EKONOMIA

EKONOMIA

Prof. dr hab. inż. Zygmunt 

Prof. dr hab. inż. Zygmunt 

Kowalski

Kowalski

 

 

1. Budżet i polityka fiskalna 

1. Budżet i polityka fiskalna 

państwa

państwa

Budżetem 

nazywamy 

zestawienie 

Budżetem 

nazywamy 

zestawienie 

wszystkich  dochodów  i  wydatków  nie 

wszystkich  dochodów  i  wydatków  nie 

zależnie 

od 

szczebla 

struktury 

zależnie 

od 

szczebla 

struktury 

polityczno-administracyjnej państwa.

polityczno-administracyjnej państwa.

Podmiotem  budżetu  centralnego  jest 

Podmiotem  budżetu  centralnego  jest 

rząd,  który  sporządza  plan  (tzw.  preli 

rząd,  który  sporządza  plan  (tzw.  preli 

minarz  budżetowy),  przedstawiany  do 

minarz  budżetowy),  przedstawiany  do 

zatwierdzenia  w  formie  uchwały  przez 

zatwierdzenia  w  formie  uchwały  przez 

parlament, 

Po 

zatwierdzeniu 

skarb 

parlament, 

Po 

zatwierdzeniu 

skarb 

państwa  lub  ministerstwo  finansów  stają 

państwa  lub  ministerstwo  finansów  stają 

się  wykonawcami  budżetu  (tzn.  realizują 

się  wykonawcami  budżetu  (tzn.  realizują 

zaplanowane 

wpływy 

i 

wydatki). 

zaplanowane 

wpływy 

i 

wydatki). 

Podmiotem 

budżetów 

lokalnych 

są 

Podmiotem 

budżetów 

lokalnych 

są 

samorządowe władze lokalne. 

samorządowe władze lokalne. 

 

 

Plany 

budżetów 

lokalnych 

są 

Plany 

budżetów 

lokalnych 

są 

zatwierdzane  przez  władze  wybierane  w 

zatwierdzane  przez  władze  wybierane  w 

demokratycz nych 

wyborach. 

Urzędy 

demokratycz nych 

wyborach. 

Urzędy 

skarbowe  władz  centralnych  i  lokalnych 

skarbowe  władz  centralnych  i  lokalnych 

dbają 

o 

wy konanie 

zaplanowanych 

dbają 

o 

wy konanie 

zaplanowanych 

wpływów 

i 

nie 

mogą 

samowolnie 

wpływów 

i 

nie 

mogą 

samowolnie 

zmieniać  podjętych  uchwal.  Stąd  też 

zmieniać  podjętych  uchwal.  Stąd  też 

wyodrębnia  się  finanse  państwowe  i 

wyodrębnia  się  finanse  państwowe  i 

samorządowe.  Wydatki  rządowe  oraz 

samorządowe.  Wydatki  rządowe  oraz 

wydatki  stanowe  (np.  w  USA)  i  innych 

wydatki  stanowe  (np.  w  USA)  i  innych 

władz  lokalnych  nazywane  są  wydatkami 

władz  lokalnych  nazywane  są  wydatkami 

publicznymi.  Ich  udział  w  produkcie 

publicznymi.  Ich  udział  w  produkcie 

narodowym  brutto  pod  koniec  lat  20-

narodowym  brutto  pod  koniec  lat  20-

tych,  we  wszystkich  krajach  z  wyjątkiem 

tych,  we  wszystkich  krajach  z  wyjątkiem 

Niemiec, był stosunkowo niewielki. Już w 

Niemiec, był stosunkowo niewielki. Już w 

latach  60  -tych  osiągnął  bardzo  wysoki 

latach  60  -tych  osiągnął  bardzo  wysoki 

poziom (szczególnie w Szwecji). Obrazuje 

poziom (szczególnie w Szwecji). Obrazuje 

to tabela

to tabela

 

 

Udział wydatków publicznych w produkcie narodowym 

Udział wydatków publicznych w produkcie narodowym 

brutto w niektórych krajach rozwiniętych - w % 

brutto w niektórych krajach rozwiniętych - w % 

 

 

Udział  wydatków  publicznych  -  jak 

Udział  wydatków  publicznych  -  jak 

pokazują  dane  -  w  PNB  jest  we  wszy 

pokazują  dane  -  w  PNB  jest  we  wszy 

stkich  krajach  rozwiniętych  wysoki. 

stkich  krajach  rozwiniętych  wysoki. 

Wydatki  publiczne  stały  się  ważnym 

Wydatki  publiczne  stały  się  ważnym 

czynnikiem  wpływającym  na  przebieg 

czynnikiem  wpływającym  na  przebieg 

koniunktury i wzrost gospodarczy.

koniunktury i wzrost gospodarczy.

 

 

W tej sytuacji sądy: na ile gospodarka 

W tej sytuacji sądy: na ile gospodarka 

kapitalistyczna  jest  obecnie  w  stanie 

kapitalistyczna  jest  obecnie  w  stanie 

funkcjonować  lepiej  w  warunkach  czysto 

funkcjonować  lepiej  w  warunkach  czysto 

rynkowych 

(pozostawiona 

własnemu 

rynkowych 

(pozostawiona 

własnemu 

losowi), nie mogą być uznane za w pełni 

losowi), nie mogą być uznane za w pełni 

uzasadnione.  W  krajach  rozwiniętych 

uzasadnione.  W  krajach  rozwiniętych 

tego  typu  gospodarka  (czysto  rynkowa) 

tego  typu  gospodarka  (czysto  rynkowa) 

istniała w XIX wieku.

istniała w XIX wieku.

 

 

Budżet  państwa  jest  bezpośrednio 

Budżet  państwa  jest  bezpośrednio 

powiązany  z  bankiem  centralnym,  to 

powiązany  z  bankiem  centralnym,  to 

znaczy  przyjmuje  on  wszystkie  jego 

znaczy  przyjmuje  on  wszystkie  jego 

wpływy  i  realizuje  wydatki  oraz  przecho 

wpływy  i  realizuje  wydatki  oraz  przecho 

wuje  czasowo  wolne  środki  pieniężne. 

wuje  czasowo  wolne  środki  pieniężne. 

Kontrolując tak znaczną część docho dów 

Kontrolując tak znaczną część docho dów 

pieniężnych,  banki  centralne  stają  się 

pieniężnych,  banki  centralne  stają  się 

ważnymi 

doradcami 

w 

sprawach 

ważnymi 

doradcami 

w 

sprawach 

pieniężnych 

i 

kredytowych 

rządów 

pieniężnych 

i 

kredytowych 

rządów 

(swych  krajów).  Wszelkie  niezgodności 

(swych  krajów).  Wszelkie  niezgodności 

między  rządową  i  bankową  polityką 

między  rządową  i  bankową  polityką 

pieniężną 

są 

konsultowane 

i 

pieniężną 

są 

konsultowane 

i 

rozstrzygane 

w 

drodze 

poszukiwań 

rozstrzygane 

w 

drodze 

poszukiwań 

kompromisu 

(w 

przypadkach 

kompromisu 

(w 

przypadkach 

niemożności  znalezienia  kompromisu, 

niemożności  znalezienia  kompromisu, 

strona słabsza podaje się do dymisji).

strona słabsza podaje się do dymisji).

 

 

Ponieważ  budżet  jest  zestawieniem 

Ponieważ  budżet  jest  zestawieniem 

dochodów  i  wydatków  państwa  na  różne 

dochodów  i  wydatków  państwa  na  różne 

cele publiczne, ilustruje on, jakie dobra i 

cele publiczne, ilustruje on, jakie dobra i 

usługi  chce  kupić  rząd  w  danym  roku, 

usługi  chce  kupić  rząd  w  danym  roku, 

jakich 

chce 

dokonać 

płatności 

jakich 

chce 

dokonać 

płatności 

transferowych i jak chce za to zapłacić. 

transferowych i jak chce za to zapłacić. 

Podstawowym 

źródłem 

wpływów 

Podstawowym 

źródłem 

wpływów 

państwa  (czyli  dochodu  fiskalnego)  są 

państwa  (czyli  dochodu  fiskalnego)  są 

podatki 

bezpośrednie 

od 

dochodów 

podatki 

bezpośrednie 

od 

dochodów 

(zysków)  przedsiębiorstw,  podatki  bezpo 

(zysków)  przedsiębiorstw,  podatki  bezpo 

średnie  od  indywidualnych  dochodów 

średnie  od  indywidualnych  dochodów 

obywateli  oraz  podatki  pośrednie  płaco 

obywateli  oraz  podatki  pośrednie  płaco 

ne 

w 

cenie 

nabywanych 

towarów 

ne 

w 

cenie 

nabywanych 

towarów 

(oznaczane  w  analizach  makroekono 

(oznaczane  w  analizach  makroekono 

micznych łącznie symbolem 7)

micznych łącznie symbolem 7)

 

 

Głównymi 

pozycjami 

wydatków 

Głównymi 

pozycjami 

wydatków 

budżetu  państwa 

budżetu  państwa 

(Rz) 

(Rz) 

są  wydatki  na 

są  wydatki  na 

obronę  narodową,  oświatę,  kulturę, 

obronę  narodową,  oświatę,  kulturę, 

służbę  zdrowia,  itp.  (w  Polsce  gdzie  nie 

służbę  zdrowia,  itp.  (w  Polsce  gdzie  nie 

funkcjonują 

odrębne 

fundusze 

funkcjonują 

odrębne 

fundusze 

emerytalne,  w  budżecie  są:  wypłaty 

emerytalne,  w  budżecie  są:  wypłaty 

emerytur,  zasiłki  dla  bezrobotnych, 

emerytur,  zasiłki  dla  bezrobotnych, 

socjalne  oraz  odsetki  płacone  od  długu 

socjalne  oraz  odsetki  płacone  od  długu 

wewnętrznego  państwa  i  jego  zadłużenia 

wewnętrznego  państwa  i  jego  zadłużenia 

zewnętrznego).

zewnętrznego).

 

 

2. Podatki jako źródło 

2. Podatki jako źródło 

wpływów budżetowych

wpływów budżetowych

W  gospodarce  rynkowej  przedmiotem 

W  gospodarce  rynkowej  przedmiotem 

opodatkowania jest:

opodatkowania jest:

•

dochód 

uzyskany 

z 

wszelkiej 

dochód 

uzyskany 

z 

wszelkiej 

działalności zarobkowej,

działalności zarobkowej,

•

majątek.

majątek.

 

 

W  praktyce  są  stosowane  następujące 

W  praktyce  są  stosowane  następujące 

rodzaje podatków

rodzaje podatków

 

 

Wysokość podatków w poszczególnych 

Wysokość podatków w poszczególnych 

krajach  jest  różna.  Powinny  one  jednak 

krajach  jest  różna.  Powinny  one  jednak 

opierać 

się 

na 

następujących 

opierać 

się 

na 

następujących 

ekonomicznych zasadach:

ekonomicznych zasadach:

•

neutralności 

podatków 

wobec 

neutralności 

podatków 

wobec 

konkurencji,

konkurencji,

•

skuteczności 

w 

zapewnieniu 

skuteczności 

w 

zapewnieniu 

odpowiednich wpływów do budżetu.

odpowiednich wpływów do budżetu.

•

łatwości  procedury  administracyjnej 

łatwości  procedury  administracyjnej 

i  względna  sprawiedliwość  obciążeń 

i  względna  sprawiedliwość  obciążeń 

podatkowych.

podatkowych.

 

 

W  badaniach  makroekonomicznych 

W  badaniach  makroekonomicznych 

stosunkowo  dużo  miejsca  poświęca  się 

stosunkowo  dużo  miejsca  poświęca  się 

podatkom,  gdyż  stanowią  one  główne 

podatkom,  gdyż  stanowią  one  główne 

źródło wpływów budżetowych. 

źródło wpływów budżetowych. 

 

 

Wpływy  budżetowe  (jak  pokazuje 

Wpływy  budżetowe  (jak  pokazuje 

schemat 

3) 

zapewniają 

podatki 

schemat 

3) 

zapewniają 

podatki 

bezpośrednie  (płacone  od  dochodów 

bezpośrednie  (płacone  od  dochodów 

przedsiębiorstw 

i 

dochodów 

przedsiębiorstw 

i 

dochodów 

indywidualnych  ludności)  oraz  podatki 

indywidualnych  ludności)  oraz  podatki 

pośrednie  (płacone  za  pośrednictwem 

pośrednie  (płacone  za  pośrednictwem 

cen przy nabywaniu dóbr i usług).

cen przy nabywaniu dóbr i usług).

 

 

Podatek 

od 

dochodów 

Podatek 

od 

dochodów 

przedsiębiorstw  ma  charakter  liniowy, 

przedsiębiorstw  ma  charakter  liniowy, 

tzn. 

stopa 

podatku 

dochodowego 

tzn. 

stopa 

podatku 

dochodowego 

płaconego 

od 

zysku 

brutto 

jest 

płaconego 

od 

zysku 

brutto 

jest 

jednakowa  dla  wszy stkich  producentów 

jednakowa  dla  wszy stkich  producentów 

(niezależnie  od  wysokości  osiąganego 

(niezależnie  od  wysokości  osiąganego 

dochodu).

dochodu).

 

 

Progresywne  opodatkowanie  zysku 

Progresywne  opodatkowanie  zysku 

zniechęcałoby do zwiększania produ kcji i 

zniechęcałoby do zwiększania produ kcji i 

obniżania  kosztów  wytwarzania  (gdyż 

obniżania  kosztów  wytwarzania  (gdyż 

przy 

wyższym 

zysku 

występowa łaby 

przy 

wyższym 

zysku 

występowa łaby 

wyższa stopa podatku dochodowego).

wyższa stopa podatku dochodowego).

