Dlaczego prawo
rzymskie?
Dlaczego prawo
rzymskie?
Dlaczego prawo rzymskie?
Fundamenty duchowego i
kulturalnego dziedzictwa Europy:
Filozofia grecka,
Chrześcijaństwo,
Prawo rzymskie.
Prof. Henryk Kupiszewski
Dlaczego prawo rzymskie?
„Rzymianie byli gigantami prawa
prywatnego, a karłami prawa
publicznego” [?]
Pierwszy w rozwoju historycznym tak
rozwinięty system prawny („cywilizacja
prawa”)
Pierwszy system, który wykształcił
„samodzielnych znawców prawa”
(juryści)
Prawo obowiązujące na wielu terenach
Europy w okresie średniowiecza i
późniejszym (ius commune)
Zagadnienie recepcji prawa
rzymskiego – prawo rzymskie
podstawą dogmatyki prawniczej
Dlaczego prawo rzymskie?
Źródło podstawowych konstrukcji
i pojęć prawnych (własność i
posiadanie; prawa względne i
bezwzględne; dziedziczenie, jako
rodzaj sukcesji uniwersalnej;
kontrakty i delikty itd…)
Źródło dla idei prawa prywatnego
(własność prywatna, swoboda
umów, czy swoboda testowania
itd…)
Wzór dla systematyki prawa
cywilnego
Źródło podstaw aksjologicznych
prawa (zob. paremie)
Dlaczego prawo rzymskie?
Źródło lub inspiracja dla
rozwiązań wielu obecnych
systemów prawnych zarówno
kręgu romańskiego, jak i kręgu
germańskiego, a także (choć w
mniejszym zakresie) systemu
common law
Pandektystyka (próba ujęcia
prawa rzymskiego w jednolity
system prawny) – stąd siatka
pojęć i systematyka
Pojęcie i podziały
prawa według
Rzymian
Ius
Ius – zespół norm prawnych
porządkujących jakąś dziedzinę życia
dotyczącą sfery działania ludzkiego
dozwolonej i chronionej przez państwo,
Fas – zespół norm dotyczących sfery
działania ludzkiego dozwolonej i
chronionej przez religię,
Lex – „prawo pisane” (ustawy - leges)
Ius et iustitia
Iustitia est constans et perpetua
voluntas ius suum cuique
tribuendi
Sprawiedliwość jest stałą i trwałą wolą
oddania każdemu co mu się należy
Iuris praecepta sunt haec:
honeste vivere, alterum non
laedere, suum cuique tribuere
Reguły prawa są następujące: żyć uczciwie,
nikomu nie szkodzić i oddać każdemu, co mu
się należy
Iuris prudentia est (…) iusti atque
iniusti scientia.
Znajomość prawa jest (…) umiejętnością
rozróżniania sprawiedliwego od
niesprawiedliwego
Kto jakiemu prawu podlega
Zasada
terytorialności
Każdy podlega
prawu państwa,
na którego
terenie się
znajduje
Utworzona w
średniowieczu,
obowiązuje
współcześnie
Zasada
personalności
Każdy posługuje
się prawem
społeczności, z
której się
wywodzi,
niezależnie od
miejsca swego
pobytu
Zasada istniejąca w
starożytności, do
początku
Średniowiecza, w
tym w Rzymie
Rzymskie podziały prawa
Prawo
publiczne
Ma na uwadze
ustrój
państwa
W tym prawo
karne,
administracyjne,
sakralne.
Prawo
prywatne
Ma na uwadze
interes
jednostek
W tym prawa
niemajątkowe,
majątkowe.
Rzymskie podziały prawa
Ius naturale (prawo przyrody)
Ius gentium (prawo wszystkich
ludów)
Ius civile (prawo każdej
społeczności
/civitas/)
Ius naturale
Sfera praw fizycznych rządzących
przyrodą
Prawo wspólne dla wszystkich
żywych stworzeń
Stąd np. wywodzono małżeństwo i
rodzicielstwo
Niektóre reguły i rozwiązania prawne
miały swoje oparcie w ius naturale
Prawo takie mogło być zmieniane
wolą ludzką np. niewolnictwo (gdyż
„wg prawa natury wszyscy ludzie są
wolni”)
Ius gentium
Prawo wspólne wszystkim ludom
Rozumiane jako ustanowiony
przez ludzi (niezależnie od ich
przynależności państwowej) oraz
wspólny dla nich porządek
społeczny
Stąd: kult bogów, władza
rodziców nad dziećmi, niewola i
wyzwolenia
Różne od „prawa narodów” w
dzisiejszym znaczeniu (prawa
międzynarodowego publicznego)
Źródło inspiracji dla ius
honorarium
Ius civile
Wywodzone z ius naturale lub ius
gentium i przejęte (odjęte lub
dodane) przez daną civitas
Prawo zarówno spisane jak i
niepisane (zwyczaj)
Pojęcie zmienne – początkowo
obejmuje ono tylko prawo wynikające
z archaicznych źródeł prawa, potem
zaś również senatus consulta,
konstytucje cesarskie, etc.
Papinian: Na ius civile składa się to,
co wynika z ustaw, plebiscytów,
uchwał senatu, dekretów cesarzy
oraz opinii jurystów.
Ius honorarium
„Żywy głos prawa cywilnego”
Prawo tworzone przez urzędników
(przede wszystkim pretorów)
Prawo tworzone w celu
wspomagania, uzupełnienia i
korygowania ius civile
(adiuvare, supplere, corrigere)
Mimo przeniknięcia ok. 130 r.
(edictum perpetuum) do prawa
cywilnego, traktowane było do
czasów Justyniana odrębnie od ius
civile
Ius naturale
Ius gentium
Ius
peregrinoru
m
Ius
civile
Ius
honorari
um
Next time
Podręcznik
Rozdział I (§ 1-3)
Rozdział II (§ 4-6, bez pkt. V w §
5)
Rozdział III (§ 8-13)
G.1.1 -1.7 (pierwsze siedem
fragmentów Instytucji Gaiusa)
I. 1.1 -1.2. (pierwsze dwa tytuły
pierwszej księgi)
Next time – warto zajrzeć
Źródła
Ustawa XII tablic (opracowanie M.
oraz J. Zabłoccy, 2003)
D.1.1-3
Digesta Justyniańskie. Księga pierwsza.
Tłumaczenie
B. Szolc-Nartowski lub
Tłumaczenie A. Tarwacka:
O początkach prawa i wszystkich
urzędów oraz o następstwie prawników,
Zeszyty Prawnicze UKSW 3.1 (2003)
O sprawiedliwości i prawie, Zeszyty
Prawnicze UKSW 3.2 (2003)
O ustawach , uchwałach senatu i
zakorzenionym zwyczaju, Zeszyty
Prawnicze UKSW 4.2 (2004)