Socjologia jako nauka

społeczna.

Poglądy Emila

Durkheima

Socjologia

• Termin „socjologia” wywodzi się z łacińskiego słowa

„societas” oznaczającego społeczeństwo oraz greckiego

słowa „logos”- nauka, co wskazuje na to, że w dokładnym

tłumaczeniu socjologię możemy określić jako naukę o

społeczeństwie.

• Za twórcę socjologii uważa się francuskiego myśliciela

Augusta Comte żyjącego w latach 1798-1857, którego

wykład do nauki można ująć w trzech zasadniczych tezach:

-Nadania nowej nauce stosunkowo szybkiego

zaakceptowanej nazwy

-Określenia przedmiotu badań socjologii
-Zaoferowania powstającej nauce specyficznych metod

badawczych (obserwacja, eksperyment,

metoda

porównawcza,

analiza historyczna)

Jaka była przyczyna powstania nauk społecznych?

Najogólniej mówiąc była nią potrzeba zmienienia oraz

ulepszenia otaczającego nas świata zjawisk społecznych

„Zadaniem nauk społecznych jest rozumiejąca interpretacja działań

ludzkich i wytworów ludzkiej działalności. Bez względu na to, jak

chcielibyśmy określić zadania nauk społecznych, jest faktem

niewątpliwym, iż w swym podejściu do ludzi i ich zbiorowości

interesują się one również tym, co ci ludzie myślą i czują, a więc

aspektami psychologicznymi, stroną doznaniowo- przeżyciową

zjawisk społecznych, ich jednostkami i kolektywnie ustalonymi

znaczeniami, a docierają do tego przez mniej lub bardziej adekwatne

rozumienie zjawisk i sytuacji społecznych oraz stanów i zachowań

ludzkich.”

Dla socjologa „społeczeństwo” przedstawia się jako ogromny kompleks

wzajemnych stosunków ludzkich. Mówiąc bardziej specjalistycznym

językiem- system interakcji. Określenie „ogromny” ciężko wyjaśnić

ilościowo. Socjolog może mówić o „społeczeństwie” obejmującym

miliony ludzi, jak i również może odnieść ten termin do ilościowo

znacznie mniejszej zbiorowości.

Socjologia jako nauka społeczna wykreowała pewien system twierdzeń o

otaczającej nas rzeczywistości społecznej. W odróżnieniu od innych

dyscyplin naukowych ma ona bardzo rozbudowany system funkcji

społecznych.

Emil Durkheim

(1858- 1917) był najwybitniejszym

przedstawicielem socjalizmu. Był profesorem

socjologii w Bardeaux, gdzie w 1896 roku objął

pierwszą na świecie katedrę socjologii, a od

1902 roku na paryskiej Sarbonie. Jest autorem

klasycznych dzieł takich jak”

-

O podziale pracy społecznej (1893)

-

Zasady metody socjologicznej (1895)

-

Elementarne formy życia religijnego. System

totemiczny w Australii

-

Był założycielem i redaktorem pisma „Anne’e

Sociologigue”

Wpływ Durhkeima- twórcy sławnej francuskiej

szkoły socjologicznej- objął wiele nauk

społecznych, na które myśliciel ten oddziałał

bezpośrednio lub pośrednio. Aczkolwiek nie ma

już dziś durkheimistów, zainteresowanie jego

twórczością bynajmniej nie słabnie, a nawet,

być może, się nasila. Rację miał Nisbel,

stwierdzając, że „[…] bardziej niż jakakolwiek

inna postać w dziejach socjologii Emile

Durkheim zdaje się ucieleśniać to, co okazało

się najbardziej dla tej dziedziny

charakterystyczne, oraz najbardziej płodne z

punktu widzenia jej wpływu na inne dyscypliny

współczesne. Można powiedzieć, że Durkheim

jest socjologiem w pełnym tego słowa

znaczeniu”.

Wg. Durkheima socjologia jest nauką o faktach

społecznych, a nie nauką o społeczeństwie.

