Zagadnienia ogólne finansów

publicznych i prawa

finansowego

FINANSE

• W języku potocznym przez finanse
rozumiemy zjawiska i procesy

pieniężne;

polegają one na gromadzeniu i podziale
środków pieniężnych;
• FINANSE - zasoby pieniężne,

operacje

oraz normy prawne ich dotyczące

FINANSE

• System finansowy – ogół zasad i

instytucji finansowych
stworzonych przez obowiązujące
w danym państwie i w danym
czasie prawo finansowe

PODZIAŁ FINANSÓW

Finanse dzielimy na prywatne i

publiczne;

Różnice między finansami publicznymi a
prywatnymi polegają na:
1) Fundusze publiczne gromadzone są

na zasadzie przymusu i przeznaczone

na zaspokojenie potrzeb publicznych,

natomiast prywatne służą realizacji

głównie celów osobistych,

PODZIAŁ FINANSÓW

2) Zakres finansów publicznych jest

dużo szerszy,

3) Operacje finansowe dokonywane

w zakresie finansów publicznych
rzutują na ogólną równowagę
finansową państwa

Finanse publiczne

• Finanse publiczne są wyrazem stosunków

społecznych i ekonomicznych powstających
w trakcie nieustannie, dynamicznie ujętych
procesów gromadzenia dochodów i
przychodów oraz dokonywania wydatków i
rozchodów (gospodarowania środkami
pieniężnymi) na cele publiczne.

• Cechą finansów jest ich pieniężny i

dwustronny charakter

Finanse publiczne - zakres

• Zakres pojęciowy „finansów publicznych”

dotyczy następujących dziedzin:

- budżetu państwa,
- budżetów gmin (od 1999 r. powiatów i

województw samorządowych),

- funduszy celowych,
- państwowej gospodarki pozabudżetowej,
- samorządowej gospodarki pozabudżetowej

Finanse publiczne - funkcje

• Fiskalna – dostarczenie podmiotom publicznym

wystarczających środków finansowych na

realizację ich ustawowych zadań;

• Redystrybucyjna – gromadzenie i rozdzielanie

środków pieniężnych w państwie;

• Stymulacyjna – oddziaływanie na stosunki

społeczne lub ekonomiczne przez podmioty

publiczne, za pomocą instrumentów finansowych

• Ewidencyjno-kontrolna – ewidencja oraz kontrola

przebiegu zjawisk gospodarczych i procesów

finansowych oraz dokonywanie ich analizy.

Polityka finansowa

Polityka finansowa – świadoma i

celowa działalność ludzi i instytucji
polegająca na ustalaniu i realizacji
określonych celów za pomocą
środków finansowych, czyli

Wybór celów i zastosowanie

środków

Polityka finansowa - cele

• Podstawowym celem polityki jest

doprowadzenie do stabilności
ekonomicznej z niską stopą inflacji.

• Inne cele istotne w realizacji polityki

ekonomicznej państwa to:

- stały wzrost gospodarczy;
- bezrobocie na jak najniższym poziomie;
- równowaga bilansu płatniczego

Polityka finansowa - cele

Cele polityki finansowej mogą mieć charakter:
- Strategiczny (nadrzędny) / drugorzędny

(odcinkowy);

- Długookresowy / krótkookresowy
- Każdy podmiot publiczny określający cele i środki

realizacji polityki finansowej prowadzi ją w
ograniczonym zakresie;

- Ze względu na zakres działania oraz metody w

ramach polityki finansowej możemy mówić o:
polityce budżetowej, podatkowej, kredytowej,
celnej, walutowej, czy dewizowej.

Polityka finansowa – kryteria

oceny

1) kryterium PKB
Na przestrzeni lat 1992 – 1997 wzrastał PKB z 3,8% - 6,8%,
następne lata to jego obniżenie do 1% w 2001 r.
W 2002 r. Oceniono realnie na 1,2%, zaś w projekcie

budżetu

na 2003 przyjęto, że PKB wzrośnie realnie o 3,5%. (!!!)
2) Kryterium redukcji tempa inflacji
W roku 1995 – 21,6%, w połowie 2002 r. wynosiła 2,9% (dla
porównania w krajach europejskich o najniższej inflacji
współczynnik ten wyniósł 1,5%)
3) Kryterium bezrobocia
W roku 1999 r. wynosiło 13% , a w 2002 r. 18,4%

