HORMONY

KORY NADNERCZY

D.Pieniaszek

Kora nadnerczy składa się z
trzech koncentrycznie
ułożonych warstw

Najbardziej zewnętrznie położona

warstwa kłębkowata wydziela
mineralokortykoidy (głównie
aldosteron).

W warstwie pasmowatej produkowane i

wydzielane są glikokortykoidy z
przewagą kortyzolu i kortykosteronu ,
a w najgłębiej położonej warstwie
siatkowatej – głównie androgeny

3 Grupy hormonów kory
nadn.

1. MINERALOKORTYKOSTEROIDY

(wpływ na gospodarkę mineralną)

2. GLIKOKORTYKOSTEROIDY

(wpływ na gospodarkę
węglowodanową,białkową)

3. ADRENOKORTYOSTEROIDY (o

działaniu hormonów płciowych

Glikokortykoidy i mineralokortykoidy
są hormonami niezbędnymi do
funkcjonowania organizmu.
Rola androgenów nadnerczowych jest
znacznie skromniejsza, gdyż biorą
jedynie udział w wykształcaniu się
niektórych cech płciowych w trakcie
procesu dojrzewania i współdziałają z
hormonami płciowymi w reprodukcji

1)Warstwa kłębkowata

Główną rolą

mineralokortykosteroidów
wydzielanych w tej warstwie kory
nadnerczy jest regulacja wydalania
Na w nerkach i zapewnienie
prawidłowej objętości płynów
pozakomórkowych . Kortykosteron i
dezoksykortykosteron wykazują
podobne, lecz znacznie słabsze
działanie.

MINERALOKORTYKOSTER

OIDY

Aldosteron, dezoksykortykosteron

Regulacja gospodarki Na i K
Wpływ na wybiórczą przepuszczalność

błony kom. dla Na , wtórnie dla K
Decydują o stopniu wchłaniania

zwrotnego Na w cewkach krętych

nerek
ZATRZYMUJĄ Na w organizmie ,

WZMAGAJĄ WYDZIELANIE K

Aldosteron

Jego stężenie w surowicy jest bardzo

niskie (ok.3-4ng/dl, 83-250pmol/l) i w
nieznacznym stopniu jest on związany z
białkami osocza. Regulacja wydzielania
aldosteronu zachodzi głównie przez układ
reninowo-angiotensynowy reagujący na
zmiany objętości przepływu nerkowego.
W pewnym stopniu pozostaje ona pod
wpływem działania ACTH, a także zmian
stężenia Na i K w surowicy.Spadek st.Na
jak i wzrost st.K w surowicy stymulują
wzrost aldosteronu przez nadnercza.

Gdy niewydolność kory

nadnerczy...

Ucieczka Na z moczem w postaci NaCl
Z Na ucieka stopniowo wiązana przez niego woda
Wchłanianie K wzrasta, zwiększa się jego stężenie
we krwi-objawy zatrucia
Nadmiar K powoduje wagotonię (wzmożone
napięcie

nerwu błędnego

wyrażające się stale

zwiększonym wpływem na narządy, które unerwia.
Objawia się m.in.: zwolnieniem tętna, zwężeniem
źrenic, niskim ciśnieniem, skłonnością do stanów
skurczowych jelit , porażenie mm.gładkich,
zmniejszenie siły skurczu m.sercowego)

Zastosowanie

Mineralokortykosteroidy stosuje się
głównie jako leki substytucyjne we
wszystkich postaciach istniejącej lub
grożącej niewydolności kory nadnerczy

(choroba Addisona),często z Na Cl

Najsilniej & najskuteczniej działa
aldosteron (krótki czas działania,
drogi)

Częściej stosowane są preparaty

fluorohydrokortyzonu

(podawane

doustnie) 100razy silniej dziłają na
zatrzymanie Na od aldosteronu

Fludrokortyzon
fludrocortisone

Silnie działający, syntetyczny fluorowany
kortykosteroid.
Wykazuje działanie przeciwzapalne,
przeciwalergiczne, przeciwświądowe,
przeciwobrzękowe i mineralokortykotropowe
Wskazania: Substytucyjne leczenie pierwotnej i
wtórnej niewydolności kory nadnerczy (np. choroba
Addisona, adrenalektomia), wrodzony przerost
nadnerczy z utratą sodu, samoistna hipotonia,
idiopatyczna hipotonia ortostatyczna. W okulistyce:
zapalenia błony naczyniowej, przewlekłe,
nawracające zapalenia twardówki

Działanie niepożądane:nasilenie procesu

chorobowego w przypadkach chorób wirusowych,
bakteryjnych lub grzybiczych; nadciśnienie tętnicze,
niewydolność serca,

obrzęki, zwiększenie masy ciała, zaburzenia

równowagi elektrolitowej ,zaburzenia rytmu serca,
drgawki, osłabienie mięśni,, bóle głowy, nudności,
wymioty, zaburzenia psychiczne, choroba wrzodowa,
perforacje i krwawienia z górnego odcinka przewodu
pokarmowego, zmniejszona tolerancja
węglowodanów, cukrzyca, ujemny bilans azotowy,
zaburzenia wzrostu u dzieci, zapalenie trzustki, twarz
księżycowata, zaburzenia miesiączkowania,
hirsutyzm, impotencja, posteroidowa niedoczynność
kory nadnerczy, jałowa martwica głowy kości udowej i
główki kości ramiennej, osteoporoza, zmiany na
skórze

Preparaty

Desoxycortonum (DOCA, Percorten)-

dezoksykortykon:
ampułki 0,005g/2ml i 0,01g/2ml
tabletki podjęzykowe 0,005g
i.m.(śródoponowo)2 x w tyg.0,005-0,01g
Podjęzykowo lub podpoliczkowo 0,005-
0,01g dziennie

Nadmiar

mineralokortykosteroidów

prowadzi do:

zwiększenia stężenia Na w organizmie
Zwiekszenia nawodnienia i ilości krwi
krążącej
Nadciśnienia
Powstania obrzeków tkankowych
Adynamii mięśniowej-utrata
siły,słabość
Zaburzeń czynności m.sercowego

Antagoniści

mineralokortykosteroidów

Nadmierne wydzielanie

mineralokortykosteroidów przez
korę nadnerczy, przede wszystkim
aldosteronu prowadzi do zespołu
objawów chorobowych –
aldosteronizmu. Objawiającego się
zatrzymywaniem Na, obrzękami i
nadciśnieniem.

