Ćwiczenie 3
Temat:
Projektowanie drenowania -
wyznaczenie rozstawy sączków i
głębokości drenowania na glebie
mineralnej
Drenowanie – odwadnianie gruntów za pomocą
krytych kanalików tj. za pomocą sieci
podziemnych przewodów, którymi woda spływa
do miejsc niżej położonych.
Rodzaj utworów
glebowych
Zawartość
części
spławialnych
Głębokość drenowania
(m)
< 0,02 mm
pola orne pastwiska
łąki
Gleby mineralne
:
Gleby ciężkie
Gleby średnie
Gleby lekkie słabo
Piaski spiaszczone
Torfy
po wstępnym
osuszeniu rowami:
●
słabo rozłożone
●
średnio rozłożone
●
silnie rozłożone
powyżej 50 %
50-35 %
35-20 %
poniżej 20 %
–
–
–
0,9
0,9-1,0
1,0-0,8
0,8
1,1
1,05
1,0
0,9
0,9
0,9-0,8
0,8
1,0
0,95
0,9
0,8
0,8
0,8-0,7
0,7
0,9
0,85
0,8
Głębokość drenowania według wytycznych Ministerstwa
Rolnictwa (m)
Głębokość drenowania
- głębokość założenia sączków.
Jest związana z
normą odwodnienia (osuszenia)
– tj. optymalnym obniżeniem
poziomu wody gruntowej.
Głębokość drenowania zależy od rodzaju użytków rolnych, uprawianych
roślin, rodzaju, właściwości i uwarstwienia gleby, warunków zasilania w
wodę, głębokości zamarzania gleby, spadków i rzeźby terenu, warunków
klimatycznych, celu drenowania, przesłanek ekonomicznych. Najczęściej
stosowane głębokości:
●
grunty orne, warzywniki, plantacje jagodowych, szkółki drzew owocowych
→
80-110 cm;
●
łąki i pastwiska
→
70-90 cm;
●
sady i chmielniki
→
110-150 cm.
Rozstawa drenowania
[L] - to odległość między równolegle do siebie
usytuowanymi sączkami w drenowaniu systematycznym.
► Rozstawę drenów na glebach mineralnych
można obliczyć wzorami
hydraulicznymi
lub wyznaczyć na podstawie składu mechanicznego:
●
sumy zawartości części spławialnych (φ < 0,02 mm) i ⅓ pyłu
drobnego (φ 0,02-0,05 mm);
●
poprawki na:
◙
zawartość Fe
2
O
3
→
gleby przepuszczalne powyżej 3% Fe
2
O
3
–
od
rozstawy odejmujemy 10%
gleby średnio zwięzłe powyżej 4,5% Fe
2
O
3
–
j.w. odejmujemy 10%
◙
zawartość CaCO
3
→
1-5% CaCO
3
do rozstawy dodajemy 5%
powyżej 5% CaCO
3
do rozstawy dodajemy
10%
◙
opady wyższe od 600 mm,
◙
spadek – tylko powyżej 30‰,
◙
napływ wód obcych
→
odejmujemy od rozstawy od 5% (gleby
średnie) do 10% (gl. lekkie).
W wytycznych drenowania rozstawa sączków waha się:
●
od 8 do 30 m na glebach mineralnych
●
od 25 do 44 m glebach torfowych
► Rozstawa drenów na glebach torfowych
zależy od:
●
rodzaju torfu,
●
jego miąższości,
●
stopnia rozkładu,
●
przepuszczalności podłoża,
●
poprawki ze względu na proces zamulenia, bądź murszenia.
Nomogram do określania rozstawy sączków w glebach mineralnych przy
opadach rocznych do 600 mm (Wytyczne …): 1 – pola orne, 2 – trwałe
użytki zielone
0,0
h
1
z
1
0,3
z
2
h
2
z
3
0,8
h
3
1,1
L
=
h
1
• z
1
• l
1
+ h
2
• z
2
• l
2
+
h
3
• z
3
• l
3
[m]
h
1
• z
1
+ h
2
• z
2
+ h
3
• z
3
Wyznaczona wartość jest rozstawą cząstkową dla każdego poziomu profilu
glebowego. Aby obliczyć rozstawę całkowitą dla gleby mineralnej
korzystamy ze wzoru z Wytycznych MR:
h
1
, h
2
, h
3
– miąższość poszczególnych warstw profilu [m],
z
1
, z
2
, z
3
– odległość środka warstwy od powierzchni terenu [m],
l
1
, l
2
, l
3
– rozstawy cząstkowe dla poszczególnych warstw profilu [m].
