Zachowania zdrowotne

Są to jakiekolwiek zachowania (lub

aktywność) jednostki będące

elementem codziennego życia, a

ponadto wpływające na stan jej

zdrowia. Są to działania polegające

na praktycznym stosowaniu

posiadanej wiedzy na temat zdrowia

i choroby. Stanowią one przedmiot

względnie wolnych, indywidualnych

wyborów i decyzji.

Podział zachowań

zdrowotnych

Wyróżnia się zachowania zdrowotne:



biopozytywne – prozdrowotne



bionegatywne – antyzdrowotne

Zachowania zdrowotne również dzielimy

na:



zachowania zdrowotne w profilaktyce



zachowania zdrowotne w chorobie



zachowania zdrowotne w rehabilitacji

Podział zachowań

zdrowotnych



Ze względu na stan zdrowia jednostki Kasl i Cobb

dzielą zachowania zdrowotne na:

•

zachowania zdrowotne w zdrowiu

•

zachowania zdrowotne w doświadczaniu choroby

•

zachowania zdrowotne w roli chorego



Epidemiologia behawioralna – dyscyplina

naukowa zajmująca się związkami zachowań

zdrowotnych ze zdrowiem



Choroby, do powstania których przyczyniają się

przede wszystkim zachowania zdrowotne określa

się mianem chorób zachowaniozależnych lub

chorób z wyboru.

Sposób odżywiania się a

zdrowie

Sposób odżywiania się uwarunkowany jest:



poziomem rozwoju społeczno-

gospodarczego kraju



istniejącą tradycją - nawyki

żywieniowe narodu, religijne, rodzinne



stopniem zamożności i poziomem

wykształcenia jednostki



lokalną dostępnością i aktualnymi cenami

produktów spożywczych



obowiązującymi modami na style

odżywiania lub wybrane potrawy



intensywnością reklam żywności w

środkach masowego przekazu

Sposób odżywiania się a
zdrowie



CZYNNIKI PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA:



jakość produktów spożywczych



ilość dostarczanej organizmowi codziennie

energii



struktura spożycia żywności (właściwe

zestawienie produktów w posiłkach)



rozkład dziennej racji pokarmowej na posiłki

Błędy żywieniowe

A. Związane z nadkonsumpcją:



zbyt wysoka ilość energii pobieranej

z pożywieniem w stosunku do

zapotrzebowania kalorycznego

organizmu



zbyt wysoka ilość zawartej w

pożywieniu energii pochodzi ze

spożycia tłuszczów



nadmiar tłuszczów zwierzęcych o

wysokiej zawartości kwasów

tłuszczowych (cholesterol)



nadmiar łatwo przyswajanych

wolnych cukrów



nadmiar chlorku sodu



nadmierne spożycie alkoholu

Błędy żywieniowe

B. Związane ze zbyt niskim spożyciem

niektórych składników pokarmowych:



zbyt niska ilość energii pochodzi ze

spożycia węglowodanów złożonych



zbyt niskie spożycie wielonienasyconych

kwasów tłuszczowych



zbyt niska zawartość w pożywieniu

błonnika pokarmowego



niedobór wapnia, jodu, żelaza, energii i

białka

Choroby spowodowane

błędami żywieniowymi



Miażdżyca tętnic - choroba

niedokrwienna serca, nadciśnienie

tętnicze, udary mózgowe



Nadwaga i otyłość



Cukrzyca insulinoniezależna (typu II)



Próchnica zębów



Niektóre rodzaje nowotworów



Osteoporoza pierwotna



Wole endemiczne



Niedokrwistość z niedoboru żelaza



Przewlekłe zaparcia



Opóźnienie rozwoju fizycznego

i dojrzewania fizjologicznego dzieci

Palenie tytoniu a zdrowie



Składniki dymu tytoniowego to ok. 4000 związków

chemicznych,

z których 40 ma udowodnione działanie rakotwórcze dla

ludzi.



Z punktu widzenia medycznego najważniejszymi

składnikami dymu tytoniowego są:

•

nikotyna – składnik odpowiadający za

uzależnienie farmakologiczne od palenia tytoniu

•

tlenek węgla

•

substancje kancerogenne

•

substancje drażniące

•

Dym tytoniowy jest głęboko inhalowany, a wiele zawartych

w nim związków chemicznych dostaje się do krwi i jest

rozprowadzanych po całym organizmie.