 

 

Podatek  bezpośredni  od  dochodów 

Podatek  bezpośredni  od  dochodów 

indywidualnych  we  wszystkich  kra jach 

indywidualnych  we  wszystkich  kra jach 

zbudowany  jest  na  zasadzie  progresji 

zbudowany  jest  na  zasadzie  progresji 

podatkowej.  Najwyższa  stopa  sięga  50-

podatkowej.  Najwyższa  stopa  sięga  50-

60%  najwyższych  dochodów.  Wszyscy 

60%  najwyższych  dochodów.  Wszyscy 

obywatele 

mieszkający 

w 

danym 

obywatele 

mieszkający 

w 

danym 

państwie  zobowiązani  są  do  płacenia 

państwie  zobowiązani  są  do  płacenia 

podatków,  czyli  współuczestnictwa  w 

podatków,  czyli  współuczestnictwa  w 

finansowaniu  różnorodnych  wydatków 

finansowaniu  różnorodnych  wydatków 

państwa  (akceptowanych  przez  parla 

państwa  (akceptowanych  przez  parla 

ment).

ment).

 

 

W  Polsce  do  5  lipca  1993  r. 

W  Polsce  do  5  lipca  1993  r. 

obowiązywało 

opodatkowanie 

obowiązywało 

opodatkowanie 

konsumentów  za  pośrednictwem  cen 

konsumentów  za  pośrednictwem  cen 

nabywanych 

towarów, 

będących 

nabywanych 

towarów, 

będących 

finalnymi  dobrami  kon sumpcyjnymi.  Nie 

finalnymi  dobrami  kon sumpcyjnymi.  Nie 

obejmowało  ono  wszystkich  produktów. 

obejmowało  ono  wszystkich  produktów. 

Stopy 

tego 

podatku 

były 

bardzo 

Stopy 

tego 

podatku 

były 

bardzo 

zróżnicowane.  Ceny  środków  produkcji 

zróżnicowane.  Ceny  środków  produkcji 

były  wolne  od  podatku  obrotowego  i 

były  wolne  od  podatku  obrotowego  i 

dlatego były one zaniżone w stosunku do 

dlatego były one zaniżone w stosunku do 

cen  dóbr  konsumpcyj nych  (obciążonych 

cen  dóbr  konsumpcyj nych  (obciążonych 

podatkiem obrotowym).

podatkiem obrotowym).

 

 

5  lipca  1993  wprowadzono  w  Polsce 

5  lipca  1993  wprowadzono  w  Polsce 

powszechny 

podatek 

od 

wartości 

powszechny 

podatek 

od 

wartości 

dodanej,  zwany  w  skrócie  VAT  (Valuc 

dodanej,  zwany  w  skrócie  VAT  (Valuc 

Added Tax).

Added Tax).

 

 

W  Polsce  stosowana  jest  22%  stawka 

W  Polsce  stosowana  jest  22%  stawka 

podstawowa podatku VAT i preferencyjna 

podstawowa podatku VAT i preferencyjna 

7%  na  niektóre  towary.  Towary  objęte 

7%  na  niektóre  towary.  Towary  objęte 

eksportem  są  wolne  od  podatku  od 

eksportem  są  wolne  od  podatku  od 

wartości  dodanej.  Podatek  VAT  stosują 

wartości  dodanej.  Podatek  VAT  stosują 

wszystkie kraje Wspólnoty Europejskiej i 

wszystkie kraje Wspólnoty Europejskiej i 

szereg  innych  krajów  świata.  Podatku 

szereg  innych  krajów  świata.  Podatku 

VAT  nie  wprowadziły  np.  USA  i  Kanada. 

VAT  nie  wprowadziły  np.  USA  i  Kanada. 

W  tabeli  18  wyszcze gólnia  się  kraje 

W  tabeli  18  wyszcze gólnia  się  kraje 

stosujące 

podatek 

VAT 

oraz 

jego 

stosujące 

podatek 

VAT 

oraz 

jego 

zróżnicowanie.

zróżnicowanie.

 

 

Jak  wynika  z  danych,  tylko  w 

Jak  wynika  z  danych,  tylko  w 

nielicznych  krajach  obowiązuje  jedna 

nielicznych  krajach  obowiązuje  jedna 

stawka podatku VAT.

stawka podatku VAT.

 

 

Ponadto  występują  zaniżone  stawki  w 

Ponadto  występują  zaniżone  stawki  w 

niektórych krajach: na żywność, artykuły 

niektórych krajach: na żywność, artykuły 

pierwszej  potrzeby,  książki,  czasopisma, 

pierwszej  potrzeby,  książki,  czasopisma, 

surowce  i  półpro dukty,  niektóre  usługi 

surowce  i  półpro dukty,  niektóre  usługi 

kulturalne,  bądź  też  stawki  zerowe,  np. 

kulturalne,  bądź  też  stawki  zerowe,  np. 

na  żywność  w  Danii.  Wielkiej  Brytanii. 

na  żywność  w  Danii.  Wielkiej  Brytanii. 

Nowej Zelandii.

Nowej Zelandii.

 

 

Polityka 

podatkowa 

i 

zasada 

Polityka 

podatkowa 

i 

zasada 

przyśpieszonej  amortyzacji.  W  okresie 

przyśpieszonej  amortyzacji.  W  okresie 

kryzysu 

państwo 

obniża 

stopę, 

kryzysu 

państwo 

obniża 

stopę, 

podatkową, by w rękach przedsiębiorców 

podatkową, by w rękach przedsiębiorców 

pozostawić 

większą 

ilość 

środków 

pozostawić 

większą 

ilość 

środków 

pieniężnych,  którą  mogliby  przeznaczyć 

pieniężnych,  którą  mogliby  przeznaczyć 

na  inwestycje.  Zasada  przyśpieszonej 

na  inwestycje.  Zasada  przyśpieszonej 

amortyzacji  polega  na  skracaniu  okre su 

amortyzacji  polega  na  skracaniu  okre su 

amortyzacji,  co  w  efekcie  oznacza 

amortyzacji,  co  w  efekcie  oznacza 

zwiększenie kosztów.

zwiększenie kosztów.

 

 

Zmniejszenie 

podstawy 

Zmniejszenie 

podstawy 

opodatkowania 

oraz 

dodatkowo 

opodatkowania 

oraz 

dodatkowo 

zmniejszanie 

stopy 

podatkowej 

zmniejszanie 

stopy 

podatkowej 

powoduje,  iż  przedsiębiorcy  dysponują 

powoduje,  iż  przedsiębiorcy  dysponują 

większymi  zasobami  pieniężnymi,  które 

większymi  zasobami  pieniężnymi,  które 

mogą przeznaczyć na inwestycje.

mogą przeznaczyć na inwestycje.

 

 

Istotną  rolę  odgrywa  też  tworzenie 

Istotną  rolę  odgrywa  też  tworzenie 

silnego  sektora  publicznego.  Sektor 

silnego  sektora  publicznego.  Sektor 

publiczny 

obejmuje 

urzędy 

oraz 

publiczny 

obejmuje 

urzędy 

oraz 

przedsiębiorstwa  państwowe,  federalne, 

przedsiębiorstwa  państwowe,  federalne, 

sta nowe, 

wojewódzkie, 

miejskie 

sta nowe, 

wojewódzkie, 

miejskie 

(municypalne) 

itd. 

Przedsiębiorstwa 

(municypalne) 

itd. 

Przedsiębiorstwa 

państwowe  najczęściej  tworzono  wtedy, 

państwowe  najczęściej  tworzono  wtedy, 

gdy 

prywatny 

biznes 

nie 

chciał 

gdy 

prywatny 

biznes 

nie 

chciał 

inwestować  w  określone  dziedziny  życia 

inwestować  w  określone  dziedziny  życia 

gospodarczego  ze  względu  na  niską 

gospodarczego  ze  względu  na  niską 

rentowność.

rentowność.

 

 

Ponieważ  chodziło  tutaj  o  kolej, 

Ponieważ  chodziło  tutaj  o  kolej, 

wodociągi, telefony, pocztę i telegraf czy 

wodociągi, telefony, pocztę i telegraf czy 

o  gazociągi,  tj.  dziedziny  gospodarki 

o  gazociągi,  tj.  dziedziny  gospodarki 

niezbędne 

do 

normalnego 

niezbędne 

do 

normalnego 

funkcjonowania 

społeczeństwa, 

więc 

funkcjonowania 

społeczeństwa, 

więc 

musiało  wkroczyć  państwo  bądź  władze 

musiało  wkroczyć  państwo  bądź  władze 

regionalne  czy  municypalne,  tworząc 

regionalne  czy  municypalne,  tworząc 

własne  przedsiębiorstwa  użyteczności 

własne  przedsiębiorstwa  użyteczności 

publicznej.  Se ktor  publiczny  to  nie  tylko 

publicznej.  Se ktor  publiczny  to  nie  tylko 

przedsiębiorstwa publiczne, ale i potężne 

przedsiębiorstwa publiczne, ale i potężne 

centrum  polityczno-gospodarcze,  które 

centrum  polityczno-gospodarcze,  które 

może 

określać 

politykę 

może 

określać 

politykę 

makroekonomiczną,  koordynując  tym 

makroekonomiczną,  koordynując  tym 

samym funkcjonowanie gospodarki.

samym funkcjonowanie gospodarki.

 

 

Rozważając 

zagadnienia 

Rozważając 

zagadnienia 

interwencjonizmu 

państwa 

w 

sferę 

interwencjonizmu 

państwa 

w 

sferę 

gospodarki, 

czołowi 

ekonomiści 

gospodarki, 

czołowi 

ekonomiści 

współcześni  na  ogół  prezentują  pogląd, 

współcześni  na  ogół  prezentują  pogląd, 

że:  mikroekono mią  powinien  rządzić 

że:  mikroekono mią  powinien  rządzić 

mechanizm  tynkowy,  a  makroekonomia 

mechanizm  tynkowy,  a  makroekonomia 

stanowić  domenę  państwa  (zakres  i 

stanowić  domenę  państwa  (zakres  i 

formy 

wkraczania 

państwa 

w 

formy 

wkraczania 

państwa 

w 

gospodarkę, mogą być różne).

gospodarkę, mogą być różne).

 

 

Gospodarki  rynkowej  nie  można 

Gospodarki  rynkowej  nie  można 

zrozumieć  bez  znajomości  systemu  finan 

zrozumieć  bez  znajomości  systemu  finan 

sowego 

(tj. 

systemu 

bankowego, 

sowego 

(tj. 

systemu 

bankowego, 

kapitałowego, 

budżetu 

centralnego). 

kapitałowego, 

budżetu 

centralnego). 

System 

ten 

jest 

świadomie 

System 

ten 

jest 

świadomie 

wykorzystywany 

przez 

„nowoczesne" 

wykorzystywany 

przez 

„nowoczesne" 

państwo  w  jego  polityce  pieniężnej  i 

państwo  w  jego  polityce  pieniężnej  i 

dochodowej.

dochodowej.

 

 

Powinna 

ona 

służyć 

stabilizacji 

Powinna 

ona 

służyć 

stabilizacji 

gospodar czej,  a  więc  ograniczeniu  stopy 

gospodar czej,  a  więc  ograniczeniu  stopy 

inflacji, 

zwiększeniu 

stopnia 

inflacji, 

zwiększeniu 

stopnia 

wykorzystania  zdolności  produkcyjnych  i 

wykorzystania  zdolności  produkcyjnych  i 

maksymalnego ograniczenia bezrobocia.

maksymalnego ograniczenia bezrobocia.

 

 

Tych 

zagrożeń 

towarzyszących 

Tych 

zagrożeń 

towarzyszących 

gospodarce 

rynkowej 

nie 

doceniała 

gospodarce 

rynkowej 

nie 

doceniała 

ekonomia 

neoklasyczna. 

Dlatego 

ekonomia 

neoklasyczna. 

Dlatego 

wyznawała 

pogląd, 

że 

pieniądz 

w 

wyznawała 

pogląd, 

że 

pieniądz 

w 

gospodarce narodowej jest niezbędny, ale 

gospodarce narodowej jest niezbędny, ale 

jego 

rola 

jest 

w 

dużym 

stopniu 

jego 

rola 

jest 

w 

dużym 

stopniu 

neutralna.

neutralna.

 

 

Zadaniem polityki banku centralnego 

Zadaniem polityki banku centralnego 

i  państwa  jest  stwarzanie  warunków  do 

i  państwa  jest  stwarzanie  warunków  do 

korygowania  ograniczonej  sprawności 

korygowania  ograniczonej  sprawności 

mechanizmów rynkowych.

mechanizmów rynkowych.

 

 

Chodzi  przede  wszystkim  o  politykę 

Chodzi  przede  wszystkim  o  politykę 

fiskalną i monetarną.

fiskalną i monetarną.

 

 

Ponadto  wyróżnia  się  tzw.  polityki 

Ponadto  wyróżnia  się  tzw.  polityki 

nowoczesne  (powstałe  w  ostatnim  cza 

nowoczesne  (powstałe  w  ostatnim  cza 

sie):

sie):

•

polityka naukowo-techniczna,

polityka naukowo-techniczna,

•

polityka 

restrukturyzacji 

i 

polityka 

restrukturyzacji 

i 

strukturalna,

strukturalna,

•

polityka ekologiczna,

polityka ekologiczna,

 

 

Wyróżnia  się  także  polityki  branżowe 

Wyróżnia  się  także  polityki  branżowe 

(np.  polityka  rolna,  transportowa,  hand 

(np.  polityka  rolna,  transportowa,  hand 

lowa itp.)

lowa itp.)

