Rozwój fizyczny i motoryczny oraz potrzeby

dziecka w okresie dojrzewania płciowego

Zadania:

1. Przybliżenie przebiegu rozwoju fizycznego i

motorycznego

w

okresie

dojrzewania

płciowego

2. Zapoznanie z fazami dojrzewania płciowego

3. Uświadomienie potrzeb dziecka w okresie

dojrzewania płciowego

Pomoce:

prezentacja

multimedialna,

folie,karteczki, pisaki

Czas: 60 min.

Oczekiwania - uczestnik będzie: znał przebieg

rozwoju fizycznego i motorycznego w okresie
dojrzewania

płciowego,

fazy

dojrzewania

płciowego; rozumiał potrzebę właściwego
zaspakajania potrzeb w okresie dojrzewania
płciowego;

umiał

dostrzec

cechy

charakterystyczne rozwoju psychoseksualnego i
problemy okresu dojrzewania.

Przebieg zajęć:

1. Prezentacja zadań przygotowanych przez

studentów – po każdej grupie uzupełnia
prowadzący ( slajdy: 4 – 6) – charakterystyka
okresu dojrzewania oraz fazy dojrzewania
płciowego dziewcząt i chłopców (slajdy 7 – 12
oraz zał. – folie - )

2. Prezentacja tematu i celów zajęć (slajd 1)

3.Burza mózgów: Jakie są zmiany i objawy

dojrzewania u

dziewcząt i chłopców?

Dyskusja z zapisaniem zmian na planszy,
Uzupełnienie prowadzącego ( slajdy: 13 – 17).

4. Praca w parach: Potrzeby dziewcząt i

chłopców w okresie dojrzewania.

a. Dzielimy uczestników na grupy: gr. 1 – potrzeby

dziewcząt, gr. 2 – potrzeby chłopców.

b. Prezentacja pracy grup,

c. Uzupełnienie prowadzącego (slajdy: 18, 19, 20)

5.

Wykładzik:

Cechy

charakterystyczne

rozwoju

psychoseksualnego i problemy w okresie dojrzewania
płciowego. (slajdy: 21,22,23).

6. Film: Dojrzewanie dziewcząt/Dojrzewanie chłopców –

fragmenty – dyskusja i podsumowanie zajęć przez
prowadzącego

7. Ewaluacja – informacja zwrotna – czy zajęcia się

podobały? Przypomnienie zadań.

Dojrzewanie

Cechy charakterystyczne okresu

dojrzewania płciowego:

1. Intensywne

zmiany

w

układzie

hormonalnym,

podjęcie

funkcji

hormonalnej i prokreacyjnej przez gonady.

2. Zwiększone tempo wzrastania (skok

pokwitaniowy), któremu towarzyszą zmiany

budowy, proporcji i wyglądu ciała oraz

funkcji różnych układów.

3. Ostateczne ukształtowanie się dymorfizmu

płciowego w zakresie budowy i funkcji

organizmu.

4

. Duża indywidualna zmienność czasu

wystąpienia i trwania poszczególnych faz

pokwitania

(istnieje

wiele

odmian

prawidłowego

dojrzewania);

grupa

nastolatków w tym samym wieku jest bardzo

zróżnicowana

pod

względem

wieku

rozwojowego.

5. Przejściowe, niepożądane zmiany w

motoryce towarzyszące przechodzeniu od

motoryczności dziecięcej do typowej dla

człowieka dorosłego; zakończenie rozwoju

motorycznego dziewcząt; ukształtowanie się

motoryczności kobiecej i męskiej.

Zmiany hormonalne w okresie

dojrzewania płciowego

Dojrzewanie płciowe jest efektem „uruchomienia”
układu

(osi)

podwzgórze

–

przysadka

mózgowa – gonady.

W okresie pokwitania w podwzgórzu zaczyna się
pulsacyjne wydzielanie gonadoliberyny.

Hormon ten stymuluje wydzielanie w przysadce
dwóch hormonów (gonadotropin) – lutotropiny
(Luteinizing Hormon, LH) i folitropiny(Folicle-
stimulating Hormon, FSH). Hormony te stymulują
rozwój jajników i jąder oraz wydzielanie przez nie
hormonów płciowych.

W funkcjonowaniu tego złożonego układu
uczestniczą także hormony tarczycy, androgeny
wydzielane przez nadnercza oraz melatonina
wydzielana przez szyszynkę.

