2.14. Ssaki

2.14. Ssaki

Opracowała Bożena Smolik

Opracowała Bożena Smolik

Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska

Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska

Ssaki są grupą kręgowców, które

Ssaki są grupą kręgowców, które

spośród innych zwierząt wyróżniają się

spośród innych zwierząt wyróżniają się

przede wszystkim:

przede wszystkim:

►

pokrycie ciała sierścią (włosami)

pokrycie ciała sierścią (włosami)

►

karmienie młodych mlekiem

karmienie młodych mlekiem

wytwarzanym przez gruczoły mlekowe

wytwarzanym przez gruczoły mlekowe

samicy

samicy

Ogólna charakterystyka

Ogólna charakterystyka

ssaków

ssaków

►

Ssaki to zwierzęta, które potrafiły

Ssaki to zwierzęta, które potrafiły

przystosować się do życia w różnorodnych

przystosować się do życia w różnorodnych

środowiskach. Żyją na ziemi i pod ziemią, w

środowiskach. Żyją na ziemi i pod ziemią, w

wodzie słonej i słodkiej, latają w powietrzu.

wodzie słonej i słodkiej, latają w powietrzu.

Występują na bagnach i na pustyniach, w

Występują na bagnach i na pustyniach, w

górach, na śniegu i na lodzie.

górach, na śniegu i na lodzie.

►

Sukces ewolucyjny osiągnęły dzięki:

Sukces ewolucyjny osiągnęły dzięki:

-

stałocieplności

stałocieplności

-

wysokiemu rozwojowi układu nerwowego i

wysokiemu rozwojowi układu nerwowego i

narządów zmysłów

narządów zmysłów

-

długotrwałej opiece nad potomstwem, które po

długotrwałej opiece nad potomstwem, które po

urodzeniu karmione jest mlekiem matki.

urodzeniu karmione jest mlekiem matki.

Cechy charakterystyczne

Cechy charakterystyczne

tylko dla ssaków

tylko dla ssaków

►

Pokrycie ciała włosami

Pokrycie ciała włosami

►

Liczne gruczoły w skórze (potowe, łojowe, mleczne,

Liczne gruczoły w skórze (potowe, łojowe, mleczne,

zapachowe)

zapachowe)

►

Obecność 7 kręgów szyjnych

Obecność 7 kręgów szyjnych

►

Obecność 3 kostek słuchowych

Obecność 3 kostek słuchowych

►

Występowanie małżowin usznych

Występowanie małżowin usznych

►

Żyworodność (z wyjątkiem jajorodnych stekowców)

Żyworodność (z wyjątkiem jajorodnych stekowców)

Stałocieplność

Stałocieplność

►

Utrzymanie stałej temperatury ciała jest możliwe dzięki

Utrzymanie stałej temperatury ciała jest możliwe dzięki

termoregulacji.

termoregulacji.

►

Przed utratą ciepła chroni:

Przed utratą ciepła chroni:



izolacyjna warstwa tkanki tłuszczowej,

izolacyjna warstwa tkanki tłuszczowej,



izolacyjna rola włosów, które utrudniają wymianę ciepła

izolacyjna rola włosów, które utrudniają wymianę ciepła

między ciałem a otoczeniem.

między ciałem a otoczeniem.

►

Tylko zwierzęta żyjące w tropikach, jak słonie, lub w wodzie, jak wieloryby,

Tylko zwierzęta żyjące w tropikach, jak słonie, lub w wodzie, jak wieloryby,

delfiny, mają zredukowaną liczbę włosów.

delfiny, mają zredukowaną liczbę włosów.

►

Aby zapobiec wychłodzeniu, zwierzę stroszy sierść, zwiększając w ten

Aby zapobiec wychłodzeniu, zwierzę stroszy sierść, zwiększając w ten

sposób warstwę powietrza przy skórze.

sposób warstwę powietrza przy skórze.

