Rozwój fizyczny i motoryczny oraz potrzeby
dziecka w okresie dojrzewania płciowego
Zadania:
1. Przybliżenie przebiegu rozwoju fizycznego i
motorycznego
w
okresie
dojrzewania
płciowego
2. Zapoznanie z fazami dojrzewania płciowego
3. Uświadomienie potrzeb dziecka w okresie
dojrzewania płciowego
Pomoce:
prezentacja
multimedialna,
folie,karteczki, pisaki
Czas: 60 min.
Oczekiwania - uczestnik będzie: znał przebieg
rozwoju fizycznego i motorycznego w okresie
dojrzewania
płciowego,
fazy
dojrzewania
płciowego; rozumiał potrzebę właściwego
zaspakajania potrzeb w okresie dojrzewania
płciowego;
umiał
dostrzec
cechy
charakterystyczne rozwoju psychoseksualnego i
problemy okresu dojrzewania.
Przebieg zajęć:
1. Prezentacja zadań przygotowanych przez
studentów – po każdej grupie uzupełnia
prowadzący ( slajdy: 4 – 6) – charakterystyka
okresu dojrzewania oraz fazy dojrzewania
płciowego dziewcząt i chłopców (slajdy 7 – 12
oraz zał. – folie - )
2. Prezentacja tematu i celów zajęć (slajd 1)
3.Burza mózgów: Jakie są zmiany i objawy
dojrzewania u
dziewcząt i chłopców?
Dyskusja z zapisaniem zmian na planszy,
Uzupełnienie prowadzącego ( slajdy: 13 – 17).
4. Praca w parach: Potrzeby dziewcząt i
chłopców w okresie dojrzewania.
a. Dzielimy uczestników na grupy: gr. 1 – potrzeby
dziewcząt, gr. 2 – potrzeby chłopców.
b. Prezentacja pracy grup,
c. Uzupełnienie prowadzącego (slajdy: 18, 19, 20)
5.
Wykładzik:
Cechy
charakterystyczne
rozwoju
psychoseksualnego i problemy w okresie dojrzewania
płciowego. (slajdy: 21,22,23).
6. Film: Dojrzewanie dziewcząt/Dojrzewanie chłopców –
fragmenty – dyskusja i podsumowanie zajęć przez
prowadzącego
7. Ewaluacja – informacja zwrotna – czy zajęcia się
podobały? Przypomnienie zadań.
Dojrzewanie
Cechy charakterystyczne okresu
dojrzewania płciowego:
1. Intensywne
zmiany
w
układzie
hormonalnym,
podjęcie
funkcji
hormonalnej i prokreacyjnej przez gonady.
2. Zwiększone tempo wzrastania (skok
pokwitaniowy), któremu towarzyszą zmiany
budowy, proporcji i wyglądu ciała oraz
funkcji różnych układów.
3. Ostateczne ukształtowanie się dymorfizmu
płciowego w zakresie budowy i funkcji
organizmu.
4
. Duża indywidualna zmienność czasu
wystąpienia i trwania poszczególnych faz
pokwitania
(istnieje
wiele
odmian
prawidłowego
dojrzewania);
grupa
nastolatków w tym samym wieku jest bardzo
zróżnicowana
pod
względem
wieku
rozwojowego.
5. Przejściowe, niepożądane zmiany w
motoryce towarzyszące przechodzeniu od
motoryczności dziecięcej do typowej dla
człowieka dorosłego; zakończenie rozwoju
motorycznego dziewcząt; ukształtowanie się
motoryczności kobiecej i męskiej.
Zmiany hormonalne w okresie
dojrzewania płciowego
Dojrzewanie płciowe jest efektem „uruchomienia”
układu
(osi)
podwzgórze
–
przysadka
mózgowa – gonady.
W okresie pokwitania w podwzgórzu zaczyna się
pulsacyjne wydzielanie gonadoliberyny.
Hormon ten stymuluje wydzielanie w przysadce
dwóch hormonów (gonadotropin) – lutotropiny
(Luteinizing Hormon, LH) i folitropiny(Folicle-
stimulating Hormon, FSH). Hormony te stymulują
rozwój jajników i jąder oraz wydzielanie przez nie
hormonów płciowych.
W funkcjonowaniu tego złożonego układu
uczestniczą także hormony tarczycy, androgeny
wydzielane przez nadnercza oraz melatonina
wydzielana przez szyszynkę.
