Chemioterapia

•

Leki alkilujące.

•

Antymetabolity kwasu foliowego, pirymidyn i puryn, inhibitory

deaminazy adenozynowej i inne antymetabolity.

•

Inhibitory topoizomerazy.

•

Antybiotyki cytostatyczne.

•

Alkaloidy. Taksoidy. Lignany.

•

Enzymy. Hormony. Inne.

•

Leki alkilujące – głównym mechanizmem działania związków

alkilujących i bezpośrednią przyczyną śmierci komórki jest

uszkodzenie biologicznej aktywności DNA. Cytostatyczne działanie

związków alkilujących ujawnia się najsilniej wobec komórek szybko

dzielących się. Ponieważ nie jest to działanie wybiórcze oprócz

niszczenia szybko proliferujących komórek nowotworowych,

uszkodzeniu ulegają tkanki prawidłowe o żywej odnowie

komórkowej

/Cyclofosfamid , Ifosfamid ,

Melphalan, Busulfan, Carmustin ,

Dacarbazyna , Cisplatin , Karboplatyna/

Leki p/nowotworowe można ująć w kilka

grup

Leki alkilujące

•

głównym mechanizmem działania związków

alkilujących i bezpośrednią przyczyną śmierci

komórki jest uszkodzenie biologicznej

aktywności DNA. Cytostatyczne działanie

związków alkilujących ujawnia się najsilniej

wobec komórek szybko dzielących się.

Ponieważ nie jest to działanie wybiórcze

oprócz niszczenia szybko proliferujących

komórek nowotworowych, uszkodzeniu

ulegają tkanki prawidłowe o żywej odnowie

komórkowej.

/Cyclofosfamid , Ifosfamid ,

Melphalan, Busulfan, Carmustin

,Dacarbazyna , Cisplatin , Karboplatyna/

Antymetabolity

•

są strukturalnymi analogami naturalnych metabolitów lub

koenzymów występujących w komórkowych układach biologicznych.

Związki te, wskutek zbliżonej do metabolitów budowy chemicznej,

hamują konkurencyjnie reakcje enzymatyczne lub zostają

wbudowane

zamiast metabolitu w miejsce jednostki budulcowej, niezbędnej do

prawidłowych procesów życiowych komórki.

Leczenie za pomocą antymetabolitów jest oparte na różnicy

kinetykirozrostu między tkanką nowotworową a prawidłową.

•

Podobieństwo do naturalnych metabolitów okresla przynależność

antymetabolitów do następujących grup:

•

Antagoniści kwasu foliowego/MTX

•

Antagoniści pirymidyn/5FU,Cytarabina,Gemcytabina/

•

Antagoniści puryn/Mercaptopuryna,Tioguanina,Azatiopryna

•

Inhibitory deaminazy adenozynowej/Pentostatyna

•

Inne antymetabolity/Fludarabina,Cladrybina

Antybiotyki

cytostatyczne

•

antracykliny I i II generacji

•

P/nowotworowe działanie polega na ich

wiązaniu się z DNA,

•

Tworzeniu wolnych rodników, rozrywaniu i

stabilizacji fragmentacji podwójnej spirali

DNA co uniemożliwia transkrypcję kodu DNA

na rybosomalny RNA i hamuje syntezę RNA/

Daunorubicyna,Doksorubicyna,Epirubicyna,Id

arubicyna

,Mitoksantron,Bleomycyna,Mitomycyna/

Lignany

•

pochodne podofilotoksyny alkaloidu

wyodrębnionego z korzenia

Podophyllum peltatum.Związek nie

znalazł zastosowania w leczeniu

nowotworów nowotworów ludzi ,

został wykorzystany do syntez nowych

związków o działaniu

p/nowotworowych /Etpozyd/

Enzymy

•

Asparginaza –rozkład z asparginy

niezbędnej do syntezy białek i do rozrostu

niektórych komórek nowotworowych,

które

nie mają syntetazy asparaginianowej i nie

potrafią syntetyzować tego aminokwasu.

