Slajd 1

Zarządzanie

środowiskowe

to zarządzanie użytkowaniem,

ochroną i kształtowaniem

środowiska w procesach

produkcyjnych oraz innych

formach aktywności

społeczeństwa

Środowisko – otoczenie, w

którym działa organizacja, z

uwzględnieniem powietrza,

wody, ziemi, zasobów

naturalnych, flory, fauny, ludzi

i ich wzajemnych zależności (w

tym kontekście pojęcie

otoczenia rozciąga się od

wnętrza organizacji do systemu

globalnego).

[Definicja z ISO 14001:2004]

W organizacjach, które deklarują i pragną wykazać, że podchodzą

do ochrony środowiska poważnie i że są gotowe na zmniejszanie

swojego oddziaływania na środowisko, oczywistym działaniem

staje się wdrożenie Systemu Zarządzania Środowiskiem (inne

stosowane nazwy to: System Zarządzania Środowiskowego,

System Zarządzania Ekologicznego).

CZŁOWIEK

-PODMIOT

SPRAWCZY

ŚRODOWISKO

ŁY

UWARUNKOWANIA

ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM

CZŁOWIEK

-PODMIOT

SPRAWCZY

ŚRODOWISKO

WIEDZA

WARUNKI

SPOŁ. I EKONOM.

ŁY

ODDZIAŁYWANIE

NA SPOŁ. I

RYNEK

SYSTEM
EDUKACJI

śr

Podstawa zarządzania
środowiskowego

leży w następujących działaniach:

redukcja zużycia zasobów (surowców naturalnych, energii)

ponowne wykorzystanie komponentów (recyklingu)

zastępowanie technologii szkodliwych dla środowiska

technologiami bezpiecznymi

nieszkodliwa dla środowiska polityka produkcji i

świadczenia usług

zapobieganie zanieczyszczeniom

usuwanie i zmniejszanie szkód w środowisku przez

aktywną jego ochronę

kształtowanie świadomości ekologicznej

Intensyfikacja edukacji proekologicznej

Istota i funkcje zarządzania
środowiskowego

Zarządzanie środowiskowe to proces złożony z

następujących etapów: analizy, planowania, wdrożenia i

kontroli strategii środowiskowych, przebiegający

sprawnie i skutecznie

Podstawowe funkcje zarządzania



planowanie



organizowanie



przewodzenie



kontrolowanie

Systemy Zarządzania Środowiskowego

www.iso.sos.pl

SCHEMAT WSKAŹNIKÓW P – S - R

PRESJA

STAN

REAKCJA

I N F O R M A C J E

DZIAŁALNOŚĆ
CZŁOWIEKA

-Energia

-Transport

-Przemysł

-Rolnictwo

-inne

STAN
ŚRODOWISKA
I ZASOBÓW
NATURALNYCH
-Powietrze
-Wody podziemne
-Wody powierzchniowe
-Powierzchnia ziemi
-Zasoby naturalne

- PODMIOTY EKONOMICZNE
I ŚRODOWISKOWE

- ADMINISTRACJA
GOSPODARSTWA
DOMOWEGO, FIRMY
- PODMIOTY
MIĘDZYNARODOWE

ODPOWIEDZI SPOŁECZNE (DECYZJE – AKCJE)

WSKAŹNIKI

PRESJI

ŚRODOWISKOWEJ

WSKAŹNIKI STANU

I JAKOŚCI ŚRODOWISKA

WSKAŹNIKI

REAKCJI

Z A S T O S O W A N I E

INTEGRACJA PROBLEMÓW

ŚRODOWISKOWYCH

DO POLITYK SEKTOROWYCH

EKOLOGICZNA OCENA

PODMIOTÓW

GOSPODARCZYCH

INTEGRACJA PROBLEMÓW

ŚRODOWISKOWYCH

DO MAKROPOLITYKI

RAPORT

O STANIE

ŚRODOWISKA

Wskaźniki środowiskowe

wg schematu P – S - R

WSKAŹNIKI PRESJI

WSKAŹNIKI STANU

WSKAŹNIKI REAKCJI

pokazują główne źródła

problemów i zagrożeń
środowiskowych, np.
Wskaźniki dotyczące
tempa eksploatacji
zasobów naturalnych,
emisji zanieczyszczeń

