ŚRODKI

STOSOWANE

W

LECZENIU

ZAKAŻEŃ

BAKTERYJNYCH

Sulfonamidy

• Budowa

chemiczna

• Sulfonamidy są pochodnymi

amidu

kwasu

sulfanilowego (sulfanilamidu).

• pochodne - podstawienie grupy amidowej ugrupowania

sulfonamidowego.

• Mechanizm działania

• Sulfonamidy

uniemożliwiają

wbudowanie

kwasu

paraaminobenzoesowego (PABA) w kwas

foliowy,

który

jest

konieczny do biosyn

tezy

nukleotydów purynowych.

• Bakteriami wrażliwymi na sulfonamidy są

te,

które nie

są

zdolne do bezpośredniego korzystania

z egzogennego

kwasu foliowego.

• Komórki ludzkie korzystają

z

egzogennych zasobów kwasu

foliowego, brak PABA nie upośledza więc ich funkcji

życiowych.

• Preparaty:

• Trimetoprim-sulfametoksazol (kotrimoksazol

[Biseptol, Groseptol])

 działają synergistycznie i hamują dwa różne etapy

metabolizmu

kwasu

foliowego.

 Trimetoprim jest wysoce selektywnym inhibitorem

reduktazy kwasu

dihyd

rofoliowego niższych

organizmów.

 Sulfametoksazol

-

kompetycyjnie hamuje wykorzystanie

kwasu p-aminobenzoesowego

 skuteczne w leczeniu zapalenia płuc wywołanego

przez

Pneumocystis jiroveci - grzyb, oportunistycznego

zakażenia występującego u pacjentów z AIDS.

• Sulfisoksazol (sulfafurazol [Amidoxal])

• Sulfadiazyna

 Obecnie w leczeniu zakażeń układu moczowego jest

rzadziej stosowana.

 skuteczna w leczeniu nokardiozy.

Antybiotyki ß-laktamowe

• Wiadomości ogólne

– Budowa chemiczna

 Pierścień ß-laktamowy jest czteroczłonowym

pierścieniem, w którym wiąząnie amidowe
łączy grupę karbonylową i azot.

– Mechanizm działania. Antybiotyki

ß

-

laktamowe działają bakteriobójczo.

 Antybiotyki te hamują aktywność

podstawowych enzymów syntezy ściany
komórkowej bakterii.

 aktywują również enzymy autolityczne ściany

komórkowej

•Oporność bakterii

 ß

-laktamazy, enzymy wytwarzane

przez dużą grupę bakterii, inaktywują
antybiotyk, hydrolizując pierścień

ß

-

laktamowy.

Klasyfikacja

• Do grupy antybiotyków

ß

-

laktamowych zaliczamy:

 penicyliny,
 cefalosporyny,
 imipenem,
 aztreonam.

• 1. Penicyliny

•

Budowa chemiczna



Struktura penicylin składa się z pierścienia tiazolidynowego

połączonego z pierścieniem -laktamowym, do którego jest

dołączony łańcuch boczny.



Wszystkie

penicyliny

są

pochodnymi

kwasu

6-amino-

penicylanowego.



Poszczególne penicyliny różnią się budową łańcucha bocznego.

•

Mechanizm działania

 Penicyliny hamują syntezę bakteryjnej ściany komórkowej i są

zaliczane do środków bakteriobójczych.



Wiążą i inaktywują transpeptydazę, która w normalnych

warunkach jest odpowiedzialna za powstanie wiązań krzyżowych w

liniowych

łańcuchach

glikopeptydowych

ściany

komórki

bakteryjnej.



Oporność

bakteryjna

-Penicylinaza

jest

-laktamazą

wytwarzaną przez wiele bakterii.

• Preparaty

i ich

podawanie

– Formy

rozpuszczalne

penicylin G

i

V

 Penicylina

G

(benzylopenicylina)

w

postaci soli

sodowej

i

potasowej

jest

stosowana domięśniowo

i

dożylnie.

 Penicylina

V (penicylina fenoksymetylowa)

występuje

w formie rozpusz

czalnej,

opornej

na działanie

kwasów. Stosuje

się ją

doustnie.