►

Innym mechanizmem, chroniącym przed zatrzymaniem już

Innym mechanizmem, chroniącym przed zatrzymaniem już

wytworzonego ciepła są:

wytworzonego ciepła są:



dreszcze, czyli szybkie, mimowolne skurcze mięśni,

dreszcze, czyli szybkie, mimowolne skurcze mięśni,



obkurczanie się naczyń krwionośnych - wolniejszy przepływ

obkurczanie się naczyń krwionośnych - wolniejszy przepływ

krwi sprawia, że ciepło nie ulatnia się do otoczenia.

krwi sprawia, że ciepło nie ulatnia się do otoczenia.

Stałocieplność

Stałocieplność

►

Z przegrzaniem zwierzę radzi sobie, wydalając pot lub

Z przegrzaniem zwierzę radzi sobie, wydalając pot lub

odparowując ślinę z jamy gębowej - np. ziajanie psa.

odparowując ślinę z jamy gębowej - np. ziajanie psa.

►

Ciepło tracone jest też przez naczynia krwionośne w

Ciepło tracone jest też przez naczynia krwionośne w

małżowinach usznych, dlatego zwierzęta pustynne

małżowinach usznych, dlatego zwierzęta pustynne

mają zwykle duże uszy.

mają zwykle duże uszy.

►

Stałocieplność, jak to przedstawiano u ptaków,

Stałocieplność, jak to przedstawiano u ptaków,

wymaga dużej ilości pokarmu i sprawnego trawienia

wymaga dużej ilości pokarmu i sprawnego trawienia

.

.

Funkcja gruczołów skórnych

Funkcja gruczołów skórnych

ssaków

ssaków

Nazwa

Nazwa

gruczołów

gruczołów

Funkcja

Funkcja

Łojowe

Łojowe

Wydzielają substancję, która zabezpiecza

Wydzielają substancję, która zabezpiecza

skórę i włosy przed wysychaniem.

skórę i włosy przed wysychaniem.

Potowe

Potowe

Wydzielają na powierzchnie skóry pot

Wydzielają na powierzchnie skóry pot

podczas upałów czy intensywnego wysiłku- z

podczas upałów czy intensywnego wysiłku- z

potu odparowuje woda, zabierając skórze

potu odparowuje woda, zabierając skórze

ciepło.

ciepło.

Zapachowe

Zapachowe

Wydzielają wonną substancję, która drogą

Wydzielają wonną substancję, która drogą

węchową informuje inne zwierzęta o

węchową informuje inne zwierzęta o

obecności osobnika danej płci, a nawet o

obecności osobnika danej płci, a nawet o

pozycji zwierzęcia w hierarchii grupy.

pozycji zwierzęcia w hierarchii grupy.

Mlekowe

Mlekowe

U samic w okresie karmienia młodych

U samic w okresie karmienia młodych

wytwarzają dla nich pokarm.

wytwarzają dla nich pokarm.

Sposoby odżywiania się

Sposoby odżywiania się

ssaków

ssaków

►

Ssaki roślinożerne mają:

Ssaki roślinożerne mają:

-

charakterystyczne uzębienie,

charakterystyczne uzębienie,

-

bogatą florę jelitową,

bogatą florę jelitową,

http://

http://

www.scholaris.pl

www.scholaris.pl

/

/

cms

cms

/

/

index.php

index.php

/

/

resources

resources

/

/

film_przystosowania_roślinożerców_do_zjadania_roślin.html

film_przystosowania_roślinożerców_do_zjadania_roślin.html

-

długi przewód pokarmowy,

długi przewód pokarmowy,

-

przeżuwacze mają 4-komorowy żołądek.

przeżuwacze mają 4-komorowy żołądek.

►

Ssaki mięsożerne mają:

Ssaki mięsożerne mają:

-

charakterystyczne uzębienie,

charakterystyczne uzębienie,

-

krótki układ pokarmowy,

krótki układ pokarmowy,

-

żołądek o prostej budowie.

