Konflikt - tradycyjne ujęcie

Konflikt w organizacji -

przekleństwo czy korzyść?

•

Jak rozpoznać konflikt?

•

Jak rozwiązywać konflikt?

•

Jak wykorzystać konflikt?

•

Wnioski

Rodzaje konfliktów

A .Wynikający z

relacji między
ludźmi

B . Związany ze

złożonością
interesów i
potrzeb

Negatywny stosunek do osób z
drugiej strony konfliktu; silne
negatywne

emocje,

nieporozumienie, stereotypowe
i błędne postrzeganie ludzi,
zachowania odwetowe.
Wynika

zablokowania

realizacji potrzeb wynikających
ze

współzależności

między

ludźmi (np. podział pracy,
poczucie godności szacunku

)

Rodzaje konfliktów

C . Wynikły z braku

dostępu do
informacji

D . Wynikający z

odmiennych
wartości

Pojawia się przy braku
potrzebnej informacji,
braku danych, różnych
informacji stron lub
różnej interpretacji
Odmienne

systemy

wartości

ludzi

lub

organizacji,

różna

interpretacje dobra i
zła, odmienne reguły
sprawiedliwości

Warunki powstawania

konfliktu

(za Z. Czwartoszem

)

Istnieją osoby zależne od siebie



Spostrzegające jako niemożliwe do pogodzenia
różnice i zagrożenia istotnych:

–

potrzeb

–

zasobów

–

wartości



Podejmują działanie aby tę sytuację zmienić, a
wyniku tych działań konflikt ulega:

–

eskalacji

–

rozwiązywaniu

–

złagodzeniu

konflikt potencjalny

konflikt ukryty

konflikt jawny

STYLE REAKCJI/

ROZWIĄZANIA KONFLIKTU

•

konkurencja

•

kooperacja

•

kompromis;

•

łagodzenie

•

unikanie

Style rozwiązywania

konfliktu

•

Unikanie

- napięcie emocjonalne i

frustracja są silniejsze niż chęć
rozwiązywania konfliktu

•

Forma - wycofanie się fizyczne,
ignorowanie, odwlekanie, pokojowe
współistnienie,

nie

zauważanie

konfliktu, nie pomaganie innym w
rozwiązywaniu konfliktu

Style rozwiązywania

konfliktu

•

Łagodzenie / dostosowywanie się

postępowanie zgodnie z interesem
przeciwnej strony konfliktu

•

Utrzymanie dobrych relacji z innymi
nawet

kosztem

rezygnacji

własnych celów

•

Dobre wyjście kiedy popełniamy błąd
lub partner dysponuje przewagą

Style rozwiązywania

konfliktu

•

Kompromis

- szukanie wykonalnych

rozwiązań,

rezygnacja

części

własnych celów, uzyskanie sytuacji
akceptowalnej przez wszystkie strony
konfliktu

•

Rozwiązanie użyteczne kiedy partnerzy
mają równą siłę, wygórowane żądania,
brak czasu na długi spór

Style rozwiązywania

konfliktu

•

Konkurencja / Rywalizacja

- konflikt

postrzegany jako rozgrywka do wygrania
przez silniejszego

•

Strony konfliktu postrzegane w układzie:
zwycięzca - zwyciężony

•

Takie

podejście

wspiera

dobrą

samoocenę własną

•

Dobre

rozwiązanie

sytuacjach

krytycznych, bez czasu do namysłu

Style rozwiązywania

konfliktu

•

Kooperacja

Współpraca

zaakceptowanie celów drugiej strony
konfliktu bez rezygnacji z własnych

•

Zawsze można znaleźć rozwiązanie
satysfakcjonujące obie strony

•

Najefektywniejszy styl reagowania

•

Przyczyną konfliktu jest często zła
komunikacja lub jej brak

Model harwardzki analizy

sytuacji negocjacyjnych

GDZIE:

A i B

krańcowe

jednostronne

stanowiska

stron

„wszystko dla

mnie”

„czego mu się jeszcze

zachciewa?”