Skutki zdrowotne palenia

tytoniu



Nowotwory (płuca, przełyku, gardła, krtani, jamy

ustnej – języka, wargi, pęcherza moczowego, nerek,

trzustki, żołądka, wątroby, zatok przynosowych,

szyjki macicy, gruczolak nerki, białaczka)



Nienowotworowe schorzenia układu

oddechowego (przewlekła zaporowa choroba płuc –

POChP, rozstrzenie oskrzeli, astma oskrzelowa,

przewlekłe zapalenie oskrzeli, zapalenia wirusowe i

bakteryjne układu oddechowego)



Choroby układu naczyniowego (miażdżyca,

choroba wieńcowa, udar mózgowy, nadciśnienie

tętnicze, choroba Buergera, choroby degeneracyjne

mięśnia sercowego)

Skutki zdrowotne palenia
tytoniu



Inne efekty chorobowe (nieżyty przewodu

pokarmowego, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy,

choroba Leśniowskiego-Crohna – odcinkowe zapalenie

jelita krętego, leukoplakia jamy ustnej, obniżenie ostrości

wzroku, osłabienie węchu i smaku, osteoporoza, starzenie

się skóry, obniżenie płodności)



Palenie tytoniu a ciąża (stałe niedotlenienie i

zatruwanie płodu tlenkiem węgla, mniejsza masa i

rozmiary ciała noworodka, wolniejszy rozwój fizyczny i

intelektualny, wady wrodzone serca, rozszczep

podniebienia i warg)



Schorzenia występujące rzadziej u palaczy (rak błony

śluzowej trzonu macicy, mięśniaki macicy, zatrucie

ciążowe, choroba Parkinsona, wrzodziejące zapalenie jelita

grubego)

Skutki zdrowotne palenia
tytoniu

-Udary mózgu
-Zęby palacza
-Nowotwory krtani
-Twarz nikotynowa
-Zgaga
-Czeste infekcje gornych dróg oddechowych
-Zawał serca
-Choroby żołądka i dwunastnicy
-Mniejsza potencja seksulana i płodnosć

Skutki zdrowotne palenia

tytoniu



Palenie 10 papierosów dziennie podwaja, a

ponad 20 dziennie – potraja zachorowalność na

chorobę wieńcową.



Szczególnie niebezpieczne jest palenie u

młodych ludzi do 45. r.ż. Zawał serca u

mężczyzn w tej grupie wieku występuje 15 razy

częściej niż w grupie niepalących.



17-krotne zwiększenie częstości zawałów serca,

udarów mózgowych i zakrzepów u palących

kobiet

w wieku 38-45 lat przyjmujących doustne

środki antykoncepcyjne.

Picie alkoholu a zdrowie



Populację ludzi pijących

można podzielić na 3 grupy:

•

rozsądnie pijący – większość ludzi pije
rozsądnie

•

nadmiernie pijący – nadużywający
alkoholu

•

alkoholicy – uzależnieni od alkoholu

Model polskiego picia



A więc: konsumpcja jednorazowo
dużych dawek alkoholu, głównie
wysokoprocentowego z tendencją do
szybkiego przekroczenia progu
nietrzeźwości, presja wobec osób
pijących



jest wypierany przez wzory
zachodnie – rośnie spożycie napojów
niskoprocentowych, głównie piwa.

Choroba alkoholowa -

alkoholizm



Częste picie napojów alkoholowych,

niekoniecznie wysokoprocentowych,

obciążające organizm określoną

dawką działąjącego toksycznie

etanolu w dłuższym okresie czasu

rozwój choroby alkoholowej u 20%

osób uzależnionych od picia alkoholu

Choroba alkoholowa -
alkoholizm



Wg WHO rozpoznanie zespołu uzależnienia

wymaga stwierdzenia, co najmniej 3 z

wymienionych 7 objawów w okresie

ostatnich 12 miesięcy:

1.

„głód alkoholu”

2.

utrata kontroli nad piciem

3.

wystąpienie zespołu abstynencyjnego

4.

wzrost tolerancji na alkohol

5.

narastające zaniedbywanie przyjemnościi

zainteresowań z powodu picia

6.

kontynuowanie picia

7.

zaburzenia pamięci i świadomości

Mechanizmy obronne osoby

uzależnionej



Minimalizacja – „wypiłem mniej niż inni”,

„piję tylko jeden kieliszek, gdy mam trudny

dzień

w pracy”



Racjonalizacja – „każdy na moim miejscu

musiałby pić”, „w moim zawodzie mam za

dużo stresów, dlatego muszę się uspokajać”



Obwinianie innych – „nie piłbym, gdybym

miał lepszą żonę”, „wpadłem przez matkę”

