„CZŁOWIEK I

CHOROBA –

PODSTAWOWE

REAKCJE NA

CHOROBĘ

(AKCEPTACJA I

FRUSTRACJA)”

CO TO JEST CHOROBA?

CO TO JEST CHOROBA?

Choroba

Choroba

, reakcja

, reakcja

dynamiczna ustroju na

dynamiczna ustroju na

zadziałanie czynnika

zadziałanie czynnika

chorobotwórczego

chorobotwórczego

wyrażająca się

wyrażająca się

zaburzeniem

zaburzeniem

naturalnego

naturalnego

współdziałania narządów

współdziałania narządów

i tkanek (homeostaza),

i tkanek (homeostaza),

co zwykle prowadzi do

co zwykle prowadzi do

zmian czynnościowych i

zmian czynnościowych i

organicznych w ustroju.

organicznych w ustroju.

Choroba jest
definiowana
także jako stan,
który aktualnie
albo potencjalnie
przeszkadza w
prawidłowym
funkcjonowaniu
człowieka.

DEFINICJA OSOBY CHOREJ

DEFINICJA OSOBY CHOREJ

Osoba chora - osoba

znajdująca się w stanie

przejściowej lub stałej

utraty zdrowia,

zdefiniowanego przez WHO

jako stan pełnego dobrego

samopoczucia fizycznego,

psychicznego i socjalnego.

Chory zdany jest na

możliwości obronne

organizmu oraz na pomoc

medyczną. W przypadku

niektórych chorób

psychicznych, osoba chora

posiada ograniczoną

odpowiedzialność karną.

Dziś wszelkie systemy

zdrowotne w państwach

rozwiniętych biorą pod

ochronę osobę chorą. W

większości tych państw

istnieje obowiązkowe

ubezpieczenie zdrowotne,

które pokrywa koszty

leczenia. Choremu

pracownikowi przysługuje

zwolnienie z pracy na czas

choroby na podstawie

medycznej diagnozy. Za ten

czas przysługuje mu ochrona

przed utratą pracy oraz cała

bądź prawie cała pensja.

PACJENT WOBEC CHOROBY I LECZENIA

PACJENT WOBEC CHOROBY I LECZENIA

Czynniki kształtujące

postawę pacjenta wobec

choroby, lekarza i

leczenia - potrzeby

zdrowotne,

akceptowane sposoby

ich zaspakajania,

sposób postrzegania

własnego ciała, psychiki,

zdrowia, choroby,

lekarza, leczenia,

możliwości medycyny -

wpływają także na

relacje między lekarzem

a pacjentem

Obecnie pacjenci,

powierzając troskę o swoje

zdrowie fachowcom,

stawiają się niejako w

charakterze przedmiotów,

ale jednocześnie oczekują

podmiotowego

traktowania. W

przeciwnym razie

odczuwają dyskomfort

psychiczny, bezradność i

lęk, czym obciążają

lekarzy. Ci z kolei nie czują

się winni, gdyż postępują

zgodnie z przekonaniami

współczesnej medycyny.

Prawidłowy kontakt między lekarzem i

pacjentem zależy od obu stron i ma

zasadniczy wpływ na skuteczność leczenia.

Jeżeli lekarz i pacjent wierzą, że terapia

będzie skuteczna, to stan pacjenta poprawia

się, nawet jeśli podczas terapii podawane

jest placebo. Stosunek pacjenta do choroby i

leczenia oraz skuteczność leczenia zależą od

wewnętrznego przekonania lekarza, że to co

robi ma sens, że terapia, którą przepisuje,

będzie skuteczna (spójność lekarza) oraz

wiary pacjenta w skuteczność

zastosowanego leczenia, dobrego kontaktu z

lekarzem i wpływu terapii na organizm

pacjenta (spójność pacjenta).

WŁAŚCIWA POSTAWA

• Najważniejsze jest aktywne życie w

społeczeństwie. Nie należy
rezygnować z aktywności zawodowej.
Praca jest dla osób chorych nie tylko
źródłem dochodów

• Co więcej, uczestnictwo w życiu

społecznym stymuluje organizm w
procesie walki z chorobą.

• Osoby, które mają negatywną postawę

wobec choroby nie mogą pogodzić się ze

świadomością, że zachorowały, przerywają

leczenie, usiłują udowodnić sobie i swoim

bliskim za wszelką cenę, że są zdrowe.

Chorzy z taką postawą nie mogą w pełni

realizować się w społeczeństwie i nie

podejmują żadnych wysiłków, aby wrócić

do normalnej aktywności życiowej.

• Postawa chorego wobec choroby

ma także wpływ na skuteczność

działania leków.