Hormony

•

–

glikokortykosteroidy wykazują swoiste

działanie w nowotworach ukł.chłonnego, ALL,

CLL, chłoniakach, ziarnicy złośliwej,dzięki

hamowaniu procesów podziałowych, w

limfocytach i działaniu limfocytolitycznemu,

jako leki wspomagające w skojarzeniu z

cytostatykami/prednizolon, deksametazon,

hydrokortyzon /

Inne leki p/nowotworowe

•

–

hamowanie syntezy DNA

/Hydroksymocznik, Prokarbazyna,

Amsakryna, ATRA /

•

Obecnie stosuje się chemioterapię wielolekową, polegającą

na stosowaniu najbardziej odpowiednich dla danego

nowotworu zestawów leków cytostatycznych, podawanych

w odpowiedniej sekwencji. Zasada opiera się na

stwierdzeniu,

że różne cytostatyki działają na różne typy komórek

nowotworowych , na różne fazy cyklu komórkowego, mają

różne mechanizmy działania. W celu zwiększenia skutku

leczniczego przez bardziej wielostronne działanie

na czynności życiowe komórek patologicznych, uniknięcia

powstania oporności i zmniejszenia objawów niepożądanych

wprowadzono do leczenia programy- zestawy leków

oznaczonych skrótami ,pierwszych liter nazw leków np. :

VAD, Bu-Me, DA 3+7

DROG PODANIA LEKÓW

CYTOSTATYCZNYCH

•

Dożylne

- polegające na wprowadzeniu leku

bezpośrednio

do krwioobiegu/stosuje się rozcieńczenia 0,9% NaCl,

5% G-za, butelki korkowane lub worki.

Podje się 30 min-24 h, lub jako tzw. bolusy o obj.

co najmniej 20ml

•

Podskórne

– do tkanki łącznej bogatej w

nacz.krwionośne,

chłonne oraz zakończenia nerwów obwodowych/aby

zapobiec bolesności podaje się wodne roztwory leków,

maksymalna obj.nie powinna przekraczać 1,5-2 ml/

DROGI PODANIA LEKÓW

CYTOSTATYCZNYCH

•

Dokanałowe – wprowadzane do kanału rdzeniowego

izoosmotyczne r-ry o obj. nie przekraczającej 2 ml.

Roztwory do podania dokanałowego nie mogą zawierac

śr.konserwującego /ulotka dotycząca leku/

•

Stosowane są również drogi- dootrzewnowe, dotętnicze,

dopęcherzowe

•

Doustne – jeżeli nie istnieje preparat handlowy w

odpowiedniej postaci lub dawce przygotowuje się go w

postaci opłatków lub proszków /należy pamiętać by nie

dotykać kapsułek gołymi rękami tylko w rękawiczkach

jednorazowych/

Procedura przygotowania i

podania leku cytostatycznego

•

Komora laminarna powinna być włączona 30 min przed

rozpuszczaniem leków;

•

W laminarze umieścić wszelkie potrzebne składniki –

gaziki,

alkohol do dezynfekcji, pojemnik na zużyte igły, pojemnik na

zużyte fiolki ,rozpuszczalnik, w przypadku dalszego

rozcieńczenia płyn infuzyjny/ butelka z korkiem gumowym lub

worek/igły ju 1,2, strzykawki; flamaster niezmywalny do

podpisania przygotowanych preparatów; Sprawdzić datę

ważności leku, zgodność nazwy leku-2 pielęgniarki, lek stały

rozpuszczać zgodnie z zaleceniem producenta ;

•

Przed przystąpieniem do pracy należy ubrać fartuch

ochronny, czepek, maskę , okulary ochronne;

•

Umyć ręce zgodnie z zasadami mycia rąk następnie

zdezynfekować ręce i po wyschnięciu założyć rękawice

jałowe;

Wszelkie odpady /gaziki, igły, strzykawki, fiolki/ wyrzucamy

zgodnie z procedurą segregacji i utylizacji;