– Formy

o przedłużonym działaniu

są

nierozpuszczalnymi solami, które opóźniają

wchłanianie penicylin

z

miejsca podania, (12-14 godz

działania). Stosowane tylko domięśniowo

 penicylina prokainowa,

 penicylina benzatynowa [Debecylina] skuteczne

stężenie

we

krwi około

tygodnia).

– Penicyliny oporne na penicylinazę

• Metycylina

 Lek ten ma jedną dwudziestą aktywności penicyliny G.
 Z powodu złego wchłaniania

z

przewodu pokarmowego

nie jest podawana doustnie.

• Oksacylina

 Lek ten jest stabilny w środowisku kwaśnym, dlatego

może być podawany zarówno doustnie, jak

i

dożylnie

lub domięśniowo.

• Kloksacylina [Syntarpen]

 ma właściwości farmakologiczne i farmakokinetyczne

podobne do oksacyliny.

• Nafcylina

 może

być

podawana doustnie, dożylnie

i

domięśniowo.

• Dikloksacylina

 jest wysoce skuteczna po podaniu doustnym; jest

bardzo oporna na penicylinazę i

na

hydrolizę w

środowisku kwaśnym.

– Penicyliny o szerokim zakresie działania

 Ampicylina jest podawana doustnie, dożylnie i domięśniowo. Jest

stabil

na

w

środowisku kwaśnym, ale unieczynniana przez penicylinazę.

 Amoksycylina jest podawana doustnie.

– Penicyliny „antypseudomonas"

 Azlocylinę podaje się dożylnie.

 Karbenicylina, tikarcylina, mezlocylina i piperacylina

są

podawane dożylnie lub domięśniowo.

 Indanyl karbenicyliny (karyndacylina) jest podawany doustnie; jest

sta

bilny w środowisku kwaśnym.

– Połączenia penicylin z inhibitorami -laktamaz

 Amoksycylinę z kwasem klawulanowym [Augmentin] podaje

się

doustnie.

 Tikarcylina z kwasem klawulanowym [Timentin] jest podawana

dożylnie.

 Ampicylina z sulbaktamem [Unasyn] jest podawana dożylnie i

do

mięśniowo.

• Działania niepożądane

•Reakcje nadwrażliwości na

penicyliny występują u

5-20%

chorych otrzymujących ten lek.

– Wszystkie formy penicylin mogą być

przyczyną

reakcji

nad

wrażliwości.

•Reakcje nawracające i

nadwrażliwość krzyżowa

– Chorzy uczuleni na jeden rodzaj penicyliny często

uczuleni są na pozostałe

•Inne objawy niepożądane

– Działanie drażniące na przewód pokarmowy:

biegunka

– Działanie nefrotoksyczne bardzo rzadko

– Nadkażenia wynikające

z

zaburzeń równowagi flory

jelitowej

• Cefalosporyny

– Budowa chemiczna

 Cefalosporyny

są

pochodnymi kwasu 7-

aminocefalosporynowe

go

 Mają 6-członowy pierścień zawierający siarkę,

przyłączony do pierścienia

ß

-laktamowego.

 stabilne w środowisku słabych kwasów.

– Mechanizm działania.

 hamują rozwój

ściany

komórkowej bakterii i są

uznawane za bakteriobójcze.

– Oporność

bakterii

 Cefalosporyny

są

wysoce oporne na penicylinazę.

 Niektóre bakterie wytwarzają laktamazç nazywaną

cefalosporynaza, jednakże wiele cefalosporyn jest

odpornych na działanie tych

enzymów.

• Działanie

farmakologiczne.

Wszystkie

cefalosporyny są aktywne wobec większości
ziarniaków Gram-dodatnich, m.in. gronkowców
wytwarzających penicylinazę, i wielu pałeczek
Gram-ujemnych. Cefalosporyny na ogół nie są
aktywne: wobec enterokoków.

• Profilaktyczna terapia cefalosporynami

odgrywa ważną rolę w redukowaniu liczby zakażeń
okołooperacyjnych.

