Relacja lekarz-pacjent

w

perspektywie socjologii

medycyny



Relacja lekarz – pacjent jest

zjawiskiem społecznym i jako taka jest

przedmiotem badań socjologii

medycyny.



W każdej relacji społecznej występuje

zjawisko zależności,wynikającej ze

świadomych oddziaływań ludzi na

siebie; zależności te mogą mieć

charakter:



przyczynowy



strukturalny



funkcjonalny



Relacje społeczne mogą zachodzić w
sposób:



symetryczny



asymetryczny



Relacje społeczne zachodzące
pomiędzy lekarzem a pacjentem
można określić jako system
unormowanych oddziaływań
pomiędzy nimi, wynikających z
sytuacji zdrowotnej pacjenta.

W relacji lekarz-pacjent wyróżnia się dwa

podejścia:

Model biologiczny

– zachowania

ukierunkowane na zadania
instrumentalne.

Model psychospołeczny

– ukierunkowany na

zachowania społeczne, afektywne,
ekspresywne.

Relacja lekarz - pacjent



Teoria ról społecznych (Parsons T.)



Teoria konfliktu (Freidson E.)



Teoria wymiany



Teoria interakcjonizu symbolicznego

Ad.1)
Parsons podkreślał:

-

asymetryczność ról lekarza i pacjenta,
gdzie pozycja tego pierwszego
odznaczała się dominacją

-

lekarz i pacjent mają wspólny cel

-

szczególne znaczenie w relacji lekarz
pacjent odgrywa wzajemne porozumienie

Model stosunku lekarz-pacjent

Pacjent (rola chorego)

Lekarz (rola zaodowa)

Powinności

Powinności

1.

Chęć wyzdrowienia

2.

Okazywanie zaufania

lekarzowi i akceptacja
jego umiejętności
zdrowotnych

1.

Działania w celu
zapewnienia opieki
pacjentowi

2.

Wykonywanie zawodu
zgodnie z zasadami
etyki

3.

Wykorzystanie
wszystkich
umiejętności,kwalifika

cji i wiedzy w
odniesieniu do
problemów
zdrowotnych

4.

Kierowanie się

obiektywnością i
emocjonalną
niezależnościa

Przywileje

Przywileje

1.

Zwolnienie z wykonywania
normalnych obowiązków

2.

Zwolnienie z

odpowiedzialności za stan
chorobowy

1.

Możliwość wejścia w
kontakty o dużym stopniu
intymności i poufałość

2.

Niezależność
podejmowania decyzji

3.

Posiadanie autorytetu

zawodowego

Ad.2)



Freidson zwrócił natomiast uwagę na
potencjalny konflikt, który tkwi u
podstaw relacji lekarz-pacjent
(„zderzenie perspektyw”)
wynikający z:

•

różnicy interesów, oczekiwań i wiedzy

•

zmian społecznych

•

poziom wiedzy medycznej pacjenta

•

nieuwzględnienie lub zignorowanie przez
lekarza objawów zgłaszanych przez pacjenta

Proces negocjacji między lekarzem a
pacjentem opiera się na 3 elementach
ingerujących w ten problem:



Depersonalizacji –

pojedynczy

przypadek choroby jest dla lekarza
jednym z wielu dlatego pacjent musi
zainteresować go swoją osobą



Zaufaniu do lekarza –

pacjent musi

zaakceptować lekarza jako kierującego
jego zdrowiem i życiem



Niepowodzeniu –

pacjent obawia się by

nie wydać się śmiesznym lekarzowi
dlatego stara się unikać takich sytuacji

Relację lekarz-pacjent opisać
można również w kategoriach
interakcji:



Interakcji niesymbolicznej –
partnerzy odpowiadaja na swoje
działania bezpośrednio



Interakcji sybolicznej – polega na
wymianie przekazów
komunikacyjnych między
uczestnikami, występującymi na
zmianę w roli ich nadawców i
odbiorców

Ad.3)

Zgodnie z teorią wymiany,

interakcje utożsamia się z
wymianą, co oznacza, że
zachowania jednostki są
wynagradzane lub karane
zachowaniami innych jednostek.

Typologia zachowań Balesa w relacji
lekarz-pacjent według ich charakteru.

Pozytywne relacje

Rozwiązywanie

problemu

•

Okazywanie
solidarności

•

Działania zmierzające
do obniżenia napięcia

•

Okazywanie zgody

•

Dawanie sugestii

•

Dawanie propozycji

•

Podawanie informacji

Pytania

Negatywne relacje

•

Pytania o
informację

•

Pytania o opinię

•

Pytania o sugestię

•

Okazywanie braku
zgody

•

Okazywanie
napięcia

•

Okazywanie
antagonizmu

W ostatnich latach do wyjaśnienia
relacji lekarz-pacjent używane są
głównie dwie teorie:



Teoria interakcji społecznych zakłada, że
pacjenci rozpoznają i reagują głównie
na zachowania socjoemocjonalne ze
strony swoich lekarzy.



