TRENING

ZASTĘPOWANIA

AGRESJI - TZA

AGRESSION

REPLACEMENT

TRAINING – ART™

Opracowała: Agnieszka Puchalska

ŹRÓDŁA PROGRAMU TZA

ŹRÓDŁA PROGRAMU TZA

•

Narodziny programu

Narodziny programu

Lata 1980-te Instytut Badań nad Agresją

Uniwersytetu w Syracuse (USA)

•

Twórca metody

Twórca metody

Arnold Goldstein

•

Kontynuacja, wsparcie adaptacji na terenie

Kontynuacja, wsparcie adaptacji na terenie

Polski

Polski Barry Glick

•

Prekursorzy w Polsce

Prekursorzy w Polsce:

Ewa Morawska, Jacek Morawski

ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE TZA

ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE TZA

NURT POZNAWCZO-

NURT POZNAWCZO-

BEHAWIORALNY

BEHAWIORALNY

• DEFINICJE AGRESJI

• KOMPONENTY AGRESJI I JEJ

RODZAJE

• GENEZA ZACHOWAŃ

AGRESYWNYCH

PODSTAWOWE DEFINICJE

PODSTAWOWE DEFINICJE

•

AGRESJA

AGRESJA

= forma zachowania, której

celem jest wyrządzenie szkody

(Baron, Richardson, 1994)

•

PRZEMOC

PRZEMOC =agresja skierowana na osobę

(Goldstein, Glick, Gibbs, 2004)

cechy: jawne, wyuczone

SKŁADNIKI AGRESJI

SKŁADNIKI AGRESJI

•

poznawczy

poznawczy = błędy poznawcze w ocenie np.

relacji interpersonalnych, deficyty społeczno -

poznawcze, nieznajomość powszechnie

akceptowanych norm funkcjonowania w grupie

•

emocjonalny

emocjonalny = pobudzenie zabarwione

negatywnie: złość, uraza, frustracja itp.

•

behawioralny

behawioralny = zachowanie: agresja,

przemoc

TYPY AGRESJI A MOŻLIWOŚĆ

TYPY AGRESJI A MOŻLIWOŚĆ

TERAPII

TERAPII

(Dodge, 1990)

TYP

TYP

AGRESJI

AGRESJI

CECHY

CECHY

MOŻLIWOŚĆ

MOŻLIWOŚĆ

INTERWENCJI

INTERWENCJI

AGRESJA
PROAKTYWN
A

- Zorientowana bezpośrednio
na przedmiot (wartości
materialne)
- Cel: zysk materialny lub
dominacja
- przestępstwa zaplanowane

- Konsekwentne wygaszanie
zachowań agresywnych
- Konsekwentne nagradzanie
zachowań prospołecznych
- Nauka umiejętności
prospołecznych

AGRESJA
REAKTYWNA
(wroga)

- Zorientowana bezpośrednio
na osobę
- Cel: zranić lub zaszkodzić
- Charakter impulsywny,
wybuchowy
- Przestępstwa pod wpływem
emocji, uczuć np. zazdrości,
urazy

- Trening kontroli złości
- Wzmacnianie empatii

ŹRÓDŁA AGRESJI

ŹRÓDŁA AGRESJI

WEWNĘTRZNE (W OSOBIE):

WEWNĘTRZNE (W OSOBIE):

•

BIOLOGICZNE

BIOLOGICZNE

•

DOŚWIADCZENIA OSOBISTE, ZABURZENIA W ROZWOJU

DOŚWIADCZENIA OSOBISTE, ZABURZENIA W ROZWOJU

→

→

WYUCZONE WZORCE REAGOWANIA I BŁĘDY W

WYUCZONE WZORCE REAGOWANIA I BŁĘDY W

MYŚLENIU

MYŚLENIU

→

→

DEFICYTY EMOCJONALNE I MORALNE

DEFICYTY EMOCJONALNE I MORALNE

ZEWNĘTRZNE (SYTUACYJNE):

ZEWNĘTRZNE (SYTUACYJNE):

•

WYZWALACZE FRUSTRACJI, LĘKU, NIEPEWNOŚCI,

WYZWALACZE FRUSTRACJI, LĘKU, NIEPEWNOŚCI,

STRESU PSYCHOLOGICZNEGO I FIZYCZNEGO

STRESU PSYCHOLOGICZNEGO I FIZYCZNEGO

BIOLOGICZNE PODŁOŻE

BIOLOGICZNE PODŁOŻE

AGRESJI

AGRESJI

- MECHANIZMY WYKSZTAŁCONE W PROCESIE EWOLUCJI

CZŁOWIEKA

- GENETYCZNE

- DEFICYTY ORGANICZNE, USZKODZENIA CENTRALNEGO

UKŁADU NERWOWEGO

- ŚRODKI ODURZAJĄCE

EFEKTY:

- NISKI PRÓG AGRESYWNEJ REAKCJI
- OBNIŻONA SAMOKONTROLA

PODŁOŻE AGRESJI

PODŁOŻE AGRESJI

-

-

WYUCZONE MECHANIZMY

WYUCZONE MECHANIZMY

REAGOWANIA

REAGOWANIA

UCZENIE SIĘ

UCZENIE SIĘ

POŚREDNIE

POŚREDNIE

PRZEZ OBSERWACJĘ

(MODELOWANIE)

UCZENIE SIĘ

UCZENIE SIĘ

BEZPOŚREDNIE

BEZPOŚREDNIE

NAŚLADOWANIE +

DOŚWIADCZANIE

KORZYŚCI

EFEKTY:

- PRZEKONANIE O SKUTECZNOŚCI AGRESJI

- BRAK ALTERNATYWNYCH UMIEJĘTNOŚCI

- SZTYWNOŚĆ REAKCJI
(Banura,1969, 1973, Berkowitz,
1964)

ŹRÓDŁA AGRESYWNYCH

ŹRÓDŁA AGRESYWNYCH

WZORCÓW W UCZENIU SIĘ

WZORCÓW W UCZENIU SIĘ

•

RODZINA

RODZINA

ZNIEWALAJĄCE WYCHOWANIE

•

RÓWIEŚNICY

RÓWIEŚNICY

•

MEDIA

MEDIA

→

EFEKT AGRESJI: NAŚLADOWANIE

→

EFEKT OFIARY: WZROST LĘKU, SPADEK ZAUFANIA

→

EFEKT ŚWIADKA: ODWRAŻLIWIENIE

ŹRÓDŁA AGRESJI W RODZINIE

ŹRÓDŁA AGRESJI W RODZINIE

ZNIEWALAJĄCE WYCHOWANIE

ZNIEWALAJĄCE WYCHOWANIE

-

CHŁÓD EMOCJONALNY, IRYTACJA

-

BRAK KONSEKWENCJI REAKCJI I NADZORU

-

PRZYMUS, KARY FIZYCZNE, PONIŻANIE
(MODELOWANIE)

(Patterson, Reid, Jones, Konger, 1975)

EFEKTY ZNIEWALAJĄCEGO

EFEKTY ZNIEWALAJĄCEGO

WYCHOWANIA:

WYCHOWANIA:

- WYBUCHOWOŚĆ, PŁACZLIWOŚĆ
- NISKA SAMOOCENA
- PRZEKONANIE O SKUTECZNOŚCI SIŁY FIZYCZNEJ
- BRAK KOMPETENCJI SPOŁECZNYCH,

EMOCJONALNYCH, MORALNYCH

→

→ PIERWSZE ZACHOWANIA AGRESYWNE (MAŁA

AGRESJA)