 

 

Spośród 

wymienionych 

polityk 

Spośród 

wymienionych 

polityk 

polityka  fiskalna  i  monetarna  tworzą 

polityka  fiskalna  i  monetarna  tworzą 

centralną 

politykę 

gospodarczą 

(są 

centralną 

politykę 

gospodarczą 

(są 

podstawowymi  politykami  makroekono 

podstawowymi  politykami  makroekono 

micznymi).

micznymi).

 

 

Polityka 

fiskalna 

(w 

tradycyjnym 

Polityka 

fiskalna 

(w 

tradycyjnym 

ujęciu)  oznacza  decyzje  rządu  dotyczące 

ujęciu)  oznacza  decyzje  rządu  dotyczące 

wydatków  i  podatków.  Zakres  celów 

wydatków  i  podatków.  Zakres  celów 

stawianych  współcześnie  przed  polityką 

stawianych  współcześnie  przed  polityką 

fiskalną 

jest 

znacznie 

szerszy. 

fiskalną 

jest 

znacznie 

szerszy. 

Wykorzystuje 

się 

ją 

jako 

czynnik 

Wykorzystuje 

się 

ją 

jako 

czynnik 

oddziaływania  na  aktywność  podmiotów 

oddziaływania  na  aktywność  podmiotów 

gospodarczych  i  kształtowanie  ogólnej 

gospodarczych  i  kształtowanie  ogólnej 

koniunktury.

koniunktury.

Polityka  fiskalna  stanowiąc  integralny 

Polityka  fiskalna  stanowiąc  integralny 

element interwencjonizmu państwowego, 

element interwencjonizmu państwowego, 

powinna 

zapewnić 

realizację 

powinna 

zapewnić 

realizację 

następujących celów:

następujących celów:

•

dążność  do  pełnego  zatrudnienia  - 

dążność  do  pełnego  zatrudnienia  - 

walka  z  bezrobociem  stanowi  kluczowy 

walka  z  bezrobociem  stanowi  kluczowy 

cel polityki fiskalnej,

cel polityki fiskalnej,

•

stabilizacja cen i walka z inflacją,

stabilizacja cen i walka z inflacją,

 

 

•

wzrost  gospodarczy  wyrażający  się 

wzrost  gospodarczy  wyrażający  się 

wyższą jakością życia,

wyższą jakością życia,

•

równowaga bilansu płatniczego,

równowaga bilansu płatniczego,

•

sprawiedliwość 

społeczna 

i 

sprawiedliwość 

społeczna 

i 

eliminacja ubóstwa,

eliminacja ubóstwa,

•

efektywny 

podział 

zasobów 

efektywny 

podział 

zasobów 

ekonomicznych  i  ochrony  środowiska. 

ekonomicznych  i  ochrony  środowiska. 

Realizacja  wymienionych  celów  wymaga 

Realizacja  wymienionych  celów  wymaga 

użycia 

określonych 

instrumentów 

i 

użycia 

określonych 

instrumentów 

i 

narzędzi). 

narzędzi). 

 

 

Ogólnie 

rzecz 

biorąc, 

Ogólnie 

rzecz 

biorąc, 

instrumentarium 

polityki 

fiskalnej 

instrumentarium 

polityki 

fiskalnej 

stanowią podatki i wydatki rządowe.

stanowią podatki i wydatki rządowe.

 

 

Najważniejszym jednak instrumentem 

Najważniejszym jednak instrumentem 

polityki  fiskalnej  jest  polityka  kredytowa 

polityki  fiskalnej  jest  polityka  kredytowa 

(inwestycyjna).

(inwestycyjna).

 

 

W  okresie  kryzysu  zadaniem  państwa 

W  okresie  kryzysu  zadaniem  państwa 

jest  stymulowanie  popytu,  co  można 

jest  stymulowanie  popytu,  co  można 

osiągnąć przez wzrost inwestycji.

osiągnąć przez wzrost inwestycji.

Inwestycje  będą  wzrastały  wtedy,  gdy 

Inwestycje  będą  wzrastały  wtedy,  gdy 

przedsiębiorcy 

uzyskają 

w 

bankach 

przedsiębiorcy 

uzyskają 

w 

bankach 

kredyty  na  korzystnych  warunkach. 

kredyty  na  korzystnych  warunkach. 

Sprzyjać  temu  może  określona  polityka 

Sprzyjać  temu  może  określona  polityka 

państwa,  polegająca  na  obniżeniu  stopy 

państwa,  polegająca  na  obniżeniu  stopy 

procentowej, 

obniżeniu 

stopy 

redy 

procentowej, 

obniżeniu 

stopy 

redy 

skontowej  przez  bank  centralny  wobec 

skontowej  przez  bank  centralny  wobec 

banków komercyjnych.

banków komercyjnych.

 

 

Pojęcie  płynności  dotyczy  szybkości  i 

Pojęcie  płynności  dotyczy  szybkości  i 

pewności,  z  jaką  dana  pozycja  aktywów 

pewności,  z  jaką  dana  pozycja  aktywów 

może  być  z  powrotem  zamieniona  na 

może  być  z  powrotem  zamieniona  na 

pieniądz  -  w  dowolnym  mo mencie,  w 

pieniądz  -  w  dowolnym  mo mencie,  w 

którym  zażyczą  sobie  posiadacze  tego 

którym  zażyczą  sobie  posiadacze  tego 

aktywu. Aktywem o najwię kszej płynności 

aktywu. Aktywem o najwię kszej płynności 

jest sam pieniądz papierowy.

jest sam pieniądz papierowy.

 

 

Emitowane  przez  poszczególne  kraje 

Emitowane  przez  poszczególne  kraje 

pieniądze  papierowe  mogą  posiadać: 

pieniądze  papierowe  mogą  posiadać: 

wymienialność  wewnętrzną  (np.  obecnie 

wymienialność  wewnętrzną  (np.  obecnie 

w  Polsce),  wymienialność  zewnętrzną. 

w  Polsce),  wymienialność  zewnętrzną. 

Jeśli  pieniądz  danego  kraju  posiada 

Jeśli  pieniądz  danego  kraju  posiada 

wymienialność  całkowitą  (wewnętrzną  i 

wymienialność  całkowitą  (wewnętrzną  i 

zewnętrzną), 

jest 

walutą. 

Waluty 

zewnętrzną), 

jest 

walutą. 

Waluty 

poszczególnych  krajów  podlegają  na  ryn 

poszczególnych  krajów  podlegają  na  ryn 

kach walutowych aprecjacji i deprecjacji.

kach walutowych aprecjacji i deprecjacji.

 

 

Rynek 

walutowy 

to 

taki 

rynek 

Rynek 

walutowy 

to 

taki 

rynek 

międzynarodowy, na którym jedna waluta 

międzynarodowy, na którym jedna waluta 

(tj. jednego kraju) może być wymieniona 

(tj. jednego kraju) może być wymieniona 

na  inną  (np.  dolary  na  funty).  Waluty 

na  inną  (np.  dolary  na  funty).  Waluty 

poszczególnych 

krajów 

podlegają 

poszczególnych 

krajów 

podlegają 

aprecjacji  i  deprecjacji.  Deprecjacja 

aprecjacji  i  deprecjacji.  Deprecjacja 

oznacza  spadek  wartości  wymiennej  lub 

oznacza  spadek  wartości  wymiennej  lub 

siły  nabywczej  waluty  narodowej  w 

siły  nabywczej  waluty  narodowej  w 

stosunku  do  innej  waluty,  spowodowany 

stosunku  do  innej  waluty,  spowodowany 

grą sił rynkowych. W przeciwieństwie do 

grą sił rynkowych. W przeciwieństwie do 

deprecjacji  aprecjacja  oznacza  wzrost 

deprecjacji  aprecjacja  oznacza  wzrost 

wartości  wymiennej,  lub  siły  nabywczej, 

wartości  wymiennej,  lub  siły  nabywczej, 

waluty  narodowej  w  stosunku  do  innych 

waluty  narodowej  w  stosunku  do  innych 

walut, spowodowany grą sił rynkowych.

walut, spowodowany grą sił rynkowych.

 

 

Utrzymujące  się  zarówno  aprecjację, 

Utrzymujące  się  zarówno  aprecjację, 

jak  i  deprecjacje  prowadzą  do  zmiany 

jak  i  deprecjacje  prowadzą  do  zmiany 

kursów 

walutowych 

na 

kursów 

walutowych 

na 

międzynarodowych rynkach pieniężnych.

międzynarodowych rynkach pieniężnych.

Kurs  walutowy  jest  ceną  wymiany 

Kurs  walutowy  jest  ceną  wymiany 

walut.  Kurs  walutowy  jest  to  ilość 

walut.  Kurs  walutowy  jest  to  ilość 

jednostek  waluty  obcej,  jaką  można 

jednostek  waluty  obcej,  jaką  można 

otrzymać przy wymianie za jednostkę

otrzymać przy wymianie za jednostkę

Pośrednik 

finansowy 

tolnstytucja 

Pośrednik 

finansowy 

tolnstytucja 

będąca  łącznikiem  w  kontaktach  pomię 

będąca  łącznikiem  w  kontaktach  pomię 

dzy  kredytodawcami  i  kredytobiorcami. 

dzy  kredytodawcami  i  kredytobiorcami. 

Tymi  pośrednikami  mogą  być  różne 

Tymi  pośrednikami  mogą  być  różne 

banki  oraz  instytucje  ubezpieczeniowe, 

banki  oraz  instytucje  ubezpieczeniowe, 

fundusze 

emerytalne 

i 

towarzystwa 

fundusze 

emerytalne 

i 

towarzystwa 

budowlane.

budowlane.

 

 

Pośrednikami 

finansowymi 

Pośrednikami 

finansowymi 

zajmującymi 

znaczącą 

pozycję 

we 

zajmującymi 

znaczącą 

pozycję 

we 

współczes nym  systemie  bankowym  są 

współczes nym  systemie  bankowym  są 

banki komercyjne.

banki komercyjne.

Banki  komercyjne  są  to  pośrednicy 

Banki  komercyjne  są  to  pośrednicy 

finansowi,  którym  państwo  udzieliło 

finansowi,  którym  państwo  udzieliło 

licencji 

na 

udzielanie 

kredytów 

i 

licencji 

na 

udzielanie 

kredytów 

i 

przyjmowanie  depozytów,  włączając  w  to 

przyjmowanie  depozytów,  włączając  w  to 

wkłady,  które  mogą  być  uruchomione 

wkłady,  które  mogą  być  uruchomione 

przez wystawienie czeków (np. w Wielkiej 

przez wystawienie czeków (np. w Wielkiej 

Brytanii  istnieje  około  600  banków 

Brytanii  istnieje  około  600  banków 

komercyjnych,  Krajowy  Bank  Żyrowy 

komercyjnych,  Krajowy  Bank  Żyrowy 

prowadzący operacje za pomocą urzędów 

prowadzący operacje za pomocą urzędów 

pocztowych 

oraz 

kilkanaście 

pocztowych 

oraz 

kilkanaście 

powierniczych kas oszczędnościowych).

powierniczych kas oszczędnościowych).

 

 

Najważniejszą 

grupą 

banków 

Najważniejszą 

grupą 

banków 

komercyjnych 

są 

londyńskie 

banki 

komercyjnych 

są 

londyńskie 

banki 

clearingowe, tzn. rozrachunkowe.

clearingowe, tzn. rozrachunkowe.

 

 

Nazwa  banki  clearingowe  wiąże  się  z 

Nazwa  banki  clearingowe  wiąże  się  z 

powołaną  specjalnie  do  ich  obsługi  izbą 

powołaną  specjalnie  do  ich  obsługi  izbą 

clearingową, 

która 

przeprowadza 

clearingową, 

która 

przeprowadza 

rozliczenia  sald  wszystkich  płatności 

rozliczenia  sald  wszystkich  płatności 

dokonywanych czekami.

dokonywanych czekami.

Rynek  pełni  w  gospodarce  towarowej 

Rynek  pełni  w  gospodarce  towarowej 

istotne funkcje.

istotne funkcje.

Przez  pojęcie  rynku  rozumie  się  (w 

Przez  pojęcie  rynku  rozumie  się  (w 

podręcznikach 

akademickich) 

cało 

podręcznikach 

akademickich) 

cało 

kształt transakcji kupna i sprzedaży oraz 

kształt transakcji kupna i sprzedaży oraz 

warunków, w jakich one przebiegają. Ten 

warunków, w jakich one przebiegają. Ten 

całokształt  transakcji  klasyfikuje  się  na 

całokształt  transakcji  klasyfikuje  się  na 

ogół według poniższych kryteriów.

ogół według poniższych kryteriów.

 

 

1.  Według  przedmiotu  obrotu  - 

1.  Według  przedmiotu  obrotu  - 

wyróżnia się wtedy: 

wyróżnia się wtedy: 

•

rynek dóbr i usług konsumpcyjnych.

rynek dóbr i usług konsumpcyjnych.

•

rynek 

czynników 

produkcji 

rynek 

czynników 

produkcji 

(podstawowymi czynnikami produkcji są: 

(podstawowymi czynnikami produkcji są: 

ziemia, praca, kapitał).

ziemia, praca, kapitał).

2.

2.

Według  zasięgu  geograficznego  - 

Według  zasięgu  geograficznego  - 

stosując to kryterium rozróżnia się nastę 

stosując to kryterium rozróżnia się nastę 

pujące rynki:

pujące rynki:

•

rynek lokalny, 

rynek lokalny, 

•

rynek regionalny,

rynek regionalny,

•

rynek krajowy,

rynek krajowy,

•

rynek międzynarodowy,

rynek międzynarodowy,

•

rynek światowy.

rynek światowy.