opisują antropogenne

obciążenia środowiska z
uwzględnieniem ilości i
jakości odnawialnych i
nieodnawialnych zasobów
naturalnych

mierzą jakość

środowiska, zwłaszcza
poprzez kwantyfikację
tych elementów
środowiska, które
wywierają bezpośredni
wpływ na dobrobyt
materialny i zdrowie

generalnie odnoszą się

do jakości poszczególnych
komponentów środowiska
oraz jakości i ilości
zasobów naturalnych;
wynika stąd, że
odzwierciedlają one
ostateczne cele polityki
ekologicznej

ukazują, czy i w jakim

zakresie społeczeństwo
reaguje na zmiany w
środowisku i problemy z
tym związane

wskazują działania

indywidualne i zbiorowe,
które łagodzą skutki
antropogennych
oddziaływań na
środowisko,
przeciwdziałają
powstawaniu tych
skutków lub neutralizują
szkody już powstałe

opisują działania

nakierowane na
zachowanie walorów i
zasobów środowiska

Geneza
Systemów Zarządzania Środowiskiem



Konferencja w Rio de Janeiro - rozpoczęcie

„ery ekologicznej”



Karta Biznesu Zrównoważonego Rozwoju



EMAS (Eco Management and Audit Scheme,

czyli System Ekozarządzania i Audytu)



System Zarządzania Środowiskiem w oparciu o

BS 7750:1994



System Zarządzania Środowiskowego ISO

14001:1996



Aktualizacja EMAS



Nowe wydanie wymagań odnośnie Systemu

Zarządzania Środowiskowego: ISO 14001:2004

System Zarządzania Środowiskowego

SZŚ – to zamierzony, uporządkowany układ działań,

zapewniający realizację polityki środowiskowej organizacji.

Wg normy PN-EN-ISO 14001:2005 System Zarządzania

Środowiskowego to część ogólnego systemu zarządzania,
określający sposoby postępowania organizacji wobec
środowiska.

System obejmuje strukturę organizacyjną, planowanie,

odpowiedzialność, zasady postępowania, procedury,
politykę środowiskową, procesy i środki potrzebne do
opracowania i wdrażania programów, przeglądy

WEJŚCIE

PROCES

WYJŚCIE

SPRZĘŻENIE ZWROTNE

SYSTEM JAKO CZARNA SKRZYNKA – BLACK BOX

Przesłanki do wdrażania systemów
zarządzania środowiskiem



wzrost świadomości ekologicznej całego społeczeństwa

powodowana chęcią zachowania środowiska naturalnego w

jak najlepszym stanie dla przyszłych pokoleń



zaostrzające się przepisy prawne, dotyczące korzystania ze

środowiska (wzrost wysokości kar za nieprzestrzeganie

prawa środowiskowego oraz coraz skuteczniejsze ich

egzekwowanie)



poszukiwanie różnych możliwości dofinansowywania

działalności przedsiębiorstwa (np. tańsze kredyty na

inwestycje ekologiczne, dotacje rządowe i unijne)



zainteresowanie klientów, dostawców, udziałowców

wpływem działalności przedsiębiorstwa i ich wyrobów na

środowisko



tworzenie pozytywnego wizerunku przedsiębiorstwa w

otoczeniu



przywilej wynikający z "pozycji lidera" zobowiązuje do

promowania ochrony środowiska

Etapy budowy SZŚ

Sformułowanie polityki środowiskowej

Zidentyfikowanie problemów środowiskowych
związanych z prowadzeniem działalności

Określenie wymagań prawnych, które mają zastosowanie
do istniejących i potencjalnych zagrożeń

Wyznaczenie celów środowiskowych

Określenie priorytetów działania

Opracowanie programów wdrożeniowych

Planowanie, nadzorowanie, kontrolowanie i
koordynowanie poszczególnych działań

Stałe doskonalenie systemu i dostosowywanie go do
zmian zachodzących w otoczeniu

SYSTEMY ZARZĄDZANIA
W PRZEDSIĘBIORSTWACH



Systemy Zarządzania Jakością



ISO 9001



ISO 13485 (system zarządzania jakością dla wyrobów medycznych)



