2.14. Ssaki
2.14. Ssaki
Opracowała Bożena Smolik
Opracowała Bożena Smolik
Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska
Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska
2.14. Ssaki
2.14. Ssaki
Opracowała Bożena Smolik
Opracowała Bożena Smolik
Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska
Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska
Ssaki są grupą kręgowców, które
Ssaki są grupą kręgowców, które
spośród innych zwierząt wyróżniają się
spośród innych zwierząt wyróżniają się
przede wszystkim:
przede wszystkim:
►
pokrycie ciała sierścią (włosami)
pokrycie ciała sierścią (włosami)
►
karmienie młodych mlekiem
karmienie młodych mlekiem
wytwarzanym przez gruczoły mlekowe
wytwarzanym przez gruczoły mlekowe
samicy
samicy
Ogólna charakterystyka
Ogólna charakterystyka
ssaków
ssaków
►
Ssaki to zwierzęta, które potrafiły
Ssaki to zwierzęta, które potrafiły
przystosować się do życia w różnorodnych
przystosować się do życia w różnorodnych
środowiskach. Żyją na ziemi i pod ziemią, w
środowiskach. Żyją na ziemi i pod ziemią, w
wodzie słonej i słodkiej, latają w powietrzu.
wodzie słonej i słodkiej, latają w powietrzu.
Występują na bagnach i na pustyniach, w
Występują na bagnach i na pustyniach, w
górach, na śniegu i na lodzie.
górach, na śniegu i na lodzie.
►
Sukces ewolucyjny osiągnęły dzięki:
Sukces ewolucyjny osiągnęły dzięki:
-
stałocieplności
stałocieplności
-
wysokiemu rozwojowi układu nerwowego i
wysokiemu rozwojowi układu nerwowego i
narządów zmysłów
narządów zmysłów
-
długotrwałej opiece nad potomstwem, które po
długotrwałej opiece nad potomstwem, które po
urodzeniu karmione jest mlekiem matki.
urodzeniu karmione jest mlekiem matki.
Cechy charakterystyczne
Cechy charakterystyczne
tylko dla ssaków
tylko dla ssaków
►
Pokrycie ciała włosami
Pokrycie ciała włosami
►
Liczne gruczoły w skórze (potowe, łojowe, mleczne,
Liczne gruczoły w skórze (potowe, łojowe, mleczne,
zapachowe)
zapachowe)
►
Obecność 7 kręgów szyjnych
Obecność 7 kręgów szyjnych
►
Obecność 3 kostek słuchowych
Obecność 3 kostek słuchowych
►
Występowanie małżowin usznych
Występowanie małżowin usznych
►
Żyworodność (z wyjątkiem jajorodnych stekowców)
Żyworodność (z wyjątkiem jajorodnych stekowców)
Stałocieplność
Stałocieplność
►
Utrzymanie stałej temperatury ciała jest możliwe dzięki
Utrzymanie stałej temperatury ciała jest możliwe dzięki
termoregulacji.
termoregulacji.
►
Przed utratą ciepła chroni:
Przed utratą ciepła chroni:
izolacyjna warstwa tkanki tłuszczowej,
izolacyjna warstwa tkanki tłuszczowej,
izolacyjna rola włosów, które utrudniają wymianę ciepła
izolacyjna rola włosów, które utrudniają wymianę ciepła
między ciałem a otoczeniem.
między ciałem a otoczeniem.
►
Tylko zwierzęta żyjące w tropikach, jak słonie, lub w wodzie, jak wieloryby,
Tylko zwierzęta żyjące w tropikach, jak słonie, lub w wodzie, jak wieloryby,
delfiny, mają zredukowaną liczbę włosów.
delfiny, mają zredukowaną liczbę włosów.
►
Aby zapobiec wychłodzeniu, zwierzę stroszy sierść, zwiększając w ten
Aby zapobiec wychłodzeniu, zwierzę stroszy sierść, zwiększając w ten
sposób warstwę powietrza przy skórze.
sposób warstwę powietrza przy skórze.
►
Innym mechanizmem, chroniącym przed zatrzymaniem już
Innym mechanizmem, chroniącym przed zatrzymaniem już
wytworzonego ciepła są:
wytworzonego ciepła są:
dreszcze, czyli szybkie, mimowolne skurcze mięśni,
dreszcze, czyli szybkie, mimowolne skurcze mięśni,
obkurczanie się naczyń krwionośnych - wolniejszy przepływ
obkurczanie się naczyń krwionośnych - wolniejszy przepływ
krwi sprawia, że ciepło nie ulatnia się do otoczenia.
krwi sprawia, że ciepło nie ulatnia się do otoczenia.
Stałocieplność
Stałocieplność
►
Z przegrzaniem zwierzę radzi sobie, wydalając pot lub
Z przegrzaniem zwierzę radzi sobie, wydalając pot lub
odparowując ślinę z jamy gębowej - np. ziajanie psa.
odparowując ślinę z jamy gębowej - np. ziajanie psa.
