Tkanka  nabłonkowa i łączna-
budowa i funkcje

Zakład Biotechnologii Medycznej 

UM

 

 

Tkanka nabłonkowa

• Nabłonek – jedna lub więcej warstw komórek, stojących na błonie 

podstawnej. 

• Cechą nabłonka jako tkanki jest zwarty układ komórek, 

minimalna ilość szczelin i substancji międzykomórkowej. 

• Jądro dostosowuje swój kształt do komórki
• Komórki nabłonkowe posiadają centriole i zdolne są do podziału
• Komórki są zróżnicowane biegunowo, co wiąże się z 

wytwarzaniem struktur (rąbek wchłaniający, migawki). 

• W komórkach nabłonka można spotkać różne wtręty 

cytoplazmatyczne (kropelki tłuszczu, ziarenka glikogenu, 
pigment).

Odżywianie tkanki nabłonkowej
• Nabłonki nie mają naczyń krwionośnych (z wyjątkiem 

oddychających skórnie płazów) i pobierają substancje odżywcze z 
unaczynionego podłoża łącznotkankowego za pośrednictwem 
błony podstawnej. 

 

 

Rozwój tkanki nabłonkowej



Z listków zarodkowych rozwijają się :



ektoderma (nabłonek pokrywający skórę oraz 
wyścielający jamę ustną, wyściółka kanałów nerwowych)



endoderma (nabłonek układów pokarmowego i 
oddechowego)



mezoderma (nabłonek tworzący błony surowicze i pewne 
nabłonki układu moczopłciowego, otrzewna, śródbłonek 
naczyń krwionośnych)



mezenchyma (śródbłonek naczyń krwionośnych)



Jeżeli nabłonek zawiera kilka warstw komórek, 
najczęściej dochodzi do ich zróżnicowania na warstwy.

 

 

Funkcje nabłonków

okrywa ciało, stanowiąc zewnętrzną barierę
oddziela wnętrze ciała i poszczególne narządy od 
otoczenia
odbiera bodźce ze środowiska
bierze udział w wydalaniu, wymianie gazowej i resorpcji 
substancji
wyściela wszystkie przewody w organizmie (drogi 
oddechowe, przewód pokarmowy, przewody 
wyprowadzające gruczołów) oraz jamy ciała. 

 

 

Klasyfikacja tkanek 
nabłonkowych

Kryteria podziału morfologiczne: 
W zależności od liczby warstw budujących komórki:

jednowarstwowe - charakterystyczne dla bezkręgowców
wielowarstwowe - występują wyłącznie u kręgowców i złożone są 
z maksymalnie kilkunastu warstw komórek.

W zależności od kształtu komórek: 

płaski
sześcienny (brukowy, kostkowy)
walcowaty (cylindryczny)

Ze względu na pełnioną funkcję:

nabłonki okrywające i wyściełające
nabłonki gruczołowe
nabłonki zmysłowe

 

 

Nabłonek jednowarstwowy 

płaski

Budują go komórki spłaszczone, wieloboczne, ściśle do 
siebie przylegające ścianami bocznymi. Jądra położone są 
centralnie. W organizmie człowieka spotykane są wszędzie 
tam, gdzie warstwa oddzielająca nie powinna utrudniać 
transportu niezbędnych substancji.
Nabłonek jednowarstwowy płaski stanowi wyściółkę m.in.:
naczyń krwionośnych, 
serca, 
kłębuszków nerkowych,
pęcherzyków płucnych.

 

 

 

Nabłonek jednowarstwowy 
sześcienny

 

Komórki mają kształt sześcienny, przypominają swoim 
kształtem kostki do gry, w których jądra umieszczone są 
centralnie. Mają zdolność wytwarzania wydzieliny – biorą 
udział w budowie odcinków wydzielniczych wielu gruczołów. 
Nabłonek ten znajduje się w wątrobie, trzustce i kanalikach 
nerkowych oraz w pęcherzykach tarczycy. Na powierzchni 
mogą występować różne twory – rzęski, mikrokosmki, rąbek 
szczoteczkowy 

 

 

Nabłonek jednowarstwowy 
walcowaty

Wysokie komórki o kształcie nieregularnych 
graniastosłupów lub walców. 
Ich jądra znajdują się w spodniej warstwie cytoplazmy, 
niewiele ponad błoną podstawną. 
U człowieka ten typ nabłonka występuje w przewodzie 
pokarmowym od żołądka do odbytnicy oraz w jajowodach 
i macicy
W jelicie cienkim dodatkowo występuje tzw. "rąbek 
szczoteczkowy”.

