Przedmiot:
Handel międzynarodowy
(wykład 30 godzin)
Prowadzący: dr Piotr Rubaj
Przedmiot:
Handel międzynarodowy
(wykład 30 godzin)
Prowadzący: dr Piotr Rubaj
Literatura przedmiotu
1.
Handel zagraniczny. Organizacja i technika. Praca
zbiorowa pod red. J. Rymarczyka, Warszawa PWE 2005.
2.
Współczesne teorie wymiany międzynarodowej i
zagranicznej polityki ekonomicznej, J.Misala
Wydawnictwo SGH, Warszawa 2001
3.
Handel Zagraniczny, B.Bernaś, Wyższa Szkoła
Zarządzania i Finansów we Wrocławiu, Wrocław 200
4.
Handel Zagraniczny. Operacje, rozliczenia, regulacje,
pod.red. W.Kozioła, Wydawnictwo Naukowe UW,
Warszawa 2004
5.
Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze, Jan
Rymarczyk, Warszawa PWE 2010
Powody wymiany międzynarodowej.
Formy handlu zagranicznego
1. Powody wymiany międzynarodowej. Teorie
handlu zagranicznego
2. Formy handlu zagranicznego
3. Definicje w handlu zagranicznym
4. Znaczenie handlu zagranicznego w
gospodarce narodowej
Powody wymiany
międzynarodowej. Teorie handlu
zagranicznego
1. Jaki jest mechanizm powstania korzyści z
wymiany międzynarodowej ?
2. Jakie są korzyści dla poszczególnych krajów
biorących udział w handlu zagranicznym ?
3. Jaką należy prowadzić międzynarodową
politykę gospodarczą, aby korzyści z
wymiany międzynarodowej były największe?
Powody wymiany handlowej
1. Szkoła merkantylistyczna
2. Klasyczne teorie handlu zagranicznego
- Adam Smith,
- David Ricardo,
3. Neoklasyczne teorie handlu zagranicznego
- E.Heckscher,
- B.Ohlin,
- P.A.Samuelson
4. Współczesne teorie wymiany międzynarodowej
Merkantylizm
- Jedna z pierwszych doktryn
ekonomicznych (od 1550 do 1800) -
powstała na przełomie XVI i XVII wieku
- Teoria doszukiwała się źródeł bogactwa
w zasobach kruszców szlachetnych.
- Celem gospodarowania było zwiększenie
zasobów posiadanych kruszców
- Popieranie eksportu (premie, subwencje)
i ograniczanie importu (cła, ograniczenia
i zakazy przywozu) co przeciwdziałało
odpływowi kruszców z kraju.
Zasady merkantylizmu
„Zwykły środek do pomnażania
naszego bogactwa i naszego
posiadania metali szlachetnych
wynika z handlu zagranicznego,
przy czym musimy stale
przestrzegać reguł aby corocznie
sprzedawać za granicę więcej niż od
niej nabywamy”.
(T.Mun, członek zarządu Kompanii Wschodnioindyjskiej)
Merkantylizm
Teoria merkantylistyczna była pierwszą
usystematyzowana teorią protekcjonistyczną,
która w różnych krajach przyjęła różne formy.
Niemcy – kameralizm (poszukiwanie metod
zaspokojenia potrzeb skarbu książęcego)
Francja – kolbertyzm (rozbudowa przemysłu i zakaz
eksportu zbóż)
Wielka Brytania – kolonializm i wykorzystywanie
zasobów kolonialnych
Merkantylizm - podsumowanie
Bogactwo narodu mierzone jest ilością
posiadanych kruszców (głównie złota).
- zasada podstawowa - gromadzenie
kruszców, eksploatacja kolonii
- kruszce są dobrem ograniczonym: jeżeli
jedne kraje je zyskują – inne tracą.
- Rządy stosują wysokie cła ochronne
- Niemcy i Japonia to współczesne przykłady
krajów „neomerkantylistycznych”
Klasyczne teorie wymiany
międzynarodowej
Klasyczna teorie wymiany handlowej rozwijały się
w dwóch podstawowych nurtach:
I nurt – twórcą był A.Smith (XVIII w) i jako podstawę
specjalizacji międzynarodowej i uzyskiwania
korzyści przyjmował absolutne różnice kosztów
wytwarzania pomiędzy poszczególnymi krajami.
