To
se ne
vrati
Osobowość
to wewnętrzny system regulacji pozwalający
na adaptację i wewnętrzną
integrację myśli, uczuć i zachowania w
określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie
stabilności). Jest to zespół względnie trwałych cech lub
dyspozycji psychicznych jednostki, różniących ją od innych
jednostek.
Osobowość to stosunkowo stałe cechy, dyspozycje czy
właściwości jednostki, które nadają względną spójność jej
zachowaniu.
Osobowość jest także definiowana jako charakterystyczny,
względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko
społeczno-przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim
w interakcje.
Nie jest jedynym wyznacznikiem działania – to co i jak człowiek
robi zależy też od doraźnego stanu fizycznego i psychicznego,
emocji, stopnia przygotowania do danego działania.
Teorie osobowości
• Psychodynamiczne:
– Teoria freudowska – w procesie kształtowania osobowości kładzie
nacisk na doświadczenie zdobyte w dzieciństwie, popędy biologiczne
oraz stosunki z rodzicami; (zobacz też psychoanalityczna teoria
osobowości);
– Teorie neopsychoanalityczne – podkreślają znaczenie
podstawowych popędów oraz interakcji społecznych w kształtowaniu
osobowości jednostki. Przedstawiciele: Carl Jung, Alfred Adler;
• Teorie pola – traktują organizm jako całość, kładąc nacisk na dążenie
jednostki do zaspokojenia podstawowego popędu jakim jest popęd
samorealizacji. Przedstawiciele: Kurt Goldstein;
• Teorie czynnikowe – przedstawiają osobowość jako zbiór cech lub
charakterystycznych sposobów zachowania, odczuwania, reagowania.
Przedstawiciele: Joy Paul Guilford, Hans Eysenck;
• Teorie uczenia się – podkreślają czynniki sytuacyjne wywołujące
określone zachowania oraz warunki wzmacniające owe zachowania.
Przedstawiciele: Iwan Pawłow, Burrhus Skinner, Edward Thorndike, John
Watson, John Dollard, Neal Miller, Leonard Berkowitz.
Temperament wyznacza pewne
podstawowe, względnie stałe
cechy osobowości. Są to cechy
określające poziom
energetyczny działań oraz ich
przebieg w czasie. Cechy te
występują już we wczesnym
dzieciństwie i są wspólne dla
człowieka i zwierząt. Będąc
pierwotnie zdeterminowany
przez wrodzone
mechanizmy fizjologiczne,
temperament podlega
zmianom zachodzącym pod
wpływem dojrzewania
(i starzenia się) oraz
niektórych
czynników środowiskowych.
(wg Strelau)
Cechy temperamentu:
1 . Przez pojęcie temperamentu należy rozumieć cechy zachowania, pod
względem których ludzie się różnią
2. W porównaniu z innymi zjawiskami temperament charakteryzuje się
względną stałością w ciągu życia i spójnością międzysytuacyjną.
3. Temperament ma podłoże biologiczne.
4. Pojęcie temperamentu odnosi się przede wszystkim do formalnej
charakterystyki zachowania lub reakcji takich parametrów jak
intensywność, energia, siła, szybkość, tempo, zmienność, ruchliwość itp.
Temperament wpływa na:
- efektywność działania;
- indywidualny styl działania (regulowanie
tempa działania, różnorodność
wykonywanych
czynności);
- decyduje o tym, jakiego rodzaju działanie
człowiek jest skłonny wybierać, a jakich
unikać).
Historię temperamentu rozpoczął grecki
filozof i lekarz Hipokrates . Wyjaśnił on
zdrowie i chorobę za pomocą sformułowanej
przez siebie koncepcji soków (humorów), inny
zaś lekarz grecki i następca Hipokratesa –
Galen, uzupełnił tę teorię o interpretację
psychologiczną.