• Poczucie własnej wartości zależy od jakości

relacji międzyludzkich, roli jaką chory pełni
w społeczeństwie oraz tego, jak owa rola
jest oceniana. Poczucie własnego znaczenia
należy odnajdywać w rzeczywistych
osiągnięciach, np. artystycznych bądź
zawodowych, w posiadaniu pracy,
znajomych i zainteresowań.

• Chory na który wykazuje pozytywną

postawę wobec choroby i prowadzi
normalny tryb życia może się w pełni
realizować na polu zawodowym i osobistym.

ZACHOWANIE AGRESYWNE

Zachowania agresywne to objaw często występujący

w przebiegu choroby. Specjaliści oceniają że

występuje on u blisko 40% wszystkich chorych, choć

częściej u mężczyzn niż u kobiet, a u pacjentów

pozostających w domach opieki w ponad 50%

przypadków. Jest to objaw szczególnie uciążliwy i

przykry dla opiekuna chorego, a zwłaszcza dla tego,

którego bliski przed choroba nigdy nie przejawiał

zachowań agresywnych. Bo trzeba pamiętać, że

agresja może występować i występuje także u osób

zdrowych. I tak jak do agresji nie można się

przyzwyczaić, to w ciągu wielu lat można opanować

pewne techniki radzenia sobie z nią. Kiedy zaś

pojawia się nagle u chorego, który całe swe życie

przed chorobą był spokojnym, zgodnym człowiekiem

wywołuje szok u najbliższych.

KONSEKWENCJE PSYCHOLOGICZNE

Psychologiczne aspekty choroby

oddziaływują na wszystkich ludzi, zarówno

na tych, u których dopiero może wystąpić

choroba, jak i na tych u których już

wystąpiła . Podejrzenie choroby jest

początkiem głębokiego kryzysu

psychologicznego. Kryzys ten wymaga

dostosowania dotychczasowych sposobów

radzenia sobie z trudnościami do warunków

niepewności w oczekiwaniu na diagnozę.

Specjalistyczne badania diagnostyczne

stosowane w nowoczesnej onkologii są

ciągle źródłem lęku przed nieznanym.

Konieczność ich wykonania jak i własne myśli o złej

prognozie wywołują u ludzi silne napięcie psycho-

fizyczne, które może doprowadzić do zmian w

procesach poznawczych takich jak :

- zmiany w zakresie odbioru wrażeń

– człowiek

jest bardziej skupiony na tym co dzieje się w jego ciele

niż na bodźcach z zewnątrz, można określić ten stan

jako powikłany przebieg kontaktu i wymaga

powtarzania podstawowych wskazówek i zaleceń

- zmiany w procesach myślenia

– napór myśli,

rozkojarzenie, myśli natrętne dotyczące np. sytuacji,

które pacjent wiąże z przyczynami zachorowania

- czynnościowe zaburzenia pamięci.

Towarzyszące procesowi diagnozowania reakcje

emocjonalne są wypadkową oceny stopnia zagrożenia

podstawowych potrzeb :

- biologicznych – zdrowia, życia

- psychicznych – bezpieczeństwo, miłość, akceptacja

- społecznych – aktywność, realizacja celów i planów

życiowych

Spostrzegane zagrożenie rodzi

lęk, że w wyniku badań

potwierdzi się diagnoza choroby

, a co za tym idzie leczenie bądź

zachowawcze bądź operacyjne.

Niektórym pacjentom udaje się

wypełniać w dalszym ciągu

codzienne obowiązki jakby nie

przyjmowali do wiadomości

objawów choroby, jednak

zdecydowana większość

odczuwa przygnębienie,

obojętność wobec codziennych

wydarzeń. Uczuciom smutku,

żalu towarzyszą zaburzenia

rytmów biologicznych jak

bezsenność, brak apetytu itp.

Potwierdzenie podejrzeń o

chorobę stawia człowieka przed

koniecznością podjęcia

radykalnego leczenia.

FRUSTRACJA

Choroba prowadzi to do

narastającej frustracji,

szczególnie jeśli chory ma

normalną lub

nieprzeciętną inteligencje.

Frustracja jest źródłem

zaburzeń emocjonalnych.

Reakcje na chorobę

widoczne są w trzech

podstawowych sferach

funkcjonowania

człowieka:

poznawczej,

emocjonalnej

i behawioralnej.

Sfera poznawcza to omawiany często w literaturze

psychologicznej obraz siebie i obraz własnej choroby.

Obraz siebie to suma poglądów na temat własnej

osoby, ciała i jego atrakcyjności, możliwości

psychicznych, wad i zalet, pozycji społecznej.

