Historia psychologii . Problem psychofizyczny.

Wyodrębnia się umownie dwa etapy w rozwoju psychologii jako nauki.



Etap I

–

okres przednaukowy

– psychologia filozoficzna , od

starożytności , poprzez filozofię nowożytną do poł. 19 w. Animizm.

Nazwa pochodzi ze starożytnej greki , gdzie : psyche =dusza i logos=

nauka , słowo . Symbol Ψ(psi). Od starożytności była częścią składową
filozofii. Koncentrowała się na rozważaniach o duszy , pojmowanej jako :
ogół sił niematerialnych , władz duchowych , idei , przeżyć duchowych
człowieka. Dusza chociaż odrębna i niematerialna

kierowała materialnym ciałem. Prymat ducha nad materią.



Niektóre ważne dla rozwoju psychologii dzieła i poglądy filozofów :



Platon-dążenie do idei Dobra(Piękna i Prawdy) , dusza-autonomiczna
,niezależna od ciała, źródło ruchu .podział duszy na trzy elementy: rozum,
namiętność i pożądliwość –struktura ta jest dynamiczna. Stąd trzy typy
ludzi: kochający mądrość , lubiący zwyciężać , lubiący zyski.

 Arystoteles -”O duszy”, „O zmysłach i przedmiotach spostrzegania” i in .

Dusza i ciało są ze sobą związane , dusza jest formą (zasadą życia ,źródłem
ruchu) , ciało – materią . Każdy żywy byt ma duszę . Rodzaje duszy :
wegetatywna (rośliny), zmysłowa (zwierzęta) i rozumna (ludzie) .
Wyodrębnił i opisał pięć zmysłów, prawa kojarzenia, i kontrastu. Metoda
przyrodnicza badania duszy – opis i wyjaśnienie.



Hipokrates - 4 typy temperamentów: sangwinik (ogień , krew ,

czerwień) , choleryk (powietrze, żółć , kolor żółty), flegmatyk ((woda , flegma
i biel) , melancholik (czarna ziemia ,żółć ,czarny kolor ).
Czasy nowożytne.
Kartezjusz – używa pojęcia psychika(dusza), jest ona jednością ,jest różna od
ciała , odrębna od niego i niezależna. Ciało - materialne , podlega prawom
mechaniki , jest źródłem ruchu. Psychika (res cogitans) jest substancją
myślącą ,duchową ,jest istotą istnienia człowieka. Można ją zbadać tylko
poprzez samopoznanie .Interakcjonizm-dusza i ciało ,dwie różne substancje
oddziałują na siebie wzajemnie. Duszę wiąże tylko z mózgiem (szyszynka.)
G.Leibniz- Wszystkie substancje(dusza , ciało, inna materia) są do siebie
dopasowane (odpowiedniość) ale nie oddziałują na siebie. Każda działa
według boskiej „harmonii wprzód ustanowionej”, każda jest obdarzona
autonomicznym źródłem energii .
De la Mettrie , P.J.Cabanis - monizm materialistyczny- ograniczenie pojęcia
duszy tylko do myślenia. Jest tylko ciało . Obdarzone ruchem jest jak
doskonała maszyna produkująca wszelkie myśli i doznania. (Funkcją mózgu
jest produkowanie myśli).
Fechner - paralelizm psychofizyczny. Stosunki miedzy duszą a ciałem mają
charakter funkcjonalny , a nie przyczynowo-skutkowy. Gdy występuje
zjawisko fizyczne , towarzyszy mu zjawisko psychiczne. Zjawiska te są
sobie przyporządkowane ale nie są tożsame ani nie współzależne,
przebiegają równolegle. Zależności między nimi można badać(np. jak
zmiana siły bodźca ma się do siły subiektywnego doznania psychicznego).

Nauka badająca te zależności to psychofizyka .

Rozwój psychologii jako nauki . Krótki rys historyczny.

Nazwa psychologia pochodzi ze starożytnej greki , gdzie : psyche

=dusza i
logos= nauka , słowo . Symbol Ψ(psi).
Wprowadzony do obiegu prawdopodobnie przez Melanchtona (16 . w. )

Wyodrębnia się umownie dwa etapy w rozwoju psychologii jako nauki.

Etap I

–

okres przednaukowy

– psychologia filozoficzna ,

spekulatywna .



Od starożytności , poprzez filozofię nowożytną do połowy 19. w.



Od starożytności była częścią składową filozofii , w nurcie rozważań nad

naturą człowieka .