• Cefalosporyny pierwszej generacji nie są

aktywne wobec indolododatnich gatunków
Proteus, Pseudomonas, Serratia, Enterobacter i
B. fragilis.

– Cefalotyna [Keflin]
– Cefazolina [Kefzol, Cefamezin]
– Cefaleksyna [Keflex, Oracef]
– Cefradyna [Sefril]
– Cefadroksyl [Duracef]

•Cefalosporyny drugiej

generacji

są aktywne wobec

indolododatnich gatunków Proteus, Pseudomonas,
i B. fragilis

– Cefamandol [Mandol]
– Cefoksytyna [Mefoxin]

– Cefaklor [Alfacet, Ceclor]

– Cefonicyd

– Cefuroksym [Zinnat, Zinacef, Cinnat,

Biofuroksym]

– Ceforanid

Cefalosporyny trzeciej

generacji-

półsyntetyczne

cefalosporyny mają

większą

siłę

działania niż leki macierzyste

– Cefotaksym [Tarcefoksym, Claforan],

ceftizoksym, ceftriakson

[Longa

ceph, Rocephin]

– Cefoperazon [Cefobid] i

ceftazydym [Fortum, Kefadim,
Biofort]

– Cefiksym

• Imipenem

jest antybiotykiem -laktamowym, pochodną

tienamycyny. Mechanizm jego działania, polega na zaburzaniu

syntezy ściany komórki bakteryjnej. Jest lekiem bakteriobójczym.

– Farmakokinetyka

 Imipenem [Conet] jest podawany wraz z cylastatyną

[Tienam],

inhibitorem

dihydropeptydazy,

enzymu

otwierającego jego pierścień -laktamowy

– Zastosowanie kliniczne
– Imipenem jest stosowany wyłącznie w leczeniu groźnych

zakażeń wewnątrzszpitalnych szczepami wrażliwymi na ten

antybiotyk. Podaje się go dożylnie.

• Aztreonam [Azactam] Aztreonam należy do

monobaktamów. monocykliczny układ -

laktamowy,

• Mechanizm działania

 zaburza syntezę

ścia

ny komórki bakterii.

– Zastosowanie kliniczne

 Aztreonam może być stosowany w leczeniu

zakażeń

układu

moczowego,

zakażeń

dolnych dróg oddechowych, skóry

i

tkanek

miękkich. Ponadto jest skuteczny w leczeniu

zapaleń szpiku kostnego,

rzeżączki,

zakażeń

ginekologicznych i jamy brzusznej.

 Aztreonam podaje

się

pozajelitowo.

• Budowa chemiczna

– Aminoglikozydy są związkami zawierającymi charakterystyczne

aminocukry, przyłączone wiązaniem aminoglikozydowym do

układu heksozy.

• Mechanizm działania

– Aminoglikozydy hamują syntezę białka przez bezpośrednie

oddziaływanie na rybosomy bakterii.

 Zaburzają, w procesie inicjującym syntezę białka,

prawidłowe przyłączani,: informacyjnego RNA do rybosomu.

 Powodują także błędne odczytanie kodu genetycznego,

wskutek czego zwalniają syntezę białka lub powodują

syntezę białek nieprawidłowych.

– Aminoglikozydy mają także właściwość uszkadzania bakteryjnej

błony komórkowej.

Aminoglikozydy

• Oporność bakterii może wynikać

z

działania

enzymów bakteryjnych

inaktywują

cych

cząsteczkę aminoglikozydu.

• Zastosowanie kliniczne

– Streptomycyna

• Streptomycyną, zazwyczaj w kombinacji z penicyliną G,

– Gentamycyna

[Gentamicin, Gentafor]

,

tobramycyna

[Tobrex,

Brulamycin, Nebcin, Obracin]

, amikacyna

[Amikacin, Amikin,

Biodacin]

i netylmycyna [Netromycin, Guardocin]

• toksyczność ogranicza ich zastosowanie do zagrażających

życiu zakażeń Środki

te są

czasami używane jako składnik

wstępnej, „ślepej terapii"

groźnych

zakażeń

o

nieznanej

etiologii.

