Rekultywacja terenów
przemysłowych
Marcin Chodak
Rekultywacja terenów
przemysłowych
Marcin Chodak
Wprowadzenie do problematyki
rekultywacji
• Definicja rekultywacji
• Przyczyny rekultywacji
• Akta prawne dotyczące rekultywacji
• Rekultywacja i zagospodarowanie
• Obszar działalności rekultywacyjnej
• Główne postulaty rekultywacyjne
Pojęcie rekultywacja dotyczy
trzech elementów środowiska:
• Niekorzystnie przekształconego
naturalnego ukształtowania terenu
• Gleby
• Gruntów
Rekultywacja
niekorzystnie
przekształconego
naturalnego
ukształtowania terenu polega na
jego
przywróceniu
do
stanu
poprzedniego.
(Ustawa
z
27
kwietnia 2001, Prawo ochrony
środowiska Dz U nr 62, poz. 627, z
późniejszymi zmianami)
Rekultywacja
zanieczyszczonej
gleby
lub
ziemi
polega
na
przywróceniu ich właściwości do
stanu wymaganego standardami
jakości. Standardy te określają
zawartości niektórych substancji
w glebie lub ziemi, poniżej których
żadna z funkcji pełnionych przez
powierzchnię
ziemi
nie
jest
naruszona. (Ustawa z 27 kwietnia
2001, Prawo ochrony środowiska
Dz U nr 62, poz. 627, z
późniejszymi zmianami)
Rekultywacja gruntów to nadanie
lub
przywrócenie
gruntom
zdegradowanym
albo
zdewastowanym
wartości
użytkowych lub przyrodniczych
przez właściwe ukształtowanie
rzeźby
terenu,
poprawienie
właściwości
fizycznych
i
chemicznych,
uregulowanie
stosunków wodnych, odtworzenie
gleb, umocnienie skarp oraz
odbudowanie
lub
zbudowanie
niezbędnych
dróg
.
(Ustawa z 3 lutego 1995r o ochronie
gruntów rolnych i leśnych Dz U 16, poz
78,z późniejszymi zmianami)
Definicja prof. Bendera:
Rekultywacja jest zespołem czynności
inżynierskich i agrotechnicznych oraz
procesów
biogeochemicznych,
kształtujących
nową
i
jednocześnie
pożądaną
strukturę
biocenotyczną
industrioziemnej gleby.
Jest to zorganizowane współdziałanie
czynników abiotycznych i biotycznych
umożliwiających w możliwie krótkim czasie
i
przy
zaangażowaniu
możliwie
najmniejszych środków, wytworzenie z
gruntu-skały produktywnej gleby.
Przyczyny rekultywacji
Ubytek powierzchni użytków rolnych w Polsce w
wybranych latach z okresu 1946 –2001 w układzie
rocznym i dobowym.
Rok
Powierzchnia
użytków rolnych
w tys. ha
Ubytek
roczny
w tys. ha
Ubytek
dobowy
w ha
Ilość użytków rolnych
przypadających na jednego
mieszkańca w ha
1946
1966
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1990
1995
1999
2000
2001
23 930
19 622
19 543
19 507
19 371
19 325
19 257
19 208
19 151
19 111
19 059
18 990
18 946
18 910
18 891
18 879
18 876
18 844
18 720
18 664
18 569
18 536
18 504
14,9
13,5
350,4
136,7
45,2
68,9
48,3
57,7
36,9
52,3
68,5
43,7
36,9
19,0
12,0
3,0
32,0
124,0
56,4
95,2
33,5
32,4
40
37
97
374
124
189
132
158
108
142
187
119
101
52
33
8
88
339
153
261
92
89
0,850
0,617
0,597
0,592
0,583
0,577
0,570
0,561
0,555
0,547
0,542
0,536
0,531
0,523
0,519
0,514
0,509
0,505
0,490
0,482
0,480
0,480
0,478
Przyczyny rekultywacji
Przepisy prawne dotyczące
rekultywacji
•
Pierwszy
akt
prawny
zobowiązujący
do
planowanego prowadzenia rekultywacji to uchwała
Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów z 2 lipca
1961 roku w sprawie rekultywacji terenów
przeznaczonych
pod
eksploatację
piasku
podsadzkowego w latach 1961 – 1970.