Koncentrowała się na rozważaniach o duszy , pojmowanej jako : ogół sił

niematerialnych , władz duchowych , idei , przeżyć duchowych
człowieka . Animizm.



W średniowieczu pod wpływem filozofii teologicznej . (Dusza dana od

Boga.)

Etap II

–

okres naukowy – psychologia staje się

samodzielną dziedziną nauki.



Zastosowanie metodologii eksperymentu laboratoryjnego do badania

stanów świadomości (doznań) .



Data umowna - 1879r. – to stworzenie przez W . Wundta pierwszego

laboratorium psychofizycznego w Lipsku , w którym badano procesy
psychiczne .
Początek nowego kierunku i metody badań psychologicznych

W . Wundt pojmował psychikę człowieka jako : ogół aktualnych ,
subiektywnych
zjawisk świadomości , pojawiających się w umyśle człowieka w różnych
sytuacjach
( głównie w sytuacji eksperymentalnej.)



Przyjmował zasadę paralelizmu psychofizycznego zakładającą ,że każdemu

zjawisku fizycznemu przyporządkowane jest zjawisko psychiczne, ich
przebieg jest równoległy.



Zjawiska fizyczne są materialne można je zmierzyć . Procesy psychiczne

mają charakter niematerialny , duchowy , można zbadać odwołując się tylko
do świadomości podmiotu.



Bezpośredni dostęp do zjawisk świadomości ma tylko człowiek aktualnie ich

doznający. Tylko on może dokonać oglądu swoich przeżyć wewnętrznych.



A więc zjawiska psychiczne można badać tylko pośrednio odwołując się do

subiektywnej obserwacji (samopoznania ) i słownego opisu doznawanych
przeżyć ( zdanie relacji).



Metoda ta nazywa się metodą introspekcji. (Wgląd we własną

świadomość ).



Cały kierunek ,który rozpoczął okres naukowy nazywa się introspekcją

(z łac. introspicere - „zaglądać do środka”).



Psychologia wg. introspekcjonistów powinna zajmować się

badaniem wewnętrznych , subiektywnych przeżyć jednostki.

Introspekcja.

Główne koncepcje

psychologiczne człowieka

1.

Behawiorystyczna

2.

Psychoanalityczna

3.

Humanistyczna

4.

Poznawcza

5.

Socjobiologiczna

1. Koncepcja behawiorystyczna . Człowiek sterowany
zewnętrznie

Początek XX w. w USA . Twórca -

J. Watson

. Od ang. behaviour - zachowanie

Podłoże :krytyka introspekcji i osiągnięcia badań neurofizjologicznych.

Podstawowe założenia.



Obiektywizm badawczy . Należy

badać to co jest obserwowalne i

mierzalne

, a nie subiektywne i niesprawdzalne stany świadomości („czarna

skrzynka”). Ważne jest to co człowiek robi a nie to co przeżywa. Należy
badać zachowania jednostki tj .: ruchy , reakcje fizjologiczne i wypowiedzi
słowne.



Formuła : S R

R = f(S)

(gdzie : S- bodziec = ogół

czynników oddziałujących na człowieka , a R
(reakcja )= zachowanie.



Człowiek ma niewiele reakcji wrodzonych, prawie wszystkich uczy się .



Jeśli układ

S

R

będzie się powtarzał , nastąpi wyuczenie się reakcji

na dany bodziec i powstanie

nawyk.

Efektywność

uczenia się zależy od

wzmocnień

(obiekty , sytuacje, które podtrzymują

reakcje np. nagroda) .



Rozwój psychiczny ,to

uczenie się

nawykowego, automatycznego

reagowania na sytuacje.



Znając i kontrolując bodźce (wzmocnienia) można dowolnie wpływać

na zachowanie jednostki. Środowisko jest aktywne , jednostka
bierna.



Człowiek będzie takim, jakim ukształtuje go jego środowisko

zewnętrzne.



Neobehawioryzm , formuła :

S – O - R. (O= popęd jako brak czegoś)



Rozwój badań eksperymentalnych , testów , metod statystycznych.

2.Koncepcja psychoanalityczna . Człowiek nieświadomy motywów

swojego działania.

Twórca Z. Freud , psychiatra , doświadczenia z hipnozą , terapia

nerwic.



Naturę człowieka wyznaczają

biologiczne

, silne emocjonalnie,

instynktowne

popędy

,działające

poza jego świadomością

.



