wykład 10
1
Stereotyp spiskowy („duszy
grupowej”
Prof. Grzegorz Sędek
Prof. Mirosław Kofta
18-19 stycznia 2009
SWPS Wrocław
wykład 10
1
Stereotyp spiskowy („duszy
grupowej”
Prof. Grzegorz Sędek
Prof. Mirosław Kofta
18-19 stycznia 2009
SWPS Wrocław
wykład 10
2
Stereotyp „duszy grupowej”
(stereotyp spiskowy),
stereotyp egzemplaryczny
(członka grupy), a wybory
parlamentarne i postawy
wobec obcych
wykład 10
3
Stereotyp duszy grupowej
Odnosi się do grupy obcej jako całości, której nadaje się cechy
bytu intencjonalnego (stąd „dusza) – przypisuje się plany,
zamiary i zdolność do ich realizacji
Jest to reprezentacja grup nielubianych – reprezentacja
zbiorowego nieprzyjaciela (nawiązanie do tzw. spiskowego
myślenia o grupach społecznych)
Treść stereotypu duszy grupowej:
1.
Przypisywanie grupie obsesyjnego dążenia do władzy,
panowania nad innymi grupami
2.
Przypisywanie grupie aktywności spiskowej: osiąga swoje cele
dzięki tajnym sprzysiężeniom i intrygom
3.
Przypisywanie wrogiej zbiorowości wysokiego stopnia egoizmu
grupowego: ludzie Ci myślą wyłącznie o dobru własnej grupy
lekceważąc dobro innych grup
wykład 10
4
Pomiar stereotypu duszy
grupowej
Skala złożona z 8 pytań (skale 5. stopniowe):
1. Wymienione są różne organizacje, instytucje, grupy społeczne i
narodowości. Jak oceniasz ich wpływ na to co się dzieje w kraju?
(wśród 15 grup byli wymienieni Żydzi)
2-5 Wpływ na „życie polityczne kraju”, „naszą politykę zagraniczną”,
„naszą gospodarkę” i na „program naszej telewizji”
6-8. Przypisywanie danej nacji dążenia do władzy. „Jak sądzisz, czy
któraś z poniższych narodowości dąży do panowania nad
światem” „Chce mieć decydujący wpływ w międzynarodowych
instytucjach finansowych?” „Chciałaby podporządkować sobie
środki masowego przekazu na świecie”?
Suma odpowiedzi na powyższe pytania tworzyła wskaźnik stereotypu
duszy grupowej
wykład 10
5
Pomiar stereotypu członka
grupy
niezbyt inteligentny
1 2 3 4 5
inteligentny
P NP
zarozumiały
1 2 3 4 5
skromny
P NP
niemoralny
1 2 3 4 5
moralny
P NP
skryty
1 2 3 4 5
wylewny
P NP
ma obsesję na punkcie
pieniędzy
1 2 3 4 5
nie dba o pieniądze
P NP
nachalny
1 2 3 4 5
nie nachalny
P NP
sprytny
1 2 3 4 5
naiwny
P NP
fantasta
1 2 3 4 5
realista
P NP
prymitywny
1 2 3 4 5
wyrafinowany
P NP
wyrachowany
1 2 3 4 5
niewyrachowany
P NP
chłodny
1 2 3 4 5
serdeczny
P NP
odpowiedzialny
1 2 3 4 5
nieodpowiedzialny
P NP
wykład 10
6
Pomiar stereotypu
egzemplarycznego
Wyselekcjonowano badanych (ok.. Połowa), którzy byli pewni co
najmniej połowy swoich odpowiedzi przy wskazywaniu na cechy
typowego Żyda
Następnie zbadaliśmy rozkład częstości tych cech i wybraliśmy te z
nich, w stosunku do których ponad połowa tak wyselekcjonowanych
respondentów udzielała zgodnych odpowiedzi.