•
Uchwała nr 301 Rady Ministrów z 6 września 1966
w sprawie rekultywacji i zagospodarowania
gruntów przekształconych w wyniku poszukiwania i
eksploatacji kopalin która zobowiązywała górnictwo
do rekultywacji terenów w miarę postępującego
wydobycia kopalin.
Przepisy prawne dotyczące
rekultywacji
• Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych
z 26 października 1971 roku (obecnie
nieaktualna i zastąpiona ustawą z roku 1995)
Rozporządzenie
Rady
ministrów
z
20
października
1972
roku
–
określono
podstawowe pojęcia dotyczące rekultywacji i
jej zakresu, wprowadzono podział na fazy
rekultywacji (przygotowawczą, podstawową
oraz szczegółową)
Aktualne przepisy prawne
dotyczące rekultywacji
• Ustawa o ochronie gruntów rolnych i
leśnych z 3 lutego 1995 (Dz. U. Nr 16, poz
78) – obowiązująca aktualnie.
Ustawa reguluje warunki i zasady wyłączania
gruntów z produkcji rolnej i leśnej oraz
zapobiegania degradacji gruntów, rekultywacji
i zagospodarowania gruntów.
Ochrona gruntów rolnych polega na:
- ograniczaniu przeznaczania ich na cele
nierolnicze
- zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji
gruntów
rolnych
powstającym
wskutek
działalności nierolniczej i ruchów masowych ziemi
- rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele
rolnicze
-zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako
naturalnych zbiorników wodnych
Ochrona gruntów leśnych polega na:
- ograniczaniu przeznaczania ich na cele nieleśne
- zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji
gruntów
rolnych
powstającym
wskutek
działalności nieleśnej i ruchów masowych ziemi
- przywracaniu wartości użytkowej gruntom, które
utraciły charakter gruntów leśnych wskutek
działalności nieleśnej
- poprawianiu ich wartości użytkowej oraz
zapobieganiu obniżania ich produkcyjności
Ograniczanie przeznaczania
gruntów na cele nierolnicze i
nieleśne
Art. 6. 1. Na cele nierolnicze i nieleśne można
przeznaczać przede wszystkim grunty oznaczone
w ewidencji gruntów jako nieużytki, a w razie ich
braku - inne grunty o najniższej przydatności
produkcyjnej.
Art. 7.2. Przeznaczenie
na
cele
nierolnicze
gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas
I-III, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do
takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha -
wymaga uzyskania zgody ministra właściwego
do spraw rozwoju wsi.
Ograniczanie przeznaczania
gruntów na cele nierolnicze i
nieleśne
Art. 7.3. Przeznaczenie na cele nieleśne
gruntów leśnych stanowiących własność
Skarbu Państwa wymaga zgody ministra
właściwego do spraw środowiska
Dla pozostałych gruntów leśnych wymagane
jest uzyskanie zgody wojewody wyrażanej
po uzyskaniu opinii izby rolniczej.
Wyłączanie gruntów z
produkcji rolniczej lub leśnej
Osoba która uzyskała zezwolenie na
wyłączenie
gruntów
z
produkcji
zobowiązana jest uiścić należność i
opłaty roczne. W przypadku wyłączenia
gruntów leśnych dodatkowo należy
uiścić jednorazowe odszkodowanie za
przedwczesny wyrąb drzewostanu.
Wyłączanie gruntów z
produkcji rolniczej lub leśnej
Wysokość jednorazowego odszkodowania za
przedwczesny wyrąb drzewostanu stanowi
różnicę pomiędzy spodziewaną wartością
drzewostanu w wieku rębnym, określoną w
planie urządzania lasu a wartością w chwili
jego wyrębu.