 

 

Nabłonek 
jednowarstwowy 
wielorzędowy 

Wysokie komórki przypominając powyginane 
graniastosłupy, z których część jest klinowata i nie 
dochodzi do wolniej powierzchni nabłonka.
Jądra są umieszczone w komórkach na różnych 
wysokościach (w wielu rzędach). 
Na powierzchni nabłonka prawie zawsze są rzęski.
Nabłonek wielorzędowy występuje w drogach 
oddechowych (jamie nosowej, krtani, tchawicy i 
oskrzelach). 

 

 

Nabłonek wielowarstwowy 
płaski

 Zbudowany jest zwykle z kilku warstw komórek, o różnym 
kształcie. 

najgłębsza warstwa - jedna warstwa komórek walcowatych
nad komórkami walcowatymi - kilka warstw komórek  
sześciennych
na powierzchni zwróconej do błony podstawnej komórki mają 
wypustki cytoplazmatyczne. 
blisko powierzchni komórki stają się płaskie

Stanowi on zewnętrzną powłokę ciała (naskórek) oraz wyściela 
m.in. przełyk, pochwę, spojówkę i rogówkę oka, wyścieła jamę 
ustną i rejon odbytu. 
 Intensywne podziały w głębszych warstwach (tzw. rozrodczych) 
umożliwiają stałe złuszczanie się warstw wierzchnich i 
odnawianie całego nabłonka.

 

 

 

Nabłonek wielowarstwowy 
przejściowy

Komórki najbardziej zewnętrznej spośród 3-5 warstw 
budulcowych nie mają stałego kształtu
Zwykle są duże, baldaszkowate i pokrywają kilka 
sąsiednich komórek leżących pod nimi
Nie obserwuje się przestrzeni międzykomórkowych. 
Może odbywać się wytwarzanie śluzu 
U wszystkich owodniowców ten typ nabłonka wyściela 
moczowody, kielichy nerkowe, miedniczki nerkowe, 
pęcherz moczowy i cewkę moczową.

 

 

Nabłonek migawkowy i 
zmysłowy

Nabłonek migawkowy - każdy typ nabłonka, którego 
komórki posiadają rzęski. Skoordynowane ruchy rzęsek 
pozwalają na przesuwanie substancji np. w drogach 
oddechowych (usuwają zanieczyszczenia) lub w 
jajowodach (przesuwają komórkę jajową).
Nabłonek zmysłowy - występuje w narządach zmysłów 
(kubki smakowe, błona węchowa, siatkówka, narząd 
spiralny w uchu wewnętrznym). Komórki mają zdolność 
odbierania bodźców dochodzących do organizmu ze 
środowiska zewnętrznego. Mają specjalne urządzenia do 
odbierania podniet oraz pozostają w ścisłym kontakcie z 
włóknami nerwowymi, przewodzącymi bodźce do 
odpowiednich ośrodków nerwowych.

 

 

Tkanka łączna

Bardzo różnorodna zarówno pod względem budowy jaki funkcji 

jaką spełnia w organizmie
Cechą charakterystyczną tego typu tkanki jest luźny układ 

komórek i duże ilości substancji międzykomórkowej. 
Tkanka ta ma zdolność do regeneracji. 
W ciągu ontogenezy powstaje z komórek 

mezenchymatycznych, powstałych głównie z mezodermy 

(trzeciego listka zarodkowego).
Jest to tkanka dobrze ukrwiona i unaczyniona ze względu na 

swój intensywny metabolizm (wyjątek stanowi tkanka 

chrzęstna). 
Tkanka łączna występując bardzo powszechnie pełni wiele 

funkcji w organizmie: 

 funkcję ochronną, otaczając narządy wewnętrzne w postaci 

błon lub struktur kostnych oraz 
funkcję pośredniczącą między innymi typami tkanek

 

 

Tkanka łączna właściwa

Występują w niej włókna kolagenowe (klejorodne), sprężyste 
(elastyczne) lub retikulinowe (siateczkowe). Są one 
zanurzone w substancji podstawowej wraz z elementami 
komórkowymi, do których należą: fibroblasty, komórki 
plazmatyczne (plazmocyty), makrofagi, komórki tuczne 
(mastocyty). W oparciu o rodzaj włókien i komórek 
występujących w tkance łącznej właściwej, dzieli się ona na:
Tkankę łączną zarodkową
Tkankę łączną wiotką 
Tkankę łączną zbitą
Tkankę łączną siateczkową

 

 

Tkanka łączna zarodkowa

Najbardziej pierwotna forma tkanki łącznej, z tej 
formy powstają w czasie trwania życia 
zarodkowego i płodowego wszystkie inne typy 
tkanki łącznej
Komórki (fibroblasty) mają gwiaździsty kształt a 
w istocie międzykomórkowej brak jest 
elementów włóknistych
Występuje m.in. w pępowinie płodu oraz jądrach 
miażdżystych dysków międzykręgowych.