zabójcze

rozwiązanie

kompromis

„krakowskim

targiem”

twórcze

rozwiązanie

ideał nieosiągalny

moje interesy

interesy partnera

MAX

M
I

MI
N

MAX

Style rozwiązywania

konfliktu

Asertywny,
skoncentrowan
y na sobie

Nisko
asertywny,
mała
koncentracj
a na sobie

KONKURENCJA

KOOPERACJA

KOMPROMIS

UNIKANIE

ŁAGODZENIE

Wzajemne interakcje
nieistotne
nie współpracuje

Wzajemne interakcje

bardzo ważne

współpracujący

Konflikt (interpersonalny)– różnica

miedzy stanowiskami bądź
interesami co najmniej dwóch osób

Konflikt - podział ze względu na jawność:

utajony;

jawny

Konflikt – podział ze względu na czas trwania:

ostry

przewlekły

Źródła konfliktów w polityce

•

Sprzeczność interesów

•

Wpływ kategoryzacji społecznej („my”-”oni”,

SDO)

•

Brak zgodności między czynnikami statusu

przywódców i polityków (władza a autorytet)

•

Niejasny rozdział uprawnień

•

Wartości i światopogląd

•

Kultura (kolektywizm, indywidualizm)

•

Kultura organizacyjna

•

osobowość:

- pryncypializm i pragmatyzm
- ugodowość

Kultura organizacyjna

sprzyjająca konfliktom

•

Paranoidalna: nieufność, teorie spiskowe

•

Wymuszona: nacisk na kontrolę i

hierarchiczny charakter organizacji

•

Dramatyczna: brak przywiązania do reguł,

nacisk na spontaniczność i „nowatorskie”

wizje kierownictwa

•

Depresywna: niepewność, pesymizm, brak

realnej władzy przywódców

•

Schizoidalna: lęk przed ludźmi, izolacja, lek

przed zmianami

Stosunek do życia zbiorowego

( na podst. Kenrick i in., 2002, s. 661)

Orientacja

Postawa

Charakterystyka

egoistyczna

indywidualizm

Maksymalizacja
interesu własnego

rywalizacja

Nacisk na

wygraną

prospołeczna

współpraca

Maksymalizacja
interesu

wspólnego

altruizm

Nacisk na dobro
grupy

Fazy konfliktu (Oyster, 2002)

•

Utajenie

•

Spostrzeganie

•

Odczuwanie

•

Manifestowanie

•

zakończenie

Pseudorozwiązania konfliktów

(Witkowski i Chełpa, 1999)

•

odwlekanie

•

ignorowanie

•

pokojowe współistnienie

•

deprecjonowanie

•

reorientacja

•

separacja

•

kompromis

•

eskalacja

•

walka

Przyczyny powstawania globalnych

dylematów społecznych

•

Osiąganie natychmiastowych korzyści:

Pułapki społeczne (perspektywa czasowa,

ukryte koszty postępowania)

Orientacja egoistyczna -prospołeczna

•

Obrona siebie i grupy własnej:

Rywalizacja o zasoby

Poczucie zagrożenia

Orientacja na dominację społeczną

Nierozwiązywalny konflikt

polityczny – cechy:

•

Długotrwałość

•

Zainteresowanie stron w

kontynuowaniu konfliktu

•

Wiara w konflikt jako grę o sumie

zerowej

•

Przemoc

•

Charakter totalny

•

Centralne znaczenie konfliktu dla

społeczności

Rodzaje konfliktów

•

wewnętrzny osoby

(motywacyjny,

wynikający z pełnienia różnych ról

społecznych)

•

między osobami

(kompetencyjny,

walka o przywództwo)

•

między jednostką a grupą

(związany z wypełnianiem

powierzonych ról)

•

między grupami

•

między organizacjami

Konflikty jako zjawisko

niepożądane

•

utrudniają realizację zadań

•

mogą prowadzić do rozpadu
grupy

•

nieuchronne

•

konieczność kontrolowania i
rozwiązywania

Sposoby rozwiązywania

konfliktów grupowych

•

negocjacje

•

mediacje

•

arbitraż

•

sąd

Negocjacje

•

określenie interesów własnych i
partnera

•

podanie pomysłów rozwiązań

•

opracowanie sposobu wybrania
wspólnego rozwiązania

•

określenie przewidywanych skutków
braku porozumienia

•

sformułowanie propozycji porozumienia

rozmowy podjęte
dobrowolnie
przez strony
konfliktu

Mediacje

•

alternatywa w
stosunku do
drogi sądowej

•

próba
rozwiązania
konfliktu przez
osobę trzecią
(

mediator

)