W drzewostanach młodszych, w których nie
można
pozyskać
sortymentów
drewna
odszkodowanie to stanowi wartość kosztów
poniesionych na założenie i pielęgnację
drzewostanów.
Wyłączanie gruntów z
produkcji rolniczej lub leśnej
Należność za wyłączenie 1 ha gruntów
rolnych ustala się w oparciu o klasę
bonitacyjną gruntu i wyraża w tonach
ziarna żyta. Cenę tony ziarna żyta ustala się
w wysokości stosowanej do wymierzania
podatku rolnego, ogłaszanej przez GUS.
Np. Za wyłączenie 1 ha gleby I klasy
bonitacyjnej
należność
wynosi
równowartość 750 ton żyta a za gleby klasy
IIIb 450 równowartość ton żyta.
Wyłączanie gruntów z
produkcji rolniczej lub leśnej
Należność za wyłączenie 1 ha gruntu
leśnego bez drzewostanu ustala się w
oparciu o typ siedliskowy lasu i wyraża
w m
3
drewna. Cenę drewna ustala się w
wysokości ogłaszanej przez GUS.
Np. Wyłączenie 1 ha lasu świeżego,
wilgotnego lub łęgowego to koszt równy
cenie 2000 m
3
drewna, a wyłączenie 1
ha boru suchego lub bagiennego to
koszt równy cenie 250 m
3
drewna.
Wyłączanie gruntów z
produkcji rolniczej lub leśnej
Należność jest oplata jednorazową.
Opłata
roczna
to
10%
wysokości
należności. Jest płacona przez 10 lat w
przypadku
trwałego
wyłączenia
gruntów. W przypadku wyłączenia
nietrwałego – płacona jest przez okres
wyłączenia nie dłużej jednak niż przez
lat 20.
Rozdział 5 tej ustawy to: Rekultywacja i
zagospodarowanie gruntów.
Ustawa
zobowiązuje
sprawcę
powstania
nieużytku do jego rekultywacji na własny
koszt.
Art. 20. 1. Osoba
powodująca
utratę
albo
ograniczenie wartości użytkowej gruntów jest
obowiązana do ich rekultywacji na własny
koszt.
Wprowadza
obowiązek
planowania,
projektowania
i
realizacji
zadań
rekultywacyjnych
na
wszystkich
etapach działalności przemysłowej.
Art. 20. 3. Rekultywację i zagospodarowanie
gruntów planuje się, projektuje i realizuje na
wszystkich etapach działalności przemysłowej.
Rekultywację gruntów prowadzi się w
miarę jak tereny zajęte pod działalność
przemysłową stają się zbędne i należy ją
zakończyć w ciągu 5 lat
Art.. 20. 4. Rekultywację gruntów prowadzi się w
miarę jak grunty te stają się zbędne
całkowicie, częściowo lub na określony czas do
prowadzenia działalności przemysłowej oraz
kończy się w terminie do 5 lat od zaprzestania
tej działalności.
Istnieje możliwość prowadzenia wyprzedzającej
działalności rekultywacyjnej.
Według tej ustawy:
Decyzje
w
sprawie
rekultywacji
i
zagospodarowania określają:
1)
Stopień ograniczenia lub utraty wartości
użytkowej gruntów
2)
Osobę zobowiązana do rekultywacji
3)
Kierunek
i
termin
wykonania
rekultywacji
4)
Uznanie rekultywacji za zakończoną
W wyżej wymienionych sprawach decyzje
podejmuje starosta, po zasięgnięciu opinii:
-
Dyrektora właściwego terenowo okręgu
urzędu górniczego – w odniesieniu do
działalności górniczej,
-
Dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów
Państwowych
lub
dyrektora
parku
narodowego – w odniesieniu do gruntów o
projektowanym
leśnym
kierunku
rekultywacji
-
Wójta (burmistrza, prezydenta miasta)
Inne akta prawne odnoszące się do
rekultywacji
Ustawa Prawo ochrony środowiska z 27
kwietnia 2001. (Dz U nr 62,poz. 627, z
późniejszymi zmianami)
Prawo ochrony środowiska odnosi się
głównie do terenów skażonych oraz do
terenów o zmienionym ukształtowaniu
powierzchni.