Poziom
[m]
Zawartość [%]
Suma:
części
spławialne
+ 1/3 pyłu
drobnego [%]
Rozstaw
a
według
Instrukcj
i MR [m]
Poprawka
[%]
Rozstawa
poprawio
na
[m]
części
spławial
ne
pył
drobn
y
Ca
CO
3
Fe
2
O
3
0,0 -
0,3
25
18
31
26,6
+ 7 %
-
28,2
0,3 –
0,8
13
21
20
32,4
-
-
32,4
0,8 –
1,1
38
28
47
20,0
-
-15
%
17,0
Poziom
[m]
Zawartość [%]
Ca CO
3
Fe
2
O
3
0,0 - 0,3 7,5
0,2
0,3 – 0,8 3,1
0,8
0,8 – 1,1 2,2
3,8
Przykład projektu systematycznego
drenowania pola
Wymiary i odległości w projektach
drenowania
WSKAZÓWKI DO PROJEKTOWANIA
●
Projekt układu urządzeń drenarskich wykonuje się na planie sytuacyjno-
wysokościowym
w skali 1:2000. Poprzedzają go ustalenia sposobów i głębokości drenowania
oraz obliczenia rozstawy sączków.
●
Sieć drenarską szkicuje się odręcznie wyznaczając trasy zbieraczy, a
następnie sączków, studzienek i wylotów. Po skorygowaniu kierunków
zbieraczy i sączków przystępuje się do szczegółowego wykreślenia ołówkiem
sieci drenarskiej, uwzględniając ustaloną wcześniej rozstawę.
●
Projekt urządzeń drenarskich wykreśla się tuszem po obliczeniu średnic
zbieraczy.
●
Podczas projektowania urządzeń na planie sytuacyjno-wysokościowym
należy przestrzegać
następujących zasad:
●
trasy zbieraczy należy projektować w najniższych miejscach terenu (w
naturalnych dolinkach i zagłębieniach) w celu umożliwienia dwustronnego
połączenia sączków oraz uniknięcia konieczności stosowania sztucznych
spadków,
●
trasy zbieraczy w miarę możliwości powinny przebiegać równolegle do
dróg, granic pól, rowów, sąsiednich zbieraczy, co ułatwi ich wytyczenie,
mechanizację robót drenarskich oraz konserwację czy renowację sieci,
●
należy dążyć do projektowania jak najmniejszej liczby kierunków dla
zbieraczy
i sączków,
●
projektując sieć sączków należy uwzględnić konfigurację i topografię
terenu, kierunki napływu wód gruntowych i powierzchniowych, wymogi
wykonawstwa i konserwacji, uzgodnione z użytkownikiem kierunki
wykonywania robót agrotechnicznych itp.,
●
w celu ułatwienia mechanicznego wykonania robót należy dążyć do tego,
by długości sączków były zbliżone do maksymalnych, a liczba zbieraczy
możliwie jak najmniejsza,
●
należy unikać przecinania sączkami dróg, gdyż zagrażać im może
zarośnięcie korzeniami drzew rosnących przy drodze,
●
spadki minimalne sączków powinny wynosić nie mniej niż 3‰, a na
terenach w których istnieje niebezpieczeństwo zamulania - 6‰ (maksymalne
spadki sączków wynoszą 100‰); spadki minimalne zbieraczy należy
projektować następująco:
●
maksymalne długości sączków nie powinny przekraczać 250 m, a w
warunkach
występowania zagrożenia zamulaniem rurociągów – 100 m lub 150 m w
zależności od
stopnia zagrożenia; w zasadzie nie wykonuje się sączków krótszych od 20 m,
●
minimalne przykrycie sączków w warunkach konieczności stosowania
sztucznych
spadków lub przejść przez obniżenia terenowe, nie powinno być mniejsze niż
0,6 m,
a zbieraczy 0,7 m,
Spadki minimalne rurociągów drenarskich [‰]
Średnica rurociągu [cm]: 5 7,5 10 12,5
15 17,5 20
Brak zagrożenia zamulaniem 3,0 2,0 1,5 1,5
1,5 1,5 1,5
Zagrożenie zamulaniem 6,0 5,0 4,0 2,5
2,0 1,5 1,5
●
dla terenów o spadkach powierzchniowych do 10‰ zaleca się stosowanie
tzw. układów podłużnych sączków tj. równoległych do linii spadku terenu, a
dla spadków większych – układów ukośnych,
●
sączki powinny być oddalone od krawędzi rowów oraz od tras zbieraczy o
jedną rozstawę, a od dróg, granic obiektu, działu itp. o 0,5 rozstawy,
●
należy przyjąć, że granica oddziaływania sączków sięga poza ich krańce
0,2 rozstawy,
●
odcinki zbieraczy na przejściach przez drogi, nasypy kolejowe, itp., narażone na
zniszczenie mechaniczne, należy zabezpieczyć przez stosowanie rur o większej
wytrzymałości, wykonanie okładzin betonowych itp.,
●
zbieracz projektowany równolegle do drogi oraz wzdłuż zadrzewionych granic, sadów,
lasów i zabudowań powinien być oddalony od granicy tych użytków o półtorej rozstawy,