W takich przypadkach skuteczne
w leczeniu okazały się

spironolaktony

. Są to związki

działające antagonistycznie w
stosunku do aldosteronu
(antagonizm konkurencyjny).
Spironolaktony hamują objawy
aldosteronizmu , zwiększają
wydzielanie Na i wody z moczem –
działają jako leki moczopędne.

2)Warstwa pasmowata

Najszersza warstwa , stanowi
ok.75%kory.
Pod kontrolą ACTH wytwarzane są w
niej glikokortykoidy,których
głównymi przedstawicielami są
kortyzol i kortykosteron. W
sprzężeniu zwrotnym z ACTH
pozostaje głównie kortyzol, hamując
jego sekrecję zarówno na poziomie
przysadki, jak i podwzgórza.

GLIKOKORTYKOSTERO
IDY

Ok. 95% aktywności
glikokortykosteroidowej kory nadnerczy
przypada na kortyzol
(hydroksykortyzon),pozostałe 5%na
kortykosteron i kortyzon.

Kortyzon, hydroksykortyzon

odgrywają

istotną rolę w przemianie
węglowodanowej i białkowej, należą do
hormonów

hiperglikemicznych

(zwiększają

stężenie glukozy we krwi, głównie przez
wzmożenie wytwarzania glukozy z białek).

Kortyzol i kortykosteron

w surowicy krwi związane są w 90%
z białkami, głównie z globuliną.
Połączenie to ma istotne znaczenie
nie tylko dla transportu hormonów
do tkanek, lecz stanowi mechanizm
buforujący, zapobiegający
gwałtownym zmianom ich stężeń
Prawidłowe st. kortyzolu w
surowicy 5-20µg/dl (140-552nmol/l),
czas półtrwania wynosi 60-90min.

Glikokortykoidy są metabolizowane

do nieczynnej formy w wątrobie i

tylko 1%wydalany jest z moczem w

postaci wolnej.
Mechanizm działania na tkanki

docelowe polega na ich połączeniu

się z receptorem cytozolowym i na

przemieszczeniu się kompleksu

hormon-receptor do jądra

komórkowego. W wyniku transkrypcji

DNA i produkcji mRNA dochodzi do

syntezy odpowiednich białek.Rodzaj

wytworzonej substancji białkowej

zależny jest od tkanki, na która działa

hormon.

Działanie glikokortykoidów na
poszczególne tkanki i narządy

Rodzaj tkanki/

narząd

Rodzaj działania

Mechanizm

działania

wątroba

anaboliczne

Wzrost glukoneogenezy,
syntezy białek i glikogenu

mieśnie

kataboliczne

Spadek syntezy bialek i
wychwytu glukozy

tk.tłuszczowa

kataboliczne

Wzrost lipolizy i FFA w
surowicy

Tk.kostna

Spadek masy kostnej,
osteoporoza

Spadek wchłaniania Ca ,
wzrost wydalania Ca z
moczem

Ukł. krążenia

Wzrost objętości
wyrzutowej i napiecia
ściany naczyń

Dodatni efekt inotropowy,
wzrost sekrecji
wazopresyny

oko

Wzrost ciś.
śródgałkowego, zaćma

Ukł. odpornościowy

Hamowanie odpowiedzi
immunologicznej

Spadek uwalniania histaminy,
spadek funkcji
immunokompetentnych

Ukł. pokarmowy

Wzrost występowania
wrzodów trawiennych

Wzrost wydzielania HCl w
bł. śluzowej żołądka

Ukł.endokrynny

Hipogonadyzm,hiperhlike
mia

Spadek wydzielania
LH,GH somatomedyny

Wydzielanie kortyzolu zachodzi w

odpowiedzi na sekrecję ACTH i
podlega rytmowi dobowemu.

Największy wzrost pojawia się w

godzinach rannych (5-
20µg/dl),najniższe stężenie
występuje w godzinach wieczornych
(2,5-10 µg/dl).

W sytuacjach stresowych sekrecja

wielokrotnie wzrasta, prowadząc do
podwyższenia stężenia glukozy we
krwi, wzrostu objętości wyrzutowej
serca i wzrostu ciśnienia krwi.

Na przemianę

białek

hormony te

wpływają katabolicznie – zwiększają
rozpad białek, z których wytwarzają
glukozę, oraz hamują ich syntezę.
Rozpad dotyczy szczególnie tkanki
chłonnej. Zmianom ulega też skład
białek krwi- zmniejsza się wtórnie
stężenie globulin i fibrynogenu.
Ponieważ globuliny tworzą również
przeciwciała odpornościowe,
występuje znamienne zmniejszenie
odporności.

Przez swoje działanie na

przemianę węglowodanową i
białkową, kortykosteroidy
wywierają wpływ na przemianę
tłuszczową – hamują i oszczędzają
spalanie tłuszczów.

W nadczynności kory nadnerczy

dochodzi do otyłości.

Istotne w lecznictwie jest
przeciwzapalne, przeciwgośćcowe
i przeciwalergiczne działanie
glikokortykosteroidów.

• Hormony te hamują powstawanie

substancji histaminowych w
ognisku zapalnym i w miejscu
odczynu alergicznego (hamują
reakcje antygenu z przeciwciałem ,
zapobiegając w ten sposób
wystąpieniu odczynu alergicznego)

Hamują działanie hialuronidazy,

enzymu zmniejszającego spoistość
tk.łącznej.

Unieczynnienie hialuronidazy

zmniejsza przepuszczalność substancji
klejodajnej tkanki łącznej i powoduje
niejako odizolowanie ogniska
zapalnego od organizmu. Wpływa to na
wchłanianie się z ogniska zapalnego
toksyn bakteryjnych stąd brak objawów
ogólnych zapalenia np.gorączki.

