GERONTOLOGIA  I GERIATRIA
ZAKŁAD GERONTOLOGII SPOŁECZNEJ I 
KLINICZNEJ 

WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU
 GDAŃSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY

Dr med. Jerzy Foerster

„WIEK ISTNIEJE TYLKO W NASZYCH 
UMYSLACH PRZESTAJE ISTNIEĆ GDY O 
NIM NIE MYŚLISZ”

Mark Twain

Gerontos = starzec      Logos=nauka
Rok 1903 – Paryż – Ilia Miecznikow

GERONTOLOGIA – nauka o 
starzeniu się i starości oraz 
wszystkich związanych z nią 
zjawiskach i problemach.

GERONTOLOGIEM może być każda 
osoba zajmująca się tą problematyką 
np.: biolog, genetyk, lekarz, socjolog, 
pracownik socjalny, psycholog, 
pielęgniarka, fizjoterapeuta.

GERONTOLOGIA jest nauką interdyscyplinarną .
W skład tzw. „zespołu gerontologicznego”
 powinni wchodzić przedstawiciele różnych 
dyscyplin.

- Lekarz
- Pielęgniarka
- Fizjoterapeuta
- Biolog
- Socjolog
- Psycholog
- Pracownik socjalny

Rok 1909 – Nowy Jork – Ignacy 
Nasher

GERIATRIA – specjalizacja 
medyczna zajmująca się 
pacjentem w wieku podeszłym. 

Kalendarzowo zajmuje się 
pacjentami w wieku 65+

GERONTOLOGIA

 KLINICZNA – wraz z Profilaktyką 
Geriatryczną = GERIATRIA
 DOŚWIADCZALNA – zajmuje się problemem 
starzenia się na poziomie komórkowym, 
tkankowym, genetycznym.
 SPOŁECZNA – badanie warunków życia i 
potrzeb ludzi starych, dążąc do ich 
zaspokojenia. Analiza roli i zadań człowieka 
starzejącego się w rodzinie i społeczeństwie.  
 EDUKACYJNA – ustawiczne kształcenie ludzi 
starszych UTW – Uniwersytet Trzeciego Wieku, 
Kluby Seniora, Ośrodki aktywizacji osób 
starszych 

WIEK KALENDARZOWY = WIEK 
CHRONOLOGICZNY

LICZBA PRZEŻYTYCH LAT 

Geriatria od 65 roku życia 

WIEK 

BIOLOGICZNY 

fizjologicznie 

: 

zdolność  maksymalnego  zużycia  tlenu  w 
jednostce czasu. 

Całokształt  ogólnej  sprawności  fizycznej, 
psychicznej, 

ogólnego 

stanu 

zdrowia, 

wyglądu i wyników badań dodatkowych osoby 
ocenianej. 

WIEK PSYCHOLOGICZNY

   

  ZDOLNOŚĆ ADAPTACJI, PRZYSTOSOWANIA SIĘ DO 

ZMIENIAJĄCYCH SIĘ WARUNKÓW I SYTUACJI 
ŻYCIOWYCH ORAZ ZDOLNOŚĆ DO POZYTYWNEGO 
PATRZENIA SIĘ NA ŚWIAT I LUDZI. CIĄGLA CIEKAWOŚĆ 
OTACZAJĄCEGO ŚWIATA, WIEDZY, POCZUCIA HUMORU 
e.t.c.

DEFINICJA GERIATRYCZNA ZDROWIA (wg Prof. 

Tadeusza Wróblewskiego)

„ZDROWY STARSZY CZLOWIEK TO TEN, KTÓRY 

JEST ZDOLNY DO WYKONYWANIA CODZIENNYCH 

CZYNNOŚCI.”

CEL NOWOCZESNIEJ GERIATRII

Jak  najdłuższe  utrzymanie  osoby  starszej 
w  środowisku  naturalnym  (dom,  rodzina) 
bez 

konieczności 

trwalej 

opieki 

instytucjonalnej.

