Zachowania zdrowotne
Są to jakiekolwiek zachowania (lub
aktywność) jednostki będące
elementem codziennego życia, a
ponadto wpływające na stan jej
zdrowia. Są to działania polegające
na praktycznym stosowaniu
posiadanej wiedzy na temat zdrowia
i choroby. Stanowią one przedmiot
względnie wolnych, indywidualnych
wyborów i decyzji.
Podział zachowań
zdrowotnych
Wyróżnia się zachowania zdrowotne:
biopozytywne – prozdrowotne
bionegatywne – antyzdrowotne
Zachowania zdrowotne również dzielimy
na:
zachowania zdrowotne w profilaktyce
zachowania zdrowotne w chorobie
zachowania zdrowotne w rehabilitacji
Podział zachowań
zdrowotnych
Ze względu na stan zdrowia jednostki Kasl i Cobb
dzielą zachowania zdrowotne na:
•
zachowania zdrowotne w zdrowiu
•
zachowania zdrowotne w doświadczaniu choroby
•
zachowania zdrowotne w roli chorego
Epidemiologia behawioralna – dyscyplina
naukowa zajmująca się związkami zachowań
zdrowotnych ze zdrowiem
Choroby, do powstania których przyczyniają się
przede wszystkim zachowania zdrowotne określa
się mianem chorób zachowaniozależnych lub
chorób z wyboru.
Sposób odżywiania się a
zdrowie
Sposób odżywiania się uwarunkowany jest:
poziomem rozwoju społeczno-
gospodarczego kraju
istniejącą tradycją - nawyki
żywieniowe narodu, religijne, rodzinne
stopniem zamożności i poziomem
wykształcenia jednostki
lokalną dostępnością i aktualnymi cenami
produktów spożywczych
obowiązującymi modami na style
odżywiania lub wybrane potrawy
intensywnością reklam żywności w
środkach masowego przekazu
Sposób odżywiania się a
zdrowie
CZYNNIKI PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA:
jakość produktów spożywczych
ilość dostarczanej organizmowi codziennie
energii
struktura spożycia żywności (właściwe
zestawienie produktów w posiłkach)
rozkład dziennej racji pokarmowej na posiłki
Błędy żywieniowe
A. Związane z nadkonsumpcją:
zbyt wysoka ilość energii pobieranej
z pożywieniem w stosunku do
zapotrzebowania kalorycznego
organizmu
zbyt wysoka ilość zawartej w
pożywieniu energii pochodzi ze
spożycia tłuszczów
nadmiar tłuszczów zwierzęcych o
wysokiej zawartości kwasów
tłuszczowych (cholesterol)
nadmiar łatwo przyswajanych
wolnych cukrów
nadmiar chlorku sodu
nadmierne spożycie alkoholu
Błędy żywieniowe
B. Związane ze zbyt niskim spożyciem
niektórych składników pokarmowych:
zbyt niska ilość energii pochodzi ze
spożycia węglowodanów złożonych
zbyt niskie spożycie wielonienasyconych
kwasów tłuszczowych
zbyt niska zawartość w pożywieniu
błonnika pokarmowego
niedobór wapnia, jodu, żelaza, energii i
białka
Choroby spowodowane
błędami żywieniowymi
Miażdżyca tętnic - choroba
niedokrwienna serca, nadciśnienie
tętnicze, udary mózgowe
Nadwaga i otyłość
Cukrzyca insulinoniezależna (typu II)
Próchnica zębów
Niektóre rodzaje nowotworów
Osteoporoza pierwotna
Wole endemiczne
Niedokrwistość z niedoboru żelaza
Przewlekłe zaparcia
Opóźnienie rozwoju fizycznego
i dojrzewania fizjologicznego dzieci
Palenie tytoniu a zdrowie
Składniki dymu tytoniowego to ok. 4000 związków
chemicznych,
z których 40 ma udowodnione działanie rakotwórcze dla
ludzi.
Z punktu widzenia medycznego najważniejszymi
składnikami dymu tytoniowego są:
•
nikotyna – składnik odpowiadający za
uzależnienie farmakologiczne od palenia tytoniu
•
tlenek węgla
•
substancje kancerogenne
•
substancje drażniące
•
Dym tytoniowy jest głęboko inhalowany, a wiele zawartych
w nim związków chemicznych dostaje się do krwi i jest
rozprowadzanych po całym organizmie.