Bakterie mogą się bezkarnie
rozmnażać, zwłaszcza,że
glikokortykosteroidy, hamując
syntezę białek, upośledzają
procesy wytwórcze. Wokół ogniska
nie powstaje „ochronny wał” z
fagocytów, zniesione są również
procesy naprawcze (gojenie się
ran, wypełnianie ubytków,
bliznowacenie itd.)

Zastosowanie

Stosuje się jako

leki

substytucyjne

(zastępcze)- uzupełniające niedobór

hormonów ustrojowych (głównie

naturalne glikokortykosteroidy),
oraz jako

leki objawowe

– ze

względu na ich właściwości

przeciwzapalne, przeciwgośćcowe,

przeciwalergiczne,

przeciwnowotworowe(głównie

pochodne syntetyczne , mniejszy

wpływ na gospodarkę mineralną)

Substytucyjnie stosuje się je w
chorobie Addisona
Objawowo stosuje się w:

1.

Chorobach alergicznych (dychawica
oskrzelowa,choroba posurowicza,
polekowe odczyny alergiczne)

2.

Kolagenozach (gościec stawowy,
skleroderma, zapalenie guzkowe
tętnic, rumień guzowaty)

3.

Alergo- i toksydermatozach

4.

Chorobach zakaźnych (w niektórych

chorobach zakaźnych wywołanych

przez drobnoustroje, w stosunku

do których istnieją skuteczne

chemioterapeutyki, stosuje się

glikokortykosteroidy w celu

ułatwienia dostępu tych

chemioterapeutyków do ogniska

zapalnego)

5

.

W chorobach nowotworowych (ostra

białaczka limfatyczna)

6.

W chorobach nerek (nerczyce)

Przeciwwskazania

1. Choroby zakaźne nie poddających się leczeniu

chemioterapeutykami

2. Choroba wrzodowa
3. Zapalenie kłębków nerkowych
4. Choroba Cushinga
5. Psychonerwice
6. Osteoporoza
7. Jaskra
8. Nadciśnienie, niewydolność naczyń wieńcowych ,

niewydolność m.sercowego

9. Cukrzyca
10. Zakrzepica
11. Ciąża (niebezpieczeństwo wad rozwojowych)
12. Stany przedrakowe

Działanie niepożądane

Zanik przysadki i nadnerczy
Nawroty choroby wrzodowej, perforacje,
krwotoki, nadkwaśność
Osteoporoza, samoistne złamania kości
Zaburzenia psychiczne i płciowe(niemoc)
Zatrzymywanie Na–obrzęki, nadciśnienie
Niedobór K –osłabienie mięśniowe
Zaburzenia procesów regeneracji,
obniżenie odporności
Działanie diabetogenne
Zaburzenia gospodarki tłuszczowej

Betametazon-

betamethasone

glikokortykosteroid o silnym działaniu przeciwzapalnym
Pozbawiony działania mineralokortykosteroidowego. Hamuje

rozwój procesu zapalnego, ma działanie immunosupresyjne i

przeciwuczuleniowe

Wskazania: Do stosowania miejscowego w ciężkich

stanach wypryskowych, stanach zapalnych skóry o

różnych przyczynach, pokrzywce. Do stosowania

pozajelitowego: stan astmatyczny, ostre reakcje

alergiczne, obrzęk mózgu, prewencja zespołu

ostrych zaburzeń oddechowych. RZS. Hematologia:

niedokrwistość hemolityczna, małopłytkowość,

choroby rozrostowe układu krwiotwórczego.

Reakcje poprzetoczeniowe, choroby

autoimmunologiczne, choroby tkanki łącznej,

zapalenie ścięgien i torebek stawowych.

działanie niepożądane: Hamowanie
wydzielania hormonów nadnerczowych,
zespół Cushinga, nadmierne owłosienie,
trądzik posteroidowy, osłabienie odporności,
nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, aseptyczna
martwica kości, choroba wrzodowa żołądka,
krwawienia z górnego odcinka przewodu
pokarmowego. Preparaty stosowane
miejscowo mogą doprowadzić do
zahamowania osi przysadkowo-nadnerczowej
oraz rozwoju zmian troficznych skóry w
trakcie przewlekłego stosowania lub leczenia
zmian skórnych o dużej powierzchni.
Przedłużone stosowanie preparatów do oka
może spowodować wzrost ciśnienia
wewnątrzgałkowego, jaskrę i rozwój zaćmy.

Deksametazon
dexamethasone

Wskazania: Wstrząs, obrzęk mózgu, niektóre

przypadki ostrej niedoczynności kory nadnerczy.

Przewlekła kortykoterapia pozasubstytucyjna:

wrodzony przerost nadnerczy, zapalenie tarczycy,

ostre RZS, zesztywniające zapalenie stawów

kręgosłupa i inne kolagenozy, nerczyca lipidowa,

zaostrzenia w astmie o ciężkim przebiegu, ostry

obrzęk naczynioruchowy, białaczka limfatyczna i

szpikowa, agranulocytoza, zespoły toksyczne w

chorobach zakaźnych. Okulistyka: alergiczne i

zapalne choroby gałki ocznej

Dermatologia: pęcherzyca, rumień wysiękowy

wielopostaciowy, niektóre postaci łuszczycy, choroby

alergiczne skóry, pokrzywka, ostry wyprysk,

dermatozy kontaktowe, liszaj pokrzywkowy, odczyny

po ukąszeniach owadów.