CECHY GERIATRII

Wyróżniające ją jako dyscyplinę medyczną 

wywodzącą się ze specjalizacji Chorób 

Wewnętrznych – Interny:

  konieczność  odróżniania  i  oceny  stanów 
chorobowych  od  fizjopatologicznych  cech 
starzenia się

  holistyczne  podejście  do  problemów 
zdrowotnych

kompleksowe 

rozwiązywanie 

potrzeb 

profilaktyczno-leczniczych 

oraz 

psychologicznych

 

przygotowanie osoby starszej do 

funkcjonowania w środowisku naturalnym 
(dom)

 działania rehabilitacyjne 

 koordynacja leczenia 
wielospecjalistycznego

STARZENIE SIĘ I STAROŚĆ

Wiek kalendarzowy 65 rok życia uważa 
się za początek tzw. ”wieku 
geriatrycznego”

WHO uważa, że starzenie odbywa się w 
wieku 

od 

40-70 

roku 

życia–

kalendarzowo,
uważając  wiek  60-65r.ż.  za  początek 
starości.

PODZIAŁ WIEKU 

GERIATRYCZNEGO - WHO

60-74 starość wczesna             lub wiek 
podeszły
75-89 starość późna                 lub  wiek 
starczy
90 i więcej starość                   lub  wiek 
sędziwy
b. późna -długowieczność

Piśmiennictwo anglo-saskie 
60-74 young – old
75 i powyżej old - old

MIARY GERONTOLOGICZNE POULACJI

    1 -liczba osób w poszczególnych

przedziałach wiekowych  np. po 65 r.ż.

2 -średnia długość życia 

/przewidywana/

np. w momencie urodzenia tzw. E0

        lub E65 w wieku lat 65 
/przewidywana
        dalsza średnia  długość życia/
      

Starzenie  się

  to  dynamiczny, 

długotrwały
  i  nieodwracalny  proces  fizjologiczny 
zachodzący  w  osobniczym  rozwoju 
żywych organizmów.

Starzenie 

się

 

człowieka 

rozpatrujemy 
co najmniej w  trzech aspektach: 

 - biologicznym
 - psychologicznym
 - socjalno - społecznym  

DEMOGRAFIA 

LUDNOŚĆ POLSKI
~1000 – 1-2 mln           1970 – 32,6    
 mln
1370 – 1,9   mln           1978 – 35,1     
mln
1582 – 7,5   mln           1988 – 37,9     
mln
1750 – 12    mln           1990 – 38,83   

mln

1911 – 22,1 mln           1995 – 38,61   
mln
1921 – 27,2 mln           2000 – 38,654 
mln
1931 – 32,1 mln           2005 – 38,191 
mln
1938 – 34,8 mln           2007 – 38,115 

mln

1946 – 23,9 mln           2008 – 38,135 
mln
1950 – 25    mln           2009 – 38,167 
mln
1960 – 29,8 mln           2012 – 38,535 
 

mln

1970 – 32, 6 mln
1978 – 35,1 mln
1988 – 37,9 mln
1990 – 38,83 mln
1995 – 38,61 mln
2000 – 38,654 mln
2005 – 38,191 mln
2007 – 38,115mln
2008 – 38,135 mln
2009 – 38,167 mln

PROGNOZA NA ROK 2035 - 35,993 

mln

W roku 1990 prognoza na rok 2025 

zakładała 44 mln 

Uśredniony  wiek (w latach)
Polska – 37,3
Miasto - 38,5    Na wsi – 35,5
Mężczyźni – 35,4   Kobiety – 39,3

Rozkład wiekowy ludności Polski %

Dzieci i 

młodzież 0-

17

W tym 0-14

Wiek 

produkcyjny

K – 18-60

M - 18-65 

Wiek 

emerytalny

K>60

M>65

1990    29

2000    24,4

2011    18,5

25

19

15,3

58,2

60,8

65,0

12,8 – 4,9 

mln

14,8  

16,5 - 6,3 mln

E

E

0 – 2008 rok

0 – 2008 rok

Kraj 

Średnia 

Męż.

Kob.