Polityka finansowa - cele

W polityce Polski w najbliższych latach

celami nadrzędnymi

powinny być:
- przywrócenie wysokiej dynamiki rozwoju

gospodarczego,

- ochrona miejsc pracy i zmniejszenie

bezrobocia,

- reformy prawa finansowego i

gospodarczego,

Prawo finansowe

• Prawo finansowe – ogół norm

prawnych regulujących działalność

finansową

• Przedmiotem prawa finansowego są

finanse publiczne

• Podmiotem prawa finansowego są

osoby lub jednostki organizacyjne

objęte uprawnieniami lub

obowiązkami finansowo prawnymi

Prawo finansowe

Stosunki finansowo prawne regulowane przez
normy prawa finansowego wyróżniają się
majątkowym charakterem uprawnień i
obowiązków, nie równorzędnością prawną
podmiotów finansowych oraz ich interesów.
W stosunkach finansowo prawnych mamy do
czynienia z zachowaniem organu
finansowego oraz podmiotu zobowiązanego

Prawo finansowe

• Zakres pojęcia prawo finansowe

obejmuje trzy grupy zagadnień:

1) Ustrojowe – związane z kompetencjami

finansowymi podmiotów publicznych;

2) Materialne – obejmuje rodzaje

dochodów publicznych i dokonywanie

wydatków na cele publiczne,

3) Formalne – procedura finansowa,

zwłaszcza tryb gromadzenia dochodów

publicznych

Prawo finansowe - zakres

• W prawie finansowym możemy

wyróżnić następujące podstawowe
działy:

1) Prawo budżetowe,
2) Prawo dochodów publicznych

(podatki, opłaty, cła),

3) Publiczne prawo bankowe,
4) Prawo dewizowe

Źródła prawa finansowego

• Konstytucja RP, rozdział X „Finanse publiczne”
(DZ.U. Nr 78/1997, poz. 483);
• Ustawa o finansach publicznych (Dz.U. 15/2003),
• Ustawa o dochodach jednostek samorządu

terytorialnego (DZ.U. 150/98);

• Ustawa o Narodowym Banku Polskim (DZ.U.

140/1997)

• Ustawa Prawo bankowe (DZ.U. 72/2002),
• Ustawa Prawo dewizowe (DZ.U. 141/2002),
• Ustawa ordynacja podatkowa (DZ.U. 137/1997)

Norma prawa finansowego

• Normy prawa finansowego mają trójczłonową

konstrukcję, składają się z:

• hipotezy,
• dyspozycji,
• sankcji.
• Hipoteza normy prawa finansowego składa

się z następujących części:

• powołania się na akt normatywny (źródło

prawa, z którego wynika jej obowiązywanie);

• powołania się na stan faktyczny (hipotezę),

uzasadniający dyspozycję normy.

Norma prawa finansowego

• Dyspozycja normy składa się z:
• przedmiotu normy, tj. określonego zachowania się

stanowiącego uprawnienie jednego podmiotu, a

zobowiązanie drugiego; zachowanie to może być

szczegółowo określone w normie co do czasu, miejsca i

sposobu jego wykonania;

• podmiotów

normy:

z

jednej

strony

czynnego

(uprawnionego), z drugiej — biernego (zobowiązanego).

• Norma ma charakter dwustronny. Określa obowiązki i

odpowiadające im prawa (uprawnienia)

• Poprzez sankcje rozumie się najczęściej pewne

dolegliwości karne i materialne. Sankcje mogą polegać

też na pozbawieniu możliwości uzyskania określonych

korzyści materialnych i niematerialnych.

Norma prawa finansowego

Ogół norm prawnych dzieli się na normy:
• ustrojowe;
• materialne;
proceduralne
• Normy prawne ustrojowe określają organizację,

kompetencje oraz formy prawne ich realizacji przez

organy administracji państwowej wyspecjalizowanej.

• Normy prawne materialne tworzą uprawnienia i

obowiązki podmiotów stosunków prawnych bądź

bezpośrednio z mocy prawa, bądź w drodze decyzji

organów administracji wyspecjalizowanej.

• Normy proceduralne określają zaś reguły postępowania

w procesie stosowania norm materialnych.