Szkodliwy wpływ alkoholu

na organizm człowieka



Układ krążenia nadciśnienie tętnicze,

zaburzenia rytmu serca, kardiomiopatia alkoholowa, udary

krwotoczne mózgu, krwawienia śródczaszkowe



Układ pokarmowy bóle brzucha, biegunki,

krwawienia, refluksy żołądkowo-przełykowe, zapalenie

przełyku, przełyk Barreta, zaspół Mallory’ego-Weissa,

żylaki przełyku, alkoholowa marskość wątroby, ostre

zapalenie żołądka, przewlekłe zapalenie żołądka i

dwunastnicy, przewlekły nieżyt jelita, zespół złego

wchłaniania, ostre i przewlekłe zapalenie trzustki,

stłuszczenie wątroby, alkoholowe zapalenie wątroby



Układ nerwowy polineuropatia alkoholowa,

psychozy alkoholowe: majaczenie alkoholowe, halucynoza

alkoholowa, paranoja alkoholowa, depresja alkoholowa,

psychoza Korsakowa, otępienie alkoholowe

Szkodliwy wpływ alkoholu

na organizm człowieka



Nowotwory jamy ustnej, gardła, przełyku,

krtani, wątroby, odbytnicy



Zaburzenia hematologiczne upośledzenie

syntezy czynników krzepnięcia krwi, trombocytopenia,

niedokrwistość



Alkohol a ciąża alkoholowy zespół płodowy:

zaburzenie funkcji OUN (niedorozwój fizyczny i umysłowy,

zaburzenia neurologiczne, zachowania i emocjonalne),

niedobór wzrostu i masy ciała, mikrocefalia, cechy

dysmorficzne twarzy (słabo wykształcona górna warga,

zwężenie szpar powiekowych), inne nieprawidłowości

budowy anatomicznej (zmniejszona ruchomość stawów,

anomalie budowy żeber, zrost piątych palców rąk)

Aktywność fizyczna a

zdrowie



Niska aktywność fizyczna lub

siedzący tryb życia zwiększają

ryzyko zachorowania na

chorobę wieńcową, udar

mózgu, nadciśnienie

tętnicze, cukrzycę

insulinoniezależną,

osteoporozę.



Ludzie prowadzący siedzący

tryb życia są dwukrotnie

bardziej narażeni na choroby

układu krążenia niż ludzie

aktywni.

Profilaktyczne działanie

regularnej aktywności

fizycznej



Zmniejsza ryzyko choroby wieńcowej, w mniejszym

stopniu udaru mózgu



Obniża ciśnienie tętnicze krwi



Poprawia profil lipoproteinowy osocza



Poprawia bilans kaloryczny



Obniża stężenie glukozy w osoczu i zwiększa jej tolerancję



Zmniejsza utratę tkanki kostnej



Zmniejsza aktywność fibrynogenu i prokonwertyny oraz

zwiększa aktywność fibrynolityczną osocza



Poprawia sprawność psychiczną, wytrzymałość na stres i

zmęczenie



Jest korzystną przeciwwagą dla obciążenia pracą

umysłową, nadmiarem stresów lub jednostronnym

wysiłkiem fizycznym



Odgrywa ważną rolę w zapobieganiu patologii społecznej,

zwłaszcza wśród młodzieży

Profilaktyka chorób

cywilizacyjnych



Choroby cywilizacyjne to choroby szeroko

rozpowszechnione

w społeczeństwie i będące jednocześnie skutkiem

rozwoju cywilizacyjnego i zmiany stylu życia.



Czynnikami przyczyniającymi się do powstania

chorób cywilizacyjnych są:

•

stałe napięcie układu nerwowego

•

intensywne życie psychiczne

•

stresy

•

siedzący tryb życia

•

niewłaściwe odżywianie

•

zanieczyszczenie środowiska naturalnego

•

szkodliwe warunki pracy

Choroby cywilizacyjne



Choroby układu krążenia

miażdżyca tętnic, choroba niedokrwienna

serca, udary mózgowe, nadciśnienie tętnicze



Nowotwory złośliwe



Nieswoiste choroby układu oddechowego

przewlekła obturacyjna choroba płuc,

dychawica oskrzelowa



Choroby przemiany materii, zwłaszcza

cukrzyca



Choroby układu pokarmowego związane z

błędami odżywiania i nadmiernym piciem

alkoholu



Choroby reumatyczne



Zaburzenia psychiczne

CINDI



Aktualnie w Polsce realizowany w

koordynacji

z WHO program prewencyjny

poświęcony kompleksowemu

zwalczaniu wspólnych czynników

ryzyka chorób cywilizacyjnych.



Realizowany w kilku populacjach

polskich, koordynowany przez Katedrę

Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej

Akademii Medycznej w Łodzi.