►
Ciepło tracone jest też przez naczynia krwionośne w
Ciepło tracone jest też przez naczynia krwionośne w
małżowinach usznych, dlatego zwierzęta pustynne
małżowinach usznych, dlatego zwierzęta pustynne
mają zwykle duże uszy.
mają zwykle duże uszy.
►
Stałocieplność, jak to przedstawiano u ptaków,
Stałocieplność, jak to przedstawiano u ptaków,
wymaga dużej ilości pokarmu i sprawnego trawienia
wymaga dużej ilości pokarmu i sprawnego trawienia
.
.
Funkcja gruczołów skórnych
Funkcja gruczołów skórnych
ssaków
ssaków
Nazwa
Nazwa
gruczołów
gruczołów
Funkcja
Funkcja
Łojowe
Łojowe
Wydzielają substancję, która zabezpiecza
Wydzielają substancję, która zabezpiecza
skórę i włosy przed wysychaniem.
skórę i włosy przed wysychaniem.
Potowe
Potowe
Wydzielają na powierzchnie skóry pot
Wydzielają na powierzchnie skóry pot
podczas upałów czy intensywnego wysiłku- z
podczas upałów czy intensywnego wysiłku- z
potu odparowuje woda, zabierając skórze
potu odparowuje woda, zabierając skórze
ciepło.
ciepło.
Zapachowe
Zapachowe
Wydzielają wonną substancję, która drogą
Wydzielają wonną substancję, która drogą
węchową informuje inne zwierzęta o
węchową informuje inne zwierzęta o
obecności osobnika danej płci, a nawet o
obecności osobnika danej płci, a nawet o
pozycji zwierzęcia w hierarchii grupy.
pozycji zwierzęcia w hierarchii grupy.
Mlekowe
Mlekowe
U samic w okresie karmienia młodych
U samic w okresie karmienia młodych
wytwarzają dla nich pokarm.
wytwarzają dla nich pokarm.
Sposoby odżywiania się
Sposoby odżywiania się
ssaków
ssaków
►
Ssaki roślinożerne mają:
Ssaki roślinożerne mają:
-
charakterystyczne uzębienie,
charakterystyczne uzębienie,
-
bogatą florę jelitową,
bogatą florę jelitową,
film_przystosowania_roślinożerców_do_zjadania_roślin.html
film_przystosowania_roślinożerców_do_zjadania_roślin.html
-
długi przewód pokarmowy,
długi przewód pokarmowy,
-
przeżuwacze mają 4-komorowy żołądek.
przeżuwacze mają 4-komorowy żołądek.
►
Ssaki mięsożerne mają:
Ssaki mięsożerne mają:
-
charakterystyczne uzębienie,
charakterystyczne uzębienie,
-
krótki układ pokarmowy,
krótki układ pokarmowy,
-
żołądek o prostej budowie.
żołądek o prostej budowie.
►
Ssaki owadożerne mają:
Ssaki owadożerne mają:
-
specjalne przystosowania do wyszukiwania, wyciągania i
specjalne przystosowania do wyszukiwania, wyciągania i
trawienia bezkręgowców, okrytych chitynowym pancerzem. Ze
trawienia bezkręgowców, okrytych chitynowym pancerzem. Ze
względu na duże zapotrzebowanie energetyczne, niektóre ssaki
względu na duże zapotrzebowanie energetyczne, niektóre ssaki
owadożerne zjadają w ciągu doby tyle pokarmu, ile same ważą.
owadożerne zjadają w ciągu doby tyle pokarmu, ile same ważą.
Przeżuwacze
Przeżuwacze
►
Specjalna grupa roślinożerców
Specjalna grupa roślinożerców
to przeżuwacze, które dokładnie
to przeżuwacze, które dokładnie
przeżuwają swój pokarm
przeżuwają swój pokarm
- stąd nazwa.
- stąd nazwa.
►
Należą do nich ssaki kopytne, jak jelenie, łosie,
Należą do nich ssaki kopytne, jak jelenie, łosie,
żubry, bydło domowe.
żubry, bydło domowe.
►
Ich żołądek składa się z 4 komór.
Ich żołądek składa się z 4 komór.
►
Ten sposób trawienia przedstawiono na krótkim
Ten sposób trawienia przedstawiono na krótkim
filmie
filmie
Podział ssaków
Podział ssaków
ze względu na ich rozwój
ze względu na ich rozwój
►
Ze względu na sposób rozwoju ssaki dzielimy na:
Ze względu na sposób rozwoju ssaki dzielimy na:
Stekowce
Stekowce
Torbacze
Torbacze
Łożyskowce
Łożyskowce
►
Stekowce
Stekowce
(prassaki) to najbardziej pierwotna
(prassaki) to najbardziej pierwotna
grupa ssaków.
grupa ssaków.