 

 

3.

3.

W  zależności  od  sytuacji  rynkowej 

W  zależności  od  sytuacji  rynkowej 

(w znaczeniu dominującej pozycji którejś 

(w znaczeniu dominującej pozycji którejś 

ze stron) mówi się o:

ze stron) mówi się o:

•

rynku sprzedawcy,

rynku sprzedawcy,

•

rynku nabywcy.

rynku nabywcy.

Rynek 

sprzedawcy 

cechuje 

Rynek 

sprzedawcy 

cechuje 

długotrwała 

przewaga 

popytu 

nad 

długotrwała 

przewaga 

popytu 

nad 

podażą, 

co 

stawia 

sprzedawcę 

w 

podażą, 

co 

stawia 

sprzedawcę 

w 

korzystnej 

sytuacji 

przetargowej. 

korzystnej 

sytuacji 

przetargowej. 

Natomiast 

rynek 

na bywcy 

obrazuje 

Natomiast 

rynek 

na bywcy 

obrazuje 

sytuację 

odwrotną, 

to 

znaczy 

sytuację 

odwrotną, 

to 

znaczy 

charakteryzuje  się  nadwyżką  podaży  nad 

charakteryzuje  się  nadwyżką  podaży  nad 

popytem 

(oznacza 

uprzywilejowaną 

popytem 

(oznacza 

uprzywilejowaną 

pozycję nabywcy).

pozycję nabywcy).

 

 

4. 

Jednorodny 

rynek 

(np. 

ropy 

4. 

Jednorodny 

rynek 

(np. 

ropy 

naftowej,  zboża)  zwany  homogenicznym 

naftowej,  zboża)  zwany  homogenicznym 

oraz heterogeniczny - niejednorodny (np. 

oraz heterogeniczny - niejednorodny (np. 

rynek  pracy,  na  którym  występują  różne 

rynek  pracy,  na  którym  występują  różne 

zawody  nie  konkurujące  między  sobą), 

zawody  nie  konkurujące  między  sobą), 

wtedy mówi się o segmentacji rynku.

wtedy mówi się o segmentacji rynku.

5. 

W 

zależności 

od 

stopnia 

5. 

W 

zależności 

od 

stopnia 

wyrównania się ceny wyróżnia się:

wyrównania się ceny wyróżnia się:

•

rynek doskonały,

rynek doskonały,

•

rynek niedoskonały.

rynek niedoskonały.

Rynek  doskonały  posiada  trzy  istotne 

Rynek  doskonały  posiada  trzy  istotne 

cechy:

cechy:

•

przejrzystość  (wtedy  sprzedający  i 

przejrzystość  (wtedy  sprzedający  i 

kupujący  dysponują  pełnymi  informa 

kupujący  dysponują  pełnymi  informa 

cjami  o  cenach  płaconych  za  dany 

cjami  o  cenach  płaconych  za  dany 

towar),

towar),

 

 

•

racjonalność 

aktów 

kupna 

i 

racjonalność 

aktów 

kupna 

i 

sprzedaży  (oznacza,  że  sprzedający  i 

sprzedaży  (oznacza,  że  sprzedający  i 

kupujący 

podejmują 

swoje 

decyzje 

kupujący 

podejmują 

swoje 

decyzje 

wyłącznie  na  podstawie  cen,  a  czynniki 

wyłącznie  na  podstawie  cen,  a  czynniki 

pozacenowe nie wpływają na decyzje),

pozacenowe nie wpływają na decyzje),

•

jednorodność 

dóbr 

(towary 

jednorodność 

dóbr 

(towary 

posiadające  jednakowe  cechy  fizyczne  są 

posiadające  jednakowe  cechy  fizyczne  są 

postrzegane 

przez 

nabywców 

jako 

postrzegane 

przez 

nabywców 

jako 

jednakowe,  niezależnie  od  tego  kto  je 

jednakowe,  niezależnie  od  tego  kto  je 

wyprodukował).

wyprodukował).

W 

rzeczywistości 

gospodarczej 

W 

rzeczywistości 

gospodarczej 

spełnienie  tych  postulatów  nie  jest 

spełnienie  tych  postulatów  nie  jest 

możliwe. 

W 

praktyce 

rynek 

jest 

możliwe. 

W 

praktyce 

rynek 

jest 

niedoskonały i pozwala na istnienie wielu 

niedoskonały i pozwala na istnienie wielu 

cen  na  ten  sam  towar  (w  znaczeniu 

cen  na  ten  sam  towar  (w  znaczeniu 

jakościowym).

jakościowym).

 

 

Niezależnie  od  wad,  jakie  rynek 

Niezależnie  od  wad,  jakie  rynek 

posiada, pełni on funkcję regulatora.

posiada, pełni on funkcję regulatora.

 

 

3. Bilans handlowy i bilans 

3. Bilans handlowy i bilans 

płatniczy

płatniczy

Zakres  współpracy  międzynarodowej 

Zakres  współpracy  międzynarodowej 

danego  kraju  i  jej  strukturę  przedsta 

danego  kraju  i  jej  strukturę  przedsta 

wiają dwa podstawowe rodzaje bilansów:

wiają dwa podstawowe rodzaje bilansów:

•

bilans handlowy,

bilans handlowy,

•

bilans płatniczy.

bilans płatniczy.

 

 

Bilans  handlowy  to  zestawienie 

Bilans  handlowy  to  zestawienie 

wpływów i wydatków dewizowych z tytułu 

wpływów i wydatków dewizowych z tytułu 

eksportu i importu dóbr i usług.

eksportu i importu dóbr i usług.

 

 

Bilans 

płatniczy 

jest 

pojęciem 

Bilans 

płatniczy 

jest 

pojęciem 

szerszym  niż  bilans  handlowy.  Obejmuje 

szerszym  niż  bilans  handlowy.  Obejmuje 

on  bilans  handlowy  oraz  wszelkie 

on  bilans  handlowy  oraz  wszelkie 

pozostałe  rozliczenia  finansowe  między 

pozostałe  rozliczenia  finansowe  między 

mieszkańcami danego kraju i państwem, 

mieszkańcami danego kraju i państwem, 

a zagranicą.

a zagranicą.

Bilans 

płatniczy 

jest 

więc 

Bilans 

płatniczy 

jest 

więc 

zestawieniem 

wszystkich 

zestawieniem 

wszystkich 

międzynarodowych  transakcji  w  ciągu 

międzynarodowych  transakcji  w  ciągu 

roku między danym krajem (np. Polską), 

roku między danym krajem (np. Polską), 

a  resztą  świata.  Głównymi  składnikami 

a  resztą  świata.  Głównymi  składnikami 

tego bilansu są:

tego bilansu są:

•

bilans obrotów bieżących,

bilans obrotów bieżących,

•

bilans obrotów kapitałowych,

bilans obrotów kapitałowych,

•

saldo rezerw dewizowych.

saldo rezerw dewizowych.

 

 

Bilans  obrotów  bieżących  obejmuje 

Bilans  obrotów  bieżących  obejmuje 

towary,  usługi,  obsługę  kredytów  oraz 

towary,  usługi,  obsługę  kredytów  oraz 

darowizny, 

czyli: 

saldo 

bilansu 

darowizny, 

czyli: 

saldo 

bilansu 

handlowego  z  eksportu  i  importu 

handlowego  z  eksportu  i  importu 

towarów 

i 

usług, 

saldo 

odsetek 

towarów 

i 

usług, 

saldo 

odsetek 

wypłacanych  od  kredytów  otrzymanych  i 

wypłacanych  od  kredytów  otrzymanych  i 

odsetek 

uzyska nych 

od 

kredytów 

odsetek 

uzyska nych 

od 

kredytów 

udzielonych  innym  krajom  oraz  saldo 

udzielonych  innym  krajom  oraz  saldo 

transferów  prywat nych  i  oficjalnych  z 

transferów  prywat nych  i  oficjalnych  z 

zagranicy.

zagranicy.

Bilans obrotów kapitałowych obejmuje 

Bilans obrotów kapitałowych obejmuje 

zapis  transakcji  dotyczących  akty wów 

zapis  transakcji  dotyczących  akty wów 

finansowych  danego  kraju  z  zagranicą,  a 

finansowych  danego  kraju  z  zagranicą,  a 

mianowicie:

mianowicie:

•

zobowiązań 

kredytowych 

zobowiązań 

kredytowych 

umorzonych  i  zrestrukturyzowanych  (po 

umorzonych  i  zrestrukturyzowanych  (po 

uwzględnieniu 

nowych 

warunków 

i 

uwzględnieniu 

nowych 

warunków 

i 

terminów płatności),

terminów płatności),

 

 

•

rewaloryzację rezerw oficjalnych oraz 

rewaloryzację rezerw oficjalnych oraz 

należności  i  zobowiązań  spowodo wanych 

należności  i  zobowiązań  spowodo wanych 

zmianą kursów walut,

zmianą kursów walut,

•

aktywa za granicą (odpływ kapitału),

aktywa za granicą (odpływ kapitału),

•

zagraniczne 

aktywa 

(napływ 

zagraniczne 

aktywa 

(napływ 

kapitału).

kapitału).

Trzecią  częścią  składową  bilansu 

Trzecią  częścią  składową  bilansu 

płatniczego 

jest 

saldo 

rezerw 

płatniczego 

jest 

saldo 

rezerw 

dewizowych.

dewizowych.

Bilans  obrotów  bieżących  może  być 

Bilans  obrotów  bieżących  może  być 

dodatni lub ujemny.

dodatni lub ujemny.

Nadwyżka  bilansu  obrotów  bieżących 

Nadwyżka  bilansu  obrotów  bieżących 

stanowi  kwotę  wyrażoną  w  dola rach,  o 

stanowi  kwotę  wyrażoną  w  dola rach,  o 

którą 

wpływy 

przekraczają 

wydatki 

którą 

wpływy 

przekraczają 

wydatki 

danego  kraju  z  wymienionych  w  bilansie 

danego  kraju  z  wymienionych  w  bilansie 

tytułów.

tytułów.

 

 

Deficyt  bilansu  obrotów  bieżących 

Deficyt  bilansu  obrotów  bieżących 

stanowi  dolarową  kwotę,  o  którą  łączne 

stanowi  dolarową  kwotę,  o  którą  łączne 

wydatki  przekraczają  wpływy  danego 

wydatki  przekraczają  wpływy  danego 

kraju z wymienionych tytułów.

kraju z wymienionych tytułów.

Podobnie 

można 

zdefiniować 

Podobnie 

można 

zdefiniować 

nadwyżkę 

oraz 

deficyt 

obrotów 

nadwyżkę 

oraz 

deficyt 

obrotów 

kapitałowych  (w  przypadku  nadwyżki 

kapitałowych  (w  przypadku  nadwyżki 

wpływy  przekraczają  wydatki,  a  w 

wpływy  przekraczają  wydatki,  a  w 

przypadku deficytu wydatki przewyższają 

przypadku deficytu wydatki przewyższają 

wpływy). 

Łączna 

suma 

wpływy). 

Łączna 

suma 

wyszczególnionych 

sald 

wyzna cza 

wyszczególnionych 

sald 

wyzna cza 

sytuację 

płatniczą 

kraju. 

Pozycją 

sytuację 

płatniczą 

kraju. 

Pozycją 

korygującą w każdym bilansie płatniczym 

korygującą w każdym bilansie płatniczym 

jest  saldo  błędów  i  opuszczeń.  Saldo  to 

jest  saldo  błędów  i  opuszczeń.  Saldo  to 

odzwierciedla  trudności,  jakie  napotyka 

odzwierciedla  trudności,  jakie  napotyka 

się. 

próbując 

uchwycić 

wszystkie 

się. 

próbując 

uchwycić 

wszystkie 

transakcje w oficjalnych statystykach.

transakcje w oficjalnych statystykach.

 

 

Dodając  do  siebie  bilans  obrotów 

Dodając  do  siebie  bilans  obrotów 

bieżących,  bilans  obrotów  kapitałowych 

bieżących,  bilans  obrotów  kapitałowych 

oraz  saldo  błędów  i  opuszczeń  (które 

oraz  saldo  błędów  i  opuszczeń  (które 

koryguje 

oba 

wymienione 

bilanse) 

koryguje 

oba 

wymienione 

bilanse) 

otrzymuje  się  saldo  ogólnego  bilansu 

otrzymuje  się  saldo  ogólnego  bilansu 

płatniczego  danego  kraju.  To  saldo 

płatniczego  danego  kraju.  To  saldo 

określa  stan  rezerw  dewizowych  w  kraju 

określa  stan  rezerw  dewizowych  w  kraju 

(tzn. ich wielkość).

(tzn. ich wielkość).

Rezerwy  dewizowe  to  zasób  walut 

Rezerwy  dewizowe  to  zasób  walut 

obcych  przechowywanych  przez  bank 

obcych  przechowywanych  przez  bank 

centralny 

i 

nagromadzonych 

w 

centralny 

i 

nagromadzonych 

w 

minionych  latach  w  wyniku  dodatniego 

minionych  latach  w  wyniku  dodatniego 

salda bilansu płatniczego.

salda bilansu płatniczego.