Różnica

ŚWIAT

65,8

63,9

67,8

3,9

UE

78,7

75,6

82,0

6,4

RPA

42,5

43,2

41,7

-1,5

Kenia

55,3

55,2

55,4

0,2

Rosja

65,9

59,1

73,0

13,9

Brazylia 

72,2

68,3

76,4

8,1

POLSKA

75,8

71,9

80,1

8,2  /2012/

Czechy 

76,4

73,1

79,9

6,8

USA

78,0

75,2

81,0

5,8

Wielka 

Brytania

78,7

76,2

81,3

5,1

Niemcy

79,0

76,0

82,1

6,1

Włochy

80,0

77,0

83,1

6,1

Szwecja

80,6

78,4

83,0

4,6

Japonia

82,6

78,7

85,6

6,9

Makau

82,3

79,4

85,3

5,9

Andora 

83,5

80,6

86,6

6,0

Prognoza na rok 

2035

 – 35,993 mln

     

    Prognoza w roku 1992 – prognozowała

na rok 

2025

 - 44 mln

     % osób starszych 2012
                    65+         80+   
EUROPA    16,8        4,3
POLSKA     13,6        2,9

WŁOCHY    19,9        5,3

Powierzchnia kraju – 312 tys. 
km.kwad.
Zaludnienie 122 osoby / km.2
Miasto - 61%   Wieś – 39%
Kobiet 52%    Mężczyzn 48%

            107

  

K  /     100 M 

 do 44 r.ż.    97 K/ 100 M
 po 65 r.ż.   165 K/ 100M
 po 80 r.ż.    290 K/ 100M

Śluby i rozwody 2011

ŚLUBY  207 TYS

     ROZWODY  65 TYS

Średnia długość życia :

Eo – przewidywana długość życia w 
momencie urodzenia 2010.
POLSKA – 

75,19

   M - 71,18    

                                    K - 79,44

Ilość osób w wieku geriatrycznym (65 i 
więcej w 2012 r.)
POLSKA    -   13,6%
SZWECJA  -   17,7 %

Polska 2008
Współczynnik urodzeń 9,94/1000 
ludności
Współczynnik umieralości 9,94/1000 
ludności

Dzietność – ilość dzieci 
przypadających na kobiety w wieku 
14-49 lat:
2003 - 1,22
2006 - 1,27
2011 -  1,40

Najbardziej korzystny współczynnik 
2,1 – 2,15

E

0 „ŚREDNIA DŁUGOŚĆ ŻYCIA” 

wydłuża się

 

nowe technologie medyczne
 nowoczesna diagnostyka
 profilaktyka, rehabilitacja
 prozdrowotny tryb życia
 rewitalizacja osób starzejących się
Najnowsze dane Eo 08/11/2010
Program ONZ d.s. Rozwoju Wskaźnika 
Rozwoju Społecznego 
JAPONIA – 83,2
POLSKA – 76,0
AFGANISTAN – 44,6

ŚREDNIA DŁUGOŚĆ ŻYCIA

Prehistoria – 20
Starożytny EGIPT – 21
                RZYM – 21-23
                GRECJA – 21-23
Średniowiecze – 24-29
(epidemie)
XVIII wiek – 24-29
(epidemie)
XIX wiek – 38
XX wiek 1900-1950 – 48-60
Obecnie 2008 ŚWIAT – 66
Obecnie 2008 UE - 78

PATOLOGIA STARCZA

 

Skłonność do niewydolności 

narządowej

 Osłabienie reakcji procesu 
zapalnego

 Osłabienie reakcji 
immunologicznej

 Nadprodukcja przeciwciał 

I 

N

 W

 

O

 

L

 

U

C

 

J

 

A

A 

D 

A 

P 

T

A 

C 

J A

OCENA STANU ZDROWIA 
PACJENTA W WIEKU 
PODESZLYM

 

Problemy zdrowia somatycznego

 Problemy zdrowia psychicznego

 Problemy społeczno - 
ekonomiczne 

LECZENIE GERIATRYCZNE 
TO KOMPLEKSOWE 
LECZENIE:

STANU SOMATYCZNEGO            Farmakoterapia 
I FUNKCJONALNEGO                    Rehabilitacja

STANU PSYCHICZNEGO              Farmakoterapia
                                                          Psychoterapia

OCENA STANU EKONOMICZNEGO      

Należna pomoc 

socjalna

ZMIANY PSYCHOLOGICZNE ZWIĄZANE ZE 
STARZENIEM SIĘ POZOSTAJĄ W 
WYRAŹNYM ZWIĄZKU ZE ZMIANAMI 
BIOLOGICZNYMI, ZDROWOTNYMI I 
SPOŁECZNYMI

 

zwiększająca się zależność od otoczenia
zmiana postawy, zachowań
potrzeba bezpieczeństwa
wycofanie się z wcześniejszych form 
aktywności skłonności hipochondryczne 
egocentryzm
potrzeba akceptacji
potrzeba aktywizacji

GERIATRYZM (ageizm) – pojęcie używane

 na oznaczenie uprzedzeń, negatywnych

 postaw wobec ludzi starszych

WIELOCHOROBOWOŚĆ
POLIPATOLOGIA

NP.

choroby układu krążenia 
 choroby układu ruchu
 choroby metaboliczne, układowe
 choroby przewodu pokarmowego
 choroby układu oddechowego
choroby gruczołów dokrewnych
 choroby nowotworowe
 choroby

 C.U.N

- N.T.
- Ch.N.S.
- Stany po udarze mózgu 
- Choroba zwyrodnieniowa stawów 
- Dyskopatia  
- Cukrzyca
- P.O.CH.P.
- Stany po złamaniach
- Stany  po operacjach  
- Choroby otępienne
 -Depresja

PROBLEMY GERIATRYCZNE

(zespoły objawów 

chorobowych)

1. 

Zaburzenia  pamięci /

dezorientacja, 

zmieszanie/

2. Bóle głowy
3. Zaburzenia wzroku
4. Zaburzenia słuchu
5. Zawroty głowy
6. 

Upadki

7. 

Drżenia

8. Zatrzymanie moczu
9. 

Nietrzymanie moczu

 

 10. 

Zaparcia   /objawy dyspeptyczne/

 11. Nietrzymanie kału
12. Bóle stawów i kręgosłupa
13. Brak apetytu 
14. Utrata wagi ciała
15. Uczucie osłabienia i zmęczenia 
16. Bóle w klatce piersiowej
17. Duszność
18. Obrzęki
19. Inne

Zespół s

ł

abości = 

FRAILTY

Fizjologiczne zmniejszenie się rezerw 
organizmu i spadek odporności na 
bodźce stresowe.
Spadek wagi 5% - 1 rok
Spadek aktywności fizycznej
Osłabienie siły mięśniowej 
Mała szybkość chodu
Wyczerpanie, zmęczenie

FRAILTY – 3 pkt.
PREFRAILTY – 1-2 pkt.

OPIEKUNOWIE OSÓB 
STARSZYCH (w domu, %)

Dzieci – 

51

Współmałżonek - 19
Synowa / zięć – 

13,4

Wnukowie – 6,6
Dalsze pokrewieństwo – 5
(wuj, ciotka, siostrzeniec) 
Osoby obce - 5

Literatura

Zygmunt Chodorowski

„Geriatria-Główne problemy klniczne” 2006   

23zł

„Postępy w diagnostyce i terapii”  2007  35zł

Tomasz Kostka

„Choroby wieku podeszłego” 2009

Katarzyna Wieczorkowska-Tobis

„Pielęgniarstwo geriatryczne”

        Program wykładów

Gerontologia, Geriatria, terminologia, główne 
zagadnienia,
dane demgraficzne, zespoły chorobowe.
Patofizjologia; starzenie się poszczególnych układów.
Zaburzenia pamięci, demencje, depresje podeszłego 
wieku.
Zagadnienia kardiologiczne w geriatrii /miażdżyca i 
jej
konsekwencje/.
Choroby układu ruchu u osób starszych.
C.O.G.-całkowita ocena geriatryczna.

Dziękuję za uwagę