ISO /TS 16949 (system jakości dla branży motoryzacyjnej)



Systemy Zarządzania Środowiskiem



ISO 14001



EMAS



Systemy Zarządzania Bezpieczeństwem i Higiena Pracy



PN-N-18001



OHSAS



Systemy Zapewnienia Bezpieczeństwa Zdrowotnego Żywno

ści



praktyki GHP /GMP



HACCP w oparciu o Codex Alimentarius rev 4, ISO 22000, DS 3027



GMP+



Zintegrowane Systemy Zarządzania

Inne standardy
zawierające elementy proekologiczne



SQAS (Safety and Quality Assessment System), czyli

System Badania i Oceny Bezpieczeństwa i Jakości

opracowany przez Europejską Izbę Przemysłu

Chemicznego w celu stworzenie warunków

odpowiedzialnego i bezpiecznego obrotu produktami

branży chemicznej



SQMS (Supplier Quality Management System –

standard dla dostawców McDonald’s)



Standardy poszczególnych globalnych koncernów

(charakteryzujące się zazwyczaj bardziej

rygorystycznymi wymaganiami niż te przedstawione w

popularnych standardach i wymaganiach prawa

poszczególnych Krajów, w których funkcjonują zakłady

koncernów (przykładami takich koncernów są np.

Toyota, Toshiba itp. )

Wdrożenie systemu i jego certyfikacja
przedstawia przedsiębiorstwo jako
organizację, która



prowadzi działalność z uwzględnieniem swojej

Odpowiedzialności Społecznej

(CSR – Corporate Social Responsibility)



realizuje w sposób kontrolowany procesy

związane z istotnymi aspektami środowiskowymi



realizuje zadania zmierzające do osiągnięcia

określonych celów środowiskowych oraz realizacji

zadań i programów środowiskowych



zobowiązała się do:



utrzymywania zgodności z prawem środowiskowym



zapobiegania zanieczyszczeniom



dążenia do ciągłej poprawy wyników na rzecz ochrony

środowiska

Korzyści, jakie przedsiębiorstwo może
osiągnąć z wdrożenia Systemu Zarządzania
Środowiskiem



zwiększenie konkurencyjności firmy - lepszy wizerunek firmy w

oczach potencjalnych klientów i inwestorów



poprawa wizerunku Organizacji jako odpowiedzialnej społecznie

(CSR – Corporate Social Responsibility)



ułatwienie dostępu do różnego rodzaju programów mających na

celu dofinansowywanie działalności Przedsiębiorstwa



uporządkowanie stanu formalnoprawnego - zgodność lub większe

prawdopodobieństwo zgodności z wymaganiami prawnymi



łatwiejsze uzyskiwanie pozwoleń i zatwierdzeń, dzięki spełnieniu

wymagań prawa



redukcję wytwarzania zanieczyszczeń i odpadów



redukcja kosztów usuwania odpadów i kosztów energii oraz opłat

za korzystanie ze środowiska



lepsza współpraca i stosunki ze społeczeństwem, władzami oraz

jednostkami kontrolującymi



nacisk położony na zapobieganie, a nie na działania korygujące

powoduje obniżenie ryzyka środowiskowego, a przez to obniżenie

mogących wystąpić kosztów kar i odszkodowań

Wdrażanie Systemu Zarządzania
Środowiskowego (1)

Wdrożeniu Systemu Zarządzania Środowiskowego opisanego

normą ISO 14001 składa się z następujących etapów:



Przeprowadzenie auditu wstępnego (audit stanu zerowego)

Analiza działań oraz dokumentów dotyczących zarządzania

środowiskiem pod kątem spełnienia wymagań prawa dotyczących

ochrony środowiska oraz wymagań normy

ISO 14001.