żołądek o prostej budowie.

►

Ssaki owadożerne mają:

Ssaki owadożerne mają:

-

specjalne przystosowania do wyszukiwania, wyciągania i

specjalne przystosowania do wyszukiwania, wyciągania i

trawienia bezkręgowców, okrytych chitynowym pancerzem. Ze

trawienia bezkręgowców, okrytych chitynowym pancerzem. Ze

względu na duże zapotrzebowanie energetyczne, niektóre ssaki

względu na duże zapotrzebowanie energetyczne, niektóre ssaki

owadożerne zjadają w ciągu doby tyle pokarmu, ile same ważą.

owadożerne zjadają w ciągu doby tyle pokarmu, ile same ważą.

Przeżuwacze

Przeżuwacze

►

Specjalna grupa roślinożerców

Specjalna grupa roślinożerców

to przeżuwacze, które dokładnie

to przeżuwacze, które dokładnie

przeżuwają swój pokarm

przeżuwają swój pokarm

- stąd nazwa.

- stąd nazwa.

►

Należą do nich ssaki kopytne, jak jelenie, łosie,

Należą do nich ssaki kopytne, jak jelenie, łosie,

żubry, bydło domowe.

żubry, bydło domowe.

►

Ich żołądek składa się z 4 komór.

Ich żołądek składa się z 4 komór.

►

Ten sposób trawienia przedstawiono na krótkim

Ten sposób trawienia przedstawiono na krótkim

filmie

filmie

http://

http://

www.scholaris.pl

www.scholaris.pl

/

/

cms

cms

/

/

index.php

index.php

/

/

resources

resources

/

/

film_liściożercy.html

film_liściożercy.html

Podział ssaków

Podział ssaków

ze względu na ich rozwój

ze względu na ich rozwój

►

Ze względu na sposób rozwoju ssaki dzielimy na:

Ze względu na sposób rozwoju ssaki dzielimy na:



Stekowce

Stekowce



Torbacze

Torbacze



Łożyskowce

Łożyskowce

►

Stekowce

Stekowce

(prassaki) to najbardziej pierwotna

(prassaki) to najbardziej pierwotna

grupa ssaków.

grupa ssaków.



Należą do niej dziobak i kolczatka.

Należą do niej dziobak i kolczatka.



Składają one jaja, które następnie ogrzewają ciepłem

Składają one jaja, które następnie ogrzewają ciepłem

własnego ciała.

własnego ciała.



Po wykluciu młode zlizują mleko ze skóry matki.

Po wykluciu młode zlizują mleko ze skóry matki.

Torbacze

Torbacze

►

Młode torbacze rodzą się po krótkiej ciąży (około 30

Młode torbacze rodzą się po krótkiej ciąży (około 30

dni) bardzo słabo rozwinięte. Noworodek musi

dni) bardzo słabo rozwinięte. Noworodek musi

przepełznąć do torby na brzuchu matki. Tutaj mocno

przepełznąć do torby na brzuchu matki. Tutaj mocno

przyczepia się do sutka i powoli rozwija dalej, stale

przyczepia się do sutka i powoli rozwija dalej, stale

karmiony przez matkę. Po upływie kilku miesięcy

karmiony przez matkę. Po upływie kilku miesięcy

młode może na krótko opuszczać torbę matki, w

młode może na krótko opuszczać torbę matki, w

której kryje się zawsze w razie niebezpieczeństwa.

której kryje się zawsze w razie niebezpieczeństwa.

►

Przedstawiciele:

Przedstawiciele:

-

kangur, koala – Australia,

kangur, koala – Australia,

-

diabeł tasmański –Tasmania,

diabeł tasmański –Tasmania,

-

dydelf północny - Ameryka Pn.,

dydelf północny - Ameryka Pn.,

-

oposik brazylijski – Ameryka Pd

oposik brazylijski – Ameryka Pd

.

.