Główną motywację zachowania stanowi

popęd seksualny libido

(popęd

życia , dążenie do przyjemności).Przenika wszystkie sfery życia człowieka.
Może przejawiać się w różnych formach : zaburzeniach nerwicowych ,
dążeniu do władzy , majątku. itp.



Nieświadome ,wzbudzone

popędy domagają się zaspokojenia

lecz na

przeszkodzie stoją

ograniczenia kulturowe ,normy moralne , zakazy.

Popędy zablokowane

lub zaspokajane z naruszeniem norm uzewnętrzniają

się w

formie zakamuflowanej

, w niezrozumiałych reakcjach np. lęku,

nudnościach, pomyłkach, fobiach, marzeniach sennych ,idiosynkrazjach……



Psychoanaliza

to metoda wydobywania z podświadomości pacjenta

prawdziwych przyczyn jego zachowania.



Popęd seksualny rozwija się fazowo od najwcześniejszego dzieciństwa .

Fazy: oralna, analna , falliczna , latentna i genitalna.



W rozwoju człowieka ważne są

emocjonalne doświadczenia z

dzieciństwa- kompleksy

(nieświadome ,silnie emocjonalne pragnienia ,

dążenia np.

kompleks Edypa

-pragnienie do zbliżenia seksualnego z

rodzicem płci przeciwnej).

Psychoanalityczna teoria osobowości

Warstwa
nieświadoma

Warstwa
świadoma

MECHANIZMY
OBRONNE

Warstwa
nieświadoma

Zaspokojenie popędu
przeciw superego
=poczucie winy

Zablokowanie id
zepchnięcie do
podświa- domości =
napięcia ,lęki

3.Koncepcja humanistyczna. Dążenie do
samorealizacji.



Lata 40-50 XX w. Opozycja wobec psychoanalizy i behawioryzmu, czyli
jednostronnego ujmowania natury ludzkiej.



W każdym człowieku istnieje potencjał

wewnątrzsterowności

, który

realizuje się gdy nie wystąpią przeszkody zewnętrzne , wymuszające
określone zachowania.



Nadrzędnym interesem człowieka jest jego

rozwój ,doskonalenie się.



Dwojakie

kryterium rozwoju

:

- wewnętrzne -to

potrzeba i proces samoaktualizacji

(samorealizacji)

według indywidualnych ideałów własnego rozwoju, planów życiowych.

- zewnętrzne –

społeczna akceptacja



Człowiek jest istotą twórczą , narzuca swoją osobowość
środowisku , podporządkowuje go sobie i w dużym stopniu
uniezależnia się od niego.



Człowiek jest podmiotem

działania a

nie przedmiotem

oddziaływań .



A. Maslow

-

teoria

hierarchii potrzeb

: mechanizmem sterującym ludzkimi

zachowaniami są potrzeby rozumiane jako brak czegoś. Potrzeby te
rozwijają się

i funkcjonują w określonym porządku ,tworząc system.
-

teoria samoaktualizacji

–jest to proces stawania się tym , kim się jest .



Koncepcja ta nie wypracowała procedur empirycznych, nie ma statusu
naukowości . Jest pochwałą wiary w człowieka , w jego

wewnętrzny

potencjał

.

4. Koncepcja poznawcza . Człowiek aktywny badacz .

Lata 60.XXw.Podłożem były teoretyczne i praktyczne osiągnięcia

cybernetyki.



Człowiek jest

układem aktywnym

, samodzielnie i czynnie

poszukującym informacji , gromadzącym i rozbudowującym swoje

doświadczenie

.



Doświadczenie ulega ciągłym przekształceniom , stosownie do

aktualnej sytuacji i stanów przyszłych .



Doświadczenie jest narzędziem

poznawczej kontroli

nad otoczeniem

i nad sobą samym, służy

przewidywaniu

,

planowaniu

,

formułowaniu

aspiracji , wyjaśnianiu zdarzeń , rozumieniu własnych i cudzych doznań.



System poznawczy jest sam w sobie

źródłem motywacji

, motywuje

do działań mających na celu zachowanie równowagi a unikanie
sprzeczności w systemie.



Zachowanie człowieka jest racjonalne , gdy kieruje się kryterium

skuteczności.



Warunkiem funkcjonowania systemu poznawczego jest

kontakt z

napływającymi informacjami.



Źródłem zmian w człowieku jest gromadzenie i nieustanna

restrukturyzacja doświadczenia , dokonywana w procesie

uczenia się ,

rozumianego jako wszelkie formy przyswajania

informacji np. uczenie się przez obserwację - naśladowanie ,
modelowanie , przyswajanie wiedzy szkolnej .



