Ukryte

programy w

edukacji

JAK ROZUMIEĆ

UKRYTY PROGRAM?

To wszystko to, czego uczniowie uczą

się, co poznają i czego doświadczają w

szkole, a co jest poza oficjalnym

programem nauczania, poza oficjalnymi

celami nauczania, poza tym, czego

świadomie chce nauczyć nauczyciel, a

co jest niezmiernie ważne dla efektów

uczenia się dzieci w szkole.

Czynniki składające się na

ukryty program:



Atmosfera w domu i szkole



Opinie rodziców i rówieśników o szkole



Wpływ rówieśników



Styl pracy znaczących nauczycieli



Wpływ szerszego otoczenia

społecznego, w tym środków

masowego przekazu

Przyglądając się przykładowym

zjawiskom obecnym w szkolnej

rzeczywistości, dostrzeżemy w

niej sytuację, w których

uczniowie uczą się:

- jak „przetrwać” na nudnych

lekcjach,

jak się przpodobac nauczycielowi;

- dowiadują się, że na zadane pytanie

jest „jedna właściwa odpowiedź”,

- bywa, iż oczekuje się od nich

rywalizacji z innymi bardziej nic

współpracy itp.

W związku z tym uczniowie

zmuszeni są nauczyć się

radzić z:

Zwlekaniem, czyli nieustannym

oczekiwaniem na rozpoczęcie lekcje, na

dostęp do przyrządów czy pomocy

naukowych, kontakt z nauczycielem na

lekcji

Odmową i zakazem, np. w sytuacji, gdy

chcą zadać ważne – ich zdaniem –

pytania, rozmawiać, współpracować

między sobą

Przerywaniem, gdy w toku zajęć

zadzwoni dzwonek na przerwę bądź

nauczyciel uzna, iż wypowiedź ucznia

powinna się zakończyć.

NAUCZYCIELE A UKRYTY

PROGRAM

Wśród wielu prób poszukiwania odpowiedzi na

pytanie: „Czego uczniowie uczą się w szkole?”

- znalazła się i taka, że kończący naukę

szkolną na jakimkolwiek z etapów kształcenia

posiadają wiedzę znacznie szerszą, a

najczęściej inną od tej, którą zaplanowali

nauczyciele. Okazało się bowiem, iż świadome

działania nauczycieli przynoszą skutki, których

nie przewidzieli lub nie wzięli pod uwagę.

Wiąże się to z osobliwością roli nauczyciela,

która jest niejasna, niespójna, niezgodna z

innymi rolami społecznymi

Przykłady sprzeczności w

niejasności wypełnianych ról:

Wychowawca, który znaczną część spotkania ze

swoimi wychowankami przeznacza na kontrolę

frekwencji i sprawdzanie prawdziwości zwolnień

lekarskich,przypomina swoim zachowaniem

bardziej księgowego lub rewidenta niż pedagoga.

Nauczyciel praktykujący sprawdzanie szkolnych

toalet w poszukiwaniu palaczy przyjmują w

istocie rolę nadzorcy

Trudno nie dostrzec sprzeczności w wypełnianiu roli

zawodowej pedagoga nie tylko w opisanych

przykładach, ale także w innych sytuacjach,

gdzie mamy o czynienia z ukryty programem.

Możliwe sprzeczności w postrzeganiu

przez uczniów zawodowej roli nauczyciela

Jawny program Ukryty

program

Nauczyciel posrzegany jako:



Przyjaciel



Wódz



Guru



Doradca



Autorytet



Przewodnik



Mistrz



Obrońca



Brat, siostra



Demokrata



Powiernik

Nauczyciel posrzegany jako:



Autokrata



Szantażysta



Księgowy



Władca



Nadzorca



Strażnik



Agresor



Prokurator



Sędzia



Policjant



Wróg

Podręczniki szkolne

Źródłem ukrytego programu są

podręczniki szkolne: ich treść,

ilustracje, interpretacja zawartych w

nich informacji. Oddziaływanie treści

podręczników jest procesem złożonym

i długotrwałym, uwzględniając ukryty

program można tu mówić o

manipulacji, jak i utożsamianiu z sobą

pewnych, niezbieżnych procesów

przedstawianych uczniowi jako całości.

Manipulacja językowa w

podręcznikach szkolnych

- Język wypowiedzi w podręcznikach obfituje w

niezrozumiałe dla ucznia zwroty. Powoduje to,

że uczeń zamiast zrozumieć treść informacji,

stara się ją jedynie zapamiętać, nawet jeśli jest

dla niego całkowita abstrakcją (cyrkulacja

powietrza zamiast krążenie)

- Na podstawie wypowiedzi w podręczniku, uczeń

nie jest w stanie sformułować konkretnego

pytania dotyczącego treści. Możliwa jest też

sytuacja, w której pytanie ma charakter

retoryczny, nie sprawdza zrozumienia tekstu,

jedynie przytoczenia fragmentu, nie zależnie

czy jest on dla ucznia zrozumiały.