•

Korek fiolki spryskujemy 70% alkoholem, nadmiar ścieramy

jałowym gazikiem; Wziąć strzykawkę o objętości

odpowiadającej

ilości odpowiadającej ilości pobranego r-ru leku, nakładamy

igłę, jałowy gazik i nabieramy lek z fiolki /lub wcześniej

rozpuszczalnik /pobieramy lek /roztwór, wyjmujemy igłę ze

strzykawką, usunąć nadmiar powietrza /nałożyć nasadkę na

strzykawkę ,lub wtłoczyć do butelki, worka z aparatem do

przetoczeń uprzednio wypełnionego płynem infuzyjnym bez

pęcherzyków powietrza;

•

Odkładamy na brzeg laminaru przygotowany zestaw

uprzednio podpisany/imię i nazwisko chorego, nazwa leku,

dawka, data i godzina rozpuszczenia/;

•

Komorę laminarną myjemy środkiem dezynfekującym

ruchami zygzakowatymi zachowując kierunek z góry na dół,

użyty gazik wyrzucamy do worka do spalenia /c/

•

Zdejmujemy odzież ochronną, rękawice i wyrzucamy do

pojemników zgodnie z zasadami segregacji.

•

Należy pamiętać , że przed podaniem leku dożylnie

sprawdzamy drożność cewnika , portu, w przypadku

venflonu

zawsze zakładamy nowy w danym dniu, a po zakończeniu

infuzji venflon usuwamy uprzednio go przepłukując.

NAJCZĘŚCIEJ POPEŁNIANE BŁĘDY

•

Przygotowywanie preparatów w dyżurce

pielęgniarskiej, gabinecie zabiegowym lub

bezpośrednio na sali chorych .Odbywa się to często

wśród innych pracowników ,pacjentów czemu

towarzyszy atmosfera zamieszania i rozproszenia

•

Wadliwe oznakowanie sporządzonych preparatów

/ oprócz informacji – imię i nazwisko,data ,dawka

droga podania, godzina do której powinien

preparatzostać zużyty, należy pamiętać o

warunkach

przechowywania/

•

Nieprawidłowe przechowywanie preparatów już

przygotowanych – czas czyli okres stabilności chemicznej,

czystości mikrobiologicznej, odp. temperatury, ochrona przed

światłem

•

Nieprawidłowe przechowywanie rozpoczętych fiolek – w takim

przypadku należy dokładnie oznakować fiolkę tj.data i godzina

otwarcia fiolki ,ilości pobranej leku, ilości pozostawionej

leku,daty

i godziny do której musi być zużyty lek .

•

Korek fiolki zabezpieczamy – dezynfekujemy + folia.