Główni teoretycy to : G. Kelly – konstrukty osobiste, F. Heider –

równowaga poznawcza, L. Festinger- dysonans poznawczy.

5 .Koncepcja socjobiologiczna. „ Ile zwierzęcia w naturze

człowieka ”.



Początki sięgają teorii K. Darwina , W. Hamiltona , E. Wilsona.



Założenie, że pewne cechy zachowania ssaków są ponadgatunkowe

.



W procesie ewolucji kształtują się i

utrwalają w genach takie

właściwości i zachowania ,które gwarantują gatunkowi przetrwanie i
reprodukcję.



Człowiek jest elementem świata zwierząt ,wiec podlega takim

samym procesom ewolucyjnym.



Natura społeczna człowieka ,jego zachowania są zdeterminowane

genetycznie.



E . Wilson wymienia

podobieństwa między człowiekiem a innymi

ssakami

:



mężczyźni dominują nad kobietami ;



potomstwo wymaga opieki ;



rodzice tworzą długotrwały związek ;



dominującym rysem zachowania jest egoizm , ksenofobia i

terytorializm ;



zamiłowanie do zabaw i gier zręcznościowych .



Socjobiologowie udowadniają eksperymentalnie , że zapewnienie

sobie genetycznego trwania przejawia się np. w :



zróżnicowanych płciowo strategiach doboru partnera życiowego –

kobiety szukają mężczyzn o wysokim statusie majątkowym, władzy,
pracowitości, sile
a mężczyźni szukają u kobiet młodości i urody .



zachowaniach altruistycznych-częściej pomagamy rodzinie, bliskim niż

obcym.

Ile jest psychologii ?

1.

Psychologia naukowa.

Zbiór twierdzeń

zawierających

opis i wyjaśnienie

faktów należących do

sfery psychiki, stanowiące podstawę do przewidywania nowych zjawisk.

-posługuje się

obiektywnymi metodami badań empirycznych

potwierdzenia

formułowanych hipotez,

-dąży do wyjaśnienia

zależności przyczynowo-skutkowej

między

zjawiskami

-formułuje

prawa

, tworzy

teorie

,służące

diagnozie

,

porządkowaniu

i

prognozowaniu

przyszłych zdarzeń.

2. Psychologia potoczna - zdroworozsądkowa

Społeczne , powszechne

przekonania dotyczące natury ludzkiej .

-twierdzenia wywodzi z

powierzchownych , okazjonalnych

spostrzeżeń,

-operuje nadmiernymi

uogólnieniami

,skrajnymi i

kategorycznymi sądami

,

-twierdzenia o silnym

wartościowaniu

, oceny dwubiegunowe „czarne-

białe”,

-treść sądów dopasowywana jest do sytuacji

, tendencyjna.

3 .

Parapsychologia .

Pseudonauka. Zajmuje się opisywaniem zjawisk

paranormalnych

( niezwykłych), trudnych do wyjaśnienia za pomocą

obecnej nauki . Zakłada istnienie

sprawstwa ezoterycznego

-

tajemniczych sił lub nadludzkich ,unikalnych zdolności czy właściwości.
Parapsychologia interesuje się niezwykłymi zdolnościami człowieka
takimi jak : telepatia , jasnowidztwo , prekognicja( wizualizacja
przyszłych stanów), psychokineza (poruszanie przedmiotów siłą
woli),doznania w czasie śmierci klinicznej itp..

Metody badań naukowych w psychologii.

 Metody heurystyczne(odkrywcze)

– to obiektywne procedury

sprawdzania hipotez badawczych dążące do wykrycia nowych faktów ,
wyjaśnienia zależności przyczynowo-skutkowych i formułowania na tej
podstawie ogólnych prawidłowości rządzących zachowaniem człowieka .

Pytanie : dlaczego tak jest?

 Metody diagnostyczne -

to algorytmiczne metody opisu

ilościowego jakiegoś stanu faktycznego (pomiar i porównanie go z
normą dla danego zjawiska).

Pytanie: co to jest?

Podział metod badawczych w/g W. Wosińskiej.

1. Metody opisowe – gromadzenie informacji o zjawisku.



obserwacja

- w warunkach naturalnych ,uczestnicząca-trudna, żmudna ,

niebezpieczna.



sondażowe badania opinii

- wywiad , ankieta, próba reprezentatywna ,

dobór losowy.



analiza dokumentów

- prasy , pamiętników, listów , akt sprawy itp.



studium przypadku

- opis przebiegu zjawiska w różnych fazach

rozwojowych .