II nurt – (będący udoskonaleniem pierwszego),
którego twórcą był D.Ricardo jako podstawę
korzystnej wymiany handlowej podawał względne
koszty wytwarzania (teoria kosztów
komparatywnych).
Teoria kosztów absolutnych
- Autor: Adam Smith Bogactwo Narodów
- Kraj eksportuje te towary, w których produkcji
jest bardziej wydajny niż inne kraje (ma
niższe koszty produkcji)
- Podstawowy czynnik produkcji - praca
Klasyczna teoria wymiany
handlowej
Przedstawiciele: A.Smith, D.Ricardo
Założenia:
- głównym źródłem bogactwa nie są zasoby
szlachetnych kruszców lecz rozmiary produkcji
- w wymianie międzynarodowej źródła korzyści
związane są ze specjalizacją w produkcji na własne
potrzeby i na sprzedaż
- specjalizacja międzynarodowa wynika z z absolutnych
kosztów wytwarzania (A.Smith)
- kraje uzyskują przewagę w handlu zagranicznym pod
warunkiem specjalizacji w produkcji i sprzedaży
towarów (teoria kosztów komparatywnych).
Teorie klasyczne – teorie kosztów
komparatywnych
1.Teoria kosztów komparatywnych D.
Ricardo
2. Teoria Heckschera-Ohlina (Teoria H-
O)
3. I ich odmiany.
Teorie klasyczne – wspólne
założenia
1. Zróżnicowanie dóbr
2. Korzyści skali
3. Niedoskonała konkurencja
Korzyści z handlu międzynarodowego można
podzielić na:
- Korzyści z wymiany
- Korzyści ze specjalizacji
Korzyści z wymiany
1.
Biorą się z faktu, że po otwarciu
gospodarki zmieniają się ceny.
2. Są udziałem małych krajów, nie
wpływających na ceny na rynkach
światowych.
3. Uzyskanie korzyści z wymiany nie wymaga
wprowadzania zmian w strukturze produkcji.
Korzyści ze specjalizacji
-
Dodatkowe zyski, które zachodzą jeśli
gospodarka zmienia strukturę produkcji tak, aby
dopasować ją do wymogów rynku światowego.
- Dzięki specjalizacji producenci efektywniej
wykorzystują zasoby, zwiększają produkcję i
obniżają ceny.
- Pierwsza klasyczna teoria korzyści specjalizacji
– teoria kosztów komparatywnych D. Ricardo
(kontynuacja koncepcji A. Smitha)
Teoria kosztów komparatywnych
- Autor: David Ricardo w roku 1817
- Kraje odnoszą korzyści z handlu,
chociaż nie mają niższych koszów
produkcji (tzn. przewagi absolutnej)
- Kraj eksportuje te towary, w których
produkcji jest relatywnie bardziej
wydajny niż inne kraje (ma niższe
koszty produkcji)
- Podstawowy czynnik produkcji - praca
Teoria kosztów komparatywnych
Wymiana pozostaje korzystna dla wszystkich
uczestników, jeśli każdy kraj specjalizuje się w
wytwarzaniu tego, w czy ma komparatywną
(względną) przewagę kosztową.
Kraj odnosi korzyści wytwarzając te dobra, w
których produkcji jest najbardziej wydajny.
Źródłem korzyści komparatywnych według
Ricardo są różnice między krajami w technice
produkcji.
Teoria kosztów komparatywnych
Anglia i Portugalia - handel winem i suknem.
Załóżmy, że wyprodukowanie pewnej ilości płótna kosztuje
w Anglii 100 godzin pracy rocznie, a wyprodukowanie wina
tej samej wartości 120 godzin pracy.
Anglii opłaca się wtedy produkować tylko płótno i
kupować za nie wino.
Załóżmy, że w Portugalii wyprodukowanie takiej samej
ilości płótna angażuje 90 godzin pracy a takiej samej ilości
wina 80 godzin.
Portugalii opłaca się wtedy produkować tylko wino i
kupować za nie płótno.
Portugalia posiada absolutną przewagę nad Anglią - może
produkować taniej i wino, i płótno.
Teoria kosztów komparatywnych
Portugalczykom opłaca się jednak importować płótno z
Anglii, czyli z kraju, w którym jego wytworzenie
kosztuje 100 godzin pracy do Portugalii, czyli kraju,
gdzie jest warte 90 godzin pracy.