Socjolog wg. Niego musi zajmować się faktami.

Fakty społeczne pojmowane są jako „rzeczy”.

Emil Durkheim – podobnie jak poprzednicy był

ewolucjonistą twierdził, że społeczeństwa

zmieniają się w określonym kierunku. Procesy te

dokonują się w sposób naturalny i

zobiektywizowany. Ludzie mają ograniczony wpływ

na ten proces, mogą go jedynie zahamować, ale nie

zatrzymać lub zmienić jego kierunek. Procesy te są

stałe i zachodzą stopniowo. Jednostki postępują w

określony sposób, wydaje im się, że mają swobodę.

Wg Durkheima taka swoboda jest pozorna, gdyż

jednostki postępują wedle powszechnych wzorów

społecznych. Ludzie sami kreują swoją

rzeczywistość społeczną (Real socjale).

Durkheim był holistą, uważał, że rzeczywistość społeczna jest

wartością holistyczną daje więcej niż suma działań jednostki.

PODEJŚCIE

HOLISTYCZNE

INDYWIDUALISTYCZNE

• HOLISTYCZNE- istnieją takie zjawiska

powstające w wyniku działań jednostek, które

po pomnożeniu stają się autonomiczne. Mają

wartość nieredukowalną do działań jednostki,

„żyją własnym życiem”. Społeczeństwo to nie

zbiór jednostek, ale autonomiczny twór.

• INDYWIDUALISTYCZNE- produkty kulturowe

zbiorowo wytworzone mają takie właściwości

jak ludzie, którzy je stworzyli. Jacy ludzie

takie społeczeństwo. Np. świadomość

społeczna to suma świadomości wszystkich

jednostek wchodzących w skład

społeczeństwa.

Wg Durkheima podstawowe zjawiska społeczne

mają charakter holistyczny. Sądy o nich

wypowiadane powinny być przez odpowiednie

wskaźniki, pozwalające na ich poznanie. Są to

normy, religia, moralność, prawo. Rzeczywistość

społeczną charakteryzują 3 cechy:

• Zewnętrzność (względem jednostek składających

się na społeczeństwo)

• Autonomiczność (zjawiska niezależne od jednostki

w szczególności od jej przeżyć, emocji)

• Przymus (jednostka nie może się wyzwolić od

tworów społecznych kreowanych przez

rzeczywistość społeczną)

Poglądy Durkheima opierały się na założeniach

naturalistycznych. Sprowadzało się to do stosowania

analogii organistycznych, czyli porównywania życia

społecznego do żywego organizmu.

NATURALIZM

ontologiczny

metodologiczny

• ONTOLOGICZNY- świat społeczny posiada takie same

cechy jak świat naturalny (przyrodniczy), jest jego

częścią. Jedyna różnica polega na tym, że świat

społeczny jest bardziej skomplikowany.

• METODOLOGICZNY- jest konsekwencją naturalizmu

ontologicznego. Badania świata społecznego powinny

być prowadzone takimi samymi metodami jak świata

przyrodniczego. Jest jedna nauka, nie ma podziału na

nauki przyrodnicze i społeczne – monizm

metodologiczny. Twierdzenia ogólne to suma

twierdzeń jednostkowych (uogólnienie,

generalizacja). Twierdzenia ogólne dają się

zredukować do twierdzeń jednostkowych

(indukcjonizm).

Durkheim postulował odideologizowanie nauki

społecznej. Wg niego życie społeczne składa się z

faktów społecznych, które należy badać jak

rzeczy. Tzn. należy wyłączyć wszelkie emocje,

oceny, przekonania, które mogą zniekształcić wyniki

badań. Co do zasady fakty społeczne są

obserwowalne. Zdarzają się też takie, których nie

możemy zobaczyć, wówczas możemy je

wydedukować z skodyfikowanych reguł postępowania

takich jak religia, prawo. Fakty społeczne należy

tłumaczyć poprzez inne fakty społeczne, które

pozostają z nimi w jakiś relacjach. Nie można wnosić

do świata faktów społecznych czegoś, co istnieje

poza nim, bo zaburza to proces poznania.