– Neomycyna.

• najczęściej używana jako maść dermatologiczna lub oczu.

– Kanamycyna

• również została w większości przypadków zastąpiona mniej

toksycznymi i bardziej skutecznymi lekami.

– Działania niepożądane

• Wszystkie aminoglikozydy mają wąski indeks

terapeutyczny, ograniczający ich pozajelitowe
zastosowanie.

• Ototoksyczność i nefrotoksyczność są

najpoważniejszymi objawami niepożądanymi
terapii.

Tetracykliny

• Budowa chemiczna. Tetracykliny

i związki im pokrewne są

pochodnymi policyklicznego naftacenokarboksyamidu.

• Mechanizm działania

 Tetracykliny działają głównie bakteriostatycznie

hamując syntezę białek przez wiązanie

się z

podjednostką 30 S rybosomu.

 Tetracykliny oddziałują na komórki zarówno

eukariotyczne, jak i prokariotyczne, lecz obecność
aktywnego transportu w komórce drobnoustroju
najwyraźniej ułatwia przenikanie tetracyklin przez jego
błony komórkowe.

• Oporność bakterii

 Bakterie Gram-dodatnie często stają

się

oporne na

tetracykliny

– Preparaty i drogi ich podawania

Tetracykliny są dostępne w preparatach do podawania

doustnego, dożylnego i domięśniowego. Mogą być także

podawane miejscowo, również jako krople okulistyczne.

• Do grupy tetracyklin należą:

 chlorotetracyklina

 oksytetracyklina
 tetracyklina
 demeklocyklina.
 Metacyklina [Rondomycin].
 Minocyklina.
 Doksycyklina [Vibramycin]. Po pierwszym dniu

leczenia doksycyklina może być podawana raz na dobę.

• Działania niepożądane

• Mogą wystąpić reakcje nadwrażliwości

• występują

objawy

podrażnienia

przewodu

pokarmowego.

• Duże dawki - zaburzeń czynności wątroby.

• Zażycie przeterminowanych i rozłożonych tetracyklin

może być przyczyną powstania zespołu Fanconiego

(dysfunkcji

cewek

nerkowych

wiodącej

do

niewydolności nerek).

• Podawanie tetracyklin dzieciom może doprowadzić do

powstania żółto-brązowego przebarwienia zębów i

zaburzeń wzrostu kośćca.

Chloramfenikol

 Budowa chemiczna. Chloramfenikol jest pochodną

nitrobenzenu.

 Mechanizm działania

 Chloramfenikol hamuje syntezę białek przez wiązanie się

z

podjednostką 50

S rybosomu.

 działa głównie bakteriostatycznie, chociaż wobec niektórych szczepów

może działać bakteriobójczo

.

Erytromycyna, klindamycyna i

wankomycyna

•

Budowa chemiczna

 Erytromycyna jest antybiotykiem makrolidowym. Makrolidy

zawierają pierścień laktonowy i jedną lub więcej cząsteczek

dezoksycukru.

 Klindamycyna [Klimicin,DalacinC] jest 7-dezoksy,7-

chloropochodna leku macierzystego, linkomycyny [Lincocin,

Cillimycin, Neloren], którą zasadniczo zastąpiła.

 Wankomycyna jest złożonym glikopeptydem.

•

Mechanizm działania

 Erytromycyna i klindamycyna hamują syntezę białek, łącząc się z

podjednostką 50S rybosomu wrażliwego mikroorganizmu: działają

one zazwyczaj bakteriostatycznie, lecz w pewnych warunkach

mogą być bakteriobójcze.

 Wankomycyna hamuje syntezę bakteryjnej ściany komórkowej. W

przeciwieństwie więc do erytromycyny i klindamycyny jest

bakteriobójcza.

– Chinolony

• Budowa chemiczna. Norfloksacyna i cyprofloksacyna są

fluorochinolonami. Pochodne - kwasu nalidyksowego.

• Mechanizm działania. Chinolony działają na gyrazę DNA -

enzym biorący udział w replikacji DNA. Jest to szybkie działanie

bakteriobójcze.