Celem auditu jest zapoznanie się z sytuacją w przedsiębiorstwie,

zidentyfikowanie procesów realizowanych w firmie, ich

wzajemnych powiązań oraz określenie stopnia spełnienia

wymagań prawa ochrony środowiska.

Opracowanie raportu z auditu, który zawiera:



ocenę obecnej sytuacji w zakresie zarządzania

środowiskowego



ocenę zgodności działań z wymaganiami prawa ochrony

środowiska



wyniki przeprowadzonej analizy SWOT w odniesieniu do

działalności firmy w aspekcie ochrony środowiska (słabe i

mocne strony oraz szanse i zagrożenia).

Wdrażanie Systemu Zarządzania
Środowiskowego (2)



Szkolenie Najwyższego Kierownictwa i Kadry Przedsiębiorstwa

z zakresu wymagań normy ISO 14001 oraz metodyki budowy i

wdrażania Systemu Zarządzania Środowiskowego w Firmie.



Wprowadzenie zmian organizacyjnych niezbędnych dla

efektywnego funkcjonowania Systemu Zarządzania

Środowiskowego. Przeanalizowanie uregulowań w zakresie

podziału odpowiedzialności. Wprowadzenie niezbędnych zmian

w schemacie organizacyjnym. Modyfikacje zakresów

obowiązków, ustalenie nowych funkcji /stanowisk dla

wymaganych działań określonych w normie ISO 14001.



Opracowanie i ustanowienie Polityki Środowiskowej (zwanej

również Polityką Ekologiczną).

Analiza strategii działania firmy zarówno na zewnątrz firmy

(klienci, dostawcy i kooperanci, inne zainteresowane strony,

środowisko naturalne), jak i w stosunku do wewnętrznych

potrzeb firmy (uwzględnienie relacji z pracownikami, zasady

podejmowania nowych zadań /celów, potrzeba ciągłego

doskonalenia i pracy zespołowej itp.).

Wdrażanie Systemu Zarządzania
Środowiskowego (3)



Identyfikacja aspektów środowiskowych wraz z określeniem ich

znaczenia

Określenie aspektów środowiskowych czyli elementów działalności firmy, jej wyrobów

lub usług, które mogą wzajemnie oddziaływać ze środowiskiem (wywierać wpływ na

środowisko)

Określenie wagi każdego ze zidentyfikowanych aspektów - czyli przeprowadzenie ich

oceny za pomocą sprawdzonych metod i tym samym zidentyfikowanie znaczących

aspektów środowiskowych



Ustalenie celów i zadań środowiskowych dla znaczących aspektów

środowiskowych oraz zdefiniowanie zadań i programów ich realizacji



Opracowanie, analiza i weryfikacja projektów dokumentów

systemowych (procedur, instrukcji, formularzy) oraz ich wdrażanie –

konsultacje. Opisanie sposobów postępowania. Weryfikacja

powiązań zawartych w poszczególnych dokumentach.

Prace realizowane w ramach niniejszego etapu obejmują:

opracowanie i wdrożenie niezbędnych procedur sterowania operacyjnego

określenie metod pomiarów i monitorowania wpływów na środowisko oraz efektów

działalności środowiskowej, stosowanych środków sterowania operacyjnego, a także

zgodności z celami i zadaniami środowiskowymi oraz nadzorowanie ich realizacji

identyfikację potencjalnych awarii środowiskowych oraz metod przeciwdziałania im i

procedur postępowania na wypadek wystąpienia incydentu ekologicznego

realizację ćwiczeń i /lub symulacji z zakresu postępowania na wypadek wystąpienia

awarii środowiskowej

Wdrażanie Systemu Zarządzania
Środowiskowego (4)



Szkolenie pracowników z zakresu wymagań normy ISO 14001, ich wpływu na

środowisko w tym zagrożeń środowiskowych oraz sposobów

przeciwdziałania im - główny cel: podnoszenie świadomości ekologicznej

wśród pracowników



Przeprowadzenie auditu wewnętrznego całego systemu zarządzania

środowiskowego wdrożonego w przedsiębiorstwie, przeprowadzenie auditu

wewnętrznego dla poszczególnych procesów i działań występujących w

firmie, wskazanie obszarów niezgodnych oraz nie w pełni efektywnych w

stosunku do uregulowań (przepisy prawa, procedury, instrukcje...).