Skutki zdrowotne palenia
tytoniu
Nowotwory (płuca, przełyku, gardła, krtani, jamy
ustnej – języka, wargi, pęcherza moczowego, nerek,
trzustki, żołądka, wątroby, zatok przynosowych,
szyjki macicy, gruczolak nerki, białaczka)
Nienowotworowe schorzenia układu
oddechowego (przewlekła zaporowa choroba płuc –
POChP, rozstrzenie oskrzeli, astma oskrzelowa,
przewlekłe zapalenie oskrzeli, zapalenia wirusowe i
bakteryjne układu oddechowego)
Choroby układu naczyniowego (miażdżyca,
choroba wieńcowa, udar mózgowy, nadciśnienie
tętnicze, choroba Buergera, choroby degeneracyjne
mięśnia sercowego)
Skutki zdrowotne palenia
tytoniu
Inne efekty chorobowe (nieżyty przewodu
pokarmowego, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy,
choroba Leśniowskiego-Crohna – odcinkowe zapalenie
jelita krętego, leukoplakia jamy ustnej, obniżenie ostrości
wzroku, osłabienie węchu i smaku, osteoporoza, starzenie
się skóry, obniżenie płodności)
Palenie tytoniu a ciąża (stałe niedotlenienie i
zatruwanie płodu tlenkiem węgla, mniejsza masa i
rozmiary ciała noworodka, wolniejszy rozwój fizyczny i
intelektualny, wady wrodzone serca, rozszczep
podniebienia i warg)
Schorzenia występujące rzadziej u palaczy (rak błony
śluzowej trzonu macicy, mięśniaki macicy, zatrucie
ciążowe, choroba Parkinsona, wrzodziejące zapalenie jelita
grubego)
Skutki zdrowotne palenia
tytoniu
-Udary mózgu
-Zęby palacza
-Nowotwory krtani
-Twarz nikotynowa
-Zgaga
-Czeste infekcje gornych dróg oddechowych
-Zawał serca
-Choroby żołądka i dwunastnicy
-Mniejsza potencja seksulana i płodnosć
Skutki zdrowotne palenia
tytoniu
Palenie 10 papierosów dziennie podwaja, a
ponad 20 dziennie – potraja zachorowalność na
chorobę wieńcową.
Szczególnie niebezpieczne jest palenie u
młodych ludzi do 45. r.ż. Zawał serca u
mężczyzn w tej grupie wieku występuje 15 razy
częściej niż w grupie niepalących.
17-krotne zwiększenie częstości zawałów serca,
udarów mózgowych i zakrzepów u palących
kobiet
w wieku 38-45 lat przyjmujących doustne
środki antykoncepcyjne.
Picie alkoholu a zdrowie
Populację ludzi pijących
można podzielić na 3 grupy:
•
rozsądnie pijący – większość ludzi pije
rozsądnie
•
nadmiernie pijący – nadużywający
alkoholu
•
alkoholicy – uzależnieni od alkoholu
Model polskiego picia
A więc: konsumpcja jednorazowo
dużych dawek alkoholu, głównie
wysokoprocentowego z tendencją do
szybkiego przekroczenia progu
nietrzeźwości, presja wobec osób
pijących
jest wypierany przez wzory
zachodnie – rośnie spożycie napojów
niskoprocentowych, głównie piwa.
Choroba alkoholowa -
alkoholizm
Częste picie napojów alkoholowych,
niekoniecznie wysokoprocentowych,
obciążające organizm określoną
dawką działąjącego toksycznie
etanolu w dłuższym okresie czasu
rozwój choroby alkoholowej u 20%
osób uzależnionych od picia alkoholu
Choroba alkoholowa -
alkoholizm
Wg WHO rozpoznanie zespołu uzależnienia
wymaga stwierdzenia, co najmniej 3 z
wymienionych 7 objawów w okresie
ostatnich 12 miesięcy:
1.
„głód alkoholu”
2.
utrata kontroli nad piciem
3.
wystąpienie zespołu abstynencyjnego
4.
wzrost tolerancji na alkohol
5.
narastające zaniedbywanie przyjemnościi
zainteresowań z powodu picia
6.
kontynuowanie picia
7.