Działanie niepożądane: Leczenie
krótkotrwałe: zwiększenie ryzyka krwawień z
przewodu pokarmowego, obniżenie tolerancji
glukozy, większa podatność na zakażenia.
Leczenie długotrwałe (>2 tyg.): twarz księżyca
w pełni, sylwetka cushingoidalna, osłabienie siły
mięśniowej, osteoporoza, nadciśnienie tętnicze,
hiperglikemia, zaburzenia miesiączkowania,
hirsutyzm, impotencja, rozstępy skórne, trądzik
posteroidowy, wylewy krwawe, opóźnienie
gojenia ran, jaskra, zaćma, depresja lub euforia,
owrzodzenia błony śluzowej przewodu
pokarmowego, zapalenie trzustki, aseptyczne
zapalenie kości, zaburzenia wodno-
elektrolitowe, zahamowanie czynności
hormonalnej i zanik kory nadnerczy, zakrzepica,
zaburzenia immunologiczne, zapalenie naczyń.

Hydrokortyzon-hydrocortisone

Główny kortykosteroid kory nadnerczy otrzymywany

syntetycznie.

Wskazania: w leczeniu substytucyjnym pierwotnej i
wtórnej niewydolności kory nadnerczy, niedoczynności
przysadki oraz we wrodzonym przeroście nadnerczy.
Leczenie pozasubstytucyjne obejmuje różne postacie
wstrząsu, choroby o etiologii autoimmunologicznej,
choroby alergiczne (m.in. astma oskrzelowa, kontaktowe i
atopowe zapalenie skóry, odczyny polekowe, alergiczny
nieżyt nosa), hiperkalcemię (np. w przebiegu chorób
nowotworowych), plamice małopłytkowe,
autoimmunologiczną niedokrwistość hemolityczną,
erytroblastopenię, wrodzoną niedokrwistość
hipoplastyczną, leczenie paliatywne chłoniaków i białaczek
u dorosłych, leczenie ostrych białaczek u dzieci, ostrą fazę
lub zaostrzenie chorób reumatoidalnych, pęcherzycę,
zespół Stevensa i Johnsona, złuszczające zapalenie skóry,
łuszczycę oraz ciężkie łojotokowe zapalenie skóry.

Hydrokortyzon ma także zastosowanie w leczeniu

zespołu nerczycowego, ostrego reumatycznego

zapalenia m. sercowego, tocznia rumieniowatego

trzewnego, zapalenia wielomięśniowego,

wrzodziejącego zapalenia jelita grubego i choroby

Leśniowskiego i Crohna (w ostrej fazie),

zachłystowego zapalenia płuc, gruźlicy opon

mózgowo-rdzeniowych oraz innych ciężkich

postaci gruźlicy,włośnicy, ciężkich chorób

alergicznych i zapalnych oczu zarówno ostrych,

jak i przewlekłych. Leczenie miejscowe: ostre

stany zapalne pochodzenia uczuleniowego,

ukąszenia owadów, zaniedbane zmiany

łuszczycowe i łuszczyca skóry owłosionej, toczeń

rumieniowaty układowy, rumień wielopostaciowy,

łojotokowe zapalenie skóry, liszaj płaski z

nasilonym świądem, oparzenia I i II°

Działanie niepożądane: Podawanie dawek

substytucyjnych odpowiadających dobowej

produkcji hydrokortyzonu nie wywołuje objawów

niepożądanych. Podczas stosowania przewlekłego w

dawkach większych mogą występować: nadmierne

zwiększenie masy ciała, sylwetka cushingoidalna,

twarz księżyca w pełni, osłabienie siły mięśniowej,

osteoporoza, nadciśnienie tętnicze, hiperglikemia,

zaburzenia wydzielania hormonów płciowych

(zaburzenia miesiączkowania, hirsutyzm,

impotencja), zahamowanie czynności hormonalnej i

zanik kory nadnerczy, rozstępy skórne, trądzik

posteroidowy, wybroczyny krwawe, opóźnienie

gojenia ran, jaskra, zaćma, depresja lub euforia,

owrzodzenia błony śluzowej przewodu

pokarmowego, zapalenie trzustki, aseptyczne

zapalenie kości, zatrzymanie wody i sodu w

organizmie, obrzęki, zaburzenia immunologiczne,

zwiększona podatność na zakażenia, zakrzepica,

zapalenie naczyń

Metyloprednizolon-
methylprednisolone

Wskazania: Leczenie chorób reumatycznych, kolagenoz,

chorób alergicznych o ciężkim przebiegu (astma oskrzelowa,
kontaktowe i atopowe zapalenie skóry, choroba posurowicza,
uogólnione odczyny polekowe), chorób hematologicznych
(małopłytkowości, agranulocytozy, autoimmunologicznej
niedokrwistości hemolitycznej, ziarniniaka limfatycznego,
białaczki limfatycznej, szpikowej i in.), zespołu nerczycowego,
sarkoidozy, berylozy, ciężkiej postaci gruźlicy płuc i opon
mózgowo-rdzeniowych, alergicznego zapalenia pęcherzyków
płucnych, zachłystowego zapalenia płuc, zapalenia wątroby,
wrzodziejącego zapalenia jelita grubego i choroby Crohna,
chorób dermatologicznych (pęcherzyca, ciężki rumień
wielopostaciowy, złuszczające zapalenie skóry, ciężkie
łojotokowe zapalenie skóry, ciężka łuszczyca), ciężkich
ostrych i przewlekłych alergicznych lub zapalnych chorób
oczu oraz w orbitopatii Gravesa. Ma zastosowanie również po
transplantacji narządów,we włośnicy oraz w epizodach
zaostrzeń w stwardnieniu rozsianym.