 

 

Tkanka łączna luźna (wiotka) i 
zbita

W galaretowatej substancji 

międzykomórkowej dużo włókien 
retikulinowych

Wypełnia przestrzenie między innymi 

tkankami i organami (miedzy mięśniami, 
wokół naczyń krwionośnych), tworzy zręby 
narządów wewnętrznych: śledziony, 
wątroby - umożliwiając wnikanie nerwów i 
naczyń krwionośnych, buduje tkankę 
podskórną, która łączy skórę i mięśnie

Bardzo odporna na zerwanie i rozciąganie
Występują w niej głównie włókna 
kolagenowe
Tkanka regularna - szczególnie wytrzymała i 
buduje ścięgna, torebki stawowe
Tkanką nieregularna - tworzy się bardzo 
elastyczna struktura odporna na rozciąganie, 
występuje w skórze właściwej.

 

 

Tkanka łączna siateczkowa

Tworzą ją komórki o licznych gwiaździstych wypustkach 
(retikulocyty) łączących się w przestrzenną sieć
Oczka tej sieci wypełnia gąbczasta substancja 
podstawowa z dużą liczbą włókien retikulinowych
Tworzy zręby narządów chłonnych (limfatycznych), np. 
węzłów chłonnych, bierze udział w budowie wątroby, 
śledziony i szpiku kostnego

 

 

Tkanka tłuszczowa

Zbudowana głównie z dużych komórek tłuszczowych 
(adipocytów), w cytoplazmie których zawieszona jest duża, 
pojedyncza kropla tłuszczu
Tkanka ma barwę żółtą, jeżeli kulek tłuszczu jest więcej tworzy 
się tkanka tłuszczowa brunatna, u człowieka występująca w 
okresie płodowym i niemowlęcym.
W adipocytach jądro zostaje zepchnięte na obwód. 
Tkanka tłuszczowa znajduje się głównie w warstwie podskórnej i 
stanowi rezerwę metaboliczną organizmu. 
Stanowi ona również warstwę termoizolacyjną, która pomaga 
utrzymać stałą temperaturę ciała oraz chroni przez urazami 
mechanicznymi.

 

 

Tkanka łączna oporowa

Tkanka łączna oporowa dzieli się na: 



Tkankę chrzęstną:



Chrząstkę szklistą



Chrząstkę włóknistą



Chrząstkę sprężystą



Tkankę kostną:



Kość zbita



Kość beleczkowata (gąbczasta)

 

 

Tkanka łączna chrzęstna

Istota podstawowa jest zbita i sprężysta. 
Zawieszone w niej zaokrąglone komórki (B) noszą nazwę 

chondrocytów. 
W substancji międzykomórkowej (A) tkanki chrzęstnej zanurzone 

są głównie włókna kolagenowe, które powodują znaczne 

wzmocnienie tkanki. 
Chondrocyty występują pojedynczo, lub tworzą skupienia. 

Umieszczone są w tak zwanych jamkach, po dwie, lub cztery. 
Nie przenikają do niej naczynia krwionośne oraz nerwy, komórki 

zaopatrywane są w tlen i substancje odżywcze przez istotę 

podstawową (dyfuzja).
Chrząstka rozwija się z mezenchymy. 
Tkanka łączna chrzęstna występuje przede wszystkim u 

kręgowców

 

 

Chrząstka szklista

Chrząstka szklista - zawiera włókna kolagenowe, oraz bardzo 
liczne grupy izogeniczne. Komórki chrzęstne – chondrocyty 
mają różne ułożenie i kształt. W części powierzchniowej (pod 
ochrzęstną) są stosunkowo małe, spłaszczone lub 
wrzecionowate i leżą gęsto obok siebie. Głębiej stają się 
większe, owalne a następnie kuliste, a odległość między nimi 
zwiększa się. U osobników starszych komórki chrzęstne ulegają 
spłaszczeniu. Powierzchnia komórek jest zwykle nierówna i 
zaopatrzona w mikrokosmki. Komórki chrzęstne leżą w 
zagłębieniach substancji podstawowej, zwanych jamkami 
chrzęstnymi. Z wiekiem ulegają znacznej mineralizacji z racji 
odkładających się w niej soli wapnia. U kręgoustych i ryb 
chrzęstnoszkieletowych tworzy szkielet wewnętrzny przez całe 
życie zwierzęcia, natomiast u pozostałych kręgowców buduje 
szkielet w tylko okresie płodowym, później ulega kostnieniu. 
Buduje powierzchnie stawowe kości, buduje części żeber, 
tworzy czubek nosa.