zaburzenia pamięci i świadomości
Mechanizmy obronne osoby
uzależnionej
Minimalizacja – „wypiłem mniej niż inni”,
„piję tylko jeden kieliszek, gdy mam trudny
dzień
w pracy”
Racjonalizacja – „każdy na moim miejscu
musiałby pić”, „w moim zawodzie mam za
dużo stresów, dlatego muszę się uspokajać”
Obwinianie innych – „nie piłbym, gdybym
miał lepszą żonę”, „wpadłem przez matkę”
Szkodliwy wpływ alkoholu
na organizm człowieka
Układ krążenia nadciśnienie tętnicze,
zaburzenia rytmu serca, kardiomiopatia alkoholowa, udary
krwotoczne mózgu, krwawienia śródczaszkowe
Układ pokarmowy bóle brzucha, biegunki,
krwawienia, refluksy żołądkowo-przełykowe, zapalenie
przełyku, przełyk Barreta, zaspół Mallory’ego-Weissa,
żylaki przełyku, alkoholowa marskość wątroby, ostre
zapalenie żołądka, przewlekłe zapalenie żołądka i
dwunastnicy, przewlekły nieżyt jelita, zespół złego
wchłaniania, ostre i przewlekłe zapalenie trzustki,
stłuszczenie wątroby, alkoholowe zapalenie wątroby
Układ nerwowy polineuropatia alkoholowa,
psychozy alkoholowe: majaczenie alkoholowe, halucynoza
alkoholowa, paranoja alkoholowa, depresja alkoholowa,
psychoza Korsakowa, otępienie alkoholowe
Szkodliwy wpływ alkoholu
na organizm człowieka
Nowotwory jamy ustnej, gardła, przełyku,
krtani, wątroby, odbytnicy
Zaburzenia hematologiczne upośledzenie
syntezy czynników krzepnięcia krwi, trombocytopenia,
niedokrwistość
Alkohol a ciąża alkoholowy zespół płodowy:
zaburzenie funkcji OUN (niedorozwój fizyczny i umysłowy,
zaburzenia neurologiczne, zachowania i emocjonalne),
niedobór wzrostu i masy ciała, mikrocefalia, cechy
dysmorficzne twarzy (słabo wykształcona górna warga,
zwężenie szpar powiekowych), inne nieprawidłowości
budowy anatomicznej (zmniejszona ruchomość stawów,
anomalie budowy żeber, zrost piątych palców rąk)
Aktywność fizyczna a
zdrowie
Niska aktywność fizyczna lub
siedzący tryb życia zwiększają
ryzyko zachorowania na
chorobę wieńcową, udar
mózgu, nadciśnienie
tętnicze, cukrzycę
insulinoniezależną,
osteoporozę.
Ludzie prowadzący siedzący
tryb życia są dwukrotnie
bardziej narażeni na choroby
układu krążenia niż ludzie
aktywni.
Profilaktyczne działanie
regularnej aktywności
fizycznej
Zmniejsza ryzyko choroby wieńcowej, w mniejszym
stopniu udaru mózgu
Obniża ciśnienie tętnicze krwi
Poprawia profil lipoproteinowy osocza
Poprawia bilans kaloryczny
Obniża stężenie glukozy w osoczu i zwiększa jej tolerancję
Zmniejsza utratę tkanki kostnej
Zmniejsza aktywność fibrynogenu i prokonwertyny oraz
zwiększa aktywność fibrynolityczną osocza
Poprawia sprawność psychiczną, wytrzymałość na stres i
zmęczenie
Jest korzystną przeciwwagą dla obciążenia pracą
umysłową, nadmiarem stresów lub jednostronnym
wysiłkiem fizycznym
Odgrywa ważną rolę w zapobieganiu patologii społecznej,
zwłaszcza wśród młodzieży
Profilaktyka chorób
cywilizacyjnych
Choroby cywilizacyjne to choroby szeroko
rozpowszechnione
w społeczeństwie i będące jednocześnie skutkiem
rozwoju cywilizacyjnego i zmiany stylu życia.
Czynnikami przyczyniającymi się do powstania
chorób cywilizacyjnych są:
•
stałe napięcie układu nerwowego
•
intensywne życie psychiczne
•
stresy
•
siedzący tryb życia
•
niewłaściwe odżywianie
•
zanieczyszczenie środowiska naturalnego
•
szkodliwe warunki pracy
Choroby cywilizacyjne
Choroby układu krążenia
miażdżyca tętnic, choroba niedokrwienna
serca, udary mózgowe, nadciśnienie tętnicze
Nowotwory złośliwe
Nieswoiste choroby układu oddechowego
przewlekła obturacyjna choroba płuc,
dychawica oskrzelowa
Choroby przemiany materii, zwłaszcza
cukrzyca
Choroby układu pokarmowego związane z
błędami odżywiania i nadmiernym piciem
alkoholu
Choroby reumatyczne
Zaburzenia psychiczne
CINDI
Aktualnie w Polsce realizowany w
koordynacji
z WHO program prewencyjny
poświęcony kompleksowemu
zwalczaniu wspólnych czynników
ryzyka chorób cywilizacyjnych.
Realizowany w kilku populacjach
polskich, koordynowany przez Katedrę
Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej
Akademii Medycznej w Łodzi.