Należą do niej dziobak i kolczatka.
Należą do niej dziobak i kolczatka.
Składają one jaja, które następnie ogrzewają ciepłem
Składają one jaja, które następnie ogrzewają ciepłem
własnego ciała.
własnego ciała.
Po wykluciu młode zlizują mleko ze skóry matki.
Po wykluciu młode zlizują mleko ze skóry matki.
Torbacze
Torbacze
►
Młode torbacze rodzą się po krótkiej ciąży (około 30
Młode torbacze rodzą się po krótkiej ciąży (około 30
dni) bardzo słabo rozwinięte. Noworodek musi
dni) bardzo słabo rozwinięte. Noworodek musi
przepełznąć do torby na brzuchu matki. Tutaj mocno
przepełznąć do torby na brzuchu matki. Tutaj mocno
przyczepia się do sutka i powoli rozwija dalej, stale
przyczepia się do sutka i powoli rozwija dalej, stale
karmiony przez matkę. Po upływie kilku miesięcy
karmiony przez matkę. Po upływie kilku miesięcy
młode może na krótko opuszczać torbę matki, w
młode może na krótko opuszczać torbę matki, w
której kryje się zawsze w razie niebezpieczeństwa.
której kryje się zawsze w razie niebezpieczeństwa.
►
Przedstawiciele:
Przedstawiciele:
-
kangur, koala – Australia,
kangur, koala – Australia,
-
diabeł tasmański –Tasmania,
diabeł tasmański –Tasmania,
-
dydelf północny - Ameryka Pn.,
dydelf północny - Ameryka Pn.,
-
oposik brazylijski – Ameryka Pd
oposik brazylijski – Ameryka Pd
.
.
Łożyskowce
Łożyskowce
►
Ssaki łożyskowe to najliczniejsza i bardzo zróżnicowana grupa ssaków.
Ssaki łożyskowe to najliczniejsza i bardzo zróżnicowana grupa ssaków.
►
Ich potomstwo rodzi się dobrze rozwinięte, rozwój przebiega w macicy, a
Ich potomstwo rodzi się dobrze rozwinięte, rozwój przebiega w macicy, a
odżywianie i dotlenianie zarodka zapewnia łożysko.
odżywianie i dotlenianie zarodka zapewnia łożysko.
►
Łożysko tworzy się ze ściany macicy i błon płodowych- kosmówki i omoczni. Z
Łożysko tworzy się ze ściany macicy i błon płodowych- kosmówki i omoczni. Z
zarodkiem łączy je pępowina.
zarodkiem łączy je pępowina.
►
Po porodzie młode są karmione mlekiem matki. Młode stopniowo uzupełniają
Po porodzie młode są karmione mlekiem matki. Młode stopniowo uzupełniają
substancje pokarmowe innym pożywieniem.
substancje pokarmowe innym pożywieniem.
►
Długi okres opieki sprzyja intensywnej nauce zachowań.
Długi okres opieki sprzyja intensywnej nauce zachowań.
Przystosowania do
Przystosowania do
środowiska
środowiska
Tryb życia ma zasadniczy wpływ na
Tryb życia ma zasadniczy wpływ na
budowę i zachowania ssaków.
budowę i zachowania ssaków.
Ssaki latające –
(nietoperze) mają
wydłużone palce
dłoni, połączone
błoną lotną.
Przystosowania do
Przystosowania do
środowiska
środowiska
Ssaki ziemnowodne
Ssaki ziemnowodne
-
-
np. bóbr, wydra - mają
np. bóbr, wydra - mają
krótkie, silne nogi i palce spięte błoną pławną.
krótkie, silne nogi i palce spięte błoną pławną.
Mają małe oczy i uszy, ale długie wibrysy –czyli
Mają małe oczy i uszy, ale długie wibrysy –czyli
wąsy czuciowe, potrzebne do orientacji w wodzie.
wąsy czuciowe, potrzebne do orientacji w wodzie.
Przystosowania do
Przystosowania do
środowiska
środowiska
Ssaki wodne
Ssaki wodne
to płetwonogie, np. foka i walenie np.
to płetwonogie, np. foka i walenie np.
morświn (M. Bałtyckie). Charakteryzuje je opływowy
morświn (M. Bałtyckie). Charakteryzuje je opływowy
kształt ciała, poziomo ustawiona płetwa ogonowa.
kształt ciała, poziomo ustawiona płetwa ogonowa.
Potrafią szczelnie zamykać nozdrza, a ich małżowiny
Potrafią szczelnie zamykać nozdrza, a ich małżowiny
uszne są zredukowane. Pod skórą mają grubą warstwę
uszne są zredukowane. Pod skórą mają grubą warstwę
tłuszczu.
tłuszczu.