Oddając wino, warte 80 godzin pracy, za płótno, które
w Portugalii jest warte 90 godzin pracy, Portugalczycy
zyskują równowartość 10 godzin pracy.
Podobnie Anglicy, wysyłając do Portugalii płótno, warte
u nich 100 godzin pracy zyskują wino, warte w Anglii
120 godzin pracy. Czyli zyskują 20 godzin pracy.
Wniosek z tego taki, że opłaca się handel między
krajami, nawet jeśli jeden z nich może produkować
wszystkie dobra taniej niż drugi.
Teoria kosztów komparatywnych -
przewagi
Przewaga absolutna - dany kraj ma możliwość
produkowania większej ilości produktów z danych
zasobów niż pozostałe.
Przewaga komparatywna – oznacza zdolność
kraju do produkowania niektórych dóbr po
kosztach relatywnie niższych niż innych, w
stosunku do pozostałych krajów.
Przewaga konkurencyjna – w danej dziedzinie
kraj zwiększa swoje udziały rynkowe, wygrywając
konkurencję z partnerami handlowymi.
Teoria obfitości zasobów B.Ohlina
B.Ohlin (przedstawiciel szwedzkiej szkoły ekonomii)
twierdził, że handel zagraniczny jest szczególnym
przypadkiem handlu miedzy regionami.
Kierunki handlu wyznaczają różnice w cenach towarów,
ceny natomiast zależą od popytu na towary oraz kosztów
ich wytworzenia.
Koszty wyprodukowania towarów są niskie, jeżeli do
produkcji używane są zasoby obficie występujące w danym
kraju.
Przy danym popycie kraje powinny eksportować towary
produkowane przy użyciu obfitych zasobów.
Teoria Heckschera-Ohlina (cechy)
Różnice w posiadanych zasobach czynników
produkcji
Uwzględnia również pozostałe czynniki
produkcji: kapitał i ziemię
Kraj eksportuje towary, które wymagają zużycia
większej ilości tego czynnika produkcji, którego
kraj posiada najwięcej
Nie uwzględnia:
kosztów transportu
preferencji konsumentów
różnic w dostępnych technologiach
Teoria Heckschera-Ohlina
Kierunki specjalizacji określa proporcja
pomiędzy zasobami czynników pozostającymi
w dyspozycji różnych gospodarek.
Każdy kraj specjalizuje się w produkcji tego
dobra,którego wytwarzanie wymaga względnie
intensywnego wykorzystania tego czynnika,
który jest w nadmiarze.
Powodem jest taniość tego czynnika.
Eksportuje się dobra, którego czynniki
wytwórcze są w danym kraju tanie, a importuje
te, których czynniki wytwórcze są drogie.
Empiryczna weryfikacja teorii
Heckschera-Ohlina przez
W.Leontiefa
Po drugiej wojnie W.Leontief poddał
empirycznej weryfikacji teorię obfitości
zasobów i doszedł on do wniosku, że: Stany
Zjednoczone eksportują głównie towary o
dużej zawartości drogiej tam pracy, a
importują dobra kapitałochłonne.
Zjawisko to nazwano paradoksem Leontiefa.
Krytyka teorii Heckschera-Ohlina
przez Leontiefa
Uznawana bardzo długo bez większych zastrzeżeń
teoria kosztów komparatywnych za najlepszy
sposób prezentacji kierunków rozwoju handlu
międzynarodowego została podważona przez
Leontiefa w 1955 r.
Przeprowadził analizę struktury handlu
zagranicznego USA po II wojnie światowej.
Wykazał, że Stany Zjednoczone nie zachowują się
jak kraj zasobny w kapitał – eksport był mniej
kapitałochłonny od importu.
Podsumowanie teorii klasycznych
Teoria kosztów komparatywnych jest spójna
Opiera się na upraszczających założeniach.
Cała wymiana międzynarodowa jest
objaśniana na podstawie tylko jednej cechy
różnicującej gospodarki.
Współczesna gospodarka światowa
a handel międzynarodowy- trendy
Gospodarki wielu krajów upodabniają się do siebie –
efekt procesów integracji ekonomicznej,
umiędzynarodowienia procesów gospodarczych,
ekspansji koncernów wielonarodowych, inwestycji
zagranicznych.