 

 

Gdy  występuje  przewaga  ujemnych 

Gdy  występuje  przewaga  ujemnych 

wartości  sald  nad  saldami  dodatnimi, 

wartości  sald  nad  saldami  dodatnimi, 

wówczas  w  celu  zrównoważenia  bilansu 

wówczas  w  celu  zrównoważenia  bilansu 

płatniczego  zapisuje  się  tę  ujemną 

płatniczego  zapisuje  się  tę  ujemną 

różnicę  ze  znakiem  dodatnim.  Informuje 

różnicę  ze  znakiem  dodatnim.  Informuje 

ona,  o  ile  zmniejszył  siew  kraju  stan 

ona,  o  ile  zmniejszył  siew  kraju  stan 

rezerw dewizowych w danym roku.

rezerw dewizowych w danym roku.

 

 

W  przypadku  występowania  przewagi 

W  przypadku  występowania  przewagi 

dodatnich  wartości  sald  nad  saldami 

dodatnich  wartości  sald  nad  saldami 

ujemnymi,  po  stronie  „saldo  rezerw 

ujemnymi,  po  stronie  „saldo  rezerw 

dewizowych"  zapisuje  się  tę  dodatnią 

dewizowych"  zapisuje  się  tę  dodatnią 

różnicę  tych  sald  ze  znakiem  ujemnym. 

różnicę  tych  sald  ze  znakiem  ujemnym. 

Oznacza to, że o tę wielkość zwiększył się 

Oznacza to, że o tę wielkość zwiększył się 

stan rezerw dewizowych w danym roku.

stan rezerw dewizowych w danym roku.

 

 

Zmiany  rezerw  dewizowych  mają 

Zmiany  rezerw  dewizowych  mają 

zawsze  tę  samą  wartość  bezwzględną  i 

zawsze  tę  samą  wartość  bezwzględną  i 

przeciwny  znak  niż  łączna  suma  sald 

przeciwny  znak  niż  łączna  suma  sald 

bilansu 

płatniczego, 

tak 

że 

suma 

bilansu 

płatniczego, 

tak 

że 

suma 

wszystkich  zapisów  na  koniec  okresu 

wszystkich  zapisów  na  koniec  okresu 

rozli czeniowego (roku) jest równa zeru.

rozli czeniowego (roku) jest równa zeru.

Nadwyżce  bilansu  obrotów  bieżących 

Nadwyżce  bilansu  obrotów  bieżących 

musi zawsze towarzyszyć deficyt obrotów 

musi zawsze towarzyszyć deficyt obrotów 

kapitałowych 

bądź 

wzrost 

poziomu 

kapitałowych 

bądź 

wzrost 

poziomu 

rezerw 

dewizowych. 

W 

przypadku 

rezerw 

dewizowych. 

W 

przypadku 

deficytu 

bilansu 

obrotów 

bieżących 

deficytu 

bilansu 

obrotów 

bieżących 

występuje  nadwyżka  obrotów  kapitało 

występuje  nadwyżka  obrotów  kapitało 

wych  bądź  spadek  poziomu  rezerw 

wych  bądź  spadek  poziomu  rezerw 

dewizowych w danym kraju. 

dewizowych w danym kraju. 

 

 

Wyrównywanie sald obrotów bieżących 

Wyrównywanie sald obrotów bieżących 

i  obrotów  kapitałowych  dokonuje  się  (w 

i  obrotów  kapitałowych  dokonuje  się  (w 

rozwiniętych 

systemach 

pieniężno-

rozwiniętych 

systemach 

pieniężno-

walutowych)  za  pośrednictwem  operacji 

walutowych)  za  pośrednictwem  operacji 

wy równawczych.

wy równawczych.

 

 

Operacje  wyrównawcze  są  miarą 

Operacje  wyrównawcze  są  miarą 

wielkości  transakcji,  jakie  musi  przepro 

wielkości  transakcji,  jakie  musi  przepro 

wadzić  rząd  w  celu  wyrównywania  sald 

wadzić  rząd  w  celu  wyrównywania  sald 

wszystkich transakcji.

wszystkich transakcji.

 

 

Saldo  bilansu  handlowego  wiąże  się 

Saldo  bilansu  handlowego  wiąże  się 

ściśle  z  rynkiem  towarowym  i  jako  część 

ściśle  z  rynkiem  towarowym  i  jako  część 

składowa  popytu  globalnego  wpływa  na 

składowa  popytu  globalnego  wpływa  na 

poziom dochodu narodowego.

poziom dochodu narodowego.

 

 

Bilans  obrotów  bieżących  oraz 

Bilans  obrotów  bieżących  oraz 

obrotów 

kapitałowych 

kształtuje 

obrotów 

kapitałowych 

kształtuje 

równowagę zewnętrzną.

równowagę zewnętrzną.

 

 

Na  realne  procesy  gospodarcze  w 

Na  realne  procesy  gospodarcze  w 

krótkim 

i 

długim 

okresie 

ma 

krótkim 

i 

długim 

okresie 

ma 

niewątpliwie 

duży 

wpływ 

bilans-

niewątpliwie 

duży 

wpływ 

bilans-

handlowy.

handlowy.

 

 

Bilans  handlowy  jest  różnicą  między 

Bilans  handlowy  jest  różnicą  między 

wartością  towarów  eksportowanych  i 

wartością  towarów  eksportowanych  i 

importowanych.  Jeśli  różnica  ta  jest 

importowanych.  Jeśli  różnica  ta  jest 

dodatnia,  występuje  nadwyżka  bilansu 

dodatnia,  występuje  nadwyżka  bilansu 

handlowego,  a  jeśli  ujemna  mamy  do 

handlowego,  a  jeśli  ujemna  mamy  do 

czynienia  z  deficytem  bilansu  handlowe 

czynienia  z  deficytem  bilansu  handlowe 

go. Gdy saldo bilansu handlowego wynosi 

go. Gdy saldo bilansu handlowego wynosi 

zero, bilans handlowy jest zrówno ważony 

zero, bilans handlowy jest zrówno ważony 

(tzn. 

wpływy 

z 

eksportu 

towarów 

(tzn. 

wpływy 

z 

eksportu 

towarów 

pokrywają  wydatki  na  zakup  dóbr 

pokrywają  wydatki  na  zakup  dóbr 

importowanych 

o 

przeznaczeniu 

importowanych 

o 

przeznaczeniu 

produkcyjnym i konsumpcyjnym).

produkcyjnym i konsumpcyjnym).

 

 

4. Założenia ogólne analizy 

4. Założenia ogólne analizy 

funkcjonowania 

funkcjonowania 

przedsiębiorstwa i 

przedsiębiorstwa i 

kategorie wykorzystywane 

kategorie wykorzystywane 

w tej analizie

w tej analizie

Przedsiębiorstwo 

dążące 

do 

Przedsiębiorstwo 

dążące 

do 

maksymalizacji zysku powinno zwiększać 

maksymalizacji zysku powinno zwiększać 

produkcję tak długo jak długo przychody 

produkcję tak długo jak długo przychody 

(utargi) 

krańcowe 

(marginalne) 

są 

(utargi) 

krańcowe 

(marginalne) 

są 

większe 

od 

kosztów 

krańcowych 

większe 

od 

kosztów 

krańcowych 

(marginalnych).

(marginalnych).

 

 

Utarg  krańcowy  (MR  — 

Utarg  krańcowy  (MR  — 

marginal 

marginal 

revenue) 

revenue) 

jest 

to 

przyrost 

utar gu 

jest 

to 

przyrost 

utar gu 

całkowitego  przedsiębiorstwa  w  wyniku 

całkowitego  przedsiębiorstwa  w  wyniku 

przyrostu  sprzedaży  o  jednostkę.  Kształt 

przyrostu  sprzedaży  o  jednostkę.  Kształt 

krzywej 

utargu 

krańcowego 

zależy 

krzywej 

utargu 

krańcowego 

zależy 

wyłącznie  od  kształtu  krzywej  popytu  na 

wyłącznie  od  kształtu  krzywej  popytu  na 

produkty przedsiębiorstwa.

produkty przedsiębiorstwa.

Koszt  krańcowy  (marginalny  MC  — 

Koszt  krańcowy  (marginalny  MC  — 

marginal  cost) 

marginal  cost) 

jest  to  wzrost  kosztów 

jest  to  wzrost  kosztów 

całkowitych 

wywołanych 

wzrostem 

całkowitych 

wywołanych 

wzrostem 

produkcji  (i  sprzedaży)  o  jednostkę. 

produkcji  (i  sprzedaży)  o  jednostkę. 

Zatem  jeżeli  utarg  krańcowy  przewyższa 

Zatem  jeżeli  utarg  krańcowy  przewyższa 

koszt krańcowy, to zwiększenie produkcji 

koszt krańcowy, to zwiększenie produkcji 

o  jednostkę  będzie  oznaczało  wzrost 

o  jednostkę  będzie  oznaczało  wzrost 

zysku.

zysku.

 

 

Optymalną 

wielkość 

produkcji 

Optymalną 

wielkość 

produkcji 

przedsiębiorstwo 

osiąga 

w 

punkcie 

przedsiębiorstwo 

osiąga 

w 

punkcie 

zrównania 

kosztu 

krańcowego 

z 

zrównania 

kosztu 

krańcowego 

z 

utargiem krańcowym, tzn. gdy MC = MR, 

utargiem krańcowym, tzn. gdy MC = MR, 

co obrazuje wykres.

co obrazuje wykres.

Optymalna  wielkość  produkcji  wynosi 

Optymalna  wielkość  produkcji  wynosi 

Qr  Wzrost  kosztu  krańcowego  (MC) 

Qr  Wzrost  kosztu  krańcowego  (MC) 

prowadzi  do  zmniejszenia  produkcji 

prowadzi  do  zmniejszenia  produkcji 

przez  przed siębiorstwo,  co  widać  na 

przez  przed siębiorstwo,  co  widać  na 

wykresie.

wykresie.

 

 

Optymalna wielkość produkcji

Optymalna wielkość produkcji

MC - krzywe kosztu krańcowego, MR - krzywe utargu 

MC - krzywe kosztu krańcowego, MR - krzywe utargu 

krańcowego, E=MC=MR

krańcowego, E=MC=MR

 

 

Optymalna wielkość 

Optymalna wielkość 

produkcji przy 

produkcji przy 

wzroście kosztu 

wzroście kosztu 

krańcowego

krańcowego

Krzywa kosztów krańcowych przesuwa 

Krzywa kosztów krańcowych przesuwa 

się  z  położenia  MC  do  MC,  a  punkt 

się  z  położenia  MC  do  MC,  a  punkt 

przecięcia krzywych z E do E'. Produkcja 

przecięcia krzywych z E do E'. Produkcja 

spada  z  Qj  do  Q2  (czyli  jeżeli  rosną 

spada  z  Qj  do  Q2  (czyli  jeżeli  rosną 

koszty,  produkcja  maleje).  Natomiast 

koszty,  produkcja  maleje).  Natomiast 

przesunięcie  w  górę  krzywej  utargu 

przesunięcie  w  górę  krzywej  utargu 

krańcowego 

prowadzi 

do 

wzro stu 

krańcowego 

prowadzi 

do 

wzro stu 

produkcji (wykres poniżej).

produkcji (wykres poniżej).

 

 

Optymalna wielkość produkcji przy przesunięciu utargu 

Optymalna wielkość produkcji przy przesunięciu utargu 

krańcowego

krańcowego

Optymalne  rozmiary  produkcji  —  jak 

Optymalne  rozmiary  produkcji  —  jak 

widać — wzrastają z Q, do Q2.

widać — wzrastają z Q, do Q2.

 

 

 

 

Wytworzenie  danej  ilości  określonego 

Wytworzenie  danej  ilości  określonego 

dobra Q wymaga po niesienia całkowitego 

dobra Q wymaga po niesienia całkowitego 

ekonomicznego  kosztu  prywatnego  -  TC, 

ekonomicznego  kosztu  prywatnego  -  TC, 

który  w  skrócie  nazywany  jest  kosztem 

który  w  skrócie  nazywany  jest  kosztem 

całkowitym.  Koszt  całko wity  obliczany 

całkowitym.  Koszt  całko wity  obliczany 

jest  jako  suma  iloczynów  nakładów 

jest  jako  suma  iloczynów  nakładów 

czynników  pro dukcji:  ziemi,  pracy  i 

czynników  pro dukcji:  ziemi,  pracy  i 

kapitału oraz ich cen.

kapitału oraz ich cen.

Krzywa  kosztów  całkowitych  jest 

Krzywa  kosztów  całkowitych  jest 

wyprowadzana  z  funkcji  produkcji  przy 

wyprowadzana  z  funkcji  produkcji  przy 

założeniu, że dane są płace i stawki płac 

założeniu, że dane są płace i stawki płac 

za 

wynaję cie 

innych 

czynników 

za 

wynaję cie 

innych 

czynników 

produkcji.

produkcji.

 

 

Krzywą 

długookresowych 

kosz tów 

Krzywą 

długookresowych 

kosz tów 

całkowitych 

otrzymuje 

się 

przez 

całkowitych 

otrzymuje 

się 

przez 

wyznaczenie 

dla 

każdej 

wielkości 

wyznaczenie 

dla 

każdej 

wielkości 

produkcji  takiej  metody  wytwarzania, 

produkcji  takiej  metody  wytwarzania, 

która 

- 

przy 

pełnej 

zmienności 

która 

- 

przy 

pełnej 

zmienności 

wszystkich  nakładów  -  prowadzi  do 

wszystkich  nakładów  -  prowadzi  do 

minimalizacji  kosztów.  Kiedy  relatywna 

minimalizacji  kosztów.  Kiedy  relatywna 

cena  wykorzystania  jakiegoś  czynnika 

cena  wykorzystania  jakiegoś  czynnika 

produkcji 

wzrasta, 

przedsiębiorstwo 

produkcji 

wzrasta, 

przedsiębiorstwo 

zastępuje 

ten 

czynnik 

tańszym, 

zastępuje 

ten 

czynnik 

tańszym, 

zmieniając stosowaną technologię.

zmieniając stosowaną technologię.