Przystosowania do
Przystosowania do
środowiska
środowiska
Ssaki kopiące
Ssaki kopiące
podziemne nory- np.
podziemne nory- np.
kret, borsuk - mają
kret, borsuk - mają
krótkie, szerokie
krótkie, szerokie
przednie łapy z
przednie łapy z
mocnymi pazurami i
mocnymi pazurami i
masywną głowę z
masywną głowę z
niewielkimi uszami
niewielkimi uszami
i oczami. Kopią rozległe
i oczami. Kopią rozległe
nory, zjadając
nory, zjadając
napotkane dżdżownice i
napotkane dżdżownice i
larwy owadów.
larwy owadów.
Przystosowania do
Przystosowania do
środowiska
środowiska
Ssaki nadrzewne
Ssaki nadrzewne
- np. wiewiórka, kuna - mają długie,
- np. wiewiórka, kuna - mają długie,
giętkie ciało i łapy zakończone ostrymi i mocnymi
giętkie ciało i łapy zakończone ostrymi i mocnymi
pazurami. Pozwala im sprawnie wspinać się po pniach
pazurami. Pozwala im sprawnie wspinać się po pniach
i gałęziach. Puszysty ogon umożliwia zachowanie
i gałęziach. Puszysty ogon umożliwia zachowanie
równowagi podczas biegania po drzewie. Potrafią
równowagi podczas biegania po drzewie. Potrafią
wykonywać dalekie i precyzyjne skoki z gałęzi na gałąź.
wykonywać dalekie i precyzyjne skoki z gałęzi na gałąź.
Przystosowania do
Przystosowania do
środowiska
środowiska
Ssaki terenów
Ssaki terenów
równinnych-
równinnych-
np. zebra,
np. zebra,
antylopa – odznaczają się
antylopa – odznaczają się
doskonałą umiejętnością
doskonałą umiejętnością
biegania. Mają dobry słuch i
biegania. Mają dobry słuch i
wzrok oraz długie i silne
wzrok oraz długie i silne
nogi. Część ich palców
nogi. Część ich palców
uległa redukcji, biegają tylko
uległa redukcji, biegają tylko
na jednym lub dwóch
na jednym lub dwóch
palcach, zakończonych
palcach, zakończonych
kopytem lub racicami
kopytem lub racicami
.
.
Zadania
Zadania
1.
1.
Wymień 3 cechy charakterystyczne dla ssaków
Wymień 3 cechy charakterystyczne dla ssaków
łożyskowych.
łożyskowych.
2.
2.
Wymień 3 cechy kończyn kreta, które umożliwiają
Wymień 3 cechy kończyn kreta, które umożliwiają
mu kopanie podziemnych korytarzy.
mu kopanie podziemnych korytarzy.
3.
3.
Wymień 3 cechy ssaka drapieżnego.
Wymień 3 cechy ssaka drapieżnego.
4.
4.
Wyjaśnij dlaczego dziobaka i kolczatkę zaliczamy
Wyjaśnij dlaczego dziobaka i kolczatkę zaliczamy
do gromady ssaków.
do gromady ssaków.
5.
5.
Podaj jedną cechę, która miała decydujący wpływ
Podaj jedną cechę, która miała decydujący wpływ
dla opanowania przez ssaki wszystkich środowisk.
dla opanowania przez ssaki wszystkich środowisk.
Źródła
Źródła
►
J. Loritz-Dobrowolska i wsp.,Biologia 1,Operon,2009r.
J. Loritz-Dobrowolska i wsp.,Biologia 1,Operon,2009r.
►
E. Kłos i wsp., Ciekawa biologia1,WSiP, 2002r.
E. Kłos i wsp., Ciekawa biologia1,WSiP, 2002r.
►
B.Klimuszko, Żak, 2009r.
B.Klimuszko, Żak, 2009r.
►
B.Klimuszko, Żak,2001r.
B.Klimuszko, Żak,2001r.
►
H.Lach,J.Ślósarczyk, Nowa Era, 1994r.
H.Lach,J.Ślósarczyk, Nowa Era, 1994r.
►
Z.Sendecka i wsp., Vademecum, Operon, 2008r.
Z.Sendecka i wsp., Vademecum, Operon, 2008r.
►
E.Pyłka-Gutowska,E.Jastrzębska, Bliżej biologii 1,
E.Pyłka-Gutowska,E.Jastrzębska, Bliżej biologii 1,
WSiP, 2009r.
WSiP, 2009r.
►
D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska, Biologia 1, DEBIT, 1999r.
D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska, Biologia 1, DEBIT, 1999r.
►
B.Potocka,W.Górski, Biologia 1, MAC Edukacja
B.Potocka,W.Górski, Biologia 1, MAC Edukacja
S.A.,2002r.
S.A.,2002r.