•

pośredniczy między
stronami konfliktu

•

musi cieszyć się
szacunkiem i
zaufaniem

•

ustala terminy i
procedury

•

pomaga opracować
rozwiązanie konfliktu

Funkcje mediatora:

•

budowanie wzajemnego zaufania
stron;

•

uczenie stron konstruktywnego
prowadzenia negocjacji

•

modelowanie pożądanych
zachowań w negocjacjach

•

ułatwianie dojścia do porozumienia

Arbitraż

•

zwrócenie się przez

obie strony

konfliktu do osoby lub
instytucji niezależnej z prośbą
o rozwiązanie konfliktu

•

strony zobowiązują się do
uznania werdyktu arbitra

•

arbiter ma prawo wydawania
orzeczeń z mocą prawa

Rozwiązanie konfliktu na

drodze sądowej

•

rozwiązanie w przypadku fiaska
negocjacji i mediacji

•

w przeciwieństwie do arbitrażu

wystarczy

wniosek jednej strony

•

sądy pracy (pracownik – pracodawca)

•

sądy administracyjne (obywatel – urząd)

•

sądy powszechne (obywatel – obywatel)

Konflikt międzynarodowy

•

O konflikcie międzynarodowym można mówić dopiero
wtedy, gdy uczestniczące w nim zwaśnione strony nie
tylko posiadają sprzeczne interesy, lecz je sobie także
uświadamiają, co znajduje z kolei odzwierciedlenie w ich
zachowaniu i postępowaniu oraz działaniu. Chodzi przy
tym o to, by konflikt odróżniać od występującej w
normalnych relacjach międzypaństwowych rywalizacji.
Wymaga to powstania określonej sytuacji, nazywanej
często krytycznym napięciem, w której sprzeczne
interesy się wykluczają i dochodzi do powstania rdzenia
lub jądra konfliktu międzynarodowego. Musi to prędzej
czy później doprowadzić do eskalacji, przyczyniając się
do poszerzenia konfliktu międzynarodowego.

Konflikt międzynarodowy -

cechy

•

Ważnym kryterium odróżniającym kryzys
międzynarodowy od innych kryzysów jest
także jego czas trwania.

Musi on trwać

dłużej niż przykładowo pucze lub
przewroty, które trwają niekiedy kilka
godzin i doprowadzają, z reguły, tylko do
wymiany elit

. Ponadto, konflikt

międzynarodowy winien posiadać duży zasięg
oraz obejmować szersze kręgi społeczne. W
tym sensie nie mogą nimi być zamachy
terrorystyczne oraz inne akty przemocy, w
których uczestniczą znikome grupy ludzi

Konflikt miedzynarodowy -

cechy

•

Konflikty międzynarodowe należy także odróżniać
od sporów międzynarodowych, które występują
wtedy, gdy państwa lub inne podmioty w sensie
prawa międzynarodowego wyrażają wobec siebie
sprzeczne stanowiska i roszczenia odnośnie do
tych samych kwestii. Charakterystyczną cechą
sporu międzynarodowego jest zatem to, że może
on potencjalnie stanowić jedno ze źródeł
konfliktu, ale jego uregulowanie może w
większości wypadków nastąpić przy użyciu
środków prawnych .

Rodzaje konfliktów

•

Niektórzy autorzy przyjmują zachowanie
się stron konfliktów za kryterium
klasyfikacji konfliktów międzynarodowych i
wyróżniają m.in.:

•

• konflikty werbalne (protest, sprzeciw,
ostrzeżenie, groźba),

•

• akcje konfliktowe (zerwanie stosunków
dyplomatycznych, konfiskata mienia,
blokada, demonstracja siły i użycie siły).

