Technologia Maszyn

Dr inż. A. Kampa

Wykład 3

Części klasy tuleja i tarcza

Tuleja
L/D > 0.5

L

L

D

D

Tarcza
L/D < 0.5

Wymagania dotyczące tulei i 

tarcz

• Otwór stanowi bazę dla kolejnych operacji
• Dokładność wymiaru i kształtu otworu – 

IT=6-8 np. H7, 

• chropowatość powierzchni 

współpracujących ≤ 2,5 μm

• Współosiowość otworu i powierzchni 

zewnętrznej

• Prostopadłość powierzchni czołowych do 

osi otworu

Sposoby obróbki otworów

• Obróbka zgrubna

– Nawiercanie i wiercenie 

• Obróbka kształtująca

– Pogłębianie, rozwiercanie, wytaczanie, 

przeciąganie 

• Obróbka wykańczająca

– Przeciąganie, rozwiercanie, szlifowanie

Przykłady obróbki otworów

 

a)

Nawiercanie

b)

Wiercenie

c)

Wytaczanie

d)

Rozwiercanie 

wykańczające

a)

Nawiercanie

b)

Wiercenie

c)

Rozwiercanie 

zgrubne

d)

Rozwiercanie 

wykańczające

d)

Rozwiercanie 

wykańczające 

wstępne

e)

Rozwiercanie 

wykańczające

Przykłady specjalnych narzędzi 

zespołowych do obróbki 

otworów

Obróbka otworów z 

rowkami

•

Obróbka otworów jednorowkowych

–

Dłutowanie – produkcja 
jednostkowa

–

Przeciąganie – produkcja seryjna 
i masowa

•

Obróbka otworów wielorowkowych

a) Przeciąganie rowków 

wielowypustowych

b) Przeciąganie otworu i rowków 

wielowypustowych

a)

b)

Proces ramowy części klasy 

tuleja

 

1. Obróbka zgrubna powierzchni zewnętrznych i 

obróbka otworu wstępnie lub na gotowo.

2. Obróbka wykańczająca otworu (z naddatkiem 

na OC)

3. Obróbka rowka wpustowego lub wielowypustu 

w otworze

4. Obróbka kształtująca powierzchni 

zewnętrznych z bazowaniem na otworze

5. Wykonanie rowków, gwintów, otworów 

poprzecznych, itp. na pow. zewnętrznych

6. (Obróbka cieplna)
7. (Obróbka wykańczająca otworu)
8. Obróbka wykańczająca powierzchni 

zewnętrznych

Proces ramowy części klasy 

tarcza

1. Obróbka zgrubna i kształtująca 

powierzchni zewnętrznych i pow. 

czołowych, obróbka otworu na gotowo

2. Obróbka pow. czołowych z drugiej 

strony

3. Obróbka wykańczająca powierzchni 

zewnętrznych z bazowaniem na 

otworze

4. Wykonanie pozostałych powierzchni
5. Wyważanie statyczne

Koła zębate

• Koła zębate są to części klasy 

tuleja, tarcza, wałek (zębnik) z 
naciętym uzębieniem

• Rodzaje uzębienia:

– Walcowe: proste, śrubowe
– Stożkowe: proste, łukowe, 

krzywoliniowe

Wymagania techniczne 

dla kół zębatych

• Dokładność wymiaru i kształtu 

otworu – H7

• otwór stanowi bazę dla kolejnych 

operacji

• Współosiowość otworu i uzębienia
• Prostopadłość powierzchni czołowych 

do osi otworu

• Dokładność powierzchni zębów

Materiały wejściowe na koła 

zębate

• Koła małe – pręt walcowany
• Koła średnie z piastami – odkuwki
• Koła duże – odlewy, półfabrykaty spawane

a
)

b
)

c
)

Klasy dokładności 

uzębienia

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10 11 12

wzorcowe i 

kontrolne

Samoloty

Samochody osobowe

Samochody ciężarowe

Pojazdy szynowe

Obrabiarki (hart.)

Obrabiarki (niehart.)