Koszt całkowity składa się z:

Koszt całkowity składa się z:

•

kosztu stałego,

kosztu stałego,

•

kosztu zmiennego.

kosztu zmiennego.

 

 

Koszt  stały 

Koszt  stały 

(fixed  cost 

(fixed  cost 

—  FC)  jest  to 

—  FC)  jest  to 

koszt  ponoszony  przez  przedsiębiorstwo, 

koszt  ponoszony  przez  przedsiębiorstwo, 

niezależnie  od  ilości  produktu  (przy 

niezależnie  od  ilości  produktu  (przy 

danych  ce nach  czynników  produkcji  jest 

danych  ce nach  czynników  produkcji  jest 

on  zależny  od  nakładów  stałych  czyn 

on  zależny  od  nakładów  stałych  czyn 

ników  produkcji.  Jeżeli  nawet  Q  =  0,  to 

ników  produkcji.  Jeżeli  nawet  Q  =  0,  to 

przedsiębiorstwo ponosi takie koszty jak: 

przedsiębiorstwo ponosi takie koszty jak: 

czynsze, 

opłaty 

leasingowe, 

koszty 

czynsze, 

opłaty 

leasingowe, 

koszty 

ochrony 

i 

konserwa cji 

urządzeń, 

ochrony 

i 

konserwa cji 

urządzeń, 

wynagrodzenie 

stałego 

personelu, 

wynagrodzenie 

stałego 

personelu, 

oprocentowanie kredytu itd.).

oprocentowanie kredytu itd.).

 

 

Natomiast  koszt  zmienny 

Natomiast  koszt  zmienny 

(variable 

(variable 

cost 

cost 

—  VC)  zmienia  się  wraz  ze  zmianą 

—  VC)  zmienia  się  wraz  ze  zmianą 

ilości  produktu,  a  więc  wraz  ze  zmianą 

ilości  produktu,  a  więc  wraz  ze  zmianą 

nakładu  zmiennych  czynników  produkcji 

nakładu  zmiennych  czynników  produkcji 

(obejmuje 

on 

wydatki 

na 

zakup 

(obejmuje 

on 

wydatki 

na 

zakup 

surowców, materiałów, energii oraz płace 

surowców, materiałów, energii oraz płace 

zatrudnionych 

pracow ników, 

w 

zatrudnionych 

pracow ników, 

w 

zależności  od  zmiany  ilości  produkcji 

zależności  od  zmiany  ilości  produkcji 

firmy).

firmy).

Ponieważ  koszt  całkowity  jest  sumą 

Ponieważ  koszt  całkowity  jest  sumą 

kosztu zmiennego i kosz tu stałego, który 

kosztu zmiennego i kosz tu stałego, który 

ilustruje  prosta  równoległa  do  osi 

ilustruje  prosta  równoległa  do  osi 

odciętych, krzy wa kosztu całkowitego ma 

odciętych, krzy wa kosztu całkowitego ma 

taki  sam  przebieg  jak  krzywa  kosztu 

taki  sam  przebieg  jak  krzywa  kosztu 

zmiennego.

zmiennego.

 

 

Jest  ona  jedynie  położona  nad  krzywą 

Jest  ona  jedynie  położona  nad  krzywą 

kosztu 

zmienne go, 

odpowiednio 

do 

kosztu 

zmienne go, 

odpowiednio 

do 

równania TC = VC + FC (wykres).

równania TC = VC + FC (wykres).

 

 

Koszt całkowity, stały i zmienny

Koszt całkowity, stały i zmienny

 

 

Dokładne 

uzasadnienie 

przebiegu 

Dokładne 

uzasadnienie 

przebiegu 

krzywej  kosztu  zmienne go  przeprowadza 

krzywej  kosztu  zmienne go  przeprowadza 

się 

za 

pomocą 

analizy 

kosztu 

się 

za 

pomocą 

analizy 

kosztu 

marginalnego.

marginalnego.

Przeciętny  koszt  całkowity  (AC  - 

Przeciętny  koszt  całkowity  (AC  - 

average  total  cost) 

average  total  cost) 

jest  to  koszt 

jest  to  koszt 

całkowity  przypadający  na  jednostkę 

całkowity  przypadający  na  jednostkę 

produktu.

produktu.

AC = TC/Q

AC = TC/Q

 

 

Krzywą 

długookresowych 

kosztów 

Krzywą 

długookresowych 

kosztów 

przeciętnych  wyprowa dzamy  z  krzywej 

przeciętnych  wyprowa dzamy  z  krzywej 

długookresowych  kosztów  całkowitych 

długookresowych  kosztów  całkowitych 

przy 

za łożeniu 

pełnej 

elastyczności 

przy 

za łożeniu 

pełnej 

elastyczności 

wszystkich  nakładów.  Krzywa  długo 

wszystkich  nakładów.  Krzywa  długo 

okresowych  kosztów  przeciętnych  (LAC) 

okresowych  kosztów  przeciętnych  (LAC) 

ma najczęściej kształt li tery U. Opadający 

ma najczęściej kształt li tery U. Opadający 

odcinek 

tej 

krzywej 

to 

rezultat 

odcinek 

tej 

krzywej 

to 

rezultat 

niepodzielności 

procesu 

produkcji, 

niepodzielności 

procesu 

produkcji, 

korzyści  ze  specjalizacji  oraz  korzyści 

korzyści  ze  specjalizacji  oraz  korzyści 

skali  pro dukcji.  Wznoszenie  się  krzywej 

skali  pro dukcji.  Wznoszenie  się  krzywej 

kosztów  przeciętnych  wynika  z  me 

kosztów  przeciętnych  wynika  z  me 

nedżerskich niekorzyści skali.

nedżerskich niekorzyści skali.

Przedsiębiorstwo podejmuje decyzje w 

Przedsiębiorstwo podejmuje decyzje w 

zakresie  wielkości  pro dukcji,  dotyczące 

zakresie  wielkości  pro dukcji,  dotyczące 

krótkiego i długiego okresu czasu.

krótkiego i długiego okresu czasu.

 

 

KATEGORIA KOSZTÓW W 

KATEGORIA KOSZTÓW W 

OCENIE PROCESÓW 

OCENIE PROCESÓW 

GOSPODAROWANIA

GOSPODAROWANIA

Rachunek 

kosztów 

procesu 

Rachunek 

kosztów 

procesu 

gospodarowania  ujęty  w  odpowiedni 

gospodarowania  ujęty  w  odpowiedni 

system  powinien  pełnić  następujące 

system  powinien  pełnić  następujące 

zadania:

zadania:

•

umożliwiać 

ustalanie 

wielkości 

umożliwiać 

ustalanie 

wielkości 

niezbędnych  nakładów  w  przekrojach 

niezbędnych  nakładów  w  przekrojach 

koniecznych 

do 

prawidłowego 

koniecznych 

do 

prawidłowego 

zarządzania podmiotami uczestniczącymi 

zarządzania podmiotami uczestniczącymi 

w procesie i w skali gospodarki kraju,

w procesie i w skali gospodarki kraju,

•

pozwalać  na  ustalenie  prawidłowych 

pozwalać  na  ustalenie  prawidłowych 

wyników 

działalności 

poszczególnych 

wyników 

działalności 

poszczególnych 

podmiotów i w skali gospodarki kraju,

podmiotów i w skali gospodarki kraju,

 

 

•

stwarzać  podstawy  dla  właściwego 

stwarzać  podstawy  dla  właściwego 

rozrachunku  gospodarczego  i  rachunku 

rozrachunku  gospodarczego  i  rachunku 

ekonomicznego,  zgodnie  z  ustalonym 

ekonomicznego,  zgodnie  z  ustalonym 

zakresem  i  przyjętymi  formami  orga 

zakresem  i  przyjętymi  formami  orga 

nizacji procesu,

nizacji procesu,

•

stwarzać  podstawy  do  prowadzenia 

stwarzać  podstawy  do  prowadzenia 

kontroli  skutków  procesu  (zarówno 

kontroli  skutków  procesu  (zarówno 

końcowych  dotyczących  całego  procesu, 

końcowych  dotyczących  całego  procesu, 

jak  i  w  poszczególnych  jego  fazach  oraz 

jak  i  w  poszczególnych  jego  fazach  oraz 

na szczeblu podmiotów).

na szczeblu podmiotów).

Tworząc  strukturę  kosztów,  należy 

Tworząc  strukturę  kosztów,  należy 

kierować  się  zasadą  zapewnienia  zgod 

kierować  się  zasadą  zapewnienia  zgod 

ności  wszelkich  rachunków  kosztów  z 

ności  wszelkich  rachunków  kosztów  z 

wymaganiami 

ogólnej 

ekonomicznej 

wymaganiami 

ogólnej 

ekonomicznej 

teorii kosztów.

teorii kosztów.

 

 

Istotą systemu kosztów jest wykazanie 

Istotą systemu kosztów jest wykazanie 

wzajemnych 

(realnych) 

związków 

i 

wzajemnych 

(realnych) 

związków 

i 

zależności 

pomiędzy 

elementami 

zależności 

pomiędzy 

elementami 

(składnikami) 

tworzącymi 

strukturę 

(składnikami) 

tworzącymi 

strukturę 

systemu.

systemu.

Przez 

pojęcie 

struktury 

systemu 

Przez 

pojęcie 

struktury 

systemu 

kosztów  rozumie  się  układ  składników 

kosztów  rozumie  się  układ  składników 

oraz  relacji  pomiędzy  nimi  (związków  i 

oraz  relacji  pomiędzy  nimi  (związków  i 

zależności),  wynikających  z  ujęcia  ich  w 

zależności),  wynikających  z  ujęcia  ich  w 

spójną  całość  w  sposób  określony 

spójną  całość  w  sposób  określony 

wzajemnymi  zależnościami  pomiędzy  ele 

wzajemnymi  zależnościami  pomiędzy  ele 

mentami  (składnikami)  tego  systemu 

mentami  (składnikami)  tego  systemu 

oraz zależnościami pomiędzy elementami 

oraz zależnościami pomiędzy elementami 

a systemem.

a systemem.

 

 

W 

strukturze 

systemu 

kosztów 

W 

strukturze 

systemu 

kosztów 

wyodrębnia  się  dwa  podstawowe  układy 

wyodrębnia  się  dwa  podstawowe  układy 

kosztów:

kosztów:

1.

1.

Koszty 

będące 

miernikiem 

Koszty 

będące 

miernikiem 

niezbędnych  nakładów  na  odpowiednie 

niezbędnych  nakładów  na  odpowiednie 

procesy gospodarowania;

procesy gospodarowania;

2.

2.

Koszty 

stanowiące 

czynnik 

Koszty 

stanowiące 

czynnik 

rozstrzygający  o  wyborze  w  różnych 

rozstrzygający  o  wyborze  w  różnych 

obszarach decyzji ekonomicznych.

obszarach decyzji ekonomicznych.

Składnikami  systemu  kosztów  będą 

Składnikami  systemu  kosztów  będą 

więc:

więc:

•

w  ujęciu  mikroekonomicznym  koszty 

w  ujęciu  mikroekonomicznym  koszty 

wytworzenia 

produktów 

przez 

wytworzenia 

produktów 

przez 

poszczególne podmioty,

poszczególne podmioty,

•

w 

ujęciu 

makroekonomicznym 

w 

ujęciu 

makroekonomicznym 

krajowe  koszty  wytwarzania  wyrobów,  bę 

krajowe  koszty  wytwarzania  wyrobów,  bę 

dące 

sumą 

kosztów 

bezpośrednich 

dące 

sumą 

kosztów 

bezpośrednich 

producentów  i  kosztów  zewnętrznych 

producentów  i  kosztów  zewnętrznych 

wywołanych przez procesy bezpośrednie.

wywołanych przez procesy bezpośrednie.

 

 

Koszty  bezpośrednich  producentów 

Koszty  bezpośrednich  producentów 

występują  w  ewidencji  księgowej  w 

występują  w  ewidencji  księgowej  w 

ujęciach  według:  kosztów  rodzajowych, 

ujęciach  według:  kosztów  rodzajowych, 

stanowisk  (czyli  miejsc  powstawania) 

stanowisk  (czyli  miejsc  powstawania) 

oraz w przeliczeniu na jednostkę wyrobu. 

oraz w przeliczeniu na jednostkę wyrobu. 

Są  one  przedmiotem  zainteresowania 

Są  one  przedmiotem  zainteresowania 

rachunkowości, 

która, 

określając 

rachunkowości, 

która, 

określając 

metodykę ich ujmowania, podaje sposoby 

metodykę ich ujmowania, podaje sposoby 

transformacji  odpowiednich  wydatków  w 

transformacji  odpowiednich  wydatków  w 

nakłady  oraz  nakładów  w  koszty,  gdyż, 

nakłady  oraz  nakładów  w  koszty,  gdyż, 

jak  już  wykazano,  występują  istotne 

jak  już  wykazano,  występują  istotne 

różnice,  w  treści  ekonomicznej  tych 

różnice,  w  treści  ekonomicznej  tych 

pojęć  (i  nie  ma  podstaw  do  zamiennego 

pojęć  (i  nie  ma  podstaw  do  zamiennego 

ich traktowania).

ich traktowania).