Eskalacja konfliktu

•

Większość autorów odnosi konflikty międzynarodowe
do rozciągniętej w czasie walki dwóch lub więcej
podmiotów prawa międzynarodowego, zakładając
również możliwość powstania sytuacji, w której tylko
jedna strona ma pełną zdolność międzynarodową.
Przyjmuje się ponadto, iż współcześnie w praktyce
znaczna liczba konfliktów pierwotnie wewnętrznych
ulega umiędzynarodowieniu przez włączenie się do
nich strony trzeciej. Następuje to z reguły w formie
wsparcia finansowego, materialnego lub pośredniej
pomocy wojskowej. W ostatnim wypadku mamy do
czynienia z

konfliktem zbrojnym

Eskalacja konfliktu

•

Przyjmuje się generalnie, iż do umiędzynarodowienia
konfliktów wewnątrzpaństwowych dochodzi w następujących
okolicznościach:

•

a) eskalacji przez zewnętrzne dostawy broni,

•

b) wywieraniu różnorodnych presji, w tym także
dyplomatycznych, przez państwo lub mocarstwo zewnętrzne,

•

c) uzgadnianiu wspólnych akcji (np. w kwestii zwalczania
terroryzmu międzynarodowego poza granicami państwa),

•

d) bezpośredniej interwencji zbrojnej jednego z państw
ościennych lub mocarstw zewnętrznych.

•

Innymi słowy, stopień umiędzynarodowienia konfliktu
wewnątrzpaństwowego można oceniać zarówno przez liczbę
i charakter interweniujących państw lub mocarstw, jak też
przez rodzaj zastosowanych środków zewnętrznych.

wojna

•

Za znanym węgierskim badaczem pokoju Istvanem Kende
można określić wojnę jako gwałtowny konflikt masowy,
który charakteryzuje się następującymi cechami:

•

a) w walkach biorą udział dwie lub więcej zorganizowanych sił
zbrojnych, z których co najmniej po jednej stronie biorą udział
regularne oddziały wojskowe, oddziały paramilitarne itp.,

•

b) obie strony walczące muszą być zorganizowane według
jakiegoś określonego schematu, a ponadto istnieje planowana i
zorganizowana struktura działań zbrojnych, nawet jeśli
ogranicza się tylko do obrony,

•

c) istnieje ustalona chronologicznie kontynuacja konfliktu
zbrojnego bądź korelacja strategicznych i taktycznych
zamierzeń szczebla dowodzenia; zarówno w armii, jak też w

walkach partyzanckich musi istnieć centrum dowodzenia

Konflikt zbrojny

za cechy wyróżniające konflikt zbrojny

przyjmuje się przede wszystkim:

•

a) istnienie co najmniej dwóch
podmiotów wojujących,

•

b) używanie przez podmioty wojujące
zorganizowanych sił zbrojnych
przeciwko siłom zbrojnym
przeciwnika,

•

c) stosowanie metod i środków walki
zbrojnej

Zasady prowadzenia

konfliktów zbrojnych

•

1) w międzynarodowym prawie przeciwwojennym:

•

a) zakaz agresji i uznania jej za niedozwolony sposób załatwiania
sporów międzynarodowych,

•

2) w międzynarodowych regułach prowadzenia walki zbrojnej:

•

a) nakaz wyodrębnienia sił zbrojnych w walce zbrojnej,

•

b) istnienie ograniczeń we wzajemnym szkodzeniu sobie przez
wojujące strony,

•

c) powinność zachowania „rycerskości" w walce przez strony
wojujące,

•

3) w międzynarodowym prawie humanitarnym - nakaz ludzkiego
obchodze nia się z osobami wyłączonymi z walki i ludnością cywilną,

•

4) w międzynarodowym prawie karnym - odpowiedzialność karna
sprawców za zbrodnie wojenne oraz zbrodnie przeciwko pokojowi,

•

5) konieczność ochrony praw człowieka

Trzy fazy konfliktu

•

Ze schematu wynika, iż przebieg
poszczególnych faz i stadiów konfliktu
międzynarodowego można uchwycić przez
określone ramy strukturalne oraz
zachowania uczestniczących w nim aktorów.
Generalnie rozróżnia się trzy fazy konfliktu:

•

1) początek konfliktu,

•

2) rozwój konfliktu,

•

3) wynik/rozwiązanie konfliktu.