2. Badania korelacyjne .

Korelacja oznacza współwystępowanie zjawisk

a nie zależność

przyczynowo -

skutkową .

Korelacja pozytywna

- wzrostowi/spadkowi poziomu jednego

zjawiska towarzysz wzrost/spadek innego zjawiska.

Korelacja negatywna

–wzrostowi poziomu jednego zjawiska towarzyszy

spadek drugiego.

Dwa rodzaje metod badawczych :

Metody badań psychologicznych c d .

3 . Metody wyjaśniające - badania eksperymentalne.

Wykrywanie

zależności przyczynowo - skutkowych

. Badacz manipuluje

jedną lub kilkoma zmiennymi.

Zmienne niezależne

(X) - to czynniki które oddziałują na interesujące nas

zjawisko. (przyczyny).

Zmienna zależna

(Y) - to zjawisko które podlega oddziaływaniu ze strony

innych zmiennych (skutek).

Rodzaje eksperymentów.

1.

Eksperyment laboratoryjny.

Cechy : sztuczne warunki; osoby wiedzą ,

że są badane ;, duża kontrola nad zmiennymi ; dwie grupy w celu
porównania ,
eksperymentalna i kontrolna ; wyniki mogą być nieprzekładalne na
realne życie.

1.

Eksperyment w warunkach naturalnych

. Cechy : realizm

sytuacyjny ; sytuacja sprowokowana ; ograniczona kontrola nad zmiennymi
; nieprzewidziane zakłócenia ; konieczność dobrego przygotowania do
rejestracji zmiennych.

2.

Eksperyment naturalny

. Cechy : realizm sytuacyjny ; badacz nie

wywołuje sytuacji eksperymentalnej ,bada zjawisko powstające samoistnie
(np. powódź ), rejestrowanie zachowań przed i/lub po zdarzeniu .

Metody diagnostyczne i terapeutyczne w praktyce

psychologicznej

Celem jest

diagnozowanie i prognozowanie.

Metody diagnostyczne to

testy.

Rodzaje testów.



Ze względu na konstrukcję i sposób ich rozwiązywania :

Werbalne i niewerbalne , matematyczne , manipulacyjne , sytuacyjne ,
projekcyjne.



Ze względu na to co badamy danym testem :

Inteligencji , zainteresowań , uzdolnień , wiadomości , osobowości.

W praktyce nie stosuje się pojedynczych testów lecz tzw. baterie testów.

Testy powinny spełniać następujące kryteria:

Obiektywność

,

rzetelność

(stałość-ta sama próba w tych samych

warunkach ,z tą samą osobą musi dać taki sam wynik) ,

trafność

(czy

mierzy do czego został stworzony),

standaryzacja i normalizacja.

Metody terapeutyczne.

Obejmują ok.400 rodzajów psychoterapii .

Psychoterapia

to leczenie słowem

, wpływanie na ludzkie myślenie , zachowanie ,emocje i uczenie nowych
sposobów radzenia sobie z problemami.

Główne kierunki to :



Psychoanaliza i terapie psychodynamiczne -

(lęki ,fobie ,nerwice )



Terapia kognitywno – behawioralna

– to praca nad zmianą błędnych

schematów
myślowych i zachowania (fobie , kompulsje , lęki , uzależnienia , niska
samoocena )



Terapia podtrzymująca

- udzielanie wsparcia emocjonalnego, uczenie

adekwatnych zachowań ,praktyczna pomoc w sytuacjach trudnych,.

Przedmiot psychologii , jej cele i praktyczne zastosowania.

Problemy do ćwiczeń.



Definicja psychologii jako nauki.



Wykrywa prawa i mechanizmy warunkujące przebieg procesów

psychicznych i zachowania się jednostki.



Nauka o zachowaniu człowieka i zwierząt . (K . Migdał . Psychologia w

praktyce społecznej…)



Nauka badająca zachowanie i doznawanie oraz okoliczności w jakich

zachodzą .



( G . Mietzel . Wprowadzenie do psychologii….)

Działy psychologii

Psychologia teoretyczna

: ogólna , rozwojowa , społeczna.

Psychologia stosowana

.- Wszystkie dziedziny życia społecznego gdzie ma

zastosowanie wiedza psychologiczna do diagnozowania , prognozowania
,rozwiązywania problemów życiowych indywidualnych osób , grup
społecznych , zjawisk społecznych.