•

Niewłaściwa segregacja i utylizacja odpadów cytostatycznych

•

Brak kontroli – istotna znajomość zasad postępowania,

sporządzania procedur, kontroli ze strony farmaceutów

OBJAWY UBOCZNE PO

CHEMIOTERAPII

NATYCHMIASTOWE

- nudności - wymioty - uczulenie

WCZESNE

Niedokrwistość - zmiany zapalne śluzówek, p. pokarmowego

- łysienie

PÓŻNE

- uszkodzenie gonad - wtórne nowotwory

UBOCZNE INNE

Pneumotoksyczność - kardiotoksyczność

- Neurotoksyczność - hematologiczne

Postępowanie w przypadku

kontaktu

cytostatyku

ze skórą

•

Natychmiast przerwać pracę

•

Zdjąć rękawice i wyrzucić do pojemnika na odpady

cytotoksyczne

•

Skażone miejsce spłukiwać wodą -10 minut-po czym umyć

ręce mydłem i spłukać wodą

•

Konsultacja z lekarzem

•

Dacarbazyna, antracykliny , etopozyd wywołują

podrażnienie skóry, po kontakcie z Doxorubicyną polecany

jest 0,9% NaCl , Daunorubicyna – mycie skóry mydłem i

obfite spłukanie wodą , alkaloidy Vinci spłukujemy dużą

ilością wody, 3% r-rem węglanu sodowego lub

izotonicznym roztworem/2,96%/ tiosiarczanu

sodowego.Cyclophosphamid nie drażni

skóry miejscowo ale wchłania się przez nią

Postępowanie w przypadku

kontaktu cytostatyku z oczami

•

Nie wolno trzeć oczu

•

Natychmiast przerwać pracę

•

Zdjąć maskę , rękawice ochronne i wyrzucić

do pojemnika na odpady

•

Obficie spłukiwać wodą

•

Konsultacja z lekarzem

Postępowanie w przypadku

rozlania lub

rozsypania

•

W przypadku rozbicia opakowania szklanego nie należy

kawałków szkła dotykać ręką

•

Odizolować skażone miejsce

•

Przygotować sprzęt i potrzebne materiały do oczyszczenia

skażonego miejsca/ręczniki papierowe ,pojemnik na odpady/

•

Założyć odzież ochronną + 2 pary rękawic lateksowych

•

Ostrożnie usunąć przedmioty skażone i wyrzucić do

pojemnika

•

Rozlany płyn zebrać ręcznikami papierowymi, skażone

ręczniki wyrzucić do pojemnika na odpady

•

Suchą substancję zebrać wilgotnymi ręcznikami

papierowymi

i wyrzucić do pojemnika na odpady

•

Jeżeli nastąpi duże skażenia należy użyć substancji

neutralizującej

•

Miejsce skażenia wielokrotnie zmyć detergentem i obficie

spłukać wodą

Postępowanie w przypadku

wynaczynienia

cytostatyku

•

Leki drażniące miejscowo powodujące

zapalenie ale nie martwicę /duża ilość/

•

5 Fluorouracyl Bleomycin

•

Carmustin/BiCNu Cisplatin

•

Dacarbazine Taxol

•

Etoposid/Vepesid Ifosfamid/Holoxan

•

Doxorubicin/Adriblastin Mitoxantron

Postępowanie w przypadku rozlania

lub

rozsypania

•

W przypadku rozbicia opakowania szklanego nie należy kawałków szkła

dotykać ręką

•

Odizolować skażone miejsce

•

Przygotować sprzęt i potrzebne materiały do oczyszczenia skażonego

miejsca/ręczniki papierowe ,pojemnik na odpady/

•

Założyć odzież ochronną + 2 pary rękawic lateksowych

•

Ostrożnie usunąć przedmioty skażone i wyrzucić do pojemnika

•

Rozlany płyn zebrać ręcznikami papierowymi, skażone ręczniki wyrzucić

do pojemnika na odpady

•

Suchą substancję zebrać wilgotnymi ręcznikami papierowymi i wyrzucić

do pojemnika na odpady

•

Jeżeli nastąpi duże skażenia należy użyć substancji neutralizującej

•

Miejsce skażenia wielokrotnie zmyć detergentem i obficie spłukać wodą

Środki neutralizujące

cytostatyki

Natychmiast zakładamy
opatrunek lodowy

Dactinomycin

Paclitaksel

Docetaksel

j/w + opatrunek lodowy

Carmustin

Podać  roztwór  5 ml  8,4%
Natrium
Bicarbonicum   rozcieńczonego
Aqua pro iniectione 10 ml.podać
do 5 ml. Podać od 4 do 8 mg
Dexavenu  lub  20-25 mg
Hydrocortizonu do obszaru
wynaczynienia

Daunorubicyna
Epirubicyna

Doxorubicyna
Idarubicyna

Neutralizacja

Nazwa leku

Środki neutralizujące

cytostatyki

Postepujemy zgodnie z przyjętymi
zasadami.

Cytarabina
Cyclophosphami Bleomycin
Etoposid 5
Fluorouracyl     Methotreksat

Podajemy hialuronidazę 150 IU
kilkakrotnie w miejscu
wynaczynienia /Hialuronidazę
rozcieńczy w 20 ml NaCl i pobrać
2 ml/miejsce łagodnie ogrzać
przez godzinę

Vincristine Vinblastin
Vinorelbine

Lokalne podanie mieszaniny
Tiosiarczanu Sodu 10% i Aqua pro
iniectione w dawce2 ml,

Cisplatin

Neutralizacja

Nazwa leku

Zasady postępowania przy

wynaczynieniu leku

cytostatycznego

•

Leki powinny być podawane przez doświadczony

personel.