Wzrost w wielu krajach PKB per capita – maleje
znaczenie konsumpcji dóbr podstawowych –
zazwyczaj rolniczych.
Upowszechnia się model konsumpcji pochodzący z
krajów dobrze rozwiniętych.
Znaczenia nabierają czynniki produkcji inne niż te z
modeli klasycznych.
Współczesna gospodarka światowa
a handel międzynarodowy- trendy
Znaczna część handlu światowego dokonuje się
pomiędzy krajami uprzemysłowionymi, nie
różniącymi się znacznie od siebie pod
względem czynników produkcji czy technologii.
Duża część obrotów dotyczy raczej dóbr
substytucyjnych niż komplementarnych.
Wymiana na zasadzie surowce za artykuły
przetworzone zmienia się.
Cechy współczesnej gospodarki a
handel zagraniczny
Gospodarki wielu krajów upodabniają się do siebie –
efekt procesów integracji ekonomicznej,
umiędzynarodowienia procesów gospodarczych,
ekspansji koncernów wielonarodowych, inwestycji
zagranicznych.
Wzrost w wielu krajach PKB per capita – maleje
znaczenie konsumpcji dóbr podstawowych –
zazwyczaj rolniczych.
Upowszechnia się model konsumpcji pochodzący z
krajów dobrze rozwiniętych.
Znaczenia nabierają czynniki produkcji inne niż te z
modeli klasycznych.
Cechy współczesnej gospodarki a
handel zagraniczny
Znaczna część handlu światowego dokonuje się
pomiędzy krajami uprzemysłowionymi, nie
różniącymi się znacznie od siebie pod
względem czynników produkcji czy technologii.
Duża część obrotów dotyczy raczej dóbr
substytucyjnych niż komplementarnych.
Wymiana na zasadzie surowce za artykuły
przetworzone zmienia się.
Współczesna gospodarka światowa
a handel międzynarodowy-
przykłady
Włosi sprzedają Niemcom samochody
Fiat, kupując w zamian BMW.
Polacy kupują szwedzką wódkę Absolut,
jednocześnie eksportując Wyborową
Wnioski
Zaczyna dominować handel podobnymi,
choć nie jednakowymi artykułami
konsumpcyjnymi – handel
wewnątrzgałęziowy.
Klasyczne teoria handlu nie znajdują
zastosowania!
Nowe teorie handlu zagranicznego
1. Teorie neotechnologiczne
2. Teorie luki technologicznej
3. Teoria cyklu życia produktu
4. Teorie podażowo-popytowe
5. Teoria handlu wewnątrzgałęziowego
6. Inne teorie handlu zagranicznego
Współczesne teorie handlu
zagranicznego
Teoria J.M.Keynesa (XXw)
polityka pełnego zatrudnienia
Ograniczenie importu i wzrost eksportu poprawiają
stopień wykorzystania zasobów krajowych
J.M.Keynes propagował ideę coraz ściślejszej
współpracy międzynarodowej w ramach specjalnie
powołanych instytucji. Celem takiej współpracy
miało być zapewnienie pełnego zatrudnienia i
równowagi płatniczej.
Kryzys lat 1929-1933 stały się inspiracją dla
keynesowskiej teorii zatrudnienia.
Teoria J.M.Keynesa (XXw)
Teorie J.M.Keynesa znalazły swoje
urzeczywistnienie współcześnie.
Świadczy o tym powstanie takich
instytucji i organizacji
międzynarodowych jak:
UE, MFW, Bank Światowy, ONZ, OECD
i wiele innych
Nowe teorie handlu
Przyczyną podjęcia wymiany mogą być
efekty skali.
Wykluczona jest konkurencja doskonała.
Handel wewnątrzgałęziowy stanowi
poważne zagrożenie dla teorii
Heckschera-Ohlina.
Teorie neotechnologiczne
Teorie które zakładają, że głównym czynnikiem
wymiany międzynarodowej jest postęp
techniczny i technologiczny.
Istotne jest podejście do tematu wiedzy – nie
jest ona powszechnie dana, a firmy ograniczają
jej dostępność.
Przykłady teorii neotechnologicznych – teoria
luki technologicznej i teoria cyklu życia
produktu.