• Działania farmakologiczne

 Norfloksacyna i cyprofloksacyna działają na wiele bakterii Gram-

dodatnich i Gram-ujemnych. Ponadto cyprofloksacyna jest

aktywna wobec niektórych prątków. Są bardzo aktywne wobec

gonokoków.

ŚRODKI

STOSOWANE W

LECZENIU

ZAKAŻEŃ

GRZYBICZYCH

Nystatyna

• Budowa chemiczna.

Nystatyna jest antybiotykiem polienowym.

• Mechanizm działania

• Lek działa grzybostatycznie i grzybobójcze.
• Przyłącza się do steroli, szczególnie ergosterolu, występującego w dużych

ilościach w błonie komórki grzybów i drożdży. Wydaje się, że w wyniku

tego połączenia w obrębie błony powstają kanały, przez które małe

cząstki przenikają na zewnątrz komórki.

• Zastosowanie kliniczne

• Nystatyna jest używana do leczenia zakażeń skóry, błon śluzowych i

przewodu pokarmowego wywołanych przez Candida.

• Pleśniawka (kandydiaza jamy ustnej) i zapalenie pochwy są leczone

miejscowo, w zakażeniach przewodu pokarmowego nystatyna jest

podawana doustnie.

Amfoterycyna B [Fungizone]

• Budowa chemiczna.

Lek ten jest antybiotykiem polienowym.

• Mechanizm działania

jest taki sam jak nystatyny.

• Działania farmakologiczne

 Amfoterycyna B jest środkiem przeciwgrzybiczym o szerokim zakresie

działania.

 Stężenie amfoterycyny B decyduje o jej działaniu grzybostatycznym lub

grzybobójczym.

Gryzeofulwina [Gricin]

• Budowa chemiczna. Lek ten jest wytwarzany przez

Penicilliitum griseofulvum. Jest słabo rozpuszczalny w

wodzie.

• Mechanizm działania.

 Prawdopodobnie gryzeofulwina łączy się z

polimeryzującymi nićmi wrzeciona, rozrywając

wrzeciono mitotyczne. Działa grzybostatycznie.

• Zastosowanie kliniczne.

 Z powodu dużego powinowactwa do keratyny

gryzeofulwina jest używana do leczenia grzybiczych

schorzeń skóry, włosów, paznokci, grzybicy skóry

owłosionej, stóp, podudzi, tułowia i grzybicy

obrączkowatej. Podaje się ją doustnie. Stosowanie

miejscowe jest mało skuteczne.

Flucytozyna [Ancotil]

• Budowa chemiczna.

Lek ten jest fluoropirymidyną.

• Mechanizm działania.

 Flucytozyna jest przetwarzana wewnątrz komórki grzyba (lecz nie w

komórce gospodarza) w 5-fluorouracyl - antagonistę metabolicznego,

który doprowadza do hamowania syntetazy tymidyny.

• Działanie farmakologiczne.

 Lek jest aktywny wobec C. neoformans. Działa na niektóre szczepy

Candida, ze szczepami Candida albicans włącznie.

 Jednakże w trakcie terapii C albicans może stać się oporna na flucytozynę.

• Zastosowanie kliniczne .

 ogólnoustrojowych zakażeń wywołanych przez C albicans i C neoformans

(Cryptococcus meningitidis).

• Działania niepożądane

. śmiertelna w skutkach depresja szpiku,

zaburzenia żołądkowe-jelitowe, wysypki skórne, zaburzenia czynności wątroby.

Ketokonazol [Nizoral, Oronazol]

• Budowa chemiczna. Ketokonazol jest podstawioną

pochodną imidazolu.

• Mechanizm działania.

 Ketokonazol zmienia przepuszczalność błony

komórkowej przez blokowanie syntezy ergosterolu -

głównego sterolu komórki grzyba.

• Działanie farmakologiczne i zastosowanie kliniczne

 Ketokonazol jest skuteczny w leczeniu przewlekłej

kandydiazy skóry i błon śluzowych oraz opornych

zakażeń grzybiczych skóry.