•

Leki o ile to możliwe należy wprowadzać do głównych

lub dużych naczyń /wkłucie centralne/.

•

Przed podaniem leku sprawdzamy drożność cofając

krew z drenu.

•

Należy lek podawać zgodnie z zaleceniem, unikać

pośpiechu, ignorować uwagi pacjenta - ból lub pieczenie

w okolicy podania

W przypadku wynaczynienia

•

Natychmiast przerwać podanie

•

Założyć sterylne rękawice

•

Zaznaczyć miejsce wynaczynienia

•

Podłączyć strzykawkę i aspirować jak największą ilość

cytostatyku

•

W okolicy wynaczynienia mogą pojawić się pęcherzyki,

które

należy aspirować, za każdym razem używając nowej

kaniuli

w nowym miejscu wkłucia

•

Zastosować antidotum.

PROBLEMY PIELĘGNACYJNE

CYTOSTATYKI

Bilans wodno-elektrolitowy

- Zapewnienie wygody w załatwianiu potrzeby
fizjologicznej, higieny intymnej, środki
p/biegunkowe /Smecta, Nifuroksazyd,
loperamid/

Biegunka

Środki p/wymiotne, zapewnienie ligniny

miski
nerkowatej, wietrzenie sali, spokój
- Spożywanie produktów dozwolonych
podczas chemioterapii, utrzymanie
równowagi wodno-elektrolitowej poprzez
bilans płynów, środki do płukania jamy
ustnej, zmiana bielizny pościelowej i osobistej

Nudności,

wymioty

Działanie pielęgnacyjne

Problem

Rozmowa z pacjentem, noszenie czapeczek,

chustek czy peruki

Wypadanie
włosów

Środki pielęgnujące śluzówki/ aqua +

natr.bicarb ,
nystatyna +gliceryna ,mieszanki witaminowe
,szławia,
corsodyl,aqua + lignocaina /należy pamiętać
o bezwzględnej pielęgnacji jamy ustnej
zapobiegającej
innym problemom ze strony ukł.pokarmowego/

Dolegliwości
jamy ustnej,
obrzęk
śluzówek,
pieczenie
gardła,
zmiany
grzybicze

Środki poprawiające perystaltykę jelit, sucha

rurka,
odpowiednia dieta

Kontrola żywności dostarczanej przez

najbliższych,
picie niegazowanych płynów

Wzdęcia i
zaparcia
brzucha

- Tlenoterapia

Wysokie ułożenie

Stworzenie atmosfery bezpieczeństwa / w miarę

możliwości nie opuszczanie pacjenta/

Uczucie
duszności,
trudności w
oddychaniu

Czasem wynika z powodu podawania cytostatyku

/Cytosar/
utrzymanie higieny osobistej, intymnej

Bezwzględne mycie rąk /personel – rękawiczki/ przed

posiłkami, bilans wodno-elektrolitowy

Środki obniżające temperaturę, antybiotyki, leki

p/grzybicze,

Pielęgnacja głębokiego wkłucia /w przypadku użycia

venflonu usuwanie po każdorazowym podaniu
cytostatyku/

Wykonywanie posiewów/krew, gardło, mocz, kał/

Zapewnienie prawidłowej wentylacji płuc /gimnastyka

oddechowa-uwaga- nie oklepujemy
pacjentów/

Zapewnienie płynów doustnych

- Pomiar wagi

Stany
podwyższonej
temperatury,
gorączka

Suchy kaszel lub zaleganie gęstej wydzieliny

Inhalacje w zależności od kaszlu leki p/kaszlowe

lub
wykrztuśne, pielęgnacja j.ustnej

- Gimnastyka oddechowa

Zaburzenie
wentylacji
płuc

Monitorowanie parametrów życiowych, częste

badania
kontrolujące – Morfologia, bad. biochemiczne

Przetaczanie UKKCz, płytek krwi, osocza,

Zapewnienie prawidłowej wentylacji płuc

/tlenoterapia /

- Walka z zakażeniami w/szpitalnymi
- Podanie czynnika wzrostu

Spadek
elementów
morfotycznyc
h
krwi

Document Outline