktywna,

systematyczna czy chaotyczna, bierna)

V. 2. C) Ogólna charakterystyka

stylów poznawczych – wspólne

cechy

1. Duże różnice indywidualne i większe od

rozwojowych

(dorosły Imp więcej błędów niż Ref. Dziecko)

2. Uwarunkowane biologicznie

(mechanizmy tylko dla N-Z: wrażliwość AUN, lateralizacja)

wcześnie ujawniane, względnie stała pozycja na tle

grupy

charakterystyczne zmiany rozwojowe: wzrost do

okresu dorastania, plateau, obniżanie się

(Refleksyjność do 10r.ż., Abstrakcyjność do 13 r.ż.,

Niezależność do 17-24 r.ż.)

3. Modyfikowane przez oddziaływania środowiska

- zależą od oddziaływań wychowawczych (swoboda -

kontrola: ograniczanie – zależność od pola, Kon)

- opisują ogólny sposób funkcjonowania

V. 2. C) Ogólna charakterystyka

stylów poznawczych – wspólne

cechy

W konkretnych sytuacjach podatne na wpływ

instrukcji, wzmacniania lub modelowania,

Ref

ale różnice interindywidualne nie zanikają:
- po treningu wszyscy b. refleksyjni

Ref

- ale

Imp

mniej refleksyjni po treningu

Imp

niż

Ref

przed treningiem

T1 T2

4. Przejaw szerszych wymiarów funkcjonowania

- pozwalają odbierać rzeczywistość zgodnie z

potrzebami

- przejaw osobowości w sferze poznawczej

V. 2. C) Ogólna charakterystyka

stylów poznawczych – style a

możliwości

A/ Generalnie nie wiążą się z poziomem

INTELIGENCJI, niektóre jednak,

„wyższe

rozwojowo” związane z IQ, np.

niezależność od

pola, refleksyjność, abstrakcyjność

B/ Niektórzy badacze (Guilford, Paivio) nie różnicują

PREFERENCJI I MOŻLIWOŚCI:

Style to szczegółowe zdolności (np. niezależność od

pola – zdolności analityczne, wzrokowo-

przestrzenne)

Stosowanie stylów
-

facylitacja

: wysoki poziom i doskonalenie zdolności,

które u ich podłoża (łatwe sposoby - Guilford)

-

kompensacja

: niski poziom zdolności

odpowiedzialnych za inne style (Paivio: styl

wyobrażeniowy, obrazowy – gdy niski poziom

zdolności werbalnych)

V. 2. C) Ogólna charakterystyka

stylów poznawczych – style a

możliwości

C/ Większość

(Sternberg, Witkin, Gardner, Kagan, Matczak):

PREFERENCJE = STYLE POZNAWCZE – to nie są
ZDOLNOŚCI = MOŻLIWOŚCI

- Style = typowe sposoby zmierzania do celu (jak chcę),

zdolności dotyczą kompetencji (co mogę i jak

dobrze)

- Zdolności wyznaczają zakres możliwości, mogą

ograniczać preferencje (preferencje mogą być

rezultatem braku zd.)

- Preferencje ukierunkowują rozwój zdoln.

(doskonalenie)

- Style – zm. Pośredniczące - wpływają na stopień

realizacji możliwości w rzeczywistym funkcjonowaniu
„móc to nie znaczy chcieć”

- Style związane z wymiarami osobowości

V. 2. C) Ogólna charakterystyka

stylów poznawczych – pomiar

A/ STOSOWANIE ZADAŃ POZNAWCZYCH–warunki:
• Zadania podobne jak dla zdolności, ale mniej

jedno-znaczne

,

częściej dywergencyjne, elementy

zakłócające

• Nie mogą być zbyt trudne

(preferencje nie ujawnią się)

• Instrukcja podkreśla dowolność

,

zachęca do wyboru

zgodnego z preferencjami, nie określa zachowania

• Sytuacje niezgodne z dotychczasowym

doświadczeniem

- niepodobne do zadań szkolnych

B/ STOSOWANIE KWESTIONARIUSZY

–

bezpośrednie pytania o preferencje

• Konieczna metapoznawcza wiedza (samoobserwacja i

przemyślenia dotyczące własnych czyn. poznawczych)

• Wątpliwości co do trafności (bogatsza samowiedza u

Introwertyków, Refleksyjnych i Abstrakcyjnych)

V. 2. C) Ogólna charakerystyka -

czy style można wartościować

A/ ROZWOJOWO - TAK

– b. złożone, trudniejsze

(nieza-leżność, refleksyjność, abstrakcyjność) wyżej

cenione

B/ SKUTECZNOŚĆ – NIE

: każdy styl ma swoje (+) i (-)

a/

wartość stylów zależy od rodzaju zadań

– patrz

tabela

(np. Ref sprzyja w zadaniach konwergencyjnych, Imp w

dywergencyjnych, błyskotliwe dyskusje)

b/

zależnie od warunków mogą wpływać na wyniki

testów inteligencji:

ograniczony czas, premiowanie szybkości – obniża wyniki Ref.
testy wyboru - nasilają tendencję do zgadywania Impulsywnych

c/

może pełnić różne funkcje i mieć odmienne

znaczenie regulacyjne

w zależności od cech

temperamentu i osobowości:

- „trudne zadanie” u NR – Refleksyjność, u WR – Impulsywność;
- „łatwe zadanie” – odwrotnie

V. 2. C) Style a efektywność

STYLE

TYPY SYTUACJI

REFLEKSYJNY

Konwergencyjne, analiza szczegółów, staranność,

Wolno i popr.

systematyczność; nauki ścisłe

IMPULSYWNY

Dywergencyje, szybkie decyzje, ryzyko

poznawcze;

Szybko i błędnie n. humanistyczne, artystyczne, sport, języki

obce

ABSTRAKYJNY

Złożone, niejednoznaczne (niespójne, sprzeczne)

Słowa, pojęcia

Wart. Teoret, Społ, Ekon.