Teoria wzajemności dowodzi, że pacjenci
rozpoznają i reagują zarówno na
zachowania społeczno-emocjonalne jak
i instrumentalne.W większości
przypadków ludzie czują się
zobligowani zachować się tak jak inni
zachowują się wobec nich.

Idealny
lekarz:

-

postrzegany jest w kategoriach
osobowości:

•

łatwość nawiązywania z nim kontaktu

•

otwartość

•

okazywanie „przyjacielskiego” podejścia do
pacjenta

•

wczuwania się w jego sytuację

Idealny lekarz c.d.

-

pacjenci oceniają jakość opieki
medycznej poprzez okazywane
im przez lekarza zachowanie
socjoemocjonalne a nie przez
pryzmat zachowań
instrumentalnych

Komunikacja pomiędzy
lekarzem a pacjentem

obejmuje

trzy aspekty:

1.

Stworzenie dobrych relacji
międzyludzkich

2.

Wymianę informacji

3.

Podjęcie decyzji o leczeniu

Typy interakcji w relacjach
lekarz-pacjent



Instrumentalna – umiejętności
techniczne związane z
rozwiązaniem problemu



Emocjonalna – traktowanie
pacjenta nie jako przypadku ale
osoby

Relacja lekarz-pacjent:

-

jest relacją społeczną

-

spełnia psychoterapeutyczną rolę

-

jest źródłem sytuacji stresowych

Stresujące elementy relacji lekarz-
pacjent

Choroba to stres,negatywne emocje,lęk



Wizyta u lekarza:

1.

Pacjent traci swoją niezależność,swoje

normalne zdolności do samodzielnego

rozwiązywania problemów

2.

Pacjent doświadcza dwóch rodzajów

niepokoju:

•

boi się o swoje zdrowie,że choroba może

być poważna,obawa o życie,perspektywa

niepełnosprawności

•

boi się,że lekarz może go zbyć,jeśli objawy

nie będą poważne a błahy przypadek może

być byle jak potraktowany przez lekarza

Wyróżnia się trzy rodzaje
zachowań charakteryzujących
komunikację lekarz-pacjent:



Przekaz komunikacyjny
kontrolowany przez lekarza



Przekaz komunikacyjny
kierowany przez pacjenta



Wymiana informacji –
komunikacja kontrolowana
przez lekarza

Komunikacja lekarz-pacjent

Język,słownictwo

Język medyczny

(profesjonalny)

Język codzienny

Język codzienny

LEKARZ

PACJENT

Zachowania werbalne i
niewerbalne w przekazie
informacji

1.

Sposób mówienia

2.

Poruszanie się
(ekspresja,gesty,zachowania)

3.

Sposób prezentowania się
(ubiór,znaki fizyczne,czystość)

4.

Kontekst społeczny (wcześniejsza
sytuacja lekarza i
pacjenta,wykształcenie,pozycja
społeczna)

Modele dotyczące relacji lekarz-

pacjent

1.

Model komunikacji



Oczekiwania
pacjenta:wysłuchanie,otrzymanie
wskazówek,emocjonalne relacje
uzupełniające ogólne postawy



Postawy lekarzy:poszukiwanie
informacji, współpraca,pełnienie
innych ról



Koncepcje dotyczące procesu
interakcji: wymiana
kontekstów,obustronne pełnienie ról



Najbardziej odpowiednie dla:
operowanie kontekstami

2.

Model społeczno-kulturowy



Oczekiwania pacjenta:społeczne

uznanie choroby,leczenie zgodnie z

jego pozycją społeczną



Postawy lekarzy:branie pod uwagę

społecznych i kulturowych

uwarunkowań sytuacji pacjenta i jego

choroby



Koncepcje dotyczące procesu

interakcji: społeczne role lekarza i

pacjenta,społeczno-kulturowe

uwarunkowania chorób



Najbardziej odpowiednie dla:

zrozumienia pacjenta i jego choroby w

szerszym kontekście społecznych

interakcji

3.

Model medycznego przenoszenia



Oczekiwania pacjenta:powtarzanie
dziecięcych konfliktów i potrzeb w
relacji z lekarzem



Postawy lekarzy:otwarcie na nawrotny
reakcji pacjentów,wrażliwość na
wszystkie dziecinne reakcje pacjentów



Koncepcje dotyczące procesu
interakcji: potwierdzenie,przekazanie
zwrotne



Najbardziej odpowiednie dla:
zrozumienia powracających potrzeb u
pacjenta i lekarza

4.

Model ludzkiego spotkania



Oczekiwania pacjenta:
przyjaźń,współpartnerstwo



Postawy lekarzy:orientacja na człowieka
nie na pacjenta



Koncepcje dotyczące procesu interakcji:
potrzeby egzystencjalne



Najbardziej odpowiednie dla: sytuacji
poważnych stresów

Postawy chorych wobec
zaleceń lekarzy



Brak postępowania chorego
zgodnie z zaleceniami lekarza



Nie zażywanie przepisanych
leków



Samowolna zmiana dawki
przepisanego leku

Dziękuję za uwagę