Art. 103.
Rekultywacja w związku z niekorzystnym
przekształceniem naturalnego ukształtowania
terenu polega na jego przywróceniu do stanu
poprzedniego.
Rekultywacja zanieczyszczonej gleby lub ziemi
polega na ich przywróceniu do stanu
wymaganego standardami jakości.
Prawo ochrony środowiska nakłada
obowiązek rekultywacji na właściciela
zanieczyszczonej gleby lub
niekorzystnego przekształcenia terenu.
Art. 102.
Władający powierzchnią ziemi, na której występuje
zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo niekorzystne
przekształcenie naturalnego ukształtowania terenu,
jest obowiązany, z zastrzeżeniem ust. 2-5, do
przeprowadzenia ich rekultywacji.
.Jeżeli władający powierzchnią ziemi wykaże, iż
zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo niekorzystne
przekształcenie naturalnego ukształtowania terenu,
dokonane po dniu objęcia przez niego władania,
spowodował inny wskazany podmiot, to obowiązek
rekultywacji spoczywa na tym podmiocie.
Jeżeli zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo niekorzystne
przekształcenie terenu odbyło się za zgodą lub wiedzą
władającego powierzchnią ziemi, jest on obowiązany
do ich rekultywacji solidarnie ze sprawcą.
Rozporządzenie Ministra środowiska w sprawie
standardów jakości ziemi (Dz. U. 165, poz.
1359)
Rozporządzenie to określa wartość dopuszczalną w
glebie lub ziemi dla:
12 metali
Cyjanków wolnych i związków kompleksowych
Benzyny
Olejów mineralnych
6 węglowodorów aromatycznych
10
wielopierścieniowych
węglowodorów
aromatycznych
7 węglowodorów chlorowanych
Rozporządzenie stanowi
instrument
prawny mogący zmusić właściciela
gruntów do przeprowadzenia
rekultywacji zanieczyszczonych gruntów
w oparciu o jasne kryteria ilościowe.
Wady rozporządzenia:
• nie określono metodyki pobrania prób
gleb i gruntów. Sposób pobrania prób
ma istotny wpływ na zawartość
badanych pierwiastków i związków.
• w przypadku metali nie jest określone
czy oznaczamy ilość całkowitą
pierwiastka czy ługowaną.
• nie określono technik referencyjnych,
co może powodować błędy
laboratoryjne
• nie podano, kto określi lokalne
naturalne tło geochemiczne dla
poszczególnych pierwiastków i
związków chemicznych.
• nie zawsze stwierdzenie przekroczenia
dopuszczalnych wartości, na obszarach
aktualnie użytkowanych przemysłowo,
powinno skutkować podjęciem prac
rekultywacyjnych.
Naprawa terenów przekształconych
przebiega w dwóch etapach:
1 - Etap rekultywacji
Etap ten dzieli się na trzy fazy:
Rekultywacja przygotowawcza (faza
przygotowawcza rekultywacji) – jest to pierwsza
faza rekultywacji obejmująca:
• Rozpoznanie czynników warunkujących
prawidłowość wykonania rekultywacji,
• Ustalenie kierunku rekultywacji i
zagospodarowania,
• Wprowadzenie postulatów rekultywacyjnych do
dokumentacji projektowej zakładu górniczego.