- Definicje zawarte w podręczniku nie pełnią funkcji

sprawozdawczej, regulującej ani konstrukcyjnej, czy

choćby jednej z nich. Dzieje się tak, gdy terminy

definiowane są w sposób nie ostry, bądź pozostają dla

czytelnika nadal nie zrozumiałe.

-

Uczeń nie jest w stanie z powodów językowych

skonfrontować informacji zawartej w podręczniku, ze

swoją wcześniejszą wiedzą. Źródłem manipulacji jest

tutaj wzajemna sprzeczność terminów („delfin mimo

życia w wodzie jest ssakiem „ oznacza to, że jakieś

zwierze żyjące w wodzie nie może być ssakiem, choć

decyduje o tym sposób karmienia młodych przez matkę

a nie środowisko.) Autorzy zapominają, że dziecko nie

ma w pełni rozwiniętej umiejętności wnioskowania i

weryfikacji informacji.

- Język podręczników nacechowany jest emocjami i

ocenami w tak wysokim stopniu, że uczeń zaczyna je

przyswajać i uznawać za własne, prowadzi to do

utrwalania w jego umyśle stereotypów i rezygnacji a

własnych sądów, szczególnie gdy nauczyciel do tego nie

zniechęca.

Kryteria oddziaływania:

Wiek ucznia-

im młodsze dziecko tym bardziej podatne na

manipulację, ze względu na ograniczone możliwości

dokonywania operacji umysłowych ej zapobiegających

( definiowania, formułowania pytań do tekstu, zestawiania

z wcześniej zdobytą wiedzą, oddzielania emocji od

zawartości merytorycznej)

Pochodzenie społeczne-

współdecyduje o zasobie

werbalnym ucznia, a tym samym o zakresie rozumienia

treści zawartych w podręczniku. Rozmowy w domu mogą

powiększyć krytycyzm dziecka wobec treści

występujących w podręczniku.

Płeć-

w podręcznikach znajdujemy wiele informacji

związanych z rolami płciowymi mężczyzn i kobiet.

Obecność postaci męskich i kobiecych pozwala

czytelnikowi formułować tezę o nikłym wpływie kobiet na

losy świata i ich udziale w kreowaniu rzeczywistości

społecznej. Ilustracje i opisy zajęć rodzinnych, nierzadko

ukazują kobietę jako osobę podporządkowaną i

zdominowaną, jeśli nie przez rodzinę to przez obowiązki

świadczone na jej rzecz, nie mającą czasu dla siebie.

Mężczyznę zaś jako dominującego, zajmującymi się

działaniami kreatywnymi, wypoczętego i uśmiechniętego



PRZEKAZY BAŚNIOWE

Cel bajki bywa jasno określony – ma ona

pouczać, jakie zachowania są szkodliwe, a

jakie pożyteczne; przekazywać pewne prawdy

etyczne. Istotą bajki zdaje się ukazywać

prawdy o życiu na tyle ogólnej, by pasowała

do typowych sytuacji, oraz na tyle klarownej,

by była sugestywna w oddziaływaniu

wychowawczym. Dlatego jej bohaterami

często bywają zwierzęta, którym przypisuje się

cechy ludzkiego charakteru. One są źródłem

stereotypów.

Możliwe sposoby recepcji programu

oficjalnego i ukrytego baśni

Oficjalny program ukryty program

Czerwony Kapturek

Zło zawsze zostaje odkryte i

napiętnowane. Zły wilk,

który połknął babcię i

Czerwonego Kapturka, został

zdemaskowany przez

leśniczego i poniósł

zasłużoną karę.

Kopciuszek

Dziewczyna (Kopciuszek)

zostaje nagrodzona a życiu

za pracowitość, skromność,

cierpliwość; najtrudniejszy

los może się zawsze

odmienić

Czerwony Kapturek

Kara za zło może być okrutna.

Po uwolnieniu połkniętych

osób wilk-złoczyńca zostaje

wygnany z zaszytymi w

brzuchu kamieniami.

Kopciuszek

Dziewczyna (Kopciuszek)

zawdzięcza swoją

pomyślność \biegowi

okoliczności (zgubienie

pantofelka) i niezwykłej

urodzie, którą olśniła księcia.

Jaś i Małgosia

Zło bywa podstępne, należy

się wstrzegać

podstępnych ludzi. Pozory

mylą – w pięknej chatce z

piernika mieszkała zła

czarownica o brzydkiej

powierzchowności

Kot w butach

Przyjaźń polega na

bezinteresownej pomocy.

Dobry przyjaciel pomoże

w każdej sytuacji. Nawet

najsłabszym może się w

życiu udać.

Jaś i Małgosia

Wobec ludzi mało urodziwych

powinno się zachowywać

ostrożność. Należy się ich

obawiać (np. mogą być

podstępni)

Kot w butach

Tak zwane dobre układy

mogą więcej znaczyć niż

pracowitość. Drobne

oszustwa mogą być

uzasadnione potrzebą

chwili.