jednak nie mniej niż 20 m; między zbieraczem i drogą, przy drogach obsadzonych
drzewami sączki te zabezpiecza się przed zarośnięciem przez owinięcie ich styków papą
lub zasypanie żużlem,
●
zbieracz projektowany równolegle do zadrzewionego rowu powinien być od niego
oddalony na odległość dwóch rozstaw lub co najmniej o 20 m., między rowem i
zbieraczem projektuje się sączki ochronne w odległości całej rozstawy od zbieracza,
●
powierzchnie działów drenarskich na glebach skłonności do zamulania drenów
powinny być małe, 5-8 ha,
●
głębokość założenia zbieraczy zależy od głębokości założenia sączków, a jako zasadę
do obliczeń przyjmuje się połączenia górne tych rurociągów,
●
w celu zapewnienia warunków współdziałania drenowania z zabiegami
agrotechnicznymi, czy też agromelioracyjnymi, szczególnie na terenach o glebach
zwięzłych, należy w miarę możliwości projektować trasy sączków prostopadle lub
ukośnie do kierunku uprawy gleby lub wskazać użytkownikom na konieczność
dostosowania kierunku wykonywania tych zabiegów do projektowanych tras sączków,
●
na obszarach, gdzie przewidziano zabiegi agromelioracyjne, głębokość drenowania
należy zwiększyć tak, aby była większa o 20-30 cm od głębokości projektowanych
zabiegów,
●
w istniejących sadach i ogrodach trasy sączków powinny być dostosowane do
rozmieszczenia rzędów drzew czy krzewów. Przy projektowaniu drenowania terenów
przewidzianych pod sady, należy uzgodnić kierunki rzędów drzew i projektowanych tras
sączków,
●
Zaprojektowane urządzenia powinny być dostosowane do istniejących warunków
glebowych, wodnych i topograficznych, mieć prosty i przejrzysty układ, być łatwe do
wykonania i jak najtańsze.
●
Oprócz podanych zaleceń należy podczas projektowania uwzględnić wszystkie
wytyczne projektowania głębokości, rozstaw, zabezpieczeń, spadków, długości,
połączeń rurociągów, układów, budowli itp. Dla nietypowych warunków glebowo-
wodnych dopuszcza się stosowanie indywidualnych rozwiązań melioracyjnych.
Dreny ceramiczne
- dawniej stosowane powszechnie, trwałość
systemów drenarskich 40-100 lat. Właściwości rurek produkowanych
w Polsce:
●
długość pojedynczej rurki 33 cm,
●
ø 5; 6,25; 7,5; 10; 12,5; 15; 17,5; 20 cm,
●
kształt wewnątrz cylindryczny, z zewnątrz walca lub
graniastosłupa równobocznego,
●
woda dostaje się do środka przez styk, powierzchnia wlotowa
→
3-
7 cm
2
.
Dreny z tworzyw sztucznych
- obecnie najpowszechniej stosowane w
praktyce drenarskiej. Wykonywane z polichlorku winylu (PCW) lub
polietylenu (PE). Najczęściej są to rury karbowane: Właściwości:
●
są lekkie i łatwe w transporcie,
●
umożliwiają niemal pełną mechanizację robót wykonawczych,
●
duża powierzchnia szczelin perforacyjnych ułatwia dopływ wody
do sączka z otoczenia (min. 12 cm
2
na 1 mb rurociągu;),
●
trwałość szacowana na 30-40 lat,
●
nie powinny być stosowane na glebach kwaśnych (pH < 5,5) i
zawierających znaczne ilości Fe
2
O
3
(> 3% w glebach lekkich > 4,5% w
glebach średnich i ciężkich).
Fot. R. Rolbiecki; Zbiory Muzeum Narodowego Rolnictwa w Szreniawie k. Poznania
Fot. R. Rolbiecki; Zbiory Muzeum Narodowego Rolnictwa w Szreniawie k. Poznania
Zależnie od warunków glebowych, wodnych i fizjograficznych
oraz wymogów gospodarki rolnej, stosuje się drenowanie:
- systematyczne,
- niesystematyczne,
- częściowe,
- stopniowe.
Układ sączków
na planie jest zależny od spadków terenu.
Stosuje się następujące układy sączków:
- podłużny,
- ukośny,
- drenowanie w zakosy.
● Drenowanie systematyczne
- polega na
tym, że na wydzielonym kompleksie
glebowym stosowana jest stała rozstawa
sączków. Stosowane na terenach
płaskich i równinnych (spadek I < 20
o
/
oo
)
oraz falistych (spadek I = 20-50
o
/
oo
), o
stale lub okresowo nadmiernym
uwilgotnieniu czynnej warstwy gleby.
Rozstawa sączków na
torfach (wg Wytycznych
Ministerstwa Rolnictwa