Maszyny rolnicze

Metody obróbki uzębienia 

Dla kół walcowych:

• Metody kształtowe:

– frezowanie frezem modułowym krążkowym lub 

palcowym

– przeciąganie
– dłutowanie

•  Metody obwiedniowe:

– Dłutowanie m. Maaga, Fellowsa, 
– Struganie  m. Sunderlanda
– Frezowanie obwiedniowe frezem ślimakowym

• Metody kopiowe:

– Struganie wg kopiału

Metody kształtowe

  

a) Nacinanie zębów frezem 

modułowym krążkowym

b) Frezem palcowym

Metody obwiedniowe

  

Nacinanie 

zębów 

metodami:

a) Maaga
b) Fellowsa
c) Frezowanie 

obwiednio

we

d) Frez 

ślimakowy

Obróbka wykańczająca 

uzębienia

Koła walcowe w stanie miękkim:

– Wiórkowanie

– Dogniatanie

Koła walcowe w stanie twardym:

– Szlifowanie kształtowe

– Szlifowanie obwiedniowe:

• Metodą Nilesa -  jedną ściernicą

• Metodą Maaga – dwoma ściernicami

• Metodą Reishauera – ściernicą ślimakową

– Docieranie (z docierakiem lub kołem 

współpracującym)

– Gładzenie

Metody szlifowania 

obwiedniowego uzębień

a) Metoda Nilesa
b) Metoda Maaga
c) Metoda Reishauera

Dokładność metod obróbki 

uzębień

Koła niehartowane, miękkie

Struganie, 

dłutowanie,

 frezowanie

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10 11 12

Wiórkowanie Dłutowanie, 

frezowanie,

struganie

Szlifowanie

Koła hartowane, twarde

Ramowy proces technologiczny 

koła zębatego bez OC (prod. 

seryjna)

1. Obróbka zgrubna powierzchni zewnętrznych 

i obróbka otworu wstępnie lub na gotowo.

2. Wykonanie rowka wpustowego lub 

wielowypustu w otworze (przeciąganie)

3. Obróbka kształtująca powierzchni 

zewnętrznych z bazowaniem na otworze

4. Nacięcie zębów 
5. Obróbka wykańczająca zębów
6. Obróbka wykańczająca powierzchni 

zewnętrznych

Ramowy proces technologiczny koła 

zębatego  z ulepszaniem cieplnym (prod. 

seryjna)

1. Wstępna obróbka otworu oraz obróbka zgrubna 

powierzchni zewnętrznych

2. Obróbka dokładna otworu H7 (przeciąganie lub 

rozwiercanie) z pozostawieniem naddatku na obr. 

wykańczającą

3. Obróbka kształtująca powierzchni zewnętrznych z 

bazowaniem na otworze

4. Nacięcie zębów
5. Obróbka cieplna – hartowanie i odpuszczanie 
6. Obróbka wykańczająca otworu z bazowaniem na 

zębach

7. Obróbka wykańczająca uzębienia z bazowaniem na 

otworze

Proces technologiczny koła zębatego  z 

nawęglaniem i hartowaniem (prod. 

małoseryjna

)

1. Wstępna obróbka otworu oraz obróbka zgrubna 

powierzchni zewnętrznych

2. Obróbka dokładna otworu (przeciąganie lub 

rozwiercanie H7) z pozostawieniem naddatku na obr. 

wykańczającą

3. Obróbka kształtująca powierzchni zewnętrznych z 

bazowaniem na otworze z pozostawieniem nadd. na 

usunięcie warstwy nawęglonej.

4. Nacięcie zębów
5. Nawęglanie
6. Usunięcie warstwy nawęglonej z pow. które mają 

pozostać miękkie

7. Hartowanie i odpuszczanie (hartowanie pow. zębów)  
8. Obróbka wykańczająca otworu z bazowaniem na 

zębach

9. Obróbka wykańczająca uzębienia z bazowaniem na 

otworze

Proces technologiczny koła zębatego  z 

nawęglaniem i hartowaniem (prod. 

wielkoseryjna

)

1. Wstępna obróbka otworu 
2. Obróbka dokładna otworu (przeciąganie) z 

wielowypustem  lub rowkiem wpustowym z 

pozostawieniem naddatku na obr. wykańczającą

3. Obróbka zgrubna i kształtująca powierzchni 

zewnętrznych z bazowaniem na otworze 

4. Zabezpieczenie powierzchni nienawęglanych, 

(pasty, miedziowanie)

5. Nacięcie zębów
6. Nawęglanie
7. Toczenie wierzchołków zębów lub wiórkowanie
8. Hartowanie i odpuszczanie (hartowanie pow. zębów)  
9. Obróbka wykańczająca otworu z bazowaniem na 

zębach

10. Obróbka wykańczająca uzębienia z bazowaniem na 

otworze

Kształt warstwy 

nawęglonej

a) Nieprawidłowe rozłożenie warstwy 

nawęglonej

b) Prawidłowe rozłożenie warstwy 

nawęglonej

c) Nawęglanie całego zęba z modyfikacją 

zarysu

a
)

b
)

c
)