Hipokrates skojarzył humory
z temperamentami osobowości według
następującego schematu:
Krew – temperament sangwiniczny: wesoły i
aktywny
Flegma – temperament flegmatyczny:
apatyczny i ospały
Czarna żółć – temperament melancholiczny:
smutny i zadumany
Żółć – temperament choleryczny: łatwo
wpadający w złość, pobudliwy
Galen (Claudius Galenus, rzymski
lekarz, z pochodzenia Grek),
-
wykorzystał on hipokratesowską
koncepcję czterech soków i stworzył na
jej podstawie pierwszą
typologię temperamentu. Wyróżnił i
opisał 9 temperamentów: Pierwsze
cztery nazwane prostymi pierwotnymi
to: -ciepło, zimno, wilgoć i suchość-
Cztery dalsze nazwane wtórnymi lub
pochodnymi, u podstaw których leży
kombinacja par poszczególnych jakości
to: ciepło-sucho ciepło-wilgotno zimno-
sucho zimno-wilgotno
- Temperament dziewiąty to
tzw. temperament idealny (optymalny),
łączący cztery pierwotne typy
temperamentu.
Pierwszą i najpopularniejszą typologię
temperamentu opracował Galen opierając się na
koncepcji Hipokratesa o równowadze czterech
płynów ustrojowych - krwi, żółci, czarnej żółci i
śluzu. Wyróżnił w niej cztery typy
temperamentalne:
1)Temperament choleryczny
2)Temperament sangwiniczny
3)Temperament melancholiczny
4)Temperament flegmatyczny
4 typy temperamentu wg
Hipokratesa-Galena
1.Sangwinik ( sanguis –
krew)
wesoły,
optymistyczny, widzi świat
w kolorach jasnych,
wrażliwy subtelny. W
sytuacjach trudnych
speszony, i smutny, ale
ten stan szybko mija.
Przeżycia jego są słabe i
nieustabilizowane, szybko
zmienia obiekty
zainteresowań, przesadnie
wyraża uczucia.
2. Choleryk- (chole – żółć)
tendencje do
niezadowolenia,
podniecenia,
agresywności, skłonny do
gniewu, nie unika
trudności i idzie im
naprzeciw, posiada silne
„ja”,zawzięty, uparty, co
utrudnia z nim kontakt.
Zewnętrzne reakcje są
zgodne z jego
przekonaniami i psychika.
3. Flegmatyk- (phlegma –
flegma)
zadowolony z
siebie i ze świata,
powolny, zrównoważony,
dowcipny, pogodny,
obserwator,
„zimnokrwisty” w życiu
bierny obojętny, co
doprowadza do apatii,
przeżycia uczuciowe
głębokie, tolerancyjny,
powolnie reaguje na
bodźce z zewnątrz.
4. Melancholik- ( melas chole – czarna żółć);
smutny, ciemne kolory życia, przyszłość
jawi się jako zagrożenie przeraża go.
Nieustanny lek, lubi spokój, nie cierpi
hałasu, traktuje życie jako ciężkie zadanie,
kontakty nawiązuje bardzo trudno, ale jest
wierny i stały, cierpi na kompleks
niższości.
Jan Strelau
-polski psycholog znany w skali
międzynarodowej ze swoich
badań nad temperamentem;
-studiował filozofię w KUL i
psychologię w UW
-otrzymał m.in. nagrodę
Fundacji Humboldta (1990) i
Towarzystwa Maxa Plancka
(1992) za wybitne osiągnięcia
w zakresie badań nad
osobowością
-
Jest autorem Regulacyjnej Teorii
Temperamentu (RTT)
Cechy temperamentu wg J.
Strelaua:
• Reaktywność
• Aktywność
• Szybkość reagowania
• Ruchliwość
- Reaktywność – charakterystyczna
dla osoby intensywność reagowania
na bodźce, zależna od wielkości
pobudzenia organizmu, jakie
powstaje w wyniku działającej
stymulacji (osoby nisko- i wysoko
reaktywne).
- Aktywność – kształtuje się pod
wpływem reaktywności. Indywidualne
zapotrzebowanie na stymulacje.
- Szybkość reagowania – przejawia
się w długości czasu upływającego
między
zadziałaniem bodźca a wystąpieniem
reakcji; w przypadku czynności
złożonych długości czasu na ich
wykonanie.
