Rekultywacja terenów

przemysłowych

Marcin Chodak

Wprowadzenie do problematyki

rekultywacji

• Definicja rekultywacji
• Przyczyny rekultywacji
• Akta prawne dotyczące rekultywacji
• Rekultywacja i zagospodarowanie
• Obszar działalności rekultywacyjnej
• Główne postulaty rekultywacyjne

Pojęcie rekultywacja dotyczy

trzech elementów środowiska:

• Niekorzystnie przekształconego

naturalnego ukształtowania terenu

• Gleby
• Gruntów

Rekultywacja

niekorzystnie

przekształconego

naturalnego

ukształtowania terenu polega na
jego

przywróceniu

do

stanu

poprzedniego.

(Ustawa

z

27

kwietnia 2001, Prawo ochrony
środowiska Dz U nr 62, poz. 627, z
późniejszymi zmianami)

Rekultywacja

zanieczyszczonej

gleby

lub

ziemi

polega

na

przywróceniu ich właściwości do
stanu wymaganego standardami
jakości. Standardy te określają
zawartości niektórych substancji
w glebie lub ziemi, poniżej których
żadna z funkcji pełnionych przez
powierzchnię

ziemi

nie

jest

naruszona. (Ustawa z 27 kwietnia
2001, Prawo ochrony środowiska
Dz U nr 62, poz. 627, z
późniejszymi zmianami)

Rekultywacja gruntów to nadanie

lub

przywrócenie

gruntom

zdegradowanym

albo

zdewastowanym

wartości

użytkowych lub przyrodniczych

przez właściwe ukształtowanie

rzeźby

terenu,

poprawienie

właściwości

fizycznych

i

chemicznych,

uregulowanie

stosunków wodnych, odtworzenie

gleb, umocnienie skarp oraz

odbudowanie

lub

zbudowanie

niezbędnych

dróg

.

(Ustawa z 3 lutego 1995r o ochronie

gruntów rolnych i leśnych Dz U 16, poz

78,z późniejszymi zmianami)

Definicja prof. Bendera:

Rekultywacja jest zespołem czynności
inżynierskich i agrotechnicznych oraz
procesów

biogeochemicznych,

kształtujących

nową

i

jednocześnie

pożądaną

strukturę

biocenotyczną

industrioziemnej gleby.

Jest to zorganizowane współdziałanie
czynników abiotycznych i biotycznych
umożliwiających w możliwie krótkim czasie
i

przy

zaangażowaniu

możliwie

najmniejszych środków, wytworzenie z
gruntu-skały produktywnej gleby.

Przyczyny rekultywacji

Ubytek powierzchni użytków rolnych w Polsce w
wybranych latach z okresu 1946 –2001 w układzie
rocznym i dobowym.

Rok

Powierzchnia

użytków rolnych

w tys. ha

Ubytek

roczny

w tys. ha

Ubytek

dobowy

w ha

Ilość użytków rolnych

przypadających na jednego

mieszkańca w ha

1946

1966

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1990

1995

1999

2000

2001

23 930

19 622

19 543

19 507

19 371

19 325

19 257

19 208

19 151

19 111

19 059

18 990

18 946

18 910

18 891

18 879

18 876

18 844

18 720

18 664

18 569

18 536

18 504

14,9

13,5

350,4

136,7

45,2

68,9

48,3

57,7

36,9

52,3

68,5

43,7

36,9

19,0

12,0

3,0

32,0

124,0

56,4

95,2

33,5

32,4

40

37

97

374

124

189

132

158

108

142

187

119

101

52

33

8

88

339

153

261

92

89

0,850

0,617

0,597

0,592

0,583

0,577

0,570

0,561

0,555

0,547

0,542

0,536

0,531

0,523

0,519

0,514

0,509

0,505

0,490

0,482

0,480

0,480

0,478

Przyczyny rekultywacji

Przepisy prawne dotyczące

rekultywacji

•

Pierwszy

akt

prawny

zobowiązujący

do

planowanego prowadzenia rekultywacji to uchwała
Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów z 2 lipca
1961 roku w sprawie rekultywacji terenów
przeznaczonych

pod

eksploatację

piasku

podsadzkowego w latach 1961 – 1970.