Typowy przebieg dojrzewania płciowego
(pokwitania) dziewcząt - fazy -
charakterystyczne objawy:
Faza wstępna - 10–11 lat
– pojawienie się białawej śluzowej wydzieliny
z pochwy (pierwszy zwiastun pokwitania,
efekt działania estrogenów)
– początek rozwoju piersi – stadium „pączka”
(M2) i owłosienia łonowego (P2)
– początek skoku pokwitaniowego (wzrost
długości stop i kończyn dolnych)
Faza właściwa - 11–13 lat
– dalszy rozwój piersi (stadium M3, M4) i
owłosienia łonowego (P3, P4), początek
rozwoju owłosienia pachowego
– szczyt skoku pokwitaniowego wysokości
ciała, szerokości bioder, mniejsze przyrosty
tkanki tłuszczowej, sylwetka „podlotka”
– pierwsza miesiączka (menarche)
– pogrubienie rysów twarzy, początek trądziku
młodzieńczego
Faza końcowa - 13–15 lat
– zakończenie rozwoju piersi (M5), owłosienia
łonowego (P5) i pachowego
– osiągnięcie ostatecznej wysokości ciała i
typowej sylwetki kobiecej
– zwiększone przyrosty masy ciała
– ustalenie się regularnych miesiączek
– wysubtelnienie rysów twarzy
(Woynarowska,
2010)
Typowy przebieg dojrzewania płciowego
(pokwitania) chłopców - fazy
-charakterystyczne objawy:
Faza wstępna - 11–13 lat
– powiększenie się jąder (pierwszy zwiastun
pokwitania), wydłużenie moszny (stadium G2),
początek rozwoju owłosienia łonowego (P2)
– początek skoku pokwitaniowego (wzrost
długości stop i kończyn dolnych)
Faza właściwa - 13–15 lat
– dalszy rozwoj narządów płciowych (G3, G4),
owłosienia
łonowego(P3,
P4),
początek
rozwoju owłosienia pachowego
– szczyt skoku pokwitaniowego wysokości
ciała (długie kończyny) i szerokości barków;
zmniejszenie
przyrostów
tkanki
tłuszczowej,sylwetka „wyrostka”
– pierwsze mimowolne wytryski nasienia
(polucje)
– początek mutacji głosu, uwidacznia się
„jabłko Adama”
Faza końcowa - 15–17 lat
– zakończenie rozwoju narządów płciowych
(G5)
– rozwój owłosienia łonowego (P5), wzrost
owłosienia skory brzucha(P6 – kształt
„rombu”), klatki piersiowej, zarost na twarzy
– końcowa faza wzrastania wysokości ciała,
przyrost masy mięśni, sylwetka typowo
męska
– zakończenie mutacji (głos męski)
– utrzymywanie się trądziku młodzieńczego
Woynarowska,2010
Zmiany dokonują
się także w budowie,
proporcjach ciała i jego komponentach (tkance
kostnej, tłuszczowej i mięśniowej), z silnie
zaznaczonym dymorfizmem płciowym.
Skok pokwitaniowy wysokości ciała:
1. rozpoczyna się wcześniej u dziewcząt (ok.
10 r.ż.) niż u chłopców (ok. 12 r.ż.),
2. trwa krócej u dziewcząt (ok. 3 lat) niż u
chłopcow (ok. 4 lat),
3. jest bardziej intensywny u chłopców
(największy roczny przyrost 7–12 cm,
4. średnio ok. 9 cm) niż u dziewcząt (4–9 cm,
średnio ok. 6 cm).
Objawy
okresu dojrzewania:
U
dziewcząt
znamiennym
i
przełomowym
momentem dojrzewania płciowego jest pierwsza
miesiączka (menarche).
Menarche najczęściej występuje między 11 a 13 r.ż.,
za normę uważa się rozpoczęcie miesiączkowania w
wieku od 10 do 16 lat.
Wiek
rozpoczęcia
miesiączkowania
zależy
od
czynników genetycznych (wiek menarche córek i
matek jest podobny) i środowiskowych (wcześniej
rozpoczynają
miesiączkowanie
dziewczęta
w
miastach i w rodzinach o wysokim statusie społeczno-
ekonomicznym).
W ostatniej dekadzie średni wiek miesiączki u
dziewcząt w dużych miastach wynosił 12,8 lat, na wsi
13,2 lat.
U chłopców, do objawów
charakterystycznych dla dojrzewania
płciowego należą:
Polucje (zmazy nocne) – mimowolne
wytryski nasienia, połączone z orgazmem,
występujące w czasie snu.
Wskazują one, że rozpoczęła się czynność
plemnikotwórcza jąder oraz czynność
gruczołu krokowego (prostaty) i gruczołów
części jamistej cewki.
Pierwsze polucje występują zwykle u
chłopców ok. 14 r.ż.
Inne objawy dojrzewania:
1. Mutacja głosu (zmiany wysokości głosu,
częste chrypki) jako następstwo zakłóceń
w koordynacji mięśni krtani, przekrwienia
błony
śluzowej
i
zwiększonego
wydzielania śluzu
2. Zmiany skórne - rozpoczęcie czynności
gruczołów
potowych
apokrynowych
zlokalizowanych
głównie
w
okolicy
pachowej i pachwinowej, wydzielają pot
powoli i stale oraz gruczołów łojowych
3. Chwiejność układu wegetatywnego np.
występowanie czerwonych plam na
skórze, oziębienie i potliwość dłoni i stóp,
skłonność do omdleń ortostatycznych
Kryzys motoryczności - przejściowe zmiany
w motoryczności są spowodowane:
• zmianami w budowie i proporcjach ciała,
nierytmicznością
wzrastania
poszczególnych jego części (wydłużenie
kończyn,
sylwetka
„podlotka”
i
„wyrostka”),
• szybszym wzrostem długości kości niż
ścięgien i mięśni; stwarza to niekorzystne
warunki biomechaniczne dla układu
ruchu,
• zmianami emocjonalnymi, zmiennością
nastrojów i zainteresowań, chwiejnością
neurohormonalną,
• świadomością, szczególnie dziewcząt,
„niezgrabności” swego ciała.