→

→ ODRZUCENIE PRZEZ RÓWIEŚNIKÓW,

STYGMATYZACJA W ŚRODOWISKU

→

→ WEJŚCIE W ROLĘ I GRUPĘ ASPOŁECZNĄ

→

→ DUŻA AGRESJA

ŹRÓDŁA AGRESJI –

ŹRÓDŁA AGRESJI –

INNE CZYNNIKI

INNE CZYNNIKI

POZNAWCZE

POZNAWCZE

• MYŚLENIE EGOCENTRYCZNE, NIEZDOLNOŚĆ DO

ZMIANY PUNKTU WIDZENIA

• PIELĘGNOWANIE URAZY I SKŁONNOŚCI ODWETOWE,

PRZYPISYWANIE INNYM WROGOŚCI

• BAGATELIZOWANIE WŁASNYCH AGRESYWNYCH

ZACHOWAŃ

• WYJAŚNIANIE ICH ZACHOWANIEM OFIARY

• I INNYMI CZYNNIKAMI ZEWNĘTRZNYMI

ŹRÓDŁA AGRESJI - INNE

ŹRÓDŁA AGRESJI - INNE

CZYNNIKI MORALNE I

CZYNNIKI MORALNE I

EMOCJONALNE

EMOCJONALNE

• NIEDOJRZAŁOŚĆ MORALNA, NIEPRAWIDŁOWA

STRUKTURA WARTOŚCI

• DEFICYTY UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH

• BRAK KOMPETENCJI EMOCJONALNYCH

• AGRESJA JAKO UZALEŻNIENIE

PRZYCZYNY ZACHOWAŃ

PRZYCZYNY ZACHOWAŃ

AGRESYWNYCH-

AGRESYWNYCH-

PODSUMOWANIE

PODSUMOWANIE

ZACHOWANIE AGRESYWNE

=

CZYNNIKI WEWNĘTRZNE - OSOBOWE

+

SYTUACJA

+

ICH INTERAKCJA

CELE TRENINGU ZASTĘPOWANIA

CELE TRENINGU ZASTĘPOWANIA

AGRESJI

AGRESJI

REDUKCJA AGRESJI I ZACHOWAŃ ANTYSPOŁECZNYCH

REDUKCJA AGRESJI I ZACHOWAŃ ANTYSPOŁECZNYCH

POPRZEZ:
• WYPRACOWANIE PRAWIDŁOWYCH SPOSOBÓW RADZENIA

SOBIE W SYTUACJACH TRUDNYCH

• WZMOCNIENIE SAMOKONTROLI I WGLĄDU W PODŁOŻE

WŁASNYCH PROBLEMÓW

• PODNIESIENIE SAMOOCENY, PRZEKONANIA O WŁASNYCH

MOŻLIWOŚCIACH

• STYMULACJĘ ROZWOJU EMOCJONALNEGO I MORALNEGO
• ROZWIJANIE REFLEKSYJNEGO STOSUNKU DO WŁASNEGO

ZACHOWANIA (REDUKCJA IMPULSYWNOŚCI)

KOMPONENTY TZA

KOMPONENTY TZA

•

BEHAWIORALNY

BEHAWIORALNY

TRENING UMIEJĘTNOŚCI (PRO)

SPOŁECZNYCH

•

EMOCJONALNY

EMOCJONALNY

TRENING KONROLI ZŁOŚCI

•

POZNAWCZO-MORALNY

POZNAWCZO-MORALNY

TRENING WNIOSKOWANIA MORALNEGO

BEHAWIORALNY KOMPONENT

BEHAWIORALNY KOMPONENT

TZA TRENING UMIEJĘTNOŚCI

TZA TRENING UMIEJĘTNOŚCI

(PRO) SPOŁECZNYCH

(PRO) SPOŁECZNYCH

POZNANIE ZASAD (KROKÓW) POSTĘPOWANIA W

TRUDNEJ SYTUACJI SPOŁECZNEJ

+

MODELOWANIE SCENEK PRZEZ TRENERÓW

+

ODGRYWANIE RÓL PRZEZ TRENUJĄCYCH

+

SAMOOCENA I INFORMACJE ZWROTNE OD

OBSERWATORÓW

+

TRANSFER W CODZIENNOŚĆ

PRZYKŁADY UMIEJĘTNOŚCI

PRZYKŁADY UMIEJĘTNOŚCI

SPOŁECZNYCH

SPOŁECZNYCH

•  Podstawowe umiejętności prospołeczne:

prowadzenie rozmowy, zdawanie pytań, dziękowanie, przedstawianie się,

mówienie komplementów

• Nauka zastosowania podstawowych umiejętności prospołecznych:

Proszenie o pomoc, przepraszanie, przekonywanie innych

• Umiejętności emocjonalne:

wyrażanie swoich uczuć, rozumienie uczuć innych osób, radzenie sobie z czyjąś

złością, radzenie sobie ze strachem

• Alternatywne umiejętności wobec agresji:

negocjowanie, obrona własnych praw, reagowanie na zaczepki, unikanie

kłopotów z innymi i bójek.

• Umiejętność radzenia sobie ze stresem:

radzenie sobie ze wstydem (zakłopotaniem), radzenie sobie z pominięciem

(odrzuceniem), reagowanie na namawianie, reagowanie na niepowodzenia,

przygotowanie do trudnej rozmowy, radzenie sobie z presją grupy.

• Umiejętność planowania:

ustalenie przyczyny problemu, wyznaczenie celu, określanie swoich możliwości,

podejmowanie decyzji, koncentracja na zadaniu.