Na tej podstawie wyróżniono 9-10 cech (5-6 negatywnych, 4
pozytywne)
Wskaźnikiem stereotypu egzemplarycznego był dystans jaki dzieli
każdego z respondentów do tego „wzorca”:
-
Minimalna odległość wynosi zero (maksymalny stereotyp, kiedy
odpowiedzi respondentów są skrajne i w pełni zgodne z powyższym
wzorcem
-
Maksymalna odległość mogła wynieść 40 – odpowiedzi diametralnie
przeciwstawne do wzorca
wykład 10
7
Badanie Wyborcze 1
czerwiec 1991 (I część) – pomiar stereotypu
duszy grupowej i stereotypu egzemplarycznego
wrzesień (5 tygodni przed wyborami)-
październik 1991 (1 tydzień przed wyborami): 2
losowo dobrane grupy z I części
-
Pomiar ustosunkowania do kandydata do Sejmu
(manipulacja nazwiskiem)
-
Pomiar konsekwencji wyboru do Sejmu osób
pochodzenia żydowskiego
-
Kontakty z Izraelem
-
Tendencje dyskryminacyjne i dystans społeczny
wykład 10
8
Badanie 1 – operacjonalizacja
zmiennych
Manipulacja nazwiskiem (schemat między osobami). Przedstawiano kilka
danych osobowych (ma 38 lat, wyższe wykształcenie, żonaty, dwoje
dzieci, mieszka w M-4), miał na imię Adam. Manipulowano nazwiskiem:
typowo żydowskie (Rosenblum lub Bierenbaum), typowo polskie
(Strzałkowski lub Jarczewski), ambiwalentne (Rabinowicz lub Dawidowicz)
lub nie prezentowano nazwiska.
Konsekwencje wyboru do Sejmu osób pochodzenia żydowskiego [może
to prowadzić do]: pogorszenia sytuacji ekonomicznej społeczeństwa;
ograniczenia suwerenności naszego kraju; wzrostu konfliktów
narodowościowych; osłabienia pozycji Polski w świecie
Kontakty z Izraelem: ilość akcji przedsiębiorstw dla nabywców z Izraela;
Ograniczyć stosunki z Izraelem
Dystans społeczny: niechęć do nich jako ewentualnych sąsiadów;
niechętna postawa wobec ewentualnego poślubienia kogoś z nich przez
członka rodziny
Tendencje dyskryminacyjne: ograniczyć im dostęp do najw. stopni
oficerskich w wojsku; ograniczyć im dostęp do najwyższych funkcji
kierowniczych w środkach masowego przekazu
wykład 10
9
Rola stereotypu egzemplarycznego
wykład 10
10
Rola stereotypu duszy grupowej i bliskość
wyborów parlamentarnych jako predyktory
negatywnych ustosunkowań społecznych
_____________________________________________________
Stereotyp duszy grupowej Bliskość wyborów
zmienna ___________________ __________________
zależna Niski Wysoki Wrzesień Październik
___________________________________________________
Neg. Konsekw. 4.62 5.13 ** 4.76 5.07 *
Dyskryminacja 3.21 3.48 3.06 3.74 **
Dystans społ. 2.39 2.97 *** 2.35 3.07 ***
Postawa wobec -.21 .25 *** -.06 .19
Izraela
_____________________________________________________
*p<.06, **p<.01, ***p<.001
wykład 10
11
Podsumowanie wyników
Badania 1
Kiedy uwaga respondenta była skupiona na konkretnej osobie –
rzekomym kandydacie do Sejmu, komponent egzemplaryczny
miał znaczny wpływ na sądy i oceny. Osoby o znacznym nasileniu
tego stereotypu czuły mniejszą sympatię i były bardziej
podejrzliwe wobec kandydata z żydowskim nazwiskiem.
Kiedy przedmiotem pytań stali się Żydzi (lub osoby pochodzenia
żydowskiego) jako ogólna kategoria osób, komponent
egzemplaryczny utracił jakikolwiek wpływ na sądy i oceny. Osoby
o znacznym nasileniu komponentu duszy grupowej przewidywali
szereg negatywnych konsekwencji wyboru do Sejmu osób
pochodzenia żydowskiego, byli niechętni wobec kooperacji z
Izraelem i wobec sąsiadowania z Żydami i przejawiali skłonności
dyskryminacyjne wobec ludzi pochodzenia żydowskiego.
wykład 10
12
Dwa rodzaje stereotypów –
dwa rodzaje obiektów?
Każdy rodzaj stereotypu tworzy odrębną reprezentację
poznawczą, odnoszącą się do odrębnych obiektów
(desygnatów)
Dla komponentu egzemplarycznego właściwym obiektem
jest jednostka – członek danej kategorii lub grupy
Dla komponentu duszy grupowej obiektem jest kategoria
lub grupa jako całość
Wtedy, kiedy respondent myśli o konkretnym kandydacie
do Sejmu ma dostęp do pierwszej reprezentacji, kiedy
wypowiada się na temat kategorii ludzi danej
narodowości ma dostęp tylko do drugiej reprezentacji
Każdy z komponentów stereotypu ma znaczny wpływ na
przetwarzanie informacji o obiekcie bodźcowym,
jednakże jedynie we właściwym (tj. dopasowanym do
treści reprezentacji) kontekście poznawczym.