Łożyskowce

Łożyskowce

►

Ssaki łożyskowe to najliczniejsza i bardzo zróżnicowana grupa ssaków.

Ssaki łożyskowe to najliczniejsza i bardzo zróżnicowana grupa ssaków.

►

Ich potomstwo rodzi się dobrze rozwinięte, rozwój przebiega w macicy, a

Ich potomstwo rodzi się dobrze rozwinięte, rozwój przebiega w macicy, a

odżywianie i dotlenianie zarodka zapewnia łożysko.

odżywianie i dotlenianie zarodka zapewnia łożysko.

►

Łożysko tworzy się ze ściany macicy i błon płodowych- kosmówki i omoczni. Z

Łożysko tworzy się ze ściany macicy i błon płodowych- kosmówki i omoczni. Z

zarodkiem łączy je pępowina.

zarodkiem łączy je pępowina.

►

Po porodzie młode są karmione mlekiem matki. Młode stopniowo uzupełniają

Po porodzie młode są karmione mlekiem matki. Młode stopniowo uzupełniają

substancje pokarmowe innym pożywieniem.

substancje pokarmowe innym pożywieniem.

►

Długi okres opieki sprzyja intensywnej nauce zachowań.

Długi okres opieki sprzyja intensywnej nauce zachowań.

Przystosowania do

Przystosowania do

środowiska

środowiska

Tryb życia ma zasadniczy wpływ na

Tryb życia ma zasadniczy wpływ na

budowę i zachowania ssaków.

budowę i zachowania ssaków.

Ssaki latające –
(nietoperze) mają
wydłużone palce
dłoni, połączone
błoną lotną.

Przystosowania do

Przystosowania do

środowiska

środowiska

Ssaki ziemnowodne

Ssaki ziemnowodne

-

-

np. bóbr, wydra - mają

np. bóbr, wydra - mają

krótkie, silne nogi i palce spięte błoną pławną.

krótkie, silne nogi i palce spięte błoną pławną.

Mają małe oczy i uszy, ale długie wibrysy –czyli

Mają małe oczy i uszy, ale długie wibrysy –czyli

wąsy czuciowe, potrzebne do orientacji w wodzie.

wąsy czuciowe, potrzebne do orientacji w wodzie.

Przystosowania do

Przystosowania do

środowiska

środowiska

Ssaki wodne

Ssaki wodne

to płetwonogie, np. foka i walenie np.

to płetwonogie, np. foka i walenie np.

morświn (M. Bałtyckie). Charakteryzuje je opływowy

morświn (M. Bałtyckie). Charakteryzuje je opływowy

kształt ciała, poziomo ustawiona płetwa ogonowa.

kształt ciała, poziomo ustawiona płetwa ogonowa.

Potrafią szczelnie zamykać nozdrza, a ich małżowiny

Potrafią szczelnie zamykać nozdrza, a ich małżowiny

uszne są zredukowane. Pod skórą mają grubą warstwę

uszne są zredukowane. Pod skórą mają grubą warstwę

tłuszczu.

tłuszczu.

Przystosowania do

Przystosowania do

środowiska

środowiska

Ssaki kopiące

Ssaki kopiące

podziemne nory- np.

podziemne nory- np.

kret, borsuk - mają

kret, borsuk - mają

krótkie, szerokie

krótkie, szerokie

przednie łapy z

przednie łapy z

mocnymi pazurami i

mocnymi pazurami i

masywną głowę z

masywną głowę z

niewielkimi uszami

niewielkimi uszami

i oczami. Kopią rozległe

i oczami. Kopią rozległe

nory, zjadając

nory, zjadając

napotkane dżdżownice i

napotkane dżdżownice i

larwy owadów.

larwy owadów.