U pacjentów następuje wyraźna zmiana obrazu

własnego – „ja realnego”. „Ja idealne” utożsamia się z

„ja realnym”. W następstwie takiego myślenia obniża

się samoocena człowieka i poczucie własnej choroby

rzutuje na zachowanie. Typowym przeżyciem w tym

momencie jest szok czyli dezintegracja

podstawowych funkcji psychicznych. Tłumienie uczuć

nie może być metodą radzenia sobie z szokiem. Taką

postawę człowiek może demonstrować wobec osób

postronnych, ale wobec siebie musi się przyznać, że

jest wytrącony z równowagi. Człowiek w szoku czuje

się bardziej wystawiony na ciosy i bardziej podatny

na zranienie. Ogromna potrzeba doznania otuchy jest

czymś całkiem naturalnym.

Choroba nowotworowa to chyba najgorszy szok,

jaki może nas spotkać w życiu. Chorzy na raka,

którzy przez całe życie maskowali uczucia, własną

słabość odczuwają równie fatalnie jak chorobę czy

operację. Przeraża ich, że uczucia mogą nimi

zawładnąć i spowodować nerwowe załamanie.

Silnym negatywnym emocjom towarzyszą

zaburzenia wegetatywne. Człowiek buntuje się,

wyraża pretensje do losu, otoczenia, personelu

medycznego. Do tych uczuć dołączają się bardziej

długotrwałe jak depresja, poczucie winy. W okresie

leczenia – pooperacyjnym

charakteryzuje się większą

koncentracją na objawach

fizycznych. W samoocenie

przeważa krytyczne myślenie

o sobie z idealizacją przeszłości

i brakiem wiary w

możliwości tak jak

dawniej.

Na przykład badania przeprowadzone przez

M. Adamczak ( 1995 r.) dotyczyły kobiet po

amputacji piersi i dowiodły, że adekwatna

wiedza o swojej chorobie wyzwala bardziej

realistyczną samoocenę, mobilizuje do

aktywnego radzenia sobie ze stresem.

Nieadekwatna wiedza o chorobie powoduje

mniejszy lęk biologiczny zaraz po zabiegu,

który jednak nie maleje w ciągu roku po

operacji, a dodatkowo w tym przedziale

czasu wzrasta poziom lęku społecznego.

Intensywność reakcji emocjonalnych zależy

od znaczenia jakie pacjent przywiązuje do

swojego wyglądu. Poczucie utraty np.

kobiecości może prowadzić do odczuwania

winy i upokorzenia

Smutek, żal, przygnębienie dopełniają obraz

nastrojów jakie są udziałem po operacji.

Smutek może być jawny wyrażony poprzez

płacz, użalanie się lub utajony widoczny w

spowolnieniu psychoruchowym, trudnościami

w koncentracji uwagi, zaburzeniach snu,

zmienności nastrojów, drażliwości.

Przygnębienie może osiągnąć głębokość

patologiczną i prowadzić do izolacji od

otoczenia, odmowy dalszego leczenia, a nawet

prób samobójczych. Takie reakcje mogą

wystąpić również, gdy w sposób nagły i

brutalny poinformowano o chorobie lub gdy po

długim czasie zbyt optymistycznego myślenia

okazało się, że prawda nie jest tak różowa.

W procesie przystosowania, przetrwania

dużą rolę odgrywają mechanizmy obronne,

które nie zmieniają sytuacji zewnętrznej,

ale pozwalają przygotować indywidualne

formy zmagania się z chorobą takie jak

wyrażone poprzez stwierdzenia:

- nie mam raka (nieświadome

zaprzeczenie)

- jestem na wszystko przygotowana

(częściowo świadome tłumaczenie)

- przerzucanie lęku na inne problemy

- znajdowanie nierzeczywistych przyczyn

dla obserwowanych objawów.

Można to

osiągnąć

przyjmując

następujący plan

działania:

1. Tworzyć wspierające związki z innymi

ludźmi.

Idealny wspierający związek to taki, w którym

chory czuje się bezpiecznie i który daje mu

wsparcie w postaci fizycznego kontaktu jak :

objęcie, dotyk, okazywanie czułości. Partner

powinien znać i rozumieć potrzeby chorego.

Ważne jest, aby osoba chora mogła przy

partnerze dać ujście swoim uczuciom jak : łzom,

smutkowi, gniewowi i strachowi. Prawdziwy

wspierający związek powinien dawać nadzieję

na przyszłość, przywracając wiarę w siebie, ale

przede wszystkim zachęcać do zmian

niezbędnych do przeżycia. Wymaga to od

partnera wielkiej dojrzałości, by wraz z osobą

chorą uczyć się walki z rakiem.