•

Uchwała nr 301 Rady Ministrów z 6 września 1966
w sprawie rekultywacji i zagospodarowania
gruntów przekształconych w wyniku poszukiwania i
eksploatacji kopalin która zobowiązywała górnictwo
do rekultywacji terenów w miarę postępującego
wydobycia kopalin.

Przepisy prawne dotyczące

rekultywacji

• Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych

z 26 października 1971 roku (obecnie
nieaktualna i zastąpiona ustawą z roku 1995)

Rozporządzenie

Rady

ministrów

z

20

października

1972

roku

–

określono

podstawowe pojęcia dotyczące rekultywacji i
jej zakresu, wprowadzono podział na fazy
rekultywacji (przygotowawczą, podstawową
oraz szczegółową)

Aktualne przepisy prawne

dotyczące rekultywacji

• Ustawa o ochronie gruntów rolnych i

leśnych z 3 lutego 1995 (Dz. U. Nr 16, poz
78) – obowiązująca aktualnie.

Ustawa reguluje warunki i zasady wyłączania

gruntów z produkcji rolnej i leśnej oraz
zapobiegania degradacji gruntów, rekultywacji
i zagospodarowania gruntów.

Ochrona gruntów rolnych polega na:

- ograniczaniu przeznaczania ich na cele
nierolnicze

- zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji
gruntów

rolnych

powstającym

wskutek

działalności nierolniczej i ruchów masowych ziemi

- rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele
rolnicze

-zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako
naturalnych zbiorników wodnych

Ochrona gruntów leśnych polega na:

- ograniczaniu przeznaczania ich na cele nieleśne
- zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji
gruntów

rolnych

powstającym

wskutek

działalności nieleśnej i ruchów masowych ziemi

- przywracaniu wartości użytkowej gruntom, które
utraciły charakter gruntów leśnych wskutek
działalności nieleśnej

- poprawianiu ich wartości użytkowej oraz
zapobieganiu obniżania ich produkcyjności

Ograniczanie przeznaczania

gruntów na cele nierolnicze i

nieleśne

Art. 6. 1. Na cele nierolnicze i nieleśne można

przeznaczać przede wszystkim grunty oznaczone
w ewidencji gruntów jako nieużytki, a w razie ich
braku - inne grunty o najniższej przydatności
produkcyjnej.

Art. 7.2. Przeznaczenie

na

cele

nierolnicze

gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas
I-III, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do
takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha -
wymaga uzyskania zgody ministra właściwego
do spraw rozwoju wsi.

Ograniczanie przeznaczania

gruntów na cele nierolnicze i

nieleśne

Art. 7.3. Przeznaczenie na cele nieleśne

gruntów leśnych stanowiących własność
Skarbu Państwa wymaga zgody ministra
właściwego do spraw środowiska

Dla pozostałych gruntów leśnych wymagane

jest uzyskanie zgody wojewody wyrażanej
po uzyskaniu opinii izby rolniczej.

Wyłączanie gruntów z

produkcji rolniczej lub leśnej

Osoba która uzyskała zezwolenie na

wyłączenie

gruntów

z

produkcji

zobowiązana jest uiścić należność i
opłaty roczne. W przypadku wyłączenia
gruntów leśnych dodatkowo należy
uiścić jednorazowe odszkodowanie za
przedwczesny wyrąb drzewostanu.

Wyłączanie gruntów z

produkcji rolniczej lub leśnej

Wysokość jednorazowego odszkodowania za

przedwczesny wyrąb drzewostanu stanowi

różnicę pomiędzy spodziewaną wartością

drzewostanu w wieku rębnym, określoną w

planie urządzania lasu a wartością w chwili

jego wyrębu.