Podstawowe regulacje ustawy o

finansach publicznych

Podmioty sektora finansów publicznych:
- organy władzy publicznej (państwowe i

samorządowe);

- publiczne placówki naukowe i kulturalne;
- wskazane podmioty działające w zakresie ochrony

zdrowia i ubezpieczeń społecznych;

- państwowe i samorządowe osoby prawne, których

celem jest wykonywanie zadań publicznych, tworzone

na podstawie odrębnych ustaw,

- fundusze celowe,
- jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i

gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych

Podstawowe regulacje ustawy o

finansach publicznych

Środki publiczne:
1) Dochody publiczne:
-

Daniny publiczne (podatki i inne

przymusowe świadczenia na rzecz państwa,

jednostek samorządu terytorialnego np. cła),

-

pozostałe dochody:

a) opłaty,
b) dochody z mienia będącego własnością

państwa, samorządu np. najmu, dzierżawy

dywidendy od wniesionego kapitału

c) pieniężne darowizny, spadki , zapisy

Podstawowe regulacje ustawy o

finansach publicznych

2) Przychody publiczne:
O charakterze zwrotnym;
- wpływy ze sprzedaży papierów wartościowych

(np.obligacji);

- spłaty pożyczek udzielonych ze środków publicznych;
- wpływy z otrzymanych pożyczek i kredytów
Wynikające ze zbycia majątku, albo obowiązku świadczeń w
ramach działalności prowadzonej przez jednostki sektora
publicznego np.z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa, z
tytułu opłat pobieranych przez publiczne zakłady opieki
zdrowotnej

Podstawowe regulacje ustawy o

finansach publicznych

3

) Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych

-

środki pochodzące z budżetu Unii
Europejskiej;

-

środki pochodzące ze źródeł zagranicznych,
niepodlegające zwrotowi, inne niż
wymienione powyżej (np. środki z różnego
rodzaju międzynarodowych funduszy
pomocowych, świadczenia w ramach
pieniężnej zagranicznej

pomocy charytatywnej)

Podstawowe regulacje ustawy o

finansach publicznych

Zasady publicznej gospodarki finansowej: jawności i
przejrzystości
Gwarancje realizacji powyższych zasad:
1) Jawność debat budżetowych w Sejmie;
2) Publikacji ustaw i uchwał budżetowych,
3) Podawanie do publicznej wiadomości udzielonych

kwot dotacji (z budżetu państwa i jednostek

terytorialnych)

4) Obowiązki informacyjno-sprawozdawcze Ministra

Finansów (deficyt, nadwyżka budżetowa, poręczenia i

gwarancje udzielane przez Skarb Państwa, umorzenia

zaległości podatkowych – przyczyny decyzji)

Podstawowe regulacje ustawy o

finansach publicznych

Fundusze celowe
Fundusz celowy – ustawowo powołany przed dniem wejścia
w życie ustawy o finansach publicznych, którego przychody
pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki przeznaczone
są na realizację wyodrębnionych zadań
1) Podział funduszy celowych (w zależności czyje zadania są
wykonywane):
Państwowe, gminne, powiatowe i wojewódzkie
2) Podział funduszy w zależności od kryterium pochodzenia

zasobów pieniężnych:

- publiczne

Podstawowe regulacje ustawy o

finansach publicznych

-

społeczne (dobrowolne wpłaty pieniężne)

-

mieszane (aranżujące środki sektora

finansów publicznych i zasoby pieniężne

społeczeństwa)

Do funduszy celowych należą m.in.:
1) Fundusz Ubezpieczeń Społecznych,
2) Fundusz Emerytalno-Rentowy,
3) Fundusz Gwarantowanych Świadczeń

Pracowniczych,

4) Państwowy Fundusz Kombatantów

Uwarunkowania prawno-finansowe

integracji z Unią Europejską

1) kryterium inflacji
Po przyjęciu do unii walutowej poszczególne kraje

muszą spełniać kryteria zbieżności (konwergencji)

określone w traktacie podpisanym w Maastricht w

1991 r.

Jednym z nich jest nakaz stabilności cen. Oznacza to

konieczność obniżenia inflacji do poziomu

odbiegającego w górę o najwyżej 1,5% od średniej

stopy wzrostu cen w trzech najlepszych krajach.

2) kryterium stóp procentowych
• Długoterminowe stopy procentowe (tzw. stopy

referencyjne – długoterminowych obligacji

skarbowych) nie mogą być wyższe o więcej niż 2%

od średniej z analogicznych stóp procentowych w

trzech krajach UE o najniższej inflacji

Uwarunkowania prawno-finansowe

integracji z Unią Europejską

3) kryterium kursu walutowego
• wahania kursu waluty kraju kandydującego w

stosunku do euro muszą, przez co najmniej 2 lata,

mieścić się w przedziale +/- 15 % wokół stałego

kursu parytetowego oraz, że w okresie tych 2 lat

kurs waluty krajowej nie może być dewaluowany w

stosunku do żadnej waluty krajów UE

• 4) kryteria budżetowe
• Ustalony jest maksymalny limit długu i deficytu

sektora instytucji rządowych i samorządowych.

• Deficyt nie może przekroczyć 3 % PKB
• Zadłużenie 60 % PKB