W swoim dziele „O społecznym podziale pracy” pisał o

przyczynach i charakterze dynamiki społecznej. Ludzie by

móc zaspokajać swoje potrzeby muszą się specjalizować w

jakiś dziedzinach życia społecznego. Społeczeństwa pierwotna

nie specjalizują się, relacje w nich zachodzące maja charakter

mechaniczny. Wyłamanie się jednostki powoduje jej izolacje.

W miarę rozwoju społeczeństwa następuje przejście od

solidarności mechanicznej do solidarności organicznej.

Następuje specjalizacja ludzi w określony czynnościach,

tworzą konkretne produkty, którymi wymieniają się z innymi

ludźmi. Następuje cyrkulacja dóbr i usług, a ludzie, coraz

bardziej specjalizują się w dziedzinach, w których są najlepsi.

Fakty społeczne, jak prawo, moralność czy religia, również są

wytwarzane przez ludzi. Pokazują jaki jest stan solidarności

społecznej. Wraz z ewolucja społeczeństwa ewoluują fakty

społeczne. Jednak zdarza się, że zmiany te nie są równoległe.

Gdy społeczeństwo zmienia się szybciej niż prawo czy religia

zachodzi zjawisko anomii. Zakłóca ono proces ewolucyjny.

W zależności od etapu, na jakim znajduje się

społeczeństwo można wyróżnić 2 rodzaje prawa:

• Prawo represyjne – przewaga więzi mechanicznych

nad organicznymi – prawo opiera się na przymusie,

represjach i innych dolegliwych sankcjach

nakładanych na jednostkę nieprzestrzegającą reguł

panujących w danym społeczeństwie.

• Prawo restytucyjne – przewaga więzi organicznych

nad mechanicznymi – kary są nieistotne, ponieważ

zadaniem prawa jest przywrócenie stanu

pierwotnego poprzez ugodę, negocjacje. Sankcje

mają na celu zagwarantować wprowadzenie w

życie środków restytucyjnych.

Durkheim nie odrzuca faktu, że prawo powstaje w

sposób zinstytucjonalizowany, natomiast twierdzi, że

nie ma ono charakteru wolicjonalnego (nie zależy od

woli suwerena). Treść prawa jest wynikiem ewolucji.

Prawo jest faktem społecznym, dlatego też powinno

być jak fakt społeczny badane. Eksperyment i

obserwacja to właściwe metody działania. Sam

postanowił przeprowadzić takie badania.

„Samobójstwo” zostało napisane w oparciu o wyniki

tych badań. W II połowie XIX wieku we Francji

samobójstwo było karane. Sankcje nakładano na

rodzinę lub niedoszłego samobójcę. Uzasadnieniem

był fakt, że jednostka nie do końca dysponuje swoich

życiem, ma do zrealizowania jakąś rolę w

społeczeństwie, poprze odebranie sobie życia

pozbawia społeczeństwo jego części.

Durkheim chciał ustalić, jakie typy socjologiczne dokonują

samobójstw. Zauważył, że większość to mężczyźni,

protestanci, na ogół dobrze sytuowani materialnie, samotni

(kawalerowie, wdowcy, rozwodnicy), samobójstw dokonywali

w czasach kryzysu gospodarczego lub wahań ekonomicznych.

Nie zajmował się osobowością samobójców skupiał się na

faktach (wiek, płeć, stan majątkowy czy cywilny, wyznanie).

Na ich podstawie wyróżnił typy samobójstw:

• Egoistyczne

• Anomiczne – osoba odczuwa brak sensu życia, nie ma

żadnych wartości

• Altruistyczne – popełniane dla dobra innych

• Fatalistyczne – protest przeciwko ograniczeniu podmiotowości

Durkheim stwierdził, że kary dla samobójców są nieskuteczne,

ponieważ są nieadekwatne do ich czynu.