Gerontologia
Cz. 4.
Fizjologia starzenia się człowieka
Gerontologia
Cz. 4.
Fizjologia starzenia się człowieka
Starzenie jako zjawisko fizjologiczne
Starzenie się organizmu jest zjawiskiem
fizjologicznym, a więc naturalnym i
nieuchronnym.
Granica między starzeniem fizjologicznym
a stanami chorobowymi jest nieostra,
czasami trudna do ustalenia, szczególnie w
późnej starości.
Pojęcie „zdrowa starość”
Sprawność i aktywność w starości
Zmiany spowodowane starzeniem się
zmniejszają sprawność i samodzielność
osób starszych, są przyczyną wielu
niedogodności życiowych a nawet cierpień,
ograniczają udział osób starych w życiu
rodzinnym i społecznym.
Starzenie ogranicza możliwości życiowe
Ograniczenie aktywności
Zmniejszona aktywność osób w wieku
podeszłym jest wynikiem działania
trzech czynników :
rzeczywistych zmian starczych,
trybu życia - prowadzącego często do zespołu
hipodynamii
- współistniejących zmian chorobowych.
(wg. Hanny
Jędrkiewicz)
Grupy aktywności życiowej
(bez odniesienia do wieku -
wg G. Grimby
)
1-sza gr.
Aktywność sportowca
– wytężone ćwiczenia kilka razy w
tygodniu wymagające znacznego wysiłku
2-ga gr.
Wytężona aktywność fizyczna
- ćwiczenia przynajmniej
trzy godziny w tygodniu, takie jak pływanie, bieganie, ciężka
praca fizyczna, np. w gospodarstwie rolnym
3-cia gr.
Umiarkowana aktywność fizyczna
- ok. 3-4 godziny w
tygodniu prace domowe, gotowanie, odkurzanie. uprawianie
uprawianie ogródka, Jazda na rowerze która powoduje
zadyszkę.
4-ta gr.
Mała aktywność fizyczna
- podgrzewanie posiłków,
wycieranie kurzu, niewielki spacer, porządkowanie, lekka praca
w ogrodzie.
5-ta gr.
Znikoma aktywność
- przeważnie siedzi, czyta, ogląda TV.
6-ta gr.
Obłożnie chory
- przykuty do łóżka / fotela.
(za: B. Wojszel)
Ocena sprawności lokomocyjnej
Jednym z głównych problemów starości jest
ograniczenie możliwości lokomocyjnych.
Klasy sprawności lokomocyjnej:
I. Chodzi swobodnie po domu i poza domem
----------
67,2%
II. Chodzi swobodnie tylko po domu
----------------------- 22,3
%
III. Nie wychodzi z domu ---------------------------------------- 8,1 %
IV. Nie wychodzi z łóżka ---------------------------------------- 2,1 %
Starzenie lokomocyjne (Sprawność lokomocyjna a wiek)
Ocena sprawności lokomocyjnej
(
Badania; J.Piotrowski r. 1971; B. Bień r. 2001)
0
100
200
300
400
500
600
700
I.
II.
III.
IV.
Piotrowski
Bień
Aktywność dnia codziennego
Zdolność do samodzielnego wykonywania
codziennych czynności
Wskaźnik ADL = activity of daily living
pADL
-
czynności podstawowe
iADL - czynności złożone (instrumentalne)
Zależność od wieku, nawyków życiowych, stanu
zdrowia.
Ocena oparta na opinii osoby badanej
ADL
pADL
poruszanie się po mieszkaniu
korzystanie z WC
samodzielna kąpiel: wanna/prysznic
samodzielne ubieranie się
sporządzanie prostych posiłków
iADL
większe prace domowe
robienie zakupów poza domem
rozporządzanie pieniędzmi (np.poczta)
korzystanie z telefonu/telewizora
samodzielne przyjmowanie lekarstw
Starzenie się narządów
Układ oddechowy
Układ krążenia
Układ moczowo-płciowy
Układ kostno-stawowo-mięśniowy
Ośrodkowy układ nerwowy
Starzenie się układu oddechowego
Sztywność klatki piersiowej, osłabienie mięśni
oddechowych
Zmniejszanie się pojemności życiowej płuc
(VC: 30 ml / rok)
Zwiększanie się przestrzeni martwej płuc
Malejąca z wiekiem sprężystość tkanki płucnej
Zmniejszanie się parametrów czynnościowych
(FEV1: 25 ml / rok) (PaO2: 0,3% / rok)
(jednosekundowa pojemność wydechowa, ciśnienie
parcjalne tlenu)
„Normy” dla określonego wieku
(vide wykresy)
Próba Tiffeneau
Próba Snidera (test gaszenia świecy)
10 cm
15cm 20cm
25cm
30cm
Starzenie się układu krążenia
Stwardnienie ścian naczyń tętniczych (poszerzenie
aorty, zmniejszenie sprężystości ścian) Starcze
nadciśnienie skurczowe.