 

 

Koszty zewnętrzne będące miernikiem 

Koszty zewnętrzne będące miernikiem 

niezbędnych nakładów składają się m.in. 

niezbędnych nakładów składają się m.in. 

z następujących elementów:

z następujących elementów:

•

kosztów  infrastruktury  technicznej, 

kosztów  infrastruktury  technicznej, 

ekonomicznej, organizacyjnej i nauko wej 

ekonomicznej, organizacyjnej i nauko wej 

wywołanych  procesami  produkcyjnymi  i 

wywołanych  procesami  produkcyjnymi  i 

nie ponoszonych przez te podmioty,

nie ponoszonych przez te podmioty,

•

kosztów  środowiska  ponoszonych 

kosztów  środowiska  ponoszonych 

przez  inne  podmioty  (branże,  czy  bu 

przez  inne  podmioty  (branże,  czy  bu 

dżet), 

wywołanych 

funkcjonowaniem 

dżet), 

wywołanych 

funkcjonowaniem 

przemysłu, jako:

przemysłu, jako:

•

kosztów ochrony środowiska,

kosztów ochrony środowiska,

•

kosztów 

odtwarzania 

zużytych 

kosztów 

odtwarzania 

zużytych 

elementów  środowiska  i  likwidacji  strat 

elementów  środowiska  i  likwidacji  strat 

w 

środowisku, 

spowodowanych 

w 

środowisku, 

spowodowanych 

działalnością przemysłu.

działalnością przemysłu.

 

 

Koszty 

społeczne 

wytwarzania 

Koszty 

społeczne 

wytwarzania 

odpowiednich 

wyrobów 

(będące 

odpowiednich 

wyrobów 

(będące 

miernikiem 

niezbędnych 

nakładów) 

miernikiem 

niezbędnych 

nakładów) 

stanowią sumę kosztów:

stanowią sumę kosztów:

•

bezpośrednich 

producentów 

bezpośrednich 

producentów 

wyrobów,

wyrobów,

•

kosztów  zewnętrznych  (podanych 

kosztów  zewnętrznych  (podanych 

powyżej).

powyżej).

Koszty  środowiska  -  jak  dotychczas  - 

Koszty  środowiska  -  jak  dotychczas  - 

nie znalazły w Polsce właściwego miejsca 

nie znalazły w Polsce właściwego miejsca 

w  układach  ewidencyjnych  kosztów  i 

w  układach  ewidencyjnych  kosztów  i 

wszelkich innych statystykach.

wszelkich innych statystykach.

 

 

Miejsce 

kosztów 

środowiska 

w 

Miejsce 

kosztów 

środowiska 

w 

systemie  kosztów  powinno  się  ustalać 

systemie  kosztów  powinno  się  ustalać 

analogicznie 

do 

innych 

składników 

analogicznie 

do 

innych 

składników 

kosztów,  tzn.  w  oparciu  o  rzeczywisty 

kosztów,  tzn.  w  oparciu  o  rzeczywisty 

przebieg 

procesu, 

w 

którym 

one 

przebieg 

procesu, 

w 

którym 

one 

powstają, 

uwzględniając 

przy 

tym 

powstają, 

uwzględniając 

przy 

tym 

merytory czne 

związki 

pomiędzy 

merytory czne 

związki 

pomiędzy 

kategoriami:  nakładów,  kosztów,  strat, 

kategoriami:  nakładów,  kosztów,  strat, 

efektów 

i 

nega tywnych 

skutków 

efektów 

i 

nega tywnych 

skutków 

występujących  w  otoczeniu  procesów  i 

występujących  w  otoczeniu  procesów  i 

wywołanych przez te procesy.

wywołanych przez te procesy.

 

 

Postępując  według  tych  ogólnych 

Postępując  według  tych  ogólnych 

wskazań, należałoby wyodrębnić:

wskazań, należałoby wyodrębnić:

1.

1.

Koszty 

użytkowania 

elementów 

Koszty 

użytkowania 

elementów 

środowiska,  określone  wysokością  opłat 

środowiska,  określone  wysokością  opłat 

ponoszonych 

przez 

podmioty 

ponoszonych 

przez 

podmioty 

wykorzystujące  elementy  środowiska.  Są 

wykorzystujące  elementy  środowiska.  Są 

one  składnikiem  kosztów  bezpośrednich 

one  składnikiem  kosztów  bezpośrednich 

producentów;

producentów;

2.

2.

Koszty ochrony środowiska, ustalone 

Koszty ochrony środowiska, ustalone 

w  wysokości  niezbędnych  bieżących 

w  wysokości  niezbędnych  bieżących 

nakładów 

związanych 

z 

ochroną 

nakładów 

związanych 

z 

ochroną 

odpowiednich elementów środowiska (np 

odpowiednich elementów środowiska (np 

filtry  przeciwpyłowe).  Gdy  ponosi  je 

filtry  przeciwpyłowe).  Gdy  ponosi  je 

producent  prowadzący  proces  są  one 

producent  prowadzący  proces  są  one 

składnikiem 

kosztów 

bezpośredniego 

składnikiem 

kosztów 

bezpośredniego 

producenta.  Jeśli  zaś  inny  podmiot  bądź 

producenta.  Jeśli  zaś  inny  podmiot  bądź 

budżet,  są  one  składnikiem  kosztów 

budżet,  są  one  składnikiem  kosztów 

zewnętrznych;

zewnętrznych;

 

 

3.

3.

Koszty likwidacji strat w środowisku 

Koszty likwidacji strat w środowisku 

(w  tym  koszty  odtwarzania  elementów 

(w  tym  koszty  odtwarzania  elementów 

środowiska)  wywołanych  działalnością 

środowiska)  wywołanych  działalnością 

podmiotów. 

Gdy 

nakłady 

ponoszą 

podmiotów. 

Gdy 

nakłady 

ponoszą 

sprawcy,  bieżący  koszt  likwidacji  tychże 

sprawcy,  bieżący  koszt  likwidacji  tychże 

strat 

jest 

składnikiem 

kosztów 

strat 

jest 

składnikiem 

kosztów 

bezpośrednich  producentów.  Jeśli  zaś 

bezpośrednich  producentów.  Jeśli  zaś 

koszty  likwidacji  ponoszą  inne  pod mioty 

koszty  likwidacji  ponoszą  inne  pod mioty 

lub  budżet,  są  to  koszty  zewnętrzne 

lub  budżet,  są  to  koszty  zewnętrzne 

procesu.

procesu.

Koszty  ochrony  środowiska  wchodzą 

Koszty  ochrony  środowiska  wchodzą 

więc  w  skład  kosztów  społecznych

więc  w  skład  kosztów  społecznych

wytwarzanych  produktów  poprzez  koszty 

wytwarzanych  produktów  poprzez  koszty 

bezpośredniego  producenta  bądź  też

bezpośredniego  producenta  bądź  też

jako  składnik  kosztów  zewnętrznych 

jako  składnik  kosztów  zewnętrznych 

procesu.

procesu.

 

 

5. Koszty społeczne jako 

5. Koszty społeczne jako 

czynnik rozstrzygający o 

czynnik rozstrzygający o 

wyborze w różnych obszarach 

wyborze w różnych obszarach 

decyzji ekonomicznych

decyzji ekonomicznych

Stan 

badań 

treści 

ekonomicznej 

Stan 

badań 

treści 

ekonomicznej 

kosztu  społecznego  wskazuje,  że  w  tym 

kosztu  społecznego  wskazuje,  że  w  tym 

zakresie  do  dominujących  zalicza  się 

zakresie  do  dominujących  zalicza  się 

następujące stanowiska:

następujące stanowiska:

1.

1.

Określające  koszty  społeczne  jako 

Określające  koszty  społeczne  jako 

„koszty  życia"  i/lub  „koszty  egzystencji" 

„koszty  życia"  i/lub  „koszty  egzystencji" 

ponoszone  dla  osiągnięcia  dobrobytu 

ponoszone  dla  osiągnięcia  dobrobytu 

społecznego.  W  zakres  tak  ujętych 

społecznego.  W  zakres  tak  ujętych 

kosztów  wchodzą  również  wszystkie 

kosztów  wchodzą  również  wszystkie 

niekorzyści  (jakie  stają  się  udziałem 

niekorzyści  (jakie  stają  się  udziałem 

członków 

społeczeństwa), 

powstające 

członków 

społeczeństwa), 

powstające 

jako 

uboczny 

produkt 

cywilizacji 

jako 

uboczny 

produkt 

cywilizacji 

przemysłowej.

przemysłowej.

 

 

2.

2.

Zawężające  koszty  społeczne  do 

Zawężające  koszty  społeczne  do 

kosztów zewnętrznych z punktu widzenia 

kosztów zewnętrznych z punktu widzenia 

producenta. 

producenta. 

3.

3.

Tradycyjne  ujęcia  kosztów  przez 

Tradycyjne  ujęcia  kosztów  przez 

włączenie  do  nich  pozycji  dodatkowych,

włączenie  do  nich  pozycji  dodatkowych,

które  muszą  być  we  współczesnych 

które  muszą  być  we  współczesnych 

warunkach ponoszone w skali społecz nej. 

warunkach ponoszone w skali społecz nej. 

Odmienność  stanowisk  w  tym  nurcie 

Odmienność  stanowisk  w  tym  nurcie 

wynika  z  pewnych  różnic  w  ujęciach 

wynika  z  pewnych  różnic  w  ujęciach 

szczegółowych składników włączanych do 

szczegółowych składników włączanych do 

kosztów spo łecznych.

kosztów spo łecznych.

4.

4.

W  wielu  przypadkach  rozwinięciem 

W  wielu  przypadkach  rozwinięciem 

stanowisk  zasygnalizowanych  w  grupie 

stanowisk  zasygnalizowanych  w  grupie 

trzeciej 

jest 

traktowanie 

kosztu 

trzeciej 

jest 

traktowanie 

kosztu 

społecznego  jako  synonimu  wartości,  a 

społecznego  jako  synonimu  wartości,  a 

przynajmniej określonej jej formy.

przynajmniej określonej jej formy.

 

 

5.

5.

Ujęcia  określające  koszty  społeczne 

Ujęcia  określające  koszty  społeczne 

jako 

sumę 

kosztów 

bezpośrednich 

jako 

sumę 

kosztów 

bezpośrednich 

producentów  i  kosztów  zewnętrznych, 

producentów  i  kosztów  zewnętrznych, 

przy  czym  koszty  te  są  miernikiem 

przy  czym  koszty  te  są  miernikiem 

nakładów.

nakładów.

 

 

Wśród 

tego 

typu 

kosztów 

Wśród 

tego 

typu 

kosztów 

niezbędnych  dla  podejmo wania  decyzji  i 

niezbędnych  dla  podejmo wania  decyzji  i 

planowania, 

dotyczących 

działalności 

planowania, 

dotyczących 

działalności 

poszczególnych 

przedsiębiorstw, 

poszczególnych 

przedsiębiorstw, 

wyróżnia się następujące:

wyróżnia się następujące:

•

koszty stałe i zmienne,

koszty stałe i zmienne,

•

koszty  istotne  i  nieistotne  dla 

koszty  istotne  i  nieistotne  dla 

podejmowania decyzji,

podejmowania decyzji,

•

koszty utracone,

koszty utracone,

•

koszty utopione,

koszty utopione,

 

 

•

koszty utraconych korzyści,

koszty utraconych korzyści,

•

koszty jawne i ukryte,

koszty jawne i ukryte,

•

koszty alternatywne,

koszty alternatywne,

•

koszty 

krańcowe 

i 

koszty 

koszty 

krańcowe 

i 

koszty 

zamykające.

zamykające.

Koszty stałe i zmienne

Koszty stałe i zmienne

Całkowite  koszty  będące  miernikiem 

Całkowite  koszty  będące  miernikiem 

nakładów  można  podzielić,  z  punktu 

nakładów  można  podzielić,  z  punktu 

widzenia ich reakcji na zmiany wielkości 

widzenia ich reakcji na zmiany wielkości 

produkcji,  na  koszty  stale  i  zmienne. 

produkcji,  na  koszty  stale  i  zmienne. 

Koszty  zmienne  pozostają  w  związku  z 

Koszty  zmienne  pozostają  w  związku  z 

produkcją,  koszty  stałe  zaś  są  kosztami 

produkcją,  koszty  stałe  zaś  są  kosztami 

gotowości do produkcji.

gotowości do produkcji.

Strukturę  kosztów  stałych  tworzą: 

Strukturę  kosztów  stałych  tworzą: 

wynagrodzenia  kierownictwa  przedsię 

wynagrodzenia  kierownictwa  przedsię 

biorstw, czynsze dzierżawne, amortyzacja 

biorstw, czynsze dzierżawne, amortyzacja 

środków  trwałych  (ustalana  metodą 

środków  trwałych  (ustalana  metodą 

liniową).

liniową).

 

 

Natomiast  kosztami  zmiennymi  są: 

Natomiast  kosztami  zmiennymi  są: 

koszty bezpośrednie (zużycia materia łów, 

koszty bezpośrednie (zużycia materia łów, 

energii,  płace)  oraz  niektóre  koszty 

energii,  płace)  oraz  niektóre  koszty 

wydziałowe 

(część 

kosztów 

energii, 

wydziałowe 

(część 

kosztów 

energii, 

wynagrodzeń,  usług  obcych  itp.).  W 

wynagrodzeń,  usług  obcych  itp.).  W 

polskiej  literaturze  ekonomicznej  przyj 

polskiej  literaturze  ekonomicznej  przyj 

muje 

się 

następującą 

klasyfikację 

muje 

się 

następującą 

klasyfikację 

kosztów zmiennych:

kosztów zmiennych:

•

proporcjonalne,

proporcjonalne,

•

progresywne,

progresywne,

•

degresywne,

degresywne,

•

regresywne.

regresywne.