- Ruchliwość –
łatwość z jaką
człowiek potrafi
się przestawić z
jednej reakcji na
inną (łatwość
zmiany
kierunku
myślenia).
Pawłow
w swoich badaniach nad
temperamentem wyszedł z założenia , że
zachowanie człowieka, jak i innych zwierząt
wyższych zależy przede wszystkim od czynności
układu nerwowego. To umożliwiło mu wysunięcie
hipotezy, że różnice między jednostkami
sprowadzają się do szeregu kombinacji
ograniczonej liczby właściwości tego układu.
Tymi właściwościami według Pawłowa są:
I. siła podstawowych procesów
nerwowych – pobudzenia i hamowania;
II. równowaga tych procesów;
III. ruchliwość tych procesów.
Dzięki odpowiedniej kombinacji tych
właściwości otrzymuje się tak
zwany typ układu nerwowego. Na
podstawie procesów nerwowych
Pawłow rozróżnił silny i słaby typ
układu nerwowego. Równowaga
między procesami pobudzenia i
hamowania stanowi podstawę
dalszego podziału, lecz jedynie
typów silnych, na zrównoważone i
niezrównoważone. Typ
niezrównoważony charakteryzuje
się przewagą pobudzania nad
hamowaniem. Typ zrównoważony
dzieli się z kolei na dwa podtypy:
ruchliwy i powolny. Pawłow wskazał,
iż cztery wydzielone przez niego
typy układu nerwowego
odpowiadają klasyfikacji
Hipokratesa - Galena:
Kombinacje typów
temperamentalnych wg
Pawłowa
Typy wyższej czynności
nerwowej wg Iwanowa-
Smoleńskiego
• typ ruchliwy – związki pobudzenia i
hamowania tworzą się łatwo i szybko
• typ powolny – związki pobudzenia i
hamowania tworzą się powoli
• typ pobudliwy – pobudzenie tworzy
się szybko, hamowanie powoli
• typ hamulcowy – pobudzenie
tworzy się powoli, hamowanie szybko
Inna interesująca teorię opracował
William Sheldon (1942) – wiązał on
wygląd fizyczny z temperamentem.
Zaliczał ludzi do trzech kategorii na
podstawie ich somatypów , czyli
typów budowy ciała:
Endomorficznego ( gruby, miękki,
krągły)
Mezomorficzny (muskularny,
kanciasty, silny)
Ektomorficzny(chudy, wysoki,
kruchy).
Sheldon uważał, że :
- endomorficy to zrelaksowani. Towarzyscy smakosze
- mezomorficy to osoby silne fizycznie, asertywne,
przepełnione energią i odwagą
- ektomorficy zaś to introwertywni mózgowcy o
upodobaniach artystycznych i skłonności raczej do
rozmyślań o życiu, niż konsumpcji i działania.
Teoria Sheldona jest intrygujaca, ale nie
udokumentowana
27 POTRZEB PSYCHICZNYCH w
ujęciu Henry'ego A. Murraya :
1.
Potrzeba bezpieczeństwa.
2.
Potrzeba unikania urazu psychicznego ze strony innych.
3.
Potrzeba unikania urazu we własnych oczach.
4.
Potrzeba poniżania się.
5.
Potrzeba wyczynu.
6.
Potrzeba stowarzyszania.
7.
Potrzeba agresywności.
8.
Potrzeba autonomii.
9.
Potrzeba kompensacji.
10. Potrzeba uległości.
11. Potrzeba usprawiedliwiania się.
12. Potrzeba dominacji.
13. Potrzeba ekshibicjonizmu.
14. Potrzeba żywienia i opiekowania się.
15. Potrzeba porządku.
16. Potrzeba zabawy.
17. Potrzeba izolacji.
18. Potrzeba przyjemnych doznań zmysłowych.
19. Potrzeba seksualna.
20. Potrzeba doznawania opieki i oparcia.
21. Potrzeba rozumienia.
22. Potrzeba twórczości i estetyki.
23. Potrzeba nabywania.
24. Potrzeba poznawcza.
25. Potrzeba informowania innych.
26. Potrzeba doznawania aprobaty i uznania ze strony
innych.
27. Potrzeba zatrzymywania.