Uwaga: współistniejąca miażdżyca tętnic.
.
Ubytek masy i sprężystości mięśnia serca (zwłóknienie
mięśnia sercowego), mniejsza podatność rozkurczowa
(pogorszenie parametrów czynnościowych serca –
prawo Starlinga: pojemność napełniania komór,
pojemność wyrzutowa i minutowa).
Zwiotczenie ścian naczyń żylnych,
niewydolność
zastawek żylnych (łatwość hipotonii ortostatycznej).
Kliniczne testy oceny wydolności serca
Frakcja wyrzutowa lewej komory
(echokardiografia)
Ocena wydolności wieńcowej (EKG, próby
wysiłkowe)
Kliniczna ocena wydolności NYHA
Starzenie się układu moczowo-płciowego
Zanik miąższu nerkowego (głównie kory), zmniejszenie
perfuzji naczyniowej nerek (1200 ml/min 600
ml/min), spadek przesączania kłębowego (klirens
kreatyniny obniża się ok. 50% między 30 a 80 rokiem
życia. Wielkość filtracji nerkowej może być
wykorzystywana do oceny wieku biologicznego.
Uwaga: mimo spadku filtracji nerkowej zostaje
zachowana wydolność nerek (utrzymana rezerwa
wydalnicza)
Niedomoga zwieraczy, zaburzenia wydalania moczu.
Uwaga: przerost prostaty jest chorobą a nie starzeniem.
Starzenie się układu kostno-stawowo-
mięśniowego
Osteoporoza
- jako pogranicze fizjologii i
patologii (wpływ starzenia + hipokinezji)
Zmniejszanie się masy mięśniowej (wpływ wieku,
zmian naczyniowych i hipokinezji)
Zmiany zwyrodnieniowo-zanikowe powierzchni
stawowych (zmiany „ze zużycia”)
Uwaga: układ ruchu jest najlepszym przykładem
nakładania się wpływów starzenia na wpływy
hipokinezji
Wydalanie hydroksyproliny z moczem –
mg/24h
( obserwacja 5-letnia )
I. (wiek 70 - 75 lat = 10 turnusów 24-dniowych)
II. (wiek 70 lat – powtórnie po 5 latach)
24 mg
-
Wielokrotność pobytu w sanatorium
1
2
3
4
5
I.
II.
-
5-letnia progresja wieku
Starzenie się skóry
Mechanizmy starzenia się skóry
Starzenie wewnątrzpochodne – [intrinsic ageing]
starzenie fizjologiczne, związane z osobniczym,
genetycznym programem starzenia.
Starzenie zewnątrzpochodne – [extrinsic ageing]
starzenie patologiczne, związane z oddziaływaniem
czynników środowiskowych , (szczególnie
promieniowania słonecznego – solar ageing).
Niekorzystny wpływ promieniowania nadfioletowego
(starzenie słoneczne) zależy od osobniczej wrażliwości
skóry i zaawansowania wieku.
Starzenie się ośrodkowego układu
nerwowego
Zmiany anatomiczne (zanikowe) i zmiany
funkcjonalne (sprawność mózgu).
Duży współudział zmian naczyniowych
(fizjologicznych i chorobowych – miażdżyca).
Efekty kliniczne: spowolnienie odruchów,
spowolnienie czynności psychicznych, zaburzenia
pamięci, zaburzenia kognitywne, zaburzenia nastroju,
zmniejszenie napędu życiowego.
Uwaga: nakładanie się procesów starzenia i procesów
chorobowych (np. naczyniowych, metabolicznych)
Starzenie psychiki
Cechy starzenia psychicznego - potoczny obraz cech
starczych: utrata sprawności umysłowej, zmiany
charakterologiczne, mniejsza zdolność przyswajania
nowej wiedzy. Współczesne badania psychologiczne
podważają zasadność tych opinii.
Wpływ somatycznego stanu zdrowia na stan
psychiki (wpływ ogólnego stanu zdrowia i
sprawności ruchowej na zachowania: depresja,
demencja, delirium)
Pogranicze zmian starczych i chorób psychicznych.
Względność pojęcia wieku
Wiek metrykalny a wiek biologiczny
Wiek metrykalny a wiek czynnościowy
Czy wiek można cofnąć ?
metrykalny – nie
biologiczny – raczej nie
czynnościowy – tak
I
to jest zadanie dla fizjoterapii i rehabilitacji
geriatrycznej
xxXXxx