Teorie luki technologicznej
Sformułowana w 1961 roku przez
M.V.Posnera
Zakłada że na kształt, kierunek i charakter międzynarodowej
wymiany towarowej maja wpływ występujące pomiędzy
różnymi krajami różnice w poziomi rozwoju
technologicznego w danej dziedzinie.
Różnice te wynikają z luki technologicznej
Dyfuzja postępu w skali krajowej i jako następny etap w
skali międzynarodowej
Teoria posłużyła do wyjaśnienia mechanizmów wymiany
pomiędzy państwami znajdującymi się na różnym poziomie
rozwoju gospodarczego.
Teoria cyklu życia produktu
Teoria sformułowana przez R.Verona w 1966
roku.
Odnosi się do innowacji produktowych
Handel międzynarodowy zależy od zmian
możliwości produkcyjnych różnych krajów w
wytwarzaniu określonego dobra.
Cykl życia produktu powiązany jest z
możliwością efektywnej sprzedaży go na
rynkach międzynarodowych.
Teoria oparta na marketingowym pojęciu
cyklu życia produktu
Wejście na
rynek
Wzrost
Dojrzałość Spadek
S
p
rz
e
d
a
ż
Czas
Międzynarodowy cykl życia produktu
czas
Sprzedaż
krajowa
Produkcja w
kraju
Eksport
Import
Eksport z kraju
Produkcja
zagraniczna
Konkurencja
zagraniczna
Konkurencja z
importem
Międzynarodowy cykl życia produktu
S
p
rz
e
d
a
ż
Teoria podażowo-popytowa
Teoria podobieństwa preferencji sformułowana i
ogłoszona w 1961 roku przez szwedzkiego ekonomistę
S.B.Lindera po raz pierwszy uwzględniała czynniki
związane z popytem.
Kraj eksportuje te towary na które jest popyt
wewnętrzny
Wielkość PKB w przeliczeniu na mieszkańca wpływa
na istniejącą strukturę popytu (popyt
reprezentatywny)
Zgodnie z teorią Lindera firma najpierw produkuje na
potrzeby krajowe aby potem dopiero sprzedawać
nadwyżki na rynku międzynarodowym. Stąd popyt
reprezentatywny determinuje eksport.
Teoria nakładających się popytów (Lindler)
Koncentruje się na dobrach
wytworzonych
Handel odbywa się pomiędzy
krajami o zbliżonym poziomie PKB
per capita (tzn. w przeliczeniu na 1
obywatela)
Podobieństwo struktur popytu
(nakładanie się wzorców popytu)
Teoria handlu
wewnątrzgałęziowego
Teoria kładzie nacisk na zachodzące współcześnie
w świecie procesy internacjonalizacji produkcji,
szczególnie intensywne w grupie krajów
uprzemysłowionych. Kooperacja
wewnątrzgałęziowa umożliwia czerpanie korzyści
skali. Poza tym, ponieważ liczba wytwarzanych
produktów jest wielka i stale rośnie, możliwości
wzajemnie korzystnej współpracy stają się
praktycznie nieograniczone.
Współczesne teorie handlu
zagranicznego
Neo-Chamberlin – funkcja handlu jest
rozszerzeniem dostępności
istniejących odmian produktów w
kolejnych krajach
Neo-Hoteling i Lancaster (1980) –
żaden konsument nie traci na
handlu
Modele neo-Chamberlin
Def. Dóbr zróżnicowanych – dobra
różniące się wyglądem i stylem lecz
posiadające identyczne przeznaczenie
końcowe i zaspokajające te same potrzeby.
Charakteryzują się wysoką elastycznością
substytucji popytu.
W warunkach konkurencji
monopolistycznej gwarantują pewien
zakres swobody cen i strategii
marketingowej, w tym reklamy.
Konsumenci w modelach neo-Chamberlin
Konsumenci lubią różnorodność i chcą
nabywać tak wiele odmian, jak tylko się da.
Każdy konsument jest zainteresowany
kupieniem wszystkich odmian dobra
zróżnicowanego.
Konsumenci są usatysfakcjonowani
zwiększającym się wyborem dóbr –
umiłowanie różnorodności.
Każdy nowy model ma zapewnione miejsce
w budżetach konsumentów.
Liczba odmian produktu jest ograniczona.
