wykład 10

1

Stereotyp spiskowy („duszy

grupowej”

Prof. Grzegorz Sędek

Prof. Mirosław Kofta

18-19 stycznia 2009

SWPS Wrocław

wykład 10

2

Stereotyp „duszy grupowej”

(stereotyp spiskowy),

stereotyp egzemplaryczny

(członka grupy), a wybory

parlamentarne i postawy

wobec obcych

wykład 10

3

Stereotyp duszy grupowej

Odnosi się do grupy obcej jako całości, której nadaje się cechy
bytu intencjonalnego (stąd „dusza) – przypisuje się plany,
zamiary i zdolność do ich realizacji
Jest to reprezentacja grup nielubianych – reprezentacja
zbiorowego nieprzyjaciela (nawiązanie do tzw. spiskowego
myślenia o grupach społecznych)
Treść stereotypu duszy grupowej:

1.

Przypisywanie grupie obsesyjnego dążenia do władzy,
panowania nad innymi grupami

2.

Przypisywanie grupie aktywności spiskowej: osiąga swoje cele
dzięki tajnym sprzysiężeniom i intrygom

3.

Przypisywanie wrogiej zbiorowości wysokiego stopnia egoizmu
grupowego: ludzie Ci myślą wyłącznie o dobru własnej grupy
lekceważąc dobro innych grup

wykład 10

4

Pomiar stereotypu duszy

grupowej

Skala złożona z 8 pytań (skale 5. stopniowe):

1. Wymienione są różne organizacje, instytucje, grupy społeczne i

narodowości. Jak oceniasz ich wpływ na to co się dzieje w kraju?
(wśród 15 grup byli wymienieni Żydzi)

2-5 Wpływ na „życie polityczne kraju”, „naszą politykę zagraniczną”,

„naszą gospodarkę” i na „program naszej telewizji”

6-8. Przypisywanie danej nacji dążenia do władzy. „Jak sądzisz, czy

któraś z poniższych narodowości dąży do panowania nad
światem” „Chce mieć decydujący wpływ w międzynarodowych
instytucjach finansowych?” „Chciałaby podporządkować sobie
środki masowego przekazu na świecie”?

Suma odpowiedzi na powyższe pytania tworzyła wskaźnik stereotypu

duszy grupowej

wykład 10

5

Pomiar stereotypu członka

grupy

niezbyt inteligentny

1 2 3 4 5

inteligentny

P NP

zarozumiały

1 2 3 4 5

skromny

P NP

niemoralny

1 2 3 4 5

moralny

P NP

skryty

1 2 3 4 5

wylewny

P NP

ma obsesję na punkcie

pieniędzy

1 2 3 4 5

nie dba o pieniądze

P NP

nachalny

1 2 3 4 5

nie nachalny

P NP

sprytny

1 2 3 4 5

naiwny

P NP

fantasta

1 2 3 4 5

realista

P NP

prymitywny

1 2 3 4 5

wyrafinowany

P NP

wyrachowany

1 2 3 4 5

niewyrachowany

P NP

chłodny

1 2 3 4 5

serdeczny

P NP

odpowiedzialny

1 2 3 4 5

nieodpowiedzialny

P NP

wykład 10

6

Pomiar stereotypu

egzemplarycznego

Wyselekcjonowano badanych (ok.. Połowa), którzy byli pewni co
najmniej połowy swoich odpowiedzi przy wskazywaniu na cechy
typowego Żyda
Następnie zbadaliśmy rozkład częstości tych cech i wybraliśmy te z
nich, w stosunku do których ponad połowa tak wyselekcjonowanych
respondentów udzielała zgodnych odpowiedzi.
Na tej podstawie wyróżniono 9-10 cech (5-6 negatywnych, 4
pozytywne)
Wskaźnikiem stereotypu egzemplarycznego był dystans jaki dzieli
każdego z respondentów do tego „wzorca”:

-

Minimalna odległość wynosi zero (maksymalny stereotyp, kiedy
odpowiedzi respondentów są skrajne i w pełni zgodne z powyższym
wzorcem

-

Maksymalna odległość mogła wynieść 40 – odpowiedzi diametralnie
przeciwstawne do wzorca

wykład 10

7

Badanie Wyborcze 1

czerwiec 1991 (I część) – pomiar stereotypu

duszy grupowej i stereotypu egzemplarycznego
wrzesień (5 tygodni przed wyborami)-

październik 1991 (1 tydzień przed wyborami): 2

losowo dobrane grupy z I części

-

Pomiar ustosunkowania do kandydata do Sejmu

(manipulacja nazwiskiem)