I faza

•

W pierwszej fazie określone

rządy lub elity

polityczne (grupy rządzące) w państwie znajdują
się pod silną presją wewnętrzną i zewnętrzną

Może się ona wahać od nacisku wewnętrznego lub
zagrożenia zewnętrznego do aprobaty dla
zajmowanego przez nie stanowiska. W zależności
od siły i czasu tego nacisku i zagrożenia dochodzi
stopniowo do eskalacji konfliktu i powstaje typowa
sytuacja konfliktowa. Może ona być utrzymywana
tylko do pewnego momentu i zostać wygaszona, ale
z reguły pogłębia napięcie i doprowadza do
eskalacji konfliktu, czyli przejścia do drugiej fazy

II faza

•

W drugiej fazie konflikt międzynarodowy przechodzi przez
kolejne stadia - tlącego konfliktu, kryzysu, poważnego
kryzysu i wojny. Pierwsze stadium „

tlącego konfliktu

" trwa

długo i towarzyszy mu zasadniczo niski poziom napięcia i
eskalacji. Sprzeczności interesów są niejako trzymane pod
kontrolą na małym ogniu. Strony konfliktu ograniczają się z
reguły do powtarzania swoich postulatów i roszczeń. Mnożą
się także liczne oświadczenia w celu uzasadnienia
poszczególnych stanowisk, ale żadna ze stron nie decyduje
się na zastosowanie ostrzejszych środków nacisku. To
stadium konfliktu oznacza, iż otwarte pozostają wszelkie
możliwe opcje jego rozwiązania, ponieważ zaangażowane w
nim strony nie zmieniają swych przeciwstawnych stanowisk

II faza

•

W stadium kryzysu przechodzi konflikt międzynarodowy w
momencie eskalacji żądań i nasilania się gróźb, niewykluczając
sankcji ekonomicznych, blokad, a nawet interwencji militarnej.
Istotnym zagadnieniem w tej fazie konfliktu jest gotowość
jednej ze stron do zdeterminowanego działania oraz
ponoszenia określonego ryzyka. Na podstawie zachodzących
wydarzeń oraz posiadanych informacji strony działają z reguły
pod presją czasu i przygotowują także wariant uderzenia
militarnego, choć równocześnie za wszelką cenę chcą go
uniknąć. Przykładami kryzysów międzynarodowych mogą być
m.in.: kryzys berliński 1958-61, który doprowadził do
wybudowania przez NRD 13 sierpnia 1961 r. muru
oddzielającego Berlin Wschodni od Berlina Zachodniego, jak
również kryzys wokół krajów bałtyckich 1990-91

II faza

•

Poważny kryzys powstaje w stadium eskalacji napięcia między
zwaśnionymi stronami konfliktu międzynarodowego. Grożą one
nie tylko użyciem siły militarnej, ale podejmują już konkretne
działania w kierunku nieuchronnego wybuchu wojny.

Klasycznym przykładem „poważnego kryzysu" jest konflikt
kubański w 1962 r

., który przez rozmieszczenie na Kubie

radzieckich rakiet nuklearnych oraz jej blokadę przez okręty
USA jesienią tego roku o mało nie doprowadził do wybuch
konfliktu międzynarodowego na skalę światową .

•

W fazie tej dochodzi z reguły do blokad, interwencji
wojskowych, okupacji części terytorium na okres przejściowy,
mobilizacji sił zbrojnych, ostrzelanie terytorium, aresztowanie
osób, wypowiedzenie wojny bez podjęcia działań itp. W
określonej sytuacji „poważne kryzysy" mogą się przekształcić w
masowe konflikty zbrojne (jak np. na pograniczu chińsko-
wietnamskim - 1979).