2. Przygotować rodzinę, przyjaciół i krewnych

Najważniejszą tutaj sprawą jest stawienie czoła

własnym wewnętrznym odczuciom. W tym celu

trzeba radykalnie przewartościować stosunki z

otaczającymi ludźmi. Wielu chorych na raka wie

jednak, że za bardzo martwią się o swoje rodziny,

siebie samych odsuwając na drugi plan. Powinni

troszczyć się o nich tak jak do tej pory, ale również

znaleźć czas dla siebie. Chory powinien zmieniać

się stopniowo, żeby rodzina, krewni i przyjaciele

mieli czas na przyzwyczajenie się. Na przykład

niech nauczą się nie przeszkadzać choremu w

określonych porach dnia a w tym czasie chory

poświęci sobie więcej czasu. Powinno to wszystko

dla rodziny być zrozumiałe, gdyż chodzi o dobro,

zdrowie i życie dla chorego z chorobą

nowotworową.

3. Przezwyciężyć szok

Tłumienie uczuć nie może być metodą

radzenia sobie z szokiem. Chory musi komuś

opowiedzieć, co się dzieje w jego wnętrzu,

wypłakać się albo wykrzyczeć, użalić się nad

sobą, przyznać się, że czuje się niepotrzebny

i bezużyteczny. Ogromna potrzeba doznania

otuchy jest czymś całkiem naturalnym.

Organizm odruchowo, automatycznie zacznie

się mobilizować, żeby sobie poradzić, ale

pod warunkiem, że wcześniej przejdzie przez

wszystkie wcześniej wymienione reakcje. Z

biegiem czasu odzyska kontrolę nad sytuacją

i świadomie zacznie kierować swoim losem.

Choroba nowotworowa to chyba najgorszy

szok, jaki może nas w życiu spotkać,

naturalne emocje są wtedy intensywniej

odczuwane.

4. Oswoić się ze zmianami fizycznymi

Główne problemy psychologiczne wiążą się z tym, jak

chory postrzega zmiany, które w nim zaszły. Utrata

narządu albo jego części jest sama w sobie

przeżyciem. Uraz potęguje też świadomość, że stało

się to z powodu nowotworu. W grę wchodzą dwie

zasadnicze reakcje :

- reakcja na fizyczne zniekształcenie

- niepokój o konsekwencje, jakie może to mieć dla

osobistego i seksualnego związku.

Świadomość fizycznego okaleczenia może wywołać

intensywne użalanie się nad sobą i odrazę do

własnego ciała a także silny stres. Otwarte wyrażanie

uczuć związanych z przeżywanym stresem,

nienawiścią czy odrazą do samego siebie, czy też

nerwowe załamanie powinny występować jedynie na

samym początku lub w ciągu kilku miesięcy po

operacji lub kuracji. Potem należy dojść ze sobą do

ładu i ustalić, co się chce robić przez resztę życia.

5. Zmienić złe nawyki

Przede wszystkim należy zadbać o poprawę

ogólnego stanu zdrowia poprzez : zapewnienie

płucom dużo świeżego powietrza, unikanie

palenia papierosów, zdrową dietę dostarczyć

organizmowi niezbędnej energii, minerałów i

protein, dzięki czemu może on się lepiej

uporać z emocjonalnym i fizycznym szokiem

będącym następstwem operacji, naświetlań

lub chemioterapii. Warunkiem zdrowia, oprócz

zdrowej diety i aktywności fizycznej są również

bardzo ważne regularne, codzienne

wypróżniania, odbywające się bez

jakichkolwiek zakłóceń. Psychika chorego musi

się uporać ze stresami wynikającymi z choroby

nowotworowej, a ciało potrzebuje odpoczynku,

snu.

6. Zmienić psychiczne wzorce

dostosowawcze

Walka o przetrwanie w chorobie

nowotworowej jest w zasadzie walką

między dawnymi, złymi nawykami, a

nawykami zdrowszymi. Perspektywa

lepszego, dłuższego i zdrowszego

życia jest wizją, która świta gdzieś w

nieokreślonej przyszłości. Ważna jest

poprawa jakości życia oraz

znalezienie nowych lepszych

sposobów na rozładowanie niepokoju,

okazywanie emocji, twórcze życie.

7. Kierować procesem przetrwania

Kierując swoją walkę o przeżycie chory

koncentruje się przede wszystkim na

zmianie sposobów wyrażania emocji. Musi

zacząć dbać o własne ciało, dając upust

emocjom. Chory musi dogadzać sobie,

popełniać błędy, nie przejmować się.

Płacząc, pocieszając się, przeżywając

szczęście, smutek, zły nastrój, depresję,

gniew czyli tzw. normalne emocje, które

pozwalają choremu odczuwać, wyrażać i to

pomoże organizmowi walczyć z chorobą.

Im częściej chory tak postępuje, tym

większą uzyska kontrolę nad procesem

własnego przetrwania.

DZIĘKUJEMY

ZA UWAGĘ 