-

Pomiar konsekwencji wyboru do Sejmu osób

pochodzenia żydowskiego

-

Kontakty z Izraelem

-

Tendencje dyskryminacyjne i dystans społeczny

wykład 10

8

Badanie 1 – operacjonalizacja

zmiennych

Manipulacja nazwiskiem (schemat między osobami). Przedstawiano kilka

danych osobowych (ma 38 lat, wyższe wykształcenie, żonaty, dwoje

dzieci, mieszka w M-4), miał na imię Adam. Manipulowano nazwiskiem:

typowo żydowskie (Rosenblum lub Bierenbaum), typowo polskie

(Strzałkowski lub Jarczewski), ambiwalentne (Rabinowicz lub Dawidowicz)

lub nie prezentowano nazwiska.
Konsekwencje wyboru do Sejmu osób pochodzenia żydowskiego [może

to prowadzić do]: pogorszenia sytuacji ekonomicznej społeczeństwa;

ograniczenia suwerenności naszego kraju; wzrostu konfliktów

narodowościowych; osłabienia pozycji Polski w świecie
Kontakty z Izraelem: ilość akcji przedsiębiorstw dla nabywców z Izraela;

Ograniczyć stosunki z Izraelem
Dystans społeczny: niechęć do nich jako ewentualnych sąsiadów;

niechętna postawa wobec ewentualnego poślubienia kogoś z nich przez

członka rodziny
Tendencje dyskryminacyjne: ograniczyć im dostęp do najw. stopni

oficerskich w wojsku; ograniczyć im dostęp do najwyższych funkcji

kierowniczych w środkach masowego przekazu

wykład 10

9

Rola stereotypu egzemplarycznego

wykład 10

10

Rola stereotypu duszy grupowej i bliskość

wyborów parlamentarnych jako predyktory

negatywnych ustosunkowań społecznych

_____________________________________________________
Stereotyp duszy grupowej Bliskość wyborów
zmienna ___________________ __________________
zależna Niski Wysoki Wrzesień Październik

___________________________________________________

Neg. Konsekw. 4.62 5.13 ** 4.76 5.07 *
Dyskryminacja 3.21 3.48 3.06 3.74 **

Dystans społ. 2.39 2.97 *** 2.35 3.07 ***
Postawa wobec -.21 .25 *** -.06 .19
Izraela
_____________________________________________________
*p<.06, **p<.01, ***p<.001

wykład 10

11

Podsumowanie wyników

Badania 1

Kiedy uwaga respondenta była skupiona na konkretnej osobie –
rzekomym kandydacie do Sejmu, komponent egzemplaryczny
miał znaczny wpływ na sądy i oceny. Osoby o znacznym nasileniu
tego stereotypu czuły mniejszą sympatię i były bardziej
podejrzliwe wobec kandydata z żydowskim nazwiskiem.

Kiedy przedmiotem pytań stali się Żydzi (lub osoby pochodzenia
żydowskiego) jako ogólna kategoria osób, komponent
egzemplaryczny utracił jakikolwiek wpływ na sądy i oceny. Osoby
o znacznym nasileniu komponentu duszy grupowej przewidywali
szereg negatywnych konsekwencji wyboru do Sejmu osób
pochodzenia żydowskiego, byli niechętni wobec kooperacji z
Izraelem i wobec sąsiadowania z Żydami i przejawiali skłonności
dyskryminacyjne wobec ludzi pochodzenia żydowskiego.

wykład 10

12

Dwa rodzaje stereotypów –

dwa rodzaje obiektów?

Każdy rodzaj stereotypu tworzy odrębną reprezentację

poznawczą, odnoszącą się do odrębnych obiektów

(desygnatów)
Dla komponentu egzemplarycznego właściwym obiektem

jest jednostka – członek danej kategorii lub grupy
Dla komponentu duszy grupowej obiektem jest kategoria

lub grupa jako całość
Wtedy, kiedy respondent myśli o konkretnym kandydacie

do Sejmu ma dostęp do pierwszej reprezentacji, kiedy

wypowiada się na temat kategorii ludzi danej

narodowości ma dostęp tylko do drugiej reprezentacji
Każdy z komponentów stereotypu ma znaczny wpływ na

przetwarzanie informacji o obiekcie bodźcowym,

jednakże jedynie we właściwym (tj. dopasowanym do

treści reprezentacji) kontekście poznawczym.