Działanie niepożądane: Istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia

krwawień z przewodu pokarmowego, zmniejszenie tolerancji

glukozy, większa podatność na zakażenia. Leczenie długotrwałe

sprzyja powstawaniu następujących zmian: twarz księżyca w

pełni, sylwetka cushingoidalna, osłabienie siły mięśniowej,

osteoporoza, nadciśnienie tętnicze, hiperglikemia, zaburzenia

miesiączkowania, hirsutyzm, impotencja, rozstępy skórne,

trądzik, wylewy krwawe, opóźnienie gojenia ran, jaskra, zaćma,

depresja lub euforia, owrzodzenia błony śluzowej przewodu

pokarmowego, zapalenie trzustki, aseptyczne zapalenie kości,

obrzęki spowodowane retencją wody i sodu w organizmie,

hipokaliemia, zahamowanie czynności hormonalnej i zanik kory

nadnerczy, zakrzepica, zaburzenia immunologiczne, zapalenie

naczyń. W czasie leczenia mogą również wystąpić: zasadowica

hipokaliemiczna, patologiczne złamania, zapalenie trzustki. U

dzieci - zahamowanie wzrostu. Szybkie podanie dużych dawek

wodorobursztynianu metyloprednizolonu i.v. (ponad 500 mg w

czasie krótszym niż 10 min) może wywołać zaburzenia rytmu,

zapaść, zatrzymanie czynności serca. U wcześniaków może

wystąpić zespół zaburzeń oddychania spowodowany działaniem

alkoholu benzylowego, który wchodzi w skład preparatu. W

czasie leczenia może występować ujemny bilans azotowy.

Prednizolon
prednisolone

Syntetyczny glikokortykosteroid pochodna

kortyzonu, wykazujący działanie
przeciwzapalne, immunosupresyjne i hamujące
reakcje alergiczne.

Wskazania: Leczenie objawowe: hiperkalcemia w przebiegu
chorób nowotworowych; choroby tkanki łącznej, łuszczycowe
zapalenie stawów, RZS, toczeń układowy, ostre nieswoiste
zapalenie kaletki maziowej, ostre dnawe zapalenie stawów;
choroby skóry - pęcherzyce, ciężki rumień wielopostaciowy,
złuszczające zapalenie skóry, ciężka łuszczyca; choroby
alergiczne - postaci ciężkie w przebiegu: astmy, kontaktowego
zapalenia skóry, atopowego zapalenia skóry, choroby
posurowiczej, reakcje nadwrażliwości na leki; ostre i przewlekłe
alergiczne i zapalne procesy ciężkiego stopnia dotyczące gałki
ocznej; - colitis ulcerosa, choroba Leśniowskiego i Crohna;
choroby układu oddechowego - sarkoidoza, zaostrzenia
przewlekłego zapalenia oskrzeli, zachłystowe zapalenie płuc,;
choroby hematologiczne - niedokrwistość hemolityczna nabyta,
niedokrwistość aplastyczna wrodzona, wtórna małopłytkowość;
choroby nowotworowe - jako postępowanie paliatywne: białaczki
i chłoniaki u dorosłych, ostra białaczka u dzieci;

Działanie niepożądane: Ryzyko ujawnienia się działań
niepożądanych zwiększa się wraz z wydłużeniem czasu
leczenia. Najczęstsze to: zatrzymanie wody i sodu w
organizmie, hipokaliemia, zasadowica hipokaliemiczna,
zastoinowa niewydolność serca u podatnych chorych,
ryzyko wystąpienia zakrzepów (szczególnie u chorych
unieruchomionych), nadciśnienie tętnicze, osłabienie
mięśniowe, miopatia posteroidowa, zmniejszenie masy
mięśniowej, osteoporoza, patologiczne złamania kości
długich, choroba wrzodowa (perforacje, krwotok),
zapalenie trzustki, zaniki skóry, zwiększona podatność na
uszkodzenia, wybroczyny i wylewy podskórne, wzmożona
potliwość, trądzik, rozstępy, utrudnione gojenie ran,
hamowanie reakcji na testy alergiczne; zawroty i bóle
głowy, zaburzenia psychiczne, drgawki, zaburzenia
miesiączkowania, jatrogenny zespół Cushinga,
zahamowanie wzrostu u dzieci, zmniejszenie tolerancji
węglowodanów do wystąpienia cukrzycy włącznie,
zwiększenie zapotrzebowania na insulinę, zaćma, wzrost
ciśnienia wewnątrzgałkowego, jaskra wtórna. Powoduje
ujemny bilans azotowy i zwiększoną podatność na
zakażenia bakteryjne, wirusowe, reakcje alergiczne.

Prednizon
prednisone

Wskazania: Leczenie objawowe: zaburzenia endokrynologiczne
(ostre nieropne zapalenie gruczołu tarczowego, hiperkalcemia w
przebiegu chorób nowotworowych); choroby reumatyczne
(wspomagająco i zwykle krótkotrwale) - łuszczycowe zapalenie
stawów, RZS, ostre zapalenie kaletki maziowej, ostre nieswoiste
zapalenie kaletki maziowej, ostre dnawe zapalenie stawów;
kolagenozy - toczeń układowy, reumatoidalne zapalenie stawów;
choroby skóry - pęcherzyce, ciężki rumień wielopostaciowy,
złuszczające zapalenie skóry, ciężka łuszczyca; choroby alergiczne -
postaci ciężkie: astma, kontaktowe zapalenie skóry, atopowe
zapalenie skóry, choroba posurowicza, reakcje nadwrażliwości na
leki; ostre i przewlekłe alergiczne i zapalne procesy ciężkiego
stopnia dotyczące gałki ocznej; - colitis ulcerosa, choroba
Leśniowskiego i Crohna, autoimmunologiczne zapalenie wątroby,
choroby układu oddechowego - sarkoidoza, zaostrzenia przewlekłego
zapalenia oskrzeli, zachłystowe zapalenie płu; choroby
hematologiczne - niedokrwistość hemolityczna nabyta,
niedokrwistość aplastyczna wrodzona, wtórna małopłytkowość;
choroby nowotworowe -: białaczki i chłoniaki u dorosłych, ostra
białaczka u dzieci

Działanie niepożądane:. zatrzymanie wody i sodu w

organizmie, hipokaliemia, zasadowica hipokaliemiczna,

zastoinowa niewydolność serca u podatnych chorych,

ryzyko wystąpienia zakrzepów (szczególnie u chorych

unieruchomionych), nadciśnienie tętnicze, osłabienie

mięśniowe, zmniejszenie masy mięśniowej, osteoporoza,

patologiczne złamania kości długich, choroba wrzodowa

(perforacje, krwotok), zapalenie trzustki, zaniki skóry,

zwiększona podatność na uszkodzenia, wybroczyny i

wylewy podskórne, wzmożona potliwość, trądzik,

rozstępy, utrudnione gojenie ran, hamowanie reakcji na

testy alergiczne; zawroty i bóle głowy, zaburzenia

psychiczne, drgawki, zahamowanie wzrostu u dzieci,

wtórne zahamowanie reaktywności osi przysadkowo-

nadnerczowej (ujawnienie się objawów w sytuacjach

stresowych - uraz, zabieg, zakażenie), zmniejszenie

tolerancji węglowodanów do wystąpienia cukrzycy

włącznie, zaćma, wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego,

jaskra wtórna. Powoduje ujemny bilans azotowy.