Wprowadzenie po przeprowadzonym audicie systemu zarządzania

odpowiednich działań korygujących i zapobiegawczych, przeanalizowanie

przyczyn zidentyfikowanych problemów, zaplanowanie działań oraz

nadzorowanie ich realizacji wraz z oceną skuteczności (w przypadku

zakończenia działań).



Przeprowadzenie przeglądu Systemu Zarządzania Środowiskowego

Ocena dotychczasowej skuteczności poszczególnych obszarów działania

firmy (realizacja przyjętej strategii firmy, Polityki Środowiskowej, celów,

programów i zadań środowiskowych), analiza wyników auditów

wewnętrznych i działań korygujących i zapobiegawczych, analiza

niezgodności i możliwości doskonalenia, ocena zaangażowania pracowników,

analiza przydatności infrastruktury, ocena skuteczności komunikacji

wewnętrznej i wymiany informacji.



Audit certyfikujący.

System
Zarządzania Środowiskowego

Wdrażanie SZŚ

http://www.emas.mos.gov.pl/elearning/el0157.jsp

Moduł szkoleniowy dla organizacji stworzono w ramach Projektu Phare

2004 "Wdrożenie EMAS w Polsce".

Zawarte w nim informacje przedstawiają stan prawny aktualny na dzień 31

grudnia 2005 r.



Lekcja 1 - Rozporządzenie EMAS



Lekcja 2 - System EMAS w Polsce



Lekcja 3 - Koncepcja systemu zarządzania środowiskowego



Lekcja 4 - Organizacje mogące ubiegać się o rejestrację w systemie

EMAS



Lekcja 5 - Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z

rozporządzeniem EMAS



Lekcja 6 - Weryfikacja



Lekcja 7 - Rejestracja, zawieszenie i wykreślenie z rejestru



Lekcja 8 - Stosowanie logo EMAS



Lekcja 9 - Zbieranie danych do deklaracji środowiskowej



Lekcja 10 - Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce

Przesłanki do rozwoju koncepcji
świadczeń ekosystemów



Ograniczona skuteczność tradycyjnego podejścia

do ochrony przyrody opartego na rygorach

prawnych i standardach etycznych



Zachowania współczesnego człowieka wobec

przyrody najsilniej kształtowane są przez

przesłanki ekonomiczne (ekonomiczny wymiar

procesów przyrodniczych i ich skutków)



Koncepcja metodologiczna wartościowania

świadczeń ekosystemów - przedstawienie

metabolizmu układów przyrodniczych w postaci

materialnych i niematerialnych pożytków dla

człowieka, mających postać usług i dóbr

Klasyfikacja świadczeń
ekosystemów

wg Raportu Millenium Ecosystem Assesment



podstawowe – warunkujące życie na Ziemi np.

zdolność do fotosyntezy, produkcja pierwotna,

obiegi w przyrodzie ważnych dla życia

pierwiastków i substancji, np. węgla, tlenu, wody



zaopatrujące – np. pożywienie, woda, drewno,

włókno, biopaliwa



regulacyjne – np. pochłanianie zanieczyszczeń,

kształtowanie klimatu, łagodzenie fali

powodziowej, wezbraniowej, wpływ na erozję

gleb, zapylenie roślin



kulturowe – np. estetyczne, rekreacyjne, religijne

Wycena świadczeń ekosystemów
stymulowanych gospodarką
ściekową na terenach wiejskich
Polski w 2008 r.

Rodzaj świadczeń

Wskaźnik

Wartość

jednostkowa

Wartość

świadczeń

(zł/rok)

Zagospodarowanie
osadów ściekowych

Potencjalna ilość kompostu
wytwarzanego z osadów (t/rok)

166 zł/t

1 685 000

Uniknięte koszty
uzdatniania wody

Zużycie wody na cele
eksploatacji sieci wodociągowej
(m

/rok)

1,6 zł/m

37 692 000

Żywotność urządzeń
stykających się z wodą

Wartość majątku trwałego
stykającego się z wodą (zł)

1% wartości

majątku/rok

5 407 000

Pożytki rekreacyjne

Powierzchnia zbiorników
wodnych (ha)

12 370

zł/ha/rok

207 284 000

Źródło: Stępniewska 2010

Diagnozowanie

oddziaływań człowieka na

środowisko



Środowisko przyrodnicze, w którym żyje człowiek, jest jego

naturalnym miejscem na Ziemi.