 

 

Chrząstka włóknista

Charakteryzuje się obecnością większej lub mniejszej ilości 
włókien (C) (głównie kolagenowych) w substancji 
międzykomórkowej (A); komórki wydłużone i stosunkowo 
nieliczne (B)
Jest bardzo odporna na zerwanie i dlatego współtworzy 
więzadła, ścięgna (w miejscu przyczepu ich do kości), 
krążki międzyżebrowe.
Chrząstka nie jest ukrwiona i na jej teren nie wnikają 
naczynia krwionośne dlatego każda chrząstka otoczona 
jest błoną łącznotkankową (tkanka łączna właściwa) - 
ochrzęstną, umożliwiającą odżywianie tej tkanki.

 

 

Chrząstka sprężysta

 Posiada głównie włókna sprężyste (utworzone z 

elastyny), nie ulega kostnieniu

 w substancji międzykomórkowej występuje duża ilość 

włókien sprężystych, które w części powierzchniowej 
przechodzą w ochrzęstną, w części środkowej tworzą sieć. 

 Chrząstka odznacza się elastycznością
 Buduje struktury związane z wydawaniem i odbieraniem 

dźwięków: małżowinę uszną, trąbkę Eustachiusza, 
współtworzy krtań i nagłośnię

 

 

Tkanka kostna

Substancja międzykomórkowa utworzona z osseomukoidu, 

przesycona solami wapnia (fosforan, węglan), tworzy wokół kanałów 

naczyniowych (A) koncentrycznie ułożone blaszki tworzące większe, 

walcowate jednostki strukturalne.
Miedzy blaszkami, w jamkach kostnych (B), rozlokowane są komórki 

tworzące tkankę kostną: osteocyty, osteoblasty, osteoklasty, 

komórki osteogenne
Pojawia się później zarówno w toku ewolucji (u ryb 

kostnoszkieletowych) jak i w czasie rozwoju osobniczego zwierzęcia.
Cechą charakterystyczną w budowie całkowicie wykształconych 

kości są tzw. blaszki kostne powstałe dzięki regularnemu układowi 

włókien kolagenowych. 
Komórki tkanki kostnej leżą na powierzchni blaszek i łącząc się 

wypustkami plazmatycznymi tworzą przestrzenną sieć 

umożliwiającą aktywny metabolizm komórek. 

 

 

Typy kości

Kość zbita - charakteryzuje się współśrodkowym ułożeniem 
blaszek wokół kanałów Haversa (tam przebiegają naczynia 
krwionośne), tworzy się struktura zwana osteonem, osteony 
natomiast biegną równolegle względem siebie - kość zbita 
buduje trzony kości długich, w których znajdują się jamy 
szpikowe.
Kość beleczkowa (gąbczasta) jest także zbudowana z blaszek 
kostnych, z tym, że blaszki te tworzą beleczki kostne, które pod 
mikroskopem przypominają porowatą gąbkę, pomiędzy 
beleczkami znajduje się tkanka łączna siateczkowa budująca 
czerwony szpik kostny. Układ beleczek jest dostosowany do sił 
jakie działają na daną kość - ten typ tkanki buduje nasady kości 
długich.
Kości pokrywa łącznotkankowa okostna (wyjątek stanowią 
powierzchnie stawowe), która spełnia funkcje odżywcze, 
ochronne i bierze udział w regeneracji kości.

 

 

Tkanka łączna płynna

Tkanka łączna płynna jest szczególną tkanką ze względu na 

swoją konsystencję. Jej funkcje są bardzo różnorodne.
Funkcje krwi i limfy:

transportuje gazy oddechowe z powierzchni wymiany 

gazowej do komórek i z powrotem, przenosi substancje 

odżywcze do komórek, odbiera produkty przemiany materii, 

rozprowadza hormony
bierze udział w termoregulacji "przenosząc ciepło" od 

narządów najcieplejszych (wątroba, pracujące mięśnie 

szkieletowe) do struktur najzimniejszych (powierzchnia 

ciała)
uczestniczy w reakcjach odpornościowych - tu znajduje się 

układ odpornościowy
zapewnia homeostazę organizmu, czyli utrzymanie 

dynamicznej równowagi środowiska wewnętrznego.

 

 

Budowa 
mikroskopu