KONKRETNY

Proste, zależne od autorytetów;

Obrazy

Wart. Estet, Społ, Religijne.

NIEZALEŻNY

Selektywność, organizacja mat. wzrok-

przest.,

Wsk. Wewnętne

Brak inf.zwrotnych, N. teoret, przyrod,

matem,

ZALEŻNY

Zd. Społ, wraż. Społ (twarze), kompetencja inter-

Wk. Zewnętrzne

personalna, potrzeba info od innych i info

zwrot-

nych, konformizm, współdziałanie; N. społ i hum.

Małe: asertywność, zach przywód, manipulacja

V. 2. D) Reaktywność jako jedna

z determinant stylów

Reaktywność wyznacza potrzebę stymulacji

(WR<NR)

Style - regulatory dopływu
Styl Refleksyjny i Abstrakcyjny

– trudniejsze rozwojowo, b. kosztowne
stymulacyjnie:

Abs – wytwarzanie dodatkowych informacji
Ref – poszukiwanie dodatkowych informacji

U NR – POSZUKIWANIE STYMULACJI:
tendencja do umiarkowanych stylów Ref i Abs –

dostarczają silnej stymulacji poznawczej

U WR – wybór stylów skrajnie Kon i Imp albo

skrajnie Abs i Ref – 2 formy REDUKCJI
STYMULACJI

V. 2. D) Reaktywność jako jedna

z determinant stylów

Kon/Imp WR NR Abs/Ref(WR<NR)
Kon++

Kon+

Abs+

Abs++

Imp++

Imp+

Ref+

Ref++

WR

Kon i Imp - ucieczka od stymulacji,

np. Zad. trudne

– lęk, niepewna samoocena, (I także

„lekceważenie porażki”)

Abs i Ref - zapobieganie nadmiernej stymulacji, jeśli

WR jeszcze w optimum aktywacji

(jak styl

wspomagający)

Abs i Ref same w sobie są silnie stymulujące, ale ich

zastosowanie prowadzi do zmniejszenia stymulacji:

Abs –

redukcja złożoności, upraszczanie, cechy istotne; Ref –

ostrożność i minimalizacja niepowodzenia, zapobieganie
porażce

)

np. Zad. Łatwe – wstyd, lęk przed oceną społeczną

V. 2. D) Reaktywność jako jedna

z determinant stylów

Jeśli u osób WR przestymulowanie -

wybierane style skrajnie Imp i Kon

Imp i Kon wybierane tym częściej, im:

• wyższy jest poziom reaktywności osób WR

• wyższy poziom pobudzenia

(aktywacji) w

danej sytuacji

• młodszy wiek osób WR

(wtedy style Abs i

Ref są trudniejsze, mają większą wartość
stymulacyjną)

V. 2. E) Czy i jak oddziaływać na

style poznawcze

Style – przejaw indywidualności

, „narzędzia”

pozwalające odbierać rzeczywistość zgodnie z wewn.

potrzebami

Style można modyfikować

(instrukcje, wzmacnianie,

ćwi-czenie, modelowanie) ale różnice

interindywidualne nie zanikają i niewiele wiadomo o

trwałości zmian.

Dlatego 2 cele:

Kształtowanie samoświadomości

– uświadamianie,

jakie style preferują i jak wpływają one na efekty w

różnych syt. (kiedy sprzyjają, kiedy utrudniają

realizację celów)

Zwiększanie elastyczności

– giętkości funkcjonowania

poznawczego – ułatwianie zmiany stylu na

wypracowane inne sposoby funkcjonowania

poznawczego w zależności od wymogów zadań

Przykładowe pytania – W 10

Typy umysłu Junga to:

a) Style radzenia sobie ze stresem
b) Złożona struktura preferencji poznawczych (różne

poziomy preferencji i relacje między nimi)

c) Style poznawcze
d) Style myślenia

Który z podanych wymogów, określających warunki badań

stylów poznawczych, jest błędny:

a) Zadania nie powinny przekraczać możliwości badanego
b) Zadania nie powinny być podobne do zadań znanych

badanemu np. zadań szkolnych

c) Instrukcja do badań powinna precyzować dokładnie co

lub jak robić

d) Zadania powinien cechować pewien stopień

niejednoznaczności

Przykładowe pytania

Aktywność wg RTT

a) Odnosi się do reakcji i wyznacza potrzebę

stymulacji

b) Odnosi się do zachowań celowych i wyznacza

potrzebę stmulacji

c) Odnosi się do reakcji i jest regulatorem dopływu

stymulacji

d) Odnosi się do zachowań celowych i jest

regulatorem dopływu stymulacji

Zgodnie z TMT Eliasza, aktywna regulacja stymulacji

na poziomie mechanizmów fizjologicznych w

sytuacji przestymulowania polega na:

a) obniżaniu wrażliwości na bodźce
b) wzroście wrażliwości na bodźce
c) podejmowaniu zachowań o dużej wartości

stymulacyjnej

d) podejmowaniu zachowań o małej wartości

stymulacyjnej

Inteligencja to zjawisko dynamiczne, aktywność

umysłowa, a nie cecha – to pogląd:

Spearmana Vernona

Piageta

Tiepłowa