Naprawa terenów przekształconych
przebiega w dwóch etapach:
Rekultywacja podstawowa (rekultywacja techniczna) – jest to
druga faza rekultywacji obejmująca:
•Kształtowanie rzeźby rekultywowanego terenu
•Regulację stosunków wodnych (w tym budowę niezbędnych
obiektów i urządzeń hydrotechnicznych)
•Rekonstrukcje lub budowę dróg dojazdowych,
•Rozścielenie warstwy gleby urodzajnej (jeśli jest to
wymagane)
Naprawa terenów przekształconych
przebiega w dwóch etapach:
Rekultywacja biologiczna (rekultywacja szczegółowa) – jest to
trzecia faza rekultywacji obejmująca:
•Ulepszenie fizyko-chemicznych i biologicznych właściwości
gruntów i wód
•Obudowę techniczno-biologiczna skarp,
•Wprowadzenie roślinności odtwarzającej warunki biologiczne i
zabezpieczającej przed erozją powierzchniową
Naprawa terenów przekształconych
przebiega w dwóch etapach:
Etap zagospodarowania:
-Zagospodarowanie przedplonowe: dalsze uprawy, zabiegi i
rotacja roślinności.
-Zagospodarowanie docelowe: ukształtowanie ostatecznych
warunków gwarantujących możliwość pełnienia zakładanych celów
Określenie zakresu
rekultywacji
Zakres rekultywacji ustala się na podstawie
inwentaryzacji środowiska przyrodniczego
obejmującej:
- Warunki klimatyczne
- Ukształtowanie terenu
- Warunki hydrograficzne
- Warunki geologiczne i hydrogeologiczne
- Strukturę użytkowania gruntów i stosunki
własnościowe
- Gleboznawczą charakterystykę gruntów
- Opis świata roślinnego i zwierzęcego
Ustalenie kierunku rekultywacji i
zagospodarowania gruntów
Ustalenie
kierunku
rekultywacji
i
zagospodarowania gruntów odbywa się w
fazie
przygotowawczej
rekultywacji
na
wniosek osoby prawnej, która wskutek
działalności przemysłowej przekształciła lub
przekształci te grunty i jest zobowiązana do
ich rekultywacji
Ustalenie takie może nastąpić również gdy
zainteresowana strona nie wystąpi z
odpowiednim wnioskiem.
Kierunek rekultywacji i zagospodarowania
ustala właściwy terytorialnie organ
administracji terenowej na podstawie
dokumentacji projektowej.
Dokumentacja projektowa
rekultywacji
Dokumentację projektową rekultywacji
przygotowuje się dla powierzchni wyrobisk,
zwałowisk i terenów pomocniczych zbędnych
w dalszej działalności zakładu.
Dokumentację taką przygotowuje się na
wszystkich etapach działalności górniczej.
Obszar działalności rekultywacyjnej:
• Nieużytki poprzemysłowe
• Gleby zdegradowane
Zadania działalności rekultywacyjnej:
• Zmniejszyć
uciążliwość
nieużytku
dla
otoczenia.
• Stworzyć nowy jakościowo obiekt pozwalający
na prowadzenie opłacalnej lub społecznie
użytecznej działalności określonej w decyzjach
administracyjnych
Zasady postępowania w trakcie prowadzenia
działalności rekultywacyjnej.
1.Poznanie
głównych
prawideł
technologii
przemysłowej, w wyniku której powstał lub
powstanie obiekt podlegający rekultywacji.
2.Opanowanie
podstawowych
wiadomości
z
dyscyplin naukowych tworzących baze dla
działalności rekultywacyjnej.
3.Uwzględnienie specyfiki rekultywowanego obiektu
spowodowanej
lokalnymi
warunkami
przyrodniczymi, geologicznymi i technologicznymi.
4.Uwzględnienie gorszych właściwości utworów
rekultywowanych
w
porównaniu
do
gleb
naturalnych.
5.Kontynuacja
zabiegów
prowadzących
do
przyspieszenia korzystnych właściwości utworów
zrekultywowanych w etapie zagospodarowania.