II faza/wojna

•

Ostatnim stadium drugiej fazy jest wojna, która z punktu widzenia
teoretycz nego i praktycznego jest siłową formą rozwiązania
konfliktu. Poza wymienioną już wcześniej charakterystyką i
klasyfikacją wojen z interesującego nas punktu widzenia należy zwrócić
uwagę na jej następujące cechy:

•

a) działania zbrojne prowadzi co najmniej dwóch silnych przeciwników,

•

b) trwają one dłuższy czas przy zastosowaniu różnych rodzajów broni.
Klasyfikacje wojen można, jak to już stwierdzono, przeprowadzać
opierając się na zróżnicowanych kryteriach. Dla uporządkowania można
je podzielić na następujące kategorie:

•

a) sprawcy i ofiary (wojny napastnicze i obronne),

•

b) kryterium moralne (wojny sprawiedliwe i niesprawiedliwe),

•

c) zasięg (wojny totalne i ograniczone),

•

d) rodzaj używanej broni (wojny konwencjonalne i nuklearne),

•

e) groźba użycia siły lub faktyczne użycie siły („zimna wojna"
lub „gorąca wojna").

II Faza/wojna zastępcza

•

Należy także brać pod uwagę występowanie
w latach 1960-88 tzw. wojen zastępczych.
Dochodziło do tego w sytuacjach, gdzie
stronami konfliktu były zwaśnione małe lub
średnie państwa w poszczególnych
punktach zapalnych globu ziemskiego, za
którymi w istocie stały interesy strategiczne
i polityczno-ekonomiczne supermocarstw,
głównie zaś USA i ZSRR (np. Angola, Etiopia
i Nikaragua w latach 70. i 80.).

III faza – zakończenie

działań

•

W trzeciej fazie następuje z reguły rozwiązanie konfliktu, jednak
nieoznaczające jego automatycznego zakończenia. Nie ulega
wątpliwości, iż mechanizmem kończącym wojnę jest określony
nacisk, który może mieć zarówno charakter wewnętrzny, jak też
zewnętrzny bądź też jeden i drugi. Przykładowo USA musiały w
1973 r. zakończyć interwencję w Wietnamie nie tylko ze względu
na porażki militarne, lecz przede wszystkim z powodu
wzrastającej niepopularności tej interwencji w społeczeństwie
amerykańskim, zwłaszcza zaś wśród młodego pokolenia. Podobnie
interwencja ZSRR w Afganistanie 1979-88 została zakończona nie
tylko ze względu na porażki z partyzantami afgańskimi, ale przede
wszystkim wewnętrzne zmiany polityczne i dojście do władzy
Michaiła Gorbaczowa pod hasłami „przebudowy i nowego
myślenia", postępujący kryzys gospodarczy, jak również krytykę i
niepopularność poczynań ZSRR na arenie międzynarodowej.

III faza/ zakończenie

działań

•

Ostatecznym celem zakończenia konfliktu zbrojnego lub wojny jest
osiągnięcie pokoju

, który jest traktowany jako wartość uniwersalna

dla wszystkich ludzi i całego świata. Z jednej strony, oznacza brak
działań wojennych lub wojny, a z drugiej, w szerszym ujęciu, stan, w
którym brak jakiejkolwiek formy przemocy. Z przytoczonego
schematu wynika jednak, odnośnie do faz i stadiów konfliktu
międzynarodowego, iż z perspektywy historycznej pokój stanowi
pewnego rodzaju przerwę między wojnami, gdyż między wojnami
utrzymuje się niewątpliwie pewnego rodzaju okres przejściowy, w
którym gromadzą się napięcia i konflikty, prowadzące prędzej czy
później do wojny. Stąd też osiągnięcie, a zwłaszcza utrzymanie
pokoju, wymaga takiej przebudowy stosunków międzynarodowych,
by w konsekwencji doprowadziły one do budowy takich struktur i
form współpracy oraz instytucji międzynarodowych, które byłyby
zdolne do wyeliminowania wojen i konfliktów zbrojnych, zmierzając
do trwałego pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego

Podsumowanie:

•

Konflikt sam w sobie nie jest zły.
Konfliktem można zarządzać i go
wykorzystywać.

•

Konflikt

nie

zawsze

musi

zostać

rozwiązany lecz jeżeli już to robimy - to
wyciągnijmy z niego korzyść

•

Nie ma złych lub dobrych stylów
rozwiązywania konfliktu - mogą być tylko
adekwatne i nieadekwatne do sytuacji

Document Outline