Typowy przebieg dojrzewania płciowego

(pokwitania) dziewcząt - fazy -

charakterystyczne objawy:

Faza wstępna - 10–11 lat
– pojawienie się białawej śluzowej wydzieliny

z pochwy (pierwszy zwiastun pokwitania,

efekt działania estrogenów)
– początek rozwoju piersi – stadium „pączka”

(M2) i owłosienia łonowego (P2)
– początek skoku pokwitaniowego (wzrost

długości stop i kończyn dolnych)

Faza właściwa - 11–13 lat
– dalszy rozwój piersi (stadium M3, M4) i

owłosienia łonowego (P3, P4), początek

rozwoju owłosienia pachowego
– szczyt skoku pokwitaniowego wysokości

ciała, szerokości bioder, mniejsze przyrosty

tkanki tłuszczowej, sylwetka „podlotka”
– pierwsza miesiączka (menarche)
– pogrubienie rysów twarzy, początek trądziku

młodzieńczego

Faza końcowa - 13–15 lat
– zakończenie rozwoju piersi (M5), owłosienia

łonowego (P5) i pachowego
– osiągnięcie ostatecznej wysokości ciała i

typowej sylwetki kobiecej
– zwiększone przyrosty masy ciała
– ustalenie się regularnych miesiączek
– wysubtelnienie rysów twarzy

(Woynarowska,
2010)

Typowy przebieg dojrzewania płciowego

(pokwitania) chłopców - fazy

-charakterystyczne objawy:

Faza wstępna - 11–13 lat

– powiększenie się jąder (pierwszy zwiastun

pokwitania), wydłużenie moszny (stadium G2),

początek rozwoju owłosienia łonowego (P2)

– początek skoku pokwitaniowego (wzrost

długości stop i kończyn dolnych)

Faza właściwa - 13–15 lat

– dalszy rozwoj narządów płciowych (G3, G4),

owłosienia

łonowego(P3,

P4),

początek

rozwoju owłosienia pachowego
– szczyt skoku pokwitaniowego wysokości

ciała (długie kończyny) i szerokości barków;

zmniejszenie

przyrostów

tkanki

tłuszczowej,sylwetka „wyrostka”
– pierwsze mimowolne wytryski nasienia

(polucje)
– początek mutacji głosu, uwidacznia się

„jabłko Adama”

Faza końcowa - 15–17 lat
– zakończenie rozwoju narządów płciowych

(G5)
– rozwój owłosienia łonowego (P5), wzrost

owłosienia skory brzucha(P6 – kształt

„rombu”), klatki piersiowej, zarost na twarzy
– końcowa faza wzrastania wysokości ciała,

przyrost masy mięśni, sylwetka typowo

męska
– zakończenie mutacji (głos męski)
– utrzymywanie się trądziku młodzieńczego

Woynarowska,2010

Zmiany dokonują

się także w budowie,

proporcjach ciała i jego komponentach (tkance

kostnej, tłuszczowej i mięśniowej), z silnie

zaznaczonym dymorfizmem płciowym.

Skok pokwitaniowy wysokości ciała:
1. rozpoczyna się wcześniej u dziewcząt (ok.

10 r.ż.) niż u chłopców (ok. 12 r.ż.),

2. trwa krócej u dziewcząt (ok. 3 lat) niż u

chłopcow (ok. 4 lat),

3. jest bardziej intensywny u chłopców

(największy roczny przyrost 7–12 cm,

4. średnio ok. 9 cm) niż u dziewcząt (4–9 cm,

średnio ok. 6 cm).

Objawy

okresu dojrzewania:

U

dziewcząt

znamiennym

i

przełomowym

momentem dojrzewania płciowego jest pierwsza

miesiączka (menarche).
Menarche najczęściej występuje między 11 a 13 r.ż.,

za normę uważa się rozpoczęcie miesiączkowania w

wieku od 10 do 16 lat.
Wiek

rozpoczęcia

miesiączkowania

zależy

od

czynników genetycznych (wiek menarche córek i

matek jest podobny) i środowiskowych (wcześniej

rozpoczynają

miesiączkowanie

dziewczęta

w

miastach i w rodzinach o wysokim statusie społeczno-

ekonomicznym).
W ostatniej dekadzie średni wiek miesiączki u

dziewcząt w dużych miastach wynosił 12,8 lat, na wsi

13,2 lat.

U chłopców, do objawów

charakterystycznych dla dojrzewania

płciowego należą:

Polucje (zmazy nocne) – mimowolne

wytryski nasienia, połączone z orgazmem,

występujące w czasie snu.

Wskazują one, że rozpoczęła się czynność

plemnikotwórcza jąder oraz czynność

gruczołu krokowego (prostaty) i gruczołów

części jamistej cewki.

Pierwsze polucje występują zwykle u

chłopców ok. 14 r.ż.

Inne objawy dojrzewania:

1. Mutacja głosu (zmiany wysokości głosu,

częste chrypki) jako następstwo zakłóceń

w koordynacji mięśni krtani, przekrwienia

błony

śluzowej

i

zwiększonego

wydzielania śluzu

2. Zmiany skórne - rozpoczęcie czynności

gruczołów

potowych

apokrynowych

zlokalizowanych

głównie

w

okolicy

pachowej i pachwinowej, wydzielają pot

powoli i stale oraz gruczołów łojowych

3. Chwiejność układu wegetatywnego np.

występowanie czerwonych plam na

skórze, oziębienie i potliwość dłoni i stóp,

skłonność do omdleń ortostatycznych

Kryzys motoryczności - przejściowe zmiany

w motoryczności są spowodowane:

• zmianami w budowie i proporcjach ciała,

nierytmicznością

wzrastania

poszczególnych jego części (wydłużenie

kończyn,

sylwetka

„podlotka”

i

„wyrostka”),

• szybszym wzrostem długości kości niż

ścięgien i mięśni; stwarza to niekorzystne

warunki biomechaniczne dla układu

ruchu,

• zmianami emocjonalnymi, zmiennością

nastrojów i zainteresowań, chwiejnością

neurohormonalną,

• świadomością, szczególnie dziewcząt,

„niezgrabności” swego ciała.