W drzewostanach młodszych, w których nie

można

pozyskać

sortymentów

drewna

odszkodowanie to stanowi wartość kosztów

poniesionych na założenie i pielęgnację

drzewostanów.

Wyłączanie gruntów z

produkcji rolniczej lub leśnej

Należność za wyłączenie 1 ha gruntów

rolnych ustala się w oparciu o klasę
bonitacyjną gruntu i wyraża w tonach
ziarna żyta. Cenę tony ziarna żyta ustala się
w wysokości stosowanej do wymierzania
podatku rolnego, ogłaszanej przez GUS.

Np. Za wyłączenie 1 ha gleby I klasy

bonitacyjnej

należność

wynosi

równowartość 750 ton żyta a za gleby klasy
IIIb 450 równowartość ton żyta.

Wyłączanie gruntów z

produkcji rolniczej lub leśnej

Należność za wyłączenie 1 ha gruntu

leśnego bez drzewostanu ustala się w
oparciu o typ siedliskowy lasu i wyraża
w m

3

drewna. Cenę drewna ustala się w

wysokości ogłaszanej przez GUS.

Np. Wyłączenie 1 ha lasu świeżego,

wilgotnego lub łęgowego to koszt równy
cenie 2000 m

3

drewna, a wyłączenie 1

ha boru suchego lub bagiennego to
koszt równy cenie 250 m

3

drewna.

Wyłączanie gruntów z

produkcji rolniczej lub leśnej

Należność jest oplata jednorazową.

Opłata

roczna

to

10%

wysokości

należności. Jest płacona przez 10 lat w
przypadku

trwałego

wyłączenia

gruntów. W przypadku wyłączenia
nietrwałego – płacona jest przez okres
wyłączenia nie dłużej jednak niż przez
lat 20.

Rozdział 5 tej ustawy to: Rekultywacja i

zagospodarowanie gruntów.

Ustawa

zobowiązuje

sprawcę

powstania

nieużytku do jego rekultywacji na własny
koszt.

Art. 20. 1. Osoba

powodująca

utratę

albo

ograniczenie wartości użytkowej gruntów jest
obowiązana do ich rekultywacji na własny
koszt.

Wprowadza

obowiązek

planowania,

projektowania

i

realizacji

zadań

rekultywacyjnych

na

wszystkich

etapach działalności przemysłowej.

Art. 20. 3. Rekultywację i zagospodarowanie

gruntów planuje się, projektuje i realizuje na
wszystkich etapach działalności przemysłowej.

Rekultywację gruntów prowadzi się w

miarę jak tereny zajęte pod działalność

przemysłową stają się zbędne i należy ją

zakończyć w ciągu 5 lat

Art.. 20. 4. Rekultywację gruntów prowadzi się w

miarę jak grunty te stają się zbędne

całkowicie, częściowo lub na określony czas do

prowadzenia działalności przemysłowej oraz

kończy się w terminie do 5 lat od zaprzestania

tej działalności.

Istnieje możliwość prowadzenia wyprzedzającej

działalności rekultywacyjnej.

Według tej ustawy:
Decyzje

w

sprawie

rekultywacji

i

zagospodarowania określają:

1)

Stopień ograniczenia lub utraty wartości
użytkowej gruntów

2)

Osobę zobowiązana do rekultywacji

3)

Kierunek

i

termin

wykonania

rekultywacji

4)

Uznanie rekultywacji za zakończoną

W wyżej wymienionych sprawach decyzje

podejmuje starosta, po zasięgnięciu opinii:

-

Dyrektora właściwego terenowo okręgu

urzędu górniczego – w odniesieniu do

działalności górniczej,

-

Dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów

Państwowych

lub

dyrektora

parku

narodowego – w odniesieniu do gruntów o

projektowanym

leśnym

kierunku

rekultywacji

-

Wójta (burmistrza, prezydenta miasta)

Inne akta prawne odnoszące się do
rekultywacji

 

Ustawa Prawo ochrony środowiska z 27
kwietnia 2001. (Dz U nr 62,poz. 627, z
późniejszymi zmianami)

Prawo ochrony środowiska odnosi się

głównie do terenów skażonych oraz do
terenów o zmienionym ukształtowaniu
powierzchni.