Człowiek jako żywy organizm jest częścią przyrody. Jego życie

zależy od warunków panujących w środowisku przyrodniczym.

Człowiek wywiera równocześnie na niego znaczny wpływ.



Przyroda dostarcza człowiekowi miejsca do jego bytowania, miejsca

do odpoczynku, pokarmu i pożywienia, wielu surowców

naturalnych, z których może korzystać, jak również wielu zasobów

przyrody, dzięki którym może istnieć.



Człowiek w miejscach najbardziej zasobnych zakłada swoje osady,

miasta, ponieważ potrafi wykorzystać różnorodność krajobrazu i

dostosować ja do swoich potrzeb. Nauczył się z tego korzystać, lecz

nie zawsze w sposób racjonalny i zgodny z naturą istnienia.



Dzisiaj człowiek wpływa na środowisko na wiele sposobów.

Przeobraża je wedle własnych wyobrażeń często niszcząc to, co w

nim unikatowe, niepowtarzalne. Buduje osiedla i fabryki,

wydobywa kopaliny, poszukuje złóż ropy i gazu.

PROGNOZA,
PROGNOZOWANIE



prognoza to przewidywanie kierunków

przyszłego rozwoju środowiska przy

wykorzystaniu empirycznych badań

całego systemu wymiany energii i materii

– Bartkowski (1970)



praktyczny aspekt prognozowania –

Leszczycki (1974)



wymogi wobec prognozowania jako

narzędzia do przewidywanych przyszłych

stanów elementów środowiska – podstawy

teoretyczne – Chojnicki (1977)

TREŚCI PROGNOSTYCZNE
W DOKUMENTACH EKSPERCKICH
WYMAGANYCH PRAWEM

wg Dyrektywy PE i RE 2001/42/WE

1.Dokumenty w zakresie planowania

przestrzennego i rozwoju regionalnego

2.Opracowywane przez organy administracji

projekty polityk, strategii, planów lub

programów w dziedzinie przemysłu, energetyki,

transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej,

gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa,

rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania

terenu

3. Projekty innych dokumentów programowych,

jeżeli realizacja ich postanowień może znacząco

oddziaływać na obszary Natura 2000

„ZAWARTOŚĆ” PROGNOZY



Diagnoza tzw. „stanu wyjściowego” – analiza i

ocena istniejącego stanu środowiska na

obszarach przewidywanym, znaczącym

oddziaływaniem oraz potencjalnych zmian



Diagnoza istniejących problemów ochrony

środowiska, istotnych z punktu widzenia

projektowanego dokumentu, w szczególności

dotyczących obszarów chronionych



RDZEŃ PROGNOZY – określenie, analiza i ocena

przewidywanego, znaczącego oddziaływania a

środowisko oraz zabytki (w tym

oddziaływania bezpośredniego, pośredniego,

wtórnego, skumulowanego, krótkoterminowego,

średnioterminowego, długoterminowego, stałego,

chwilowego)

Zakres treści „Raportu…”

Opis elementów przyrodniczych środowiska objętych

zakresem przewidywanego oddziaływania

planowanego przedsięwzięcia

Określenie przewidywanego oddziaływania na

środowisko analizowanych wariantów realizacji

przedsięwzięcia, ze szczególnym uwzględnieniem

wariantu wybranego

Przedstawienie przewidywanych działań mających

na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację

przyrodniczą negatywnych oddziaływań na

środowisko

Treści techniczne – opis planowanego

przedsięwzięcia, sposób wykorzystania terenu

w fazie realizacji i eksploatacji, określenie

przewidywanych wielkości emisji wynikających

z przedsięwzięcia

Document Outline