Prewencja chorób układu
krążenia
1.
Strategia zorientowana na całą ludność –
zmiana stylu życia, prowadząca do
eliminacji czy ograniczenia czynników
ryzyka chorób układu krążenia
2.
Strategia zorientowana na osoby o
wysokim ryzyku zachorowalności –
opieka prewencyjna
3.
Strategia wtórnej prewencji –
ograniczenie możliwości nawrotu
choroby i zahamowanie jej postępu u
osób chorych
Narodowy Program Ochrony
Serca
Opracowany przez Instytut Kardiologii i regionalne ośrodki
kardiologii i kardiochirurgii.
Cele strategiczne:
•
Ograniczenie zachorowalności na chorobę wieńcową –
programy promocji zdrowia i prewencji chorób układu krążenia
(programy zwalczania: nadciśnienia, palenia tytoniu,
racjonalnego żywienia, propagowania aktywności fizycznej)
•
Poprawa dostępności, jakości i skuteczności diagnostyki,
leczenia
i rehabilitacji kardiologicznej i kardiochirurgicznej
•
Podjęcie badań naukowo-wdrożeniowych mających na celu
monitorowanie zdrowotności społeczeństwa
Narodowy Program
Zdrowia
Z problemem chorób układu krążenia wiąże się 14. cel
operacyjny NPZ: „Usprawnienie wczesnej diagnostyki i
czynnej opieki nad osobami z ryzykiem niedokrwiennej
choroby serca”.
Zadania służące realizacji tego celu:
•
Zwiększenie wykrywalności nadciśnienia tętniczego
w podstawowej opiece zdrowotnej
•
Rozszerzenie leczenia niefarmakologicznego i wczesnego
leczenia
w warunkach ambulatoryjnych
•
Wprowadzenie szerszej oceny poziomu ciał tłuszczowych we
krwi oraz – w przypadku jej podwyższenia – podejmowanie
odpowiedniego leczenia dietetycznego lub farmakologicznego
•
Rozszerzenie podstawowych metod analitycznych w
laboratoriach rejonowych o sposoby określania ciał
tłuszczowych
Działania zapobiegawcze
ukierunkowane przeciwko
nowotworom złośliwym
Profilaktyka pierwotna zwalczanie
palenia tytoniu, promocja właściwych postaw
życiowych
i warunków żywieniowych, zmniejszenie ryzyka
środowiskowego, zawodowego i wynikającego z
działań medycznych oraz promocja właściwych
wzorców picia alkoholu
Profilaktyka wtórna ustanowienie
systemu badań przesiewowych dla nowotworów,
objęcie specjalną opieką grup wysokiego ryzyka,
wczesne lub wcześniejsze wykrywanie
nowotworów złośliwych
w czasie rutynowych działań służby zdrowia,
szybka diagnostyka nowotworów złośliwych
Badania przesiewowe
w profilaktyce wtórnej
nowotworów
Rak piersi
Rak szyjki macicy
Rak jelita grubego
Rak gruczołu krokowego
Cukrzyca I – działania
prewencyjne
Eliminacja mleka krowiego w okresie
noworodkowym i wczesnoniemowlęcym.
U krewnych chorych z cukrzycą typu I
wskazujących obecność przeciwciał
przeciwwyspowych i przeciwinsulinowych:
podawanie nikotynamidu, rozwijanie
tolerancji immunologicznej przez wczesną
insulinoterapię lub doustne podawanie
antygenu, immunosupresja lub
immunomodulacja.
Prewencja zaburzeń
psychicznych
Pierwotna działania zmierzające do
zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia
zaburzeń psychicznych poprzez przeciwdziałanie
szkodliwym dla zdrowia psychicznego warunkom:
tworzenie warunków prawidłowego rozwoju
psychicznego dzieci i młodzieży, tworzenie
warunków pozwalającym jednostkom na
zaspokojanie potrzeb psychicznych, edukacja
zdrowotna, działania dążące do zmniejszenia
stresów psychospołecznych
Wtórna wczesna interwencja
Trzeciego stopnia zapobieganie
skutkom przebytej choroby psychicznej i
przeciwdziałanie jej nawrotom
Profilaktyka uzależnień
Poziom pierwszy wyrabianie
postaw przeciwnych wszelkim
uzależnieniom (środki masowego przekazu)
Poziom drugi oddziaływanie na
młodzież szkolną i osoby, które są bardzo
bliskie uzależnienia
Poziom trzeci ograniczony do osób
uzależnionych, prowadzony przez placówki
opieki zdrowotnej i ośrodki rehabilitacyjne