Podział na motoryczność kobiecą i

męską

Potrzeby w okresie dojrzewania:

1. Żywienie
– pokrycie zwiększonego zapotrzebowania na

energię oraz składniki pokarmowe, szczególnie

wapń – 1300 mg/dobę mleko i jego przetwory.

szklanka mleka (250 ml) zawiera ok.240 mg

wapnia, jej odpowiednikami są: 1 szklanka kefiru

lub maślanki, kubeczek jogurtu (150ml), 35 dag

sera białego, dwa plasterki sera żółtego (do18 r.ż.

kształtuje się 80% szczytowej masy kości),

– właściwa organizacja posiłków: spożywanie

pierwszych śniadań w domu i posiłków w

szkole, w 2006 r., wśród 13- i 15-latków - nie

spożywało śniadań regularnie w dni szkolne 38%,

a ok. 27% nie zjadło w szkole żadnego posiłku

(Mazur, Woynarowska, Kołoło, 2007)

- zachęcanie do ograniczania pokarmów typu

fast – food i nie przyjmowanie sterydów

anabolicznych

l

2. Aktywność fizyczna
• dostosowanie

jej

do

zainteresowań

nastolatka

• zachęcanie

nastolatków

do

samooceny

aktywności fizycznej

• Pomiaru sprawności i wydolności fizycznej

3.

Snu nocnego – zachęcanie nastolatków do 7–8

godzinnego snu, w warunkach zapewniających

dobrą jego jakość

4.

Dbałości o ciało

• zachęcanie

do

utrzymywania

ciała

w

czystości,

używania

bezpiecznych

kosmetyków; ochrony przed nadmiernym

nasłonecznieniem i hałasem;

• zachęcanie

samokontroli

masy

ciała;

samobadania piersi u dziewcząt, jąder u

chłopców

5. Profilaktyczne badania lekarskie powinny być

przeprowadzane w 12–13 r.ż.(klasa I gimnazjum) i w

15–16 r.ż. (klasa I szkoły ponadgimnazjalnej)

•Celem tych badań jest ocena przebiegu

dojrzewania płciowego oraz stanu zdrowia
•Na badanie nastolatki powinny zgłosić się do

lekarza rodzinnego z rodzicem (opiekunem)
Zrozumienie przez rodziców i nauczycieli

istoty złożonych przemian biologicznych w

okresie

dojrzewania

jest

podstawowym

warunkiem udzielenia młodzieży wsparcia w

przechodzeniu przez ten trudny okres życia

Cechą charakterystyczną rozwoju

psychoseksualnego w okresie dojrzewania

płciowego jest:

• zwiększanie się znaczenia grupy i integracji

uczuciowości z seksualnością,
• budzenie się napięcia seksualnego i gotowość do

jego zaspokojenia,
• dążenie do stworzenia bliskiej więzi z inną osobą

(pragnienia),
• rozdźwięk między uczuciowością (czułość, miłość,

troska)

a

podnieceniem

i

pożądaniem

tzw.

dezintegracja seksualna (emocjonalno-popędowa)

•

Chłopcy,

z

powodu

niedojrzałości

psychicznej, często demonstrują zachowania

seksualne

pozbawione

emocjonalnego

zaangażowania.

• U dziewcząt dezintegracja seksualna

wyraża się demonstracyjnym zaprzeczaniem

seksualności, deklarowaniem ascezy lub

nieadekwantym do wieku demonstrowaniem

seksualności.

Dezintegrację seksualną okresu dorastania

stopniowo zastępuje dążenie do stworzenia

związku, w którym dojdzie do połączenia

więzi emocjonalnej z kontaktem fizycznym.

Problemy: Czas spędzony razem przez nastolatki

poświęcony jest na rożne formy rozrywki,

wykonywanie codziennych zadań, wspólne

uczenie się.
Na początku okresu dojrzewania rzadko dochodzi

do zaawansowanych, genitalnych zachowań

seksualnych. Związki młodych trwają z reguły

krotko.
Nastolatki uczą się podejmowania inicjatywy

seksualnej, odmawiania i wycofywania się z

nieudanych

związków

i

niebezpiecznych

sytuacji.
Gdy związek trwa dłużej, to regularne spotykanie

się z partnerem powoduje zwiększenie się

prawdopodobieństwa

podjęcia

wczesnych

kontaktów seksualnych.

( Izdebski,
2010)