wykład 10

13

Badanie Wyborcze 2 –

Schemat

Grupa

przewyborcza

Piąty tydzień

przed wyborami

Pomiar

stereotypów

Grupa
przedwyborcza

Tydzień
przedwyborczy

Pomiar uprzedzeń

Dzień Wyborów

Grupa powyborcza Trzeci tydzień po

wyborach

Pomiar
stereotypów

Grupa powyborcza Siódmy tydzień po

wyborach

Pomiar uprzedzeń

wykład 10

14

Wskazywanie na Żydów (% spontanicznych

wskazań) jako na ludzi obcego pochodzenia przez

ludzi o wysokim i niskim poziomie stereotypu duszy

grupowej

wykład 10

15

II Badanie Wyborcze

--------------------------------------------------------------------------------------------

Przed wyborami

Po wyborach

zmienna -------------------

-----------------

zależna stereotyp zależność

zależność

-------------------------------------------------------------------------------------------

Neg. Konsekw. grupowy

+

***

n.i.

egzempl.

-

*

n.i.

Dyskryminacja grupowy

+

*

+

*

egzempl. n.i.

n.i.

Dystans społ. grupowy

+

***

n.i.

egzempl. n.i.

n.i.

Post. w. Izraela grupowy

+

***

n.i.

egzempl. n.i.

n.i.

--------------------------------------------------------------------------------------------

*p<.10; **p<.01;***p<.001

wykład 10

16

Badanie Wyborcze 2 - Konkluzje

W trakcie kampanii wyborczej 1991, stereotyp

duszy grupowej uległ długotrwałej aktywizacji,

stając się źródłem negatywnych uprzedzeń

wobec ludzi pochodzenia żydowskiego

Stereotyp ten przekształcił się w formę

latentną po wyborach parlamentarnych –

stracił „potencjał regulacyjny” w zakresie

prawie wszystkich mierzonych miar uprzedzeń
Wybory parlamentarne 2005 –

czy ten wzorzec wyników się powtórzy???

wykład 10

17

Stereotyp duszy grupowej: czy tylko w Polsce

i czy dotyczy tylko Żydów?

Badanie sondażowe na losowej próbie

mieszkańców Chicago (Klein, Sędek i Kofta,

1993):

Wskaźnik duszy grupowej istotnym

predyktorem uprzedzeń wobec Amerykanów

pochodzenia żydowskiego i japońskiego
Nieistotny predyktor wobec Amerykanów

innego pochodzenia

Poprawność polityczna: brak odpowiedzi „nie

lubię” – duża ilość odpowiedzi „są mi obojętni”

wykład 10

18

Końcowe konkluzje

Reprezentacja stereotypowa nie musi dotyczyć tylko

„typowego członka grupy”

Ludzie mogą wykształcać stereotypowe reprezentacje

grup jako całości.

Stereotyp duszy grupowej (stereotyp spiskowy) w

przeciwieństwie do stereotypu egzemplarycznego ma

stałą treść – jest to umysłowa reprezentacja zbiorowego

wroga mającego złe intencje i zamiary

Stereotyp duszy grupowej szczególnie aktywizuje się w

momentach zmian politycznych (np. wyborów

parlametarnych)

wykład 10

19

literatura

Literatura przywoływana:

Kofta, M., Sędek, G. (1992). Struktura poznawcza stereotypu

etnicznego, bliskość wyborów parlamentarnych, a przejawy

antysemityzmu. W: I. Kurcz, Z. Chlewiński (red.), Stereotypy i

uprzedzenia (s. 67-86). Warszawa: Wydawnictwo IP PAN.

Kofta, M., Sędek, G. (1996). Stereotyp „duszy grupowej”, wybory

parlamentarne, a postawy wobec osób pochodzenia

żydowskiego. Kolokwia Psychologiczne, 4, 57-72.

Literatura wspomagająca:

Kofta, M., Sędek, G. (1999). Stereotypy duszy grupowej a postawy

wobec obcych: wyniki badań sondażowych. W: B. Wojciszke, M.

Jarymowicz. (red.), Psychologia zjawisk społecznych (s. 173-

207). Warszawa: PWN.

wykład 10

20

przykładowe pytanie testujące

wiedzę z wykładu 10

Który z opisów najlepiej pasuje do wyników badania

wyborczego Kofty i Sędka:

a)

Stereotyp duszy grupowej powiązany był w negatywnym
ocenianiem kandydata o nazwisku ambiwalentnym

b)

Stereotyp egzemplaryczny powiązany był w negatywnym
ocenianiem kandydata o nazwisku ambiwalentnym

c)

Stereotyp duszy grupowej powiązany był w negatywnym
ocenianiem kandydata o nazwisku żydowskim

d)

Stereotyp egzemplaryczny powiązany był w negatywnym
ocenianiem kandydata o nazwisku żydowskim