Flukonazol [Diflucan]

• Budowa chemiczna. Lek jest bis-triazolem.

• Mechanizm działania. Hamuje enzymy związane

z cytochromem P-450, blokując syntezę ergosterolu.

• Działanie farmakologiczne i zastosowanie

kliniczne

 Jest skuteczny w leczeniu kandydiazy jamy

ustnej,

gardła

i

przełyku,

groźnych

ogólnoustrojowych zakażeń kandydiazowych i

kryptokokowego zapalenia opon.

Naftyfina

• Budowa chemiczna. Ten syntetyczny środek

przeciwgrzybiczy jest alliloaminą.

• Mechanizm działania.

• Naftyfna zwalnia syntezę ergosterolu, istotnego

składnika grzybiczej błony komórkowej, przez
hamowanie enzymu epoksydazy - skwalenu.

• Działanie farmakologiczne i zastosowanie

kliniczne

• In vitro naftyfna działa grzybobójcze na grzyby

zakażające skórę i grzybostatycznie na drożdżaki,
np. C albicans.

• W leczeniu znalazła zastosowanie w terapii grzybicy

stóp, podudzi i tułowia.

ŚRODKI

STOSOWANE W

LECZENIU

ZAKAŻEŃ

PIERWOTNIAKOWY

CH

 Metronidazol

.

Jest lekiem bardzo skutecznym w leczeniu

zakażeń pierwotniakowych, z rzęsistkowicą, inwazjami
Giardia lamblia i czerwonka pełzakowata wywołaną przez

Entamoeba

histolytica włącznie.

 Diloksanid (diklofurazol) działa pełzakobójczo. Stosuje

się go w leczeniu bezobjawowych nosicieli cyst ameby.

 Suramina

jest

niemetalicznym,

wieloanionowym

związkiem

stosowanym

w

leczeniu

afrykańskiej

trypanosomatozy

(inwazji

świdrowców-śpiączka

afrykańska)

zarówno

we

wczesnym,

jak

i

zaawansowanym stadium choroby.

 Nifurtymoks jest lekiem stosowanym w leczeniu

południowoamerykańskiej trypanosomatozy

 Styboglukonian, związek antymonowy, jest lekiem

z wyboru do leczenia leiszmaniozy.

 Pentamidyna. Pentamidyna jest skuteczna w

leczeniu

wczesnych

postaci

afrykańskiej

trypanosomatozy oraz w proflaktyce i leczeniu
zapalenia płuc wywołanego przez

Pneumocystis

jiroveci

.

To

ostatnie

schorzenie

jest

oportunistycznym zakażeniem występującym u
chorych z AIDS.

• Chlorochina [Arechin] jest lekiem z wyboru do leczenia

niepowikłanej, ostrej malarii wywołanej przez którykolwiek z

mikroorganizmów Plasmodium (z wyjątkiem postaci opornych) oraz

stosowanym w celach proflaktycznych podczas pobytu w rejonach

endemicznych.

• Prymachina jest stosowana do leczenia i zapobiegania nawrotom

malarii wywołanej przez Plasmodium vivax i Plasmodium ovale po

opuszczeniu rejonów endemicznych Jest podawana wraz z

chlorochiną lub z innym lekiem przeciwzimniczym.

• Pirymetamina [Daraprim] i sulfadoksyna są stosowane

zamiennie w proflaktyce i leczeniu zakażeń wywołanych przez

oporne na chlorochinę szczepy Plasmodium falciparum. Kombinacja

pirymetaminy z sulfadoksyną jest dostępna jako [Fansidar].

• Chinina

– Siarczan chininy podawany doustnie jest

skuteczny

w

leczeniu

ostrych,

nieskomplikowanych

ataków

malarii

wywołanych

przez

oporne

na

chlorochinę

szczepy

Plasmodium

falciparum.

– Dwuchlorowodorek chininy, podawany

pozajelitowo, jest stosowany w leczeniu

ciężkich schorzeń spowodowanych przez

oporne na chlorochinę szczepy P.

falciparum.