Zwiększa podatność na zakażenia bakteryjne, wirusowe,

grzybicze. Może wywoływać reakcje alergiczne.

Triamcynolon
triamcinolone

Wskazania: Choroby reumatyczne: przez
krótki czas w RZS, ostrym zapaleniu
kaletek maziowych, wspomagająco w rwie
kulszowej. Kolagenozy: toczeń
rumieniowaty układowy. Choroby
dermatologiczne: miejscowo w postaci
kremu - niezakażone dermatozy o podłożu
alergicznym. Hematologiczne: białaczki,
choroba Hodgkina, niedokrwistość
hemolityczna.

Działanie niepożądane: Najczęściej obserwuje się

bóle i zawroty głowy, senność, osłabienie siły

mięśniowej, zaniki mięśni, zmniejszenie masy ciała,

utratę apetytu. zaburzenia równowagi elektrolitowej

(zwiększenie stężenia sodu i zmniejszenie stężenia

potasu), nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca i

hipokaliemia, obrzęki, osteoporoza, owrzodzenia

żołądka i dwunastnicy, zapalenie trzustki,

hiperglikemia, twarz księżyca w pełni, sylwetka

cushingoidalna, zaburzenia miesiączkowania,

zahamowanie czynności hormonalnej i zanik kory

nadnerczy, hirsutyzm, impotencja, rozstępy skórne,

trądzik posteroidowy, wylewy krwawe, opóźnienie

gojenia ran, jaskra, zaćma, zaburzenia psychiczne,

nudności, wymioty, bezsenność, aseptyczne

zapalenie kości, zwiększona podatność na zakażenia,

zakrzepica, zaburzenia immunologiczne, zapalenie

naczyń. U dzieci zahamowanie wzrostu.

Preparaty glikokortykosteroidów
stosowane doustnie i
pozajelitowo

1. Hydrocortisonum (Hydrocortisonum aceticum,

Hydrocortisonum hemisuccinatum)-

hydrokortyzon, tabl.0,02g,

ampułki 0,025g/5ml,doustnie0,02-0,03g/dobę,

i.m. lub i.v.0,1-0,5g jednorazowo i do lub

okołostawowo 0,025-0,1g

2.Cortison (Adreson)-kortyzon, fiolki 0,025g/ml;
Stosuje się głęboko i.m.
3.Encorton –prednizon, tabletki 0,001 i 0,005g;

stosuje się doustnie 2-3xdziennie 0,02-

0,05g/dobę

4. Encortolon(Fenicort)-prednizolon, tabl.0,001

0,002 0,005g, ampułki 0,025 0,05 0,25g i fiolki
0,025g; stosuje się doustnie w tych dawkach
oraz i.m. lub i.v.0,01-0,025g jednorazowo

5.Bedifos –prolongatum (Betnesol, Celestone

,Diprophos)-betametazon, ampulki 0,004g/ml
oraz fiolki 0,004g/ml

0,007/ml;stosuje się i.m. lub i.v. oraz dostawowo w

dawkach zależnych od schorzenia 0,002-
0,06g/24h

6.Dexamethason (Decadron,Dexaven,

Dexamethasone, Fortrcortin)-tabl.0,0005 i
0,001g, fiolki 0,004 i 0,008g/ml,

Ampułki 0,04g/5ml, dostnie 0,0005-0,015g/dobę

oraz i.m. lub i.v.

7.Cortineff-fludrokortyzon, tabletki 0,1mg,

doustnie

8.Polcortolon-triamcynolon, tabletki 0,001 i

0,004g oraz fiolki 0,01g/ml i 0,04g/ml; stosuje
się doustnie 0,004-0,08g/dobę oraz i.m., do- lub
okołostawowo 0,04-0,08g

9.Depo-Medrol (Depo-Medrol z

lidokainą,Methylprednisolon Cristall suspensio,
Solu-Medrol)-metylprednizolon, tabl. 0,04
0,016, fiolki 0,004g/ml 0,125g/4ml oraz ampułki
0,08g/2ml; stosuje się doutnie 0,004-
0,012g/dobę, i.m. lub i.v. W dawce 0,01-0,5g
oraz do-lub okołóstawowo 0,01-0,06g

Preparaty
glikokortykosteroidów
stosowane wziewnie

1. Flixonase (Flixotide, Dysk, Flixotide Rotadisk)-

flitikazon, aerozol 0,05%, stosowany do
nosowo w alergicznym nieżycie nosa.

2. Syntaris-flunizolid, aerozol 0,025%, stosuje się

donosowo .

3. Beclocort mite, -forte (aldecin)- beklometazon,

aerozol oraz proszek do inhalacji.

4. Budesonid- mite, i forte – aerozol 0,16

mg/dawkę, i aerozol donosowy 50 mg/dawkę.

5. Nazonex- mametazon, aerozol.

3)Warstwa siatkowata

W tej warstwie pod wpływem stymulacji

ACTH wydzielane są androgeny, głownie

pod postacią androstenedionu i

dehydroepiandrosterionu (DHEA)
W stanach fizjologicznych ich działanie

androgenizujące jest słabe
W trakcie dojrzewania stymulują u obojga

płci rozwój owłosienia w dołach pachowych i

na wzgórku łonowym
Hormony płciowe męskie (androgeny) są

wydzielane przez komórki śródmiąższowe

gruczołu męskiego (jądra) i przez korę

nadnerczy.