Przystosowania do

Przystosowania do

środowiska

środowiska

Ssaki nadrzewne

Ssaki nadrzewne

- np. wiewiórka, kuna - mają długie,

- np. wiewiórka, kuna - mają długie,

giętkie ciało i łapy zakończone ostrymi i mocnymi

giętkie ciało i łapy zakończone ostrymi i mocnymi

pazurami. Pozwala im sprawnie wspinać się po pniach

pazurami. Pozwala im sprawnie wspinać się po pniach

i gałęziach. Puszysty ogon umożliwia zachowanie

i gałęziach. Puszysty ogon umożliwia zachowanie

równowagi podczas biegania po drzewie. Potrafią

równowagi podczas biegania po drzewie. Potrafią

wykonywać dalekie i precyzyjne skoki z gałęzi na gałąź.

wykonywać dalekie i precyzyjne skoki z gałęzi na gałąź.

Przystosowania do

Przystosowania do

środowiska

środowiska

Ssaki terenów

Ssaki terenów

równinnych-

równinnych-

np. zebra,

np. zebra,

antylopa – odznaczają się

antylopa – odznaczają się

doskonałą umiejętnością

doskonałą umiejętnością

biegania. Mają dobry słuch i

biegania. Mają dobry słuch i

wzrok oraz długie i silne

wzrok oraz długie i silne

nogi. Część ich palców

nogi. Część ich palców

uległa redukcji, biegają tylko

uległa redukcji, biegają tylko

na jednym lub dwóch

na jednym lub dwóch

palcach, zakończonych

palcach, zakończonych

kopytem lub racicami

kopytem lub racicami

.

.

Zadania

Zadania

1.

1.

Wymień 3 cechy charakterystyczne dla ssaków

Wymień 3 cechy charakterystyczne dla ssaków

łożyskowych.

łożyskowych.

2.

2.

Wymień 3 cechy kończyn kreta, które umożliwiają

Wymień 3 cechy kończyn kreta, które umożliwiają

mu kopanie podziemnych korytarzy.

mu kopanie podziemnych korytarzy.

3.

3.

Wymień 3 cechy ssaka drapieżnego.

Wymień 3 cechy ssaka drapieżnego.

4.

4.

Wyjaśnij dlaczego dziobaka i kolczatkę zaliczamy

Wyjaśnij dlaczego dziobaka i kolczatkę zaliczamy

do gromady ssaków.

do gromady ssaków.

5.

5.

Podaj jedną cechę, która miała decydujący wpływ

Podaj jedną cechę, która miała decydujący wpływ

dla opanowania przez ssaki wszystkich środowisk.

dla opanowania przez ssaki wszystkich środowisk.

Źródła

Źródła

►

J. Loritz-Dobrowolska i wsp.,Biologia 1,Operon,2009r.

J. Loritz-Dobrowolska i wsp.,Biologia 1,Operon,2009r.

►

E. Kłos i wsp., Ciekawa biologia1,WSiP, 2002r.

E. Kłos i wsp., Ciekawa biologia1,WSiP, 2002r.

►

B.Klimuszko, Żak, 2009r.

B.Klimuszko, Żak, 2009r.

►

B.Klimuszko, Żak,2001r.

B.Klimuszko, Żak,2001r.

►

H.Lach,J.Ślósarczyk, Nowa Era, 1994r.

H.Lach,J.Ślósarczyk, Nowa Era, 1994r.

►

Z.Sendecka i wsp., Vademecum, Operon, 2008r.

Z.Sendecka i wsp., Vademecum, Operon, 2008r.

►

E.Pyłka-Gutowska,E.Jastrzębska, Bliżej biologii 1,

E.Pyłka-Gutowska,E.Jastrzębska, Bliżej biologii 1,

WSiP, 2009r.

WSiP, 2009r.

►

D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska, Biologia 1, DEBIT, 1999r.

D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska, Biologia 1, DEBIT, 1999r.

►

B.Potocka,W.Górski, Biologia 1, MAC Edukacja

B.Potocka,W.Górski, Biologia 1, MAC Edukacja

S.A.,2002r.

S.A.,2002r.