Art. 103.
Rekultywacja w związku z niekorzystnym

przekształceniem naturalnego ukształtowania
terenu polega na jego przywróceniu do stanu
poprzedniego.

Rekultywacja zanieczyszczonej gleby lub ziemi

polega na ich przywróceniu do stanu
wymaganego standardami jakości.

Prawo ochrony środowiska nakłada

obowiązek rekultywacji na właściciela

zanieczyszczonej gleby lub

niekorzystnego przekształcenia terenu.

Art. 102.
Władający powierzchnią ziemi, na której występuje

zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo niekorzystne

przekształcenie naturalnego ukształtowania terenu,

jest obowiązany, z zastrzeżeniem ust. 2-5, do

przeprowadzenia ich rekultywacji.

.Jeżeli władający powierzchnią ziemi wykaże, iż

zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo niekorzystne

przekształcenie naturalnego ukształtowania terenu,

dokonane po dniu objęcia przez niego władania,

spowodował inny wskazany podmiot, to obowiązek

rekultywacji spoczywa na tym podmiocie.

Jeżeli zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo niekorzystne

przekształcenie terenu odbyło się za zgodą lub wiedzą

władającego powierzchnią ziemi, jest on obowiązany

do ich rekultywacji solidarnie ze sprawcą.

Rozporządzenie Ministra środowiska w sprawie
standardów jakości ziemi (Dz. U. 165, poz.
1359)

Rozporządzenie to określa wartość dopuszczalną w
glebie lub ziemi dla:
12 metali
Cyjanków wolnych i związków kompleksowych
Benzyny
Olejów mineralnych
6 węglowodorów aromatycznych
10

wielopierścieniowych

węglowodorów

aromatycznych
7 węglowodorów chlorowanych

Rozporządzenie stanowi

instrument

prawny mogący zmusić właściciela
gruntów do przeprowadzenia
rekultywacji zanieczyszczonych gruntów
w oparciu o jasne kryteria ilościowe.

Wady rozporządzenia:

• nie określono metodyki pobrania prób

gleb i gruntów. Sposób pobrania prób
ma istotny wpływ na zawartość
badanych pierwiastków i związków.

• w przypadku metali nie jest określone

czy oznaczamy ilość całkowitą
pierwiastka czy ługowaną.

• nie określono technik referencyjnych,

co może powodować błędy
laboratoryjne

• nie podano, kto określi lokalne

naturalne tło geochemiczne dla
poszczególnych pierwiastków i
związków chemicznych.

• nie zawsze stwierdzenie przekroczenia

dopuszczalnych wartości, na obszarach
aktualnie użytkowanych przemysłowo,
powinno skutkować podjęciem prac
rekultywacyjnych.

Naprawa terenów przekształconych

przebiega w dwóch etapach:

1 - Etap rekultywacji
Etap ten dzieli się na trzy fazy:
Rekultywacja przygotowawcza (faza
przygotowawcza rekultywacji) – jest to pierwsza
faza rekultywacji obejmująca:
• Rozpoznanie czynników warunkujących
prawidłowość wykonania rekultywacji,
• Ustalenie kierunku rekultywacji i
zagospodarowania,
• Wprowadzenie postulatów rekultywacyjnych do
dokumentacji projektowej zakładu górniczego.