PRZYKŁAD INSTRUKCJI

PRZYKŁAD INSTRUKCJI

UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNEJ

UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNEJ

umiejętność unikania bójek - kroki

umiejętność unikania bójek - kroki

•

Wstrzymaj się na chwilę i zastanów się, dlaczego chcesz

walczyć

•

Zastanów się, czego chcesz na dłuższą metę (jaki będzie

rezultat długoterminowy?)

•

Pomyśl o innych sposobach radzenia sobie w tej sytuacji

oprócz walki (możesz negocjować, bronić swoich praw,

prosić o pomoc, uspokajać drugą osobę - wszystkie te

umiejętności obejmuje trening TZA)

•

Wybierz najlepszy sposób poradzenia sobie w tej sytuacji i

zastosuj go

Możesz: negocjować, bronić swoich praw, prosić o pomoc,

uspokoić drugą osobę

EMOCJONALNY KOMPONENT

EMOCJONALNY KOMPONENT

TZA - TRENING KONROLI

TZA - TRENING KONROLI

ZŁOŚCI

ZŁOŚCI

• POZNANIE WŁASNYCH EMOCJI (wyzwalacze złości, jej

symptomy, reduktory)

• TRENING TECHNIK REDUKOWANIA ZŁOŚCI: poznawczych,

behawioralnych, kierowanie negatywnych emocji na działania

konstruktywne

• WZMOCNIENIE SAMOKONTROLI w zakresie zachowania

• ĆWICZENIE wykorzystania umiejętności społecznych jako

alternatywy dla agresji

WAŻNE: Praca na osobistych doświadczeniach

trenujących

POZNAWCZO - MORALNY

POZNAWCZO - MORALNY

KOMPONENT TZA - TRENING

KOMPONENT TZA - TRENING

WNIOSKOWANIA MORALNEGO

WNIOSKOWANIA MORALNEGO

DYLEMATY MORALNE (30 SCENEK)

ANALIZA SYTUACJI PROBLEMOWEJ

+

DYSKUSJA NAD JEJ ROZWIĄZANIEM

EFEKTY:

– wzmacnianie umiejętności zmiany perspektywy

– rozwój empatii

– zmniejszenie egocentryzmu

– zmiany systemu wartości

– stymulacja rozwoju moralnego

PRZYKŁADOWY DYLEMAT MORALNY

PRZYKŁADOWY DYLEMAT MORALNY

W TRENINGU WNIOSKOWANIA

W TRENINGU WNIOSKOWANIA

MORALNEGO

MORALNEGO

„SYTUACJA PROBLEMOWA WOJTKA”

Pewnego dnia starszy brat Wojtka, Piotr, powierza mu

sekret: Piotr sprzedaje narkotyki. Zarówno Wojtek, jak i

Piotr wiedzą, że rodzaj narkotyków sprzedawanych przez

Piotra jest bardzo uzależniający i powoduje uszkodzenie

płuc i mózgu. Może nawet doprowadzić do śmierci. Wojtek

prosi brata, żeby zaprzestał sprzedaży. Ale rodzina

chłopców jest biedna i Piotr mówi, że jest to jedyny

sposób na zaradzenie rodzinnym problemom finansowym.

Piotr prosi brata, żeby nikomu nie wyjawił sekretu.

Co powinien zrobić

Wojtek?

ŚRODKI I METODY TZA

ŚRODKI I METODY TZA

• PROCEDURY POSTĘPOWANIA W

SYTUACJACH SPOŁECZNYCH - KROKI

• SEKWENCJE KONTROLI ZŁOŚCI

• MODELOWANIE I WZMACNIANIE

POZYTYWNE

• RAPORTY WYKONANIA -

SAMONAGRADZANIE SIĘ TRENUJĄCYCH

• INFORMACJE ZWROTNE

• WZMACNIANIE MOTYWACJI WEWNĘTRZNEJ

• DYSKUSJA KIEROWANA - STYMULACJA

ROZWOJU MORALNEGO

CHARAKTERYSTYKA

CHARAKTERYSTYKA

ODBIORCÓW

ODBIORCÓW

• Dzieci i młodzież z deficytami kompetencji

społecznych, zagrożeni problemem agresji
i przestępczości, lub przeciwnie- wycofani i
nieśmiali

• Młodzież i dzieci zaniedbane środowiskowo
• Uzależnieni od środków odurzających
• Opiekunowie, rodzice, wychowawcy
• Pensjonariusze placówek

resocjalizacyjnych

DOBÓR GRUPY DO TRENINGU

DOBÓR GRUPY DO TRENINGU

• LICZEBNOŚĆ, PROPORCJE WIEKU I PŁCI –

DOSTOSOWANE DO CHARAKTERYSTYKI UCZESTNIKÓW

• PRZYGOTOWANIE TRENUJĄCYCH:

- DIAGNOZA wieloźródłowa (obserwacja, indywidualny

kwestionariusz umiejętności społecznych od uczestnika i

arkusz obserwacyjny od rodzica, nauczyciela, wywiad z

rodzicami

- MOTYWACJA zewnętrzna i wewnętrzna

- wypracowanie ATMOSFERY otwartości, akceptacji

- jasne

REGUŁY

REGUŁY (kontrakt)

• WSPÓŁPRACA Z RODZICAMI, WYCHOWAWCAMI

ZALETY PROGRAMU TZA

ZALETY PROGRAMU TZA

• Aspekt profilaktyczny, terapeutyczny, interwencyjny

• Kompleksowość, wielotorowość – 3 komponenty programu, jak

3 obszary deficytów i przyczyn agresji

• Przejrzysta struktura, konspekty zajęć i pomoce dydaktyczne

• Jasne cele, konkretne metody

• Łatwość opanowania i wdrożenia

• Plastyczność, możliwość dostosowania do specyfiki grupy,

doświadczeń osobistych, kontekstu środowiskowego itp.

• Brak elementów karania, upominania, zawieszania w prawach,

które okazują się być nieskutecznymi, a wręcz pogłębiającymi

agresję

• Możliwość objęcia treningiem wychowawców i opiekunów

• Uniwersalność bez względu na wykształcenie i status

socjoekonomiczny

• Uwzględnienie kontekstu sytuacyjnego, podłoża zachowań

agresywnych

• Wykorzystanie praw uczenia się

• Zróżnicowanie form - atrakcyjność zajęć

• Wzrost samooceny uczestników, integracja grupy

• Potwierdzone, trwałe efekty

EFEKTYWNOŚĆ PROGRAMU NA

EFEKTYWNOŚĆ PROGRAMU NA

PRZYKŁADZIE OSÓB KARANYCH ZA

PRZYKŁADZIE OSÓB KARANYCH ZA

PRZESTĘPSTWA AGRESYWNE

PRZESTĘPSTWA AGRESYWNE

BADANI: 51 osób w wieku od 13 do 21 lat, Nowy Jork, USA

Goldstein, Glick 1987r.

CZĘSTOŚĆ PONOWNYCH ARESZTOWAŃ

GRUPA

LICZBA

OSÓB

BADANYCH

LICZBA OSÓB

PONOWNIE

ARESZTOWANYCH

PROCENT OSÓB

PONOWNIE

ARESZTOWANYCH

TZA
MŁODZIEŻ

+

RODZINA

13

2

15

TZA
TYLKO

MŁODZIEŻ

20

6

30

BEZ TZA

32

14

43

POLECANA LITERATURA

POLECANA LITERATURA

•

Goldstein, A.P, Reagles, K. A., Lester L., (2001).

Umiejętności chroniące (odmawiania). Zapobieganie

narkomanii wśród młodzieży. Warszawa, Fundacja

KARAN.

•

Goldstein, A. P., Glick, B., Gibbs, J. C. (2004). ART.

Program Zastępowania Agresji. Warszawa, Instytut

Amity.

•

McGinnis, E., Goldstein, A. (2001). Skillstreaming.

Kształtowanie umiejętności ucznia. Nowe strategie i

perspektywy nauczania umiejętności prospołecznych.

Część 1 i 2. Warszawa, Fundacja KARAN.

•

Morawska, E., Morawski, J. (2004). Trening Zastępowania

Agresji w szkołach i placówkach systemu oświaty.

Instytut Amity, Warszawa

KWALIFIKACJE TRENERA

KWALIFIKACJE TRENERA

TZA

TZA

• Minimum 40 godzin treningu w małych grupach warsztatowych pod

okiem licencjonowanych trenerów

• Praktyki własne: 30 godzin

• Superwizja konsultacje indywidualne, jednodniowa sesja superwizyjno

-egzaminacyjna po zakończeniu praktyki

GDZIE SIĘ SZKOLIĆ:

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno Pedagogicznej
Warszawa ul. Zapłocie 20
tel.[phone]

www.cmppp.edu.pl

Instytut Amity
Warszawa ul. Polna 46a
tel. [phone]

www.amity.pl