wykład 10
13
Badanie Wyborcze 2 –
Schemat
Grupa
przewyborcza
Piąty tydzień
przed wyborami
Pomiar
stereotypów
Grupa
przedwyborcza
Tydzień
przedwyborczy
Pomiar uprzedzeń
Dzień Wyborów
Grupa powyborcza Trzeci tydzień po
wyborach
Pomiar
stereotypów
Grupa powyborcza Siódmy tydzień po
wyborach
Pomiar uprzedzeń
wykład 10
14
Wskazywanie na Żydów (% spontanicznych
wskazań) jako na ludzi obcego pochodzenia przez
ludzi o wysokim i niskim poziomie stereotypu duszy
grupowej
wykład 10
15
II Badanie Wyborcze
--------------------------------------------------------------------------------------------
Przed wyborami
Po wyborach
zmienna -------------------
-----------------
zależna stereotyp zależność
zależność
-------------------------------------------------------------------------------------------
Neg. Konsekw. grupowy
+
***
n.i.
egzempl.
-
*
n.i.
Dyskryminacja grupowy
+
*
+
*
egzempl. n.i.
n.i.
Dystans społ. grupowy
+
***
n.i.
egzempl. n.i.
n.i.
Post. w. Izraela grupowy
+
***
n.i.
egzempl. n.i.
n.i.
--------------------------------------------------------------------------------------------
*p<.10; **p<.01;***p<.001
wykład 10
16
Badanie Wyborcze 2 - Konkluzje
W trakcie kampanii wyborczej 1991, stereotyp
duszy grupowej uległ długotrwałej aktywizacji,
stając się źródłem negatywnych uprzedzeń
wobec ludzi pochodzenia żydowskiego
Stereotyp ten przekształcił się w formę
latentną po wyborach parlamentarnych –
stracił „potencjał regulacyjny” w zakresie
prawie wszystkich mierzonych miar uprzedzeń
Wybory parlamentarne 2005 –
czy ten wzorzec wyników się powtórzy???
wykład 10
17
Stereotyp duszy grupowej: czy tylko w Polsce
i czy dotyczy tylko Żydów?
Badanie sondażowe na losowej próbie
mieszkańców Chicago (Klein, Sędek i Kofta,
1993):
Wskaźnik duszy grupowej istotnym
predyktorem uprzedzeń wobec Amerykanów
pochodzenia żydowskiego i japońskiego
Nieistotny predyktor wobec Amerykanów
innego pochodzenia
Poprawność polityczna: brak odpowiedzi „nie
lubię” – duża ilość odpowiedzi „są mi obojętni”
wykład 10
18
Końcowe konkluzje
Reprezentacja stereotypowa nie musi dotyczyć tylko
„typowego członka grupy”
Ludzie mogą wykształcać stereotypowe reprezentacje
grup jako całości.
Stereotyp duszy grupowej (stereotyp spiskowy) w
przeciwieństwie do stereotypu egzemplarycznego ma
stałą treść – jest to umysłowa reprezentacja zbiorowego
wroga mającego złe intencje i zamiary
Stereotyp duszy grupowej szczególnie aktywizuje się w
momentach zmian politycznych (np. wyborów
parlametarnych)
wykład 10
19
literatura
Literatura przywoływana:
Kofta, M., Sędek, G. (1992). Struktura poznawcza stereotypu
etnicznego, bliskość wyborów parlamentarnych, a przejawy
antysemityzmu. W: I. Kurcz, Z. Chlewiński (red.), Stereotypy i
uprzedzenia (s. 67-86). Warszawa: Wydawnictwo IP PAN.
Kofta, M., Sędek, G. (1996). Stereotyp „duszy grupowej”, wybory
parlamentarne, a postawy wobec osób pochodzenia
żydowskiego. Kolokwia Psychologiczne, 4, 57-72.
Literatura wspomagająca:
Kofta, M., Sędek, G. (1999). Stereotypy duszy grupowej a postawy
wobec obcych: wyniki badań sondażowych. W: B. Wojciszke, M.
Jarymowicz. (red.), Psychologia zjawisk społecznych (s. 173-
207). Warszawa: PWN.
wykład 10
20
przykładowe pytanie testujące
wiedzę z wykładu 10
Który z opisów najlepiej pasuje do wyników badania
wyborczego Kofty i Sędka:
a)
Stereotyp duszy grupowej powiązany był w negatywnym
ocenianiem kandydata o nazwisku ambiwalentnym
b)
Stereotyp egzemplaryczny powiązany był w negatywnym
ocenianiem kandydata o nazwisku ambiwalentnym
c)
Stereotyp duszy grupowej powiązany był w negatywnym
ocenianiem kandydata o nazwisku żydowskim
d)
Stereotyp egzemplaryczny powiązany był w negatywnym
ocenianiem kandydata o nazwisku żydowskim