Podział na motoryczność kobiecą i
męską
Potrzeby w okresie dojrzewania:
1. Żywienie
– pokrycie zwiększonego zapotrzebowania na
energię oraz składniki pokarmowe, szczególnie
wapń – 1300 mg/dobę mleko i jego przetwory.
szklanka mleka (250 ml) zawiera ok.240 mg
wapnia, jej odpowiednikami są: 1 szklanka kefiru
lub maślanki, kubeczek jogurtu (150ml), 35 dag
sera białego, dwa plasterki sera żółtego (do18 r.ż.
kształtuje się 80% szczytowej masy kości),
– właściwa organizacja posiłków: spożywanie
pierwszych śniadań w domu i posiłków w
szkole, w 2006 r., wśród 13- i 15-latków - nie
spożywało śniadań regularnie w dni szkolne 38%,
a ok. 27% nie zjadło w szkole żadnego posiłku
(Mazur, Woynarowska, Kołoło, 2007)
- zachęcanie do ograniczania pokarmów typu
fast – food i nie przyjmowanie sterydów
anabolicznych
l
2. Aktywność fizyczna
• dostosowanie
jej
do
zainteresowań
nastolatka
• zachęcanie
nastolatków
do
samooceny
aktywności fizycznej
• Pomiaru sprawności i wydolności fizycznej
3.
Snu nocnego – zachęcanie nastolatków do 7–8
godzinnego snu, w warunkach zapewniających
dobrą jego jakość
4.
Dbałości o ciało
• zachęcanie
do
utrzymywania
ciała
w
czystości,
używania
bezpiecznych
kosmetyków; ochrony przed nadmiernym
nasłonecznieniem i hałasem;
• zachęcanie
samokontroli
masy
ciała;
samobadania piersi u dziewcząt, jąder u
chłopców
5. Profilaktyczne badania lekarskie powinny być
przeprowadzane w 12–13 r.ż.(klasa I gimnazjum) i w
15–16 r.ż. (klasa I szkoły ponadgimnazjalnej)
•Celem tych badań jest ocena przebiegu
dojrzewania płciowego oraz stanu zdrowia
•Na badanie nastolatki powinny zgłosić się do
lekarza rodzinnego z rodzicem (opiekunem)
Zrozumienie przez rodziców i nauczycieli
istoty złożonych przemian biologicznych w
okresie
dojrzewania
jest
podstawowym
warunkiem udzielenia młodzieży wsparcia w
przechodzeniu przez ten trudny okres życia
Cechą charakterystyczną rozwoju
psychoseksualnego w okresie dojrzewania
płciowego jest:
• zwiększanie się znaczenia grupy i integracji
uczuciowości z seksualnością,
• budzenie się napięcia seksualnego i gotowość do
jego zaspokojenia,
• dążenie do stworzenia bliskiej więzi z inną osobą
(pragnienia),
• rozdźwięk między uczuciowością (czułość, miłość,
troska)
a
podnieceniem
i
pożądaniem
tzw.
dezintegracja seksualna (emocjonalno-popędowa)
•
Chłopcy,
z
powodu
niedojrzałości
psychicznej, często demonstrują zachowania
seksualne
pozbawione
emocjonalnego
zaangażowania.
• U dziewcząt dezintegracja seksualna
wyraża się demonstracyjnym zaprzeczaniem
seksualności, deklarowaniem ascezy lub
nieadekwantym do wieku demonstrowaniem
seksualności.
Dezintegrację seksualną okresu dorastania
stopniowo zastępuje dążenie do stworzenia
związku, w którym dojdzie do połączenia
więzi emocjonalnej z kontaktem fizycznym.
Problemy: Czas spędzony razem przez nastolatki
poświęcony jest na rożne formy rozrywki,
wykonywanie codziennych zadań, wspólne
uczenie się.
Na początku okresu dojrzewania rzadko dochodzi
do zaawansowanych, genitalnych zachowań
seksualnych. Związki młodych trwają z reguły
krotko.
Nastolatki uczą się podejmowania inicjatywy
seksualnej, odmawiania i wycofywania się z
nieudanych
związków
i
niebezpiecznych
sytuacji.
Gdy związek trwa dłużej, to regularne spotykanie
się z partnerem powoduje zwiększenie się
prawdopodobieństwa
podjęcia
wczesnych
kontaktów seksualnych.
( Izdebski,
2010)