Modele neo-Chamberlin
Segmentacja rynku, mikrorynki na podobne
do siebie dobra, oferowane przez różnych
producentów
Handel międzynarodowy umożliwia
maksymalizację zysków producentom z
konkurencji monopolistycznej.
Modele neo-Chamberlin
Funkcją handlu jest rozszerzanie
dostępności istniejących odmian w
kolejnych krajach.
Na rynku międzynarodowym toczy się
konkurencja pomiędzy dostawcami
dóbr zróżnicowanych.
Ważnym narzędziem konkurencji jest
reklama.
Podsumowanie modeli neo-
Chamberlin
Nie istnieją koszty dostosowania
do handlu poza kosztami
marketingu.
Żadna firma nie jest zmuszona do
opuszczenia rynku w następstwie
rozpoczęcia wymiany.
Żaden konsument nie traci na
handlu.
Konsumenci w modelach neo-
Hotelling
Teorie Hotellinga i Lancastera (1980),
Helpmana (1981), Graya (1980, 1988).
Oparte na teorii popytu konsumpcyjnego –
nowa interpretacja zachowań konsumenta.
Podstawę zróżnicowania produktu stanowi
wiązka cech charakterystycznych
poszukiwanych przez konsumentów i
zawartych w różnych odmianach
oferowanych na rynku.
Cechy charakterystyczne: szybkość,
komfort, rozmiar, kolor, kształt.
Zachowania konsumenta
Preferencja konsumpcyjne oceniane są
na podstawie kombinacji
poszukiwanych przez konsumenta cech
zawartych w zróżnicowanych
odmianach ( a nie na podstawie kolejno
nabywanych odmian).
Istnieje zapotrzebowanie na całą gamę
dóbr producentów zarówno krajowych,
jak i zagranicznych.
Zachowania konsumenta
Konsumenci wartościują określony typ
dobra zgodnie z idealnymi wyobrażeniami.
Mniejsza rola reklamy – konsument, nie
potrzebuje dodatkowych informacji i
sugestii co, do podjęcia decyzji, reklama
odgrywa rolę przy obojętności konsumenta
wobec alternatywnych modeli.
Substytucja dóbr zachodzi w obszarze
największego zbliżenia zestawu cech
zawartych w odmianach.
Teoria nakładających się popytów
(Lindler)
Koncentruje się na dobrach wytworzonych
Handel odbywa się pomiędzy krajami o
zbliżonym poziomie PKB per capita (tzn. w
przeliczeniu na 1 obywatela)
Podobieństwo struktur popytu (nakładanie się
wzorców popytu)
Teoria przewagi konkurencyjnej
narodów (Porter)
Cztery czynniki przewagi
konkurencyjnej:
struktura popytu
zasoby czynników produkcji
gałęzie przemysłu
strategie firm, struktura rynku,
konkurencja na rynku
Podsumowanie
1.Pierwsze teorie dotyczące wymiany handlowej pojawiły
się na przełomie XVI i XVII wieku i związane były z
gromadzeniem bogactw w postaci kruszców.
2. Klasyczna teorie wymiany handlowej rozwijały się w
dwóch podstawowych nurtach:
-
specjalizacji międzynarodowej i uzyskiwania korzyści
przyjmował absolutne różnice kosztów wytwarzania
pomiędzy poszczególnymi krajami (A.Smith)
- korzystnej wymiany handlowej związanej z kosztami
wytwarzania (teoria kosztów komparatywnych
D.Ricardo).
Podsumowanie
3. Teoria obfitości Heckschera-Ohlina - kraj eksportuje
towary, które wymagają zużycia większej ilości tego
czynnika produkcji, którego kraj posiada najwięcej
4. Współczesne teorie handlu zagranicznego zauważały
rolę postępu technicznego i technologicznego w
wymianie międzynarodowej. Do teorii tych zaliczamy:
Teorie luki technologicznej
Teoria cyklu życia produktu
Teorie podażowo-popytowe
Teoria handlu wewnątrzgałęziowego
Inne teorie handlu zagranicznego
Podsumowanie
5.
Najnowsze teorie handlu zagranicznego
opierają się na teoriach popytu
konsumpcyjnego i nowej interpretacji
zachowań konsumenta (neo-Chamberlin i neo-
Hotelling).