ADRENOKORTYKOSTER
OIDY

Charakter hormonów płciowych
żeńskich i męskich.
Do androgenów należą steroidy o
stałym działaniu androgennym
tj.dehydroepiandrosteron (DHEA) i
androstendion oraz niewielkie ilości
najsilniejszego z androgenów-
testosteronu. Poza tym kora
wytwarza nieznaczne ilości żeńskich
hormonów płciowych: estrogenów i
progesteronu.

Do zakresu działania biologicznego

androgenów należy u mężczyzn regulacja
spermatogenezy, utrzymanie
drugorzędowych męskich cech płciowych
oraz czynności dodatkowych narządów
płciowych (gruczoł krokowy i pęcherzyki
nasienne). Nadają one osobnikom męskim
anatomiczne i psychiczne cechy płciowe,
powodują rozrost narządów
płciowych,pojawienie się popędu
płciowego.

U kobiet powodują wystąpienie cech

męskich: maskulinizację-pojawienie się
zarostu,zmianę barwy i wysokości głosu,
zahamowanie jajeczkowania czego
następstwem jest bezpłodność.

Androgeny pobudzają proliferację komórek,

dojrzewanie tkanek i biosyntezę białka w tych

tkankach, dlatego są określane jako hormony

anaboliczne , zwłaszcza w odniesieniu do

mięsni szkieletowych.

Wpływają na przemianę białkową- wzmagają

syntezę białek i hamują ich rozpad

(anaboliczna funkacja)-działają w pewnym

sensie antagonistycznie do

glikokortykosteroidów. Powodują m.in..rozrost

i pomnożenie włókien mięśni szkieletowych

W okresie dojrzewania androgeny

pobudzają wzrost ciała na długość i
zwiększają masę mięśniową.

Skutkiem działania androgenów u mężczyzn

jest pobudzenie rozwoju narządów w
obszarze zatoki moczowo-płciowej
(gruczołu krokowego,prącia, cewki
moczowej i moszny), obniżenie brzmienia
głosu, powstanie typowego owłosienia
klatki piersiowej, pach , wzgórka
łonowego, a także zanikania włosów na
głowie. Ponadto testosteron jest
odpowiedzialny za libido i jest niezbędny
w hamowaniu całej osi hormonalnej
podwzgórze-przysadka-gonady

W warunkach fizjologicznych hormony

płciowe pochodzenia nadnerczowego
nieznacznie wpływają na organizm, z
wyjątkiem wczesnego rozwoju męskich
narządów płciowych w życiu płodowym,
w dzieciństwie oraz w okresie
pokwitania . U kobiet androgeny
wydzielają się przez całe życie i mają
niewielkie działanie. W stanach
patologicznych wywołanych guzem
hormonalnym(androgennym)kory
dochodzi do nadmiernego ich
wydzielania, co u chłopców prowadzi do
rzekomego przedwczesnego dojrzewania
płciowego.

Zastosowanie

W lecznictwie androgeny są stosowane
zarówno ze względu na ich właściwości
gonadotropowe, jak i właściwości
anaboliczne. Ostatnio zsyntetyzowano
wiele związków o podobnej do
androgenów budowie chemicznej,
odznaczających się słabymi
właściwościami androgennymi, a
zachowujących swój charakterystyczny
wpływ na przemianę białkową (steroidy
anaboliczne)

U mężczyzn stosowane w

niedoczynności lub braku czynności

płciowych- opóźnione dojrzewanie,

brak lub osłabienie popędu płciowego,

eunuchoidyzm wtórny lub pierwotny,

przedwczesne starzenie się, depresja

seksualna
U kobiet stosowane,gdy czynność

seksualna jest nadmierna (nadmierny

popęd płciowy, nadmierne/bolesne

krwawienie miesiączkowe), w celu

zapobiegania ciąży (uniemożliwienie

zapłodnienia przez zahamowanie

jajeczkowania), w celu zahamowania

laktacji i bolesnego obrzęku piersi

Działania niepożądane

Rak sutka, rak oraz przerost gruczołu

krokowego u mężczyzn

W dużych dawkach hamują spermiogenezę,

a u kobiet maskulinizację.Powodują

retencję wody i niektórych soli mineralnych

z następstwami takimi jak np.nadcisnienie.
Po zastosowaniu u mężczyzn w celu

wzmożenia potencji dochodzi wtórnie po

zaprzestaniu ich podawania do pogłębienia

pierwotnych dolegliwości

Przeciwwskazania

Preparaty

1. Testosteronum propionicum-propionian

testosteronu ,hormon płciowy męski

otrzymywany syntetycznie, ampułki

0,01g/ml, w postaci wstrzyknięć

domięśniowych0,005-0,025g

2. Testosteronum prolongatum-enantanian

testosteronu, ampulki0,1g/l, domięśniowo

3. Mesteron-metylotestosteron, pochodna

testosteronu, dobrze się wchłania z

przewodu pokarmowego 2x silniej działa

od testosteronu w tabl0,01g,

doustnie0,03-0,1g/dobę lub s.l.0,015-

0,05g/dobę

4.Omnadren 250-mieszanina estrów

testosteronu o różnej szybkości

wchłaniania i eliminacji (przedłużone

działanie),ampułki domięśniowo

5.Undestor-pochodna testosteronu o

silnym działaniu androgennym,

kapsułki 0,04g, doustnie 0,12-

0,16g/dobę

6.Proviron25-mesterolon, tabl. 0,025g,

Antyandrogeny

(cyproteron,nilutamid, flutamid,

finasteryd, bikalutamid)