Naprawa terenów przekształconych

przebiega w dwóch etapach:

Rekultywacja podstawowa (rekultywacja techniczna) – jest to
druga faza rekultywacji obejmująca:
•Kształtowanie rzeźby rekultywowanego terenu
•Regulację stosunków wodnych (w tym budowę niezbędnych
obiektów i urządzeń hydrotechnicznych)
•Rekonstrukcje lub budowę dróg dojazdowych,
•Rozścielenie warstwy gleby urodzajnej (jeśli jest to
wymagane)

Naprawa terenów przekształconych

przebiega w dwóch etapach:

Rekultywacja biologiczna (rekultywacja szczegółowa) – jest to

trzecia faza rekultywacji obejmująca:
•Ulepszenie fizyko-chemicznych i biologicznych właściwości

gruntów i wód
•Obudowę techniczno-biologiczna skarp,
•Wprowadzenie roślinności odtwarzającej warunki biologiczne i

zabezpieczającej przed erozją powierzchniową

Naprawa terenów przekształconych

przebiega w dwóch etapach:

Etap zagospodarowania:
-Zagospodarowanie przedplonowe: dalsze uprawy, zabiegi i

rotacja roślinności.
-Zagospodarowanie docelowe: ukształtowanie ostatecznych

warunków gwarantujących możliwość pełnienia zakładanych celów

Określenie zakresu

rekultywacji

Zakres rekultywacji ustala się na podstawie

inwentaryzacji środowiska przyrodniczego
obejmującej:

- Warunki klimatyczne
- Ukształtowanie terenu
- Warunki hydrograficzne
- Warunki geologiczne i hydrogeologiczne
- Strukturę użytkowania gruntów i stosunki

własnościowe

- Gleboznawczą charakterystykę gruntów
- Opis świata roślinnego i zwierzęcego

Ustalenie kierunku rekultywacji i

zagospodarowania gruntów

Ustalenie

kierunku

rekultywacji

i

zagospodarowania gruntów odbywa się w
fazie

przygotowawczej

rekultywacji

na

wniosek osoby prawnej, która wskutek
działalności przemysłowej przekształciła lub
przekształci te grunty i jest zobowiązana do
ich rekultywacji

Ustalenie takie może nastąpić również gdy

zainteresowana strona nie wystąpi z
odpowiednim wnioskiem.

Kierunek rekultywacji i zagospodarowania

ustala właściwy terytorialnie organ
administracji terenowej na podstawie
dokumentacji projektowej.

Dokumentacja projektowa

rekultywacji

Dokumentację projektową rekultywacji

przygotowuje się dla powierzchni wyrobisk,
zwałowisk i terenów pomocniczych zbędnych
w dalszej działalności zakładu.

Dokumentację taką przygotowuje się na

wszystkich etapach działalności górniczej.

Obszar działalności rekultywacyjnej:

• Nieużytki poprzemysłowe
• Gleby zdegradowane

Zadania działalności rekultywacyjnej:

• Zmniejszyć

uciążliwość

nieużytku

dla

otoczenia.

• Stworzyć nowy jakościowo obiekt pozwalający

na prowadzenie opłacalnej lub społecznie
użytecznej działalności określonej w decyzjach
administracyjnych

Zasady postępowania w trakcie prowadzenia

działalności rekultywacyjnej.

1.Poznanie

głównych

prawideł

technologii

przemysłowej, w wyniku której powstał lub

powstanie obiekt podlegający rekultywacji.

2.Opanowanie

podstawowych

wiadomości

z

dyscyplin naukowych tworzących baze dla

działalności rekultywacyjnej.

3.Uwzględnienie specyfiki rekultywowanego obiektu

spowodowanej

lokalnymi

warunkami

przyrodniczymi, geologicznymi i technologicznymi.

4.Uwzględnienie gorszych właściwości utworów

rekultywowanych

w

porównaniu

do

gleb

naturalnych.

5.Kontynuacja

zabiegów

prowadzących

do

przyspieszenia korzystnych właściwości utworów
zrekultywowanych w etapie zagospodarowania.