Prewencja chorób układu

krążenia

1.

Strategia zorientowana na całą ludność –

zmiana stylu życia, prowadząca do

eliminacji czy ograniczenia czynników

ryzyka chorób układu krążenia

2.

Strategia zorientowana na osoby o

wysokim ryzyku zachorowalności –

opieka prewencyjna

3.

Strategia wtórnej prewencji –

ograniczenie możliwości nawrotu

choroby i zahamowanie jej postępu u

osób chorych

Narodowy Program Ochrony

Serca



Opracowany przez Instytut Kardiologii i regionalne ośrodki

kardiologii i kardiochirurgii.



Cele strategiczne:

•

Ograniczenie zachorowalności na chorobę wieńcową –

programy promocji zdrowia i prewencji chorób układu krążenia

(programy zwalczania: nadciśnienia, palenia tytoniu,

racjonalnego żywienia, propagowania aktywności fizycznej)

•

Poprawa dostępności, jakości i skuteczności diagnostyki,

leczenia

i rehabilitacji kardiologicznej i kardiochirurgicznej

•

Podjęcie badań naukowo-wdrożeniowych mających na celu

monitorowanie zdrowotności społeczeństwa

Narodowy Program

Zdrowia



Z problemem chorób układu krążenia wiąże się 14. cel

operacyjny NPZ: „Usprawnienie wczesnej diagnostyki i

czynnej opieki nad osobami z ryzykiem niedokrwiennej

choroby serca”.



Zadania służące realizacji tego celu:

•

Zwiększenie wykrywalności nadciśnienia tętniczego

w podstawowej opiece zdrowotnej

•

Rozszerzenie leczenia niefarmakologicznego i wczesnego

leczenia

w warunkach ambulatoryjnych

•

Wprowadzenie szerszej oceny poziomu ciał tłuszczowych we

krwi oraz – w przypadku jej podwyższenia – podejmowanie

odpowiedniego leczenia dietetycznego lub farmakologicznego

•

Rozszerzenie podstawowych metod analitycznych w

laboratoriach rejonowych o sposoby określania ciał

tłuszczowych

Działania zapobiegawcze

ukierunkowane przeciwko

nowotworom złośliwym



Profilaktyka pierwotna zwalczanie

palenia tytoniu, promocja właściwych postaw

życiowych

i warunków żywieniowych, zmniejszenie ryzyka

środowiskowego, zawodowego i wynikającego z

działań medycznych oraz promocja właściwych

wzorców picia alkoholu



Profilaktyka wtórna ustanowienie

systemu badań przesiewowych dla nowotworów,

objęcie specjalną opieką grup wysokiego ryzyka,

wczesne lub wcześniejsze wykrywanie

nowotworów złośliwych

w czasie rutynowych działań służby zdrowia,

szybka diagnostyka nowotworów złośliwych

Badania przesiewowe

w profilaktyce wtórnej

nowotworów



Rak piersi



Rak szyjki macicy



Rak jelita grubego



Rak gruczołu krokowego

Cukrzyca I – działania

prewencyjne



Eliminacja mleka krowiego w okresie

noworodkowym i wczesnoniemowlęcym.



U krewnych chorych z cukrzycą typu I

wskazujących obecność przeciwciał

przeciwwyspowych i przeciwinsulinowych:

podawanie nikotynamidu, rozwijanie

tolerancji immunologicznej przez wczesną

insulinoterapię lub doustne podawanie

antygenu, immunosupresja lub

immunomodulacja.

Prewencja zaburzeń

psychicznych



Pierwotna działania zmierzające do

zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia

zaburzeń psychicznych poprzez przeciwdziałanie

szkodliwym dla zdrowia psychicznego warunkom:

tworzenie warunków prawidłowego rozwoju

psychicznego dzieci i młodzieży, tworzenie

warunków pozwalającym jednostkom na

zaspokojanie potrzeb psychicznych, edukacja

zdrowotna, działania dążące do zmniejszenia

stresów psychospołecznych



Wtórna wczesna interwencja



Trzeciego stopnia zapobieganie

skutkom przebytej choroby psychicznej i

przeciwdziałanie jej nawrotom

Profilaktyka uzależnień



Poziom pierwszy wyrabianie

postaw przeciwnych wszelkim

uzależnieniom (środki masowego przekazu)



Poziom drugi oddziaływanie na

młodzież szkolną i osoby, które są bardzo

bliskie uzależnienia



Poziom trzeci ograniczony do osób

uzależnionych, prowadzony przez placówki

opieki zdrowotnej i ośrodki rehabilitacyjne