Estrogeny i gestageny
Mogą działać jako antagoniści

receptorów androgenowych

(cyproteron, flutamid i nilutamid)bądź

hamować aktywację metaboliczną

testosteronu (finasteryd).
Stosowane u mężczyzn w nadmiernej

pobudliwości płciowej, w zaburzeniach

seksualnych, w raku gruczołu

krokowego, u kobiet w hirsutyzmie,w

przedwczesnym dojrzewaniu płciowym

Przeciwwskazania

W ciężkich schorzeniach wątroby, w

zespołach zakrzepowo-zatorowych,

w ciąży, w nowotworach i

krwawieniach z ukł. rodnego

Ginekomastia,adynamia ,przejściowa

bezpłodność, zaburzenia

miesiączkowania, trądzik, ból

głowy , upośledzenie funkcji wątroby

Działanie niepożądane

Steroidy
anaboliczne(metandienon,nandrolo
n, oksymetolon,dekanian
nandrolonu

)

To głownie pochodne

androgenów(metandiolu), estrogenów

(nandrolon) o działąniu anabolicznym

i słabym androgennym.Wzmagają

syntezę białek, szczególnie białek

mięśni (przerost), a powodując także

zatrzymywanie soli mineralnych i

wody prowadzą do zwiększenia masy

ciała i niektórych narządów

(mm.szkieletowych, nerek,

wątroby,kości).Wzmagają procesy

reparacyjne i odpornościowe.

Działanie niepożądane

Zwłaszcza w większych dawkach,

przez dłuższy czas, wywierają pewne
działanie androgenne, wywołując
maskulinizację u kobiet i
zahamowanie spermatogenezy u
mężczyzn. U dzieci mogą powodować
przedwczesne zarosnieci estrefy
wzrostowej kości, trądzik. Uszkadzają
wątrobę

Zastosowanie

Kacheksja, wychudzenie
Choroby z ujemnym bilansem

azotowym ( choroby wątroby i jelit)
Niedokrwistość aplastyczna,

hipoplastyczna
Osteoporoza
W czasie podawania

glikokortykosteroidów w celu

zapobiegania kacheksji i osteoporozie
Miejscowo w leczeniu trudno

gojących się ran , oparzeń, odmrożeń

Estrogeny

Hormony o budowie sterydowej

wytwarzane przez otoczkę pęcherzyka

Graafa i przez ciałko żółte. W ciąży

wytwarzane przez łożysko. W niewielkich

ilościach powstają także w korze

nadnerczy
Głównymi, naturalnymi estrogenami są:

estradiol(najbardziej aktywny), estron,

estriol
Syntetycznymi pochodnymi estradiolu są:

etynyloestradiol i mestranol

Pochodne stylbenu ( stylbestrol, dienestrol

i fostrolin)

Nadają osobnikom żeńskim

anatomiczne i psychiczne cechy
płciowe, powodując rozrost narządów
płciowych i pojawienie się
drugorzędowych cech płciowych ,
wzmożenie popędu płciowego i
pobudzenie rozwoju pęcherzyka
jajnikowego , jajeczkowanie i
miesiączkę

Zastosowanie

Zaburzenia miesiączkowania- w I fazie

cyklu
W niektórych postaciach nawykowego

poronienia
W celu zahamowania laktacji(bóle

sutka u nie karmiących kobiet po

porodzie)
Zaburzenia klimakteryczne lub po

kastracji
W preparatach antykoncepcyjnych

razem z gestagenami
Przeciwnowotworowo (rak gruczołu

sterczowego u mężczyzn,rak sutka u

młodych kobiet)

Działania niepożądane

U mężczyzn powodują zanik cech

płciowych męskich i feminizację-zanik

jąder i prącia, przerost gruczołów

sutkowych , zanik owłosienia na

twarzy, zanik popędu płciowego .
Przebarwienia skóry, u kobiet –

krwawienia międzymiesiączkowe,

otyłość, nadciśnienie tętnicze ,

zaburzenia sercowo-naczyniowe,

powikłania zakrzepowo-zatorowe,

zaburzenia czynności wątroby,

hiperlipidemia, niedokrwistość

Oestradiolum benzoicum-ester benzylowy

estradiolu,ampułki
Estradiol depot-walerianian estradiolu,

drażetki
Estraderm-estradiol, plastry
Estrofem,-mite,-forte-mikronizowany

estradiol tabl
Progynon –etynyloestradiol, syntetyczna

pochodna o b. Silnym działaniu, tabl.
dienestrol-syntetyczny związek

niesteroidowy
Fosfestrol-tabl.0,1g w leczeniu gruczolaka i

raka prostaty
Calidiol-17ß-estradiol, aerozol 150µg,

donosowo w hormonalnej terapii

zastępczej, najczęściej 300 µg/dobę
Klomifen i tamoksyfen- antyestrogeny

Zaburzenia funkcji
nadnerczy

Niedoczynność kory dotyczy jej wszystkich

warstw, ale klinicznie manifestuje się głównie

niedoborem glikokortykoidów-choroba

Addisona
Nadmiar glikokortykoidów powoduje

wystąpienie zespołu objawów klinicznych –

zespołu Cushinga
Nadmierna sekrecja mineralokortykoidów

prowadzi do zatrzymania Na , nadciśnienia i

hipokaliemii z alkalozą metaboliczną dając

obraz hiperaldosteronizmu pierwotnego
Nadmiar androgenów w zespole wrodzonego

przerostu nadnerczy odpowiada za wirylizację

(zarost na brodzie,łysienie,pogrubienie głosu)

u dziewcząt lub przedwczesne dojrzewanie

chłopców

Leki stosowane w
nadczynności kory
nadnerczy.

Nadczynność kory nadnerczy może być

spowodowana wzmożeniem syntezy ACTH lub

CRH –stan ten nazywamy chorobą Cushinga.

Chorobę wywołuje również przedawkowanie

glikokortykosteroidów. Głównymi objawami tej

choroby są: zwiększony metabolizm białek i w

następstwie zmniejszenie masy mięśniowej ,

zanik tkanki podskórnej i

łysienie.Charakterystyczne jest odkładanie

tkanki tłuszczowej w obrębie twarzy, brzucha i

górnej części pleców. Występuje

hiperglikemia,osteoporoza, nadciśnienie.

Leczenie może polegać m.in.na stosowaniu

leków hamujących czynność kory nadnerczy-

metyrapon lub lysodren.