 

 

Z 

kosztami 

zmiennymi 

Z 

kosztami 

zmiennymi 

proporcjonalnymi  spotykamy  się  wtedy, 

proporcjonalnymi  spotykamy  się  wtedy, 

gdy  wzro stowi  produkcji  towarzyszy 

gdy  wzro stowi  produkcji  towarzyszy 

proporcjonalny  wzrost  kosztów  (np. 

proporcjonalny  wzrost  kosztów  (np. 

kosztów 

ma teriałów 

bezpośrednich, 

kosztów 

ma teriałów 

bezpośrednich, 

kosztów 

płac 

bezpośrednich 

przy 

kosztów 

płac 

bezpośrednich 

przy 

zastosowaniu wynagrodzeń według zasad 

zastosowaniu wynagrodzeń według zasad 

akordu prostego).

akordu prostego).

Koszty 

zmienne 

progresywne 

Koszty 

zmienne 

progresywne 

występują 

wtedy, 

gdy 

poziom 

występują 

wtedy, 

gdy 

poziom 

określonego  składnika  kosztów  wzrasta 

określonego  składnika  kosztów  wzrasta 

szybciej  niż  wielkość  produkcji  (np. 

szybciej  niż  wielkość  produkcji  (np. 

wzrost 

kosztów 

wynagrodzeń 

przy 

wzrost 

kosztów 

wynagrodzeń 

przy 

stosowaniu 

zasad 

akordu 

stosowaniu 

zasad 

akordu 

progresywnego).

progresywnego).

 

 

Koszty  zmienne  degresywne  to  koszty 

Koszty  zmienne  degresywne  to  koszty 

wzrastające 

wolniej 

niż 

wielkość 

wzrastające 

wolniej 

niż 

wielkość 

produkcji. Przykładem tego typu kosztów 

produkcji. Przykładem tego typu kosztów 

mogą  być  koszty  płac  pracowników 

mogą  być  koszty  płac  pracowników 

wynagradzanych 

według 

akordu 

wynagradzanych 

według 

akordu 

prostego,  w  trakcie  wdrażania  nowych 

prostego,  w  trakcie  wdrażania  nowych 

metod  produkcji.  W  pierwszym  okresie 

metod  produkcji.  W  pierwszym  okresie 

jest 

to 

spowodowane 

małym 

jest 

to 

spowodowane 

małym 

doświadczeniem  i  niską  wydajnością 

doświadczeniem  i  niską  wydajnością 

pracy.

pracy.

Koszty  regresywne  występują  bardzo 

Koszty  regresywne  występują  bardzo 

rzadko w praktyce, dotyczą szczegól nych 

rzadko w praktyce, dotyczą szczegól nych 

rodzajów 

działalności 

(np. 

kosztów 

rodzajów 

działalności 

(np. 

kosztów 

ogrzewania sal kinowych).

ogrzewania sal kinowych).

 

 

1.

1.

Podział  kosztów  na  stałe  i  zmienne 

Podział  kosztów  na  stałe  i  zmienne 

ma  znaczenie  dla  podejmowania  decyzji 

ma  znaczenie  dla  podejmowania  decyzji 

dotyczących 

alokacji 

zasobów 

do 

dotyczących 

alokacji 

zasobów 

do 

produkcji,  gdyż  pozwala  ocenić  wpływ 

produkcji,  gdyż  pozwala  ocenić  wpływ 

zmian  stopnia  wykorzystania  zdolności 

zmian  stopnia  wykorzystania  zdolności 

produkcyjnych 

na 

poziom 

kosztów 

produkcyjnych 

na 

poziom 

kosztów 

poszczegól nych  przedsiębiorstw.  Trzeba 

poszczegól nych  przedsiębiorstw.  Trzeba 

tu 

jednak 

pamiętać 

o 

dwóch 

tu 

jednak 

pamiętać 

o 

dwóch 

ograniczeniach:

ograniczeniach:

2.

2.

Podział  kosztów  na  stałe  i  zmienne 

Podział  kosztów  na  stałe  i  zmienne 

zależy  od  przyjętego  horyzontu  czaso 

zależy  od  przyjętego  horyzontu  czaso 

wego.  Jeżeli  przyjmiemy  bardzo  krótki 

wego.  Jeżeli  przyjmiemy  bardzo  krótki 

okres,  to  większość  kosztów  będą 

okres,  to  większość  kosztów  będą 

stanowiły koszty stałe.

stanowiły koszty stałe.

 

 

Jeżeli założymy długi okres (w którym 

Jeżeli założymy długi okres (w którym 

wystąpi 

całkowita 

wymiana 

parku 

wystąpi 

całkowita 

wymiana 

parku 

maszynowego 

czy 

też 

technik 

i 

maszynowego 

czy 

też 

technik 

i 

technologii 

wy twarzania), 

to 

wtedy 

technologii 

wy twarzania), 

to 

wtedy 

praktycznie  wszystkie  koszty  staną  się 

praktycznie  wszystkie  koszty  staną  się 

zmienne:

zmienne:

Podział  kosztów  na  stałe  i  zmienne 

Podział  kosztów  na  stałe  i  zmienne 

zależy  także  od  przyjętych  a  priori 

zależy  także  od  przyjętych  a  priori 

poziomów  produkcji  i  zbytu  (poziomu 

poziomów  produkcji  i  zbytu  (poziomu 

maksymalnego 

i 

minimalnego). 

maksymalnego 

i 

minimalnego). 

Analizując  koszty,  w  ujęciu  jako  stałe  i 

Analizując  koszty,  w  ujęciu  jako  stałe  i 

zmienne,  często  zapomina  się  o  tych 

zmienne,  często  zapomina  się  o  tych 

dwóch 

ograniczeniach 

(stosowania 

dwóch 

ograniczeniach 

(stosowania 

podziału  kosztów  na  stałe  i  zmienne) 

podziału  kosztów  na  stałe  i  zmienne) 

oraz  o  tym,  że  siła  oddziaływania  tych 

oraz  o  tym,  że  siła  oddziaływania  tych 

ograniczeń,  i  ich  czas,  dla  różnych 

ograniczeń,  i  ich  czas,  dla  różnych 

rodzajów produkcji kształtują się różnie.

rodzajów produkcji kształtują się różnie.

 

 

Szacunkowa 

Szacunkowa 

kalkulacje kosztów 

kalkulacje kosztów 

produkcji chromianu 

produkcji chromianu 

sodu

sodu

[zł/t produktu]

[zł/t produktu]

 

 

6. Układ kalkulacyjny 

6. Układ kalkulacyjny 

kosztów 

kosztów 

Podział  kalkulacyjny  kosztów  stosuje 

Podział  kalkulacyjny  kosztów  stosuje 

się 

dla 

wyodrębnionych 

rodzajów 

się 

dla 

wyodrębnionych 

rodzajów 

działalności  gospodarczej,  np.  produkcji, 

działalności  gospodarczej,  np.  produkcji, 

usług, handlu, transportu.

usług, handlu, transportu.

Oto  przykładowy  układ  kalkulacyjny 

Oto  przykładowy  układ  kalkulacyjny 

kosztów produkcji:

kosztów produkcji:

KOSZTY BEZPOŚREDNIE

KOSZTY BEZPOŚREDNIE

*

*

koszty materiałów, paliw i energii

koszty materiałów, paliw i energii

1.

1.

zużycie 

surowców 

i 

materiałów 

zużycie 

surowców 

i 

materiałów 

podstawowych

podstawowych

2.

2.

zużycie materiałów pomocniczych

zużycie materiałów pomocniczych

3.

3.

zużycie energii elektrycznej

zużycie energii elektrycznej

4.

4.

zużycie paliw

zużycie paliw

5.

5.

inne koszty materiałowe

inne koszty materiałowe

 

 

* koszty robocizny bezpośredniej

* koszty robocizny bezpośredniej

1.

1.

wynagrodzenia 

pracowników 

wynagrodzenia 

pracowników 

produkcyjnych

produkcyjnych

2.

2.

koszty związane z wynagrodzeniami

koszty związane z wynagrodzeniami

*

*

koszty  zużycia  składników  majątku 

koszty  zużycia  składników  majątku 

trwałego

trwałego

1.

1.

amortyzacja środków trwałych

amortyzacja środków trwałych

2.

2.

amortyzacja 

wartości 

amortyzacja 

wartości 

niematerialnych i prawnych

niematerialnych i prawnych

3.

3.

zużycie narzędzi

zużycie narzędzi

* inne koszty bezpośrednie

* inne koszty bezpośrednie

KOSZTY POŚREDNIE

KOSZTY POŚREDNIE

•

koszty wydziałowe

koszty wydziałowe

•

koszty 

zakładowe 

(zakładu 

koszty 

zakładowe 

(zakładu 

produkcyjnego)

produkcyjnego)

•

koszty 

zarządu 

i 

administracji 

koszty 

zarządu 

i 

administracji 

przedsiębiorstwa 

(czyli 

przedsiębiorstwa 

(czyli 

ogólnozakładowe).

ogólnozakładowe).

 

 

Układ  kalkulacyjny  kosztów  można 

Układ  kalkulacyjny  kosztów  można 

zastosować 

w 

analizie 

kosztów 

zastosować 

w 

analizie 

kosztów 

operacyjnych  zakładu  produkcyjnego, 

operacyjnych  zakładu  produkcyjnego, 

wydziału  lub  produktu.  Można  również 

wydziału  lub  produktu.  Można  również 

zastosować  w  odniesieniu  do  budowy 

zastosować  w  odniesieniu  do  budowy 

nowego  obiektu,  większego  remontu, 

nowego  obiektu,  większego  remontu, 

transakcji handlowej lub przedsięwzięcia 

transakcji handlowej lub przedsięwzięcia 

inwestycyjnego (finansowego).

inwestycyjnego (finansowego).

 

 

UKŁAD FUNKCJONALNY KOSZTÓW

UKŁAD FUNKCJONALNY KOSZTÓW

Jest  to  podział  kosztów  wg  funkcji 

Jest  to  podział  kosztów  wg  funkcji 

spełnianych w przedsiębiorstwie. Przykład:

spełnianych w przedsiębiorstwie. Przykład:

1) 

koszty 

organizacji 

działalności 

1) 

koszty 

organizacji 

działalności 

gospodarczej

gospodarczej

2) koszty badania rynku

2) koszty badania rynku

3) koszty marketingu

3) koszty marketingu

4) koszty promocji i reklamy

4) koszty promocji i reklamy

5) koszty reprezentacyjne

5) koszty reprezentacyjne

6) 

koszty 

operacyjne:

6) 

koszty 

operacyjne:

a/zakupu

a/zakupu

b/produkcji

b/produkcji

c/sprzedaży

c/sprzedaży

d/magazynowania

d/magazynowania

e/reklamacji

e/reklamacji

f/niedoborów i szkód

f/niedoborów i szkód

8) koszty ryzyka

8) koszty ryzyka

9) koszt zarządzania i administracji

9) koszt zarządzania i administracji

 

 

Przykład rachunku analitycznego

Przykład rachunku analitycznego

Spostrzegamy 

wyraźny 

sukces 

w 

Spostrzegamy 

wyraźny 

sukces 

w 

handlu.

handlu.

Do  obiektywnych  wniosków  potrzebna 

Do  obiektywnych  wniosków  potrzebna 

jest analiza pionowa rachunku wyników

jest analiza pionowa rachunku wyników

 

 

 

 

 

 

Uwaga:  w  bilansie  analitycznym 

Uwaga:  w  bilansie  analitycznym 

można  dokonać  szczegółowego  podziału, 

można  dokonać  szczegółowego  podziału, 

zachowując 

grupowanie 

aktywów 

i 

zachowując 

grupowanie 

aktywów 

i 

pasywów  jak  w  przykładzie.  Obliczając 

pasywów  jak  w  przykładzie.  Obliczając 

dodatkowo 

wskaźniki 

poziomu 

dodatkowo 

wskaźniki 

poziomu 

składników 

bi lansowych 

do 

obrotu 

składników 

bi lansowych 

do 

obrotu 

(przychodu)  oraz  dynamikę  lub  tempo 

(przychodu)  oraz  dynamikę  lub  tempo 

zmian,  uzyskamy  podstawowy  materiał 

zmian,  uzyskamy  podstawowy  materiał 

do  analizy  pełnej  bilansu,  tj.  analizy 

do  analizy  pełnej  bilansu,  tj.  analizy 

pionowej i poziomej.

pionowej i poziomej.

Objaśnienie 

do 

bilansu 

Objaśnienie 

do 

bilansu 

analitycznego:

analitycznego:

•

w 

majątku 

obrotowym 

płynnym 

w 

majątku 

obrotowym 

płynnym 

uwzględniono  środki  pieniężne  w  kasie  i 

uwzględniono  środki  pieniężne  w  kasie  i 

banku  oraz  należności  ze  spodziewaną 

banku  oraz  należności  ze  spodziewaną 

spłatą w ciągu 14 dni;

spłatą w ciągu 14 dni;

•

w  majątku  obrotowym  półpłynnym 

w  majątku  obrotowym  półpłynnym 

uwzględniono 

pozostałe 

środki 

uwzględniono 

pozostałe 

środki 

pieniężne, 

papiery 

wartościowe, 

pieniężne, 

papiery 

wartościowe, 

pozostałe  należności  terminowe,  oraz 

pozostałe  należności  terminowe,  oraz 

zapasy czynne (biorące udział w obrocie);

zapasy czynne (biorące udział w obrocie);

 

 

•

w  majątku  obrotowym  pozostałym 

w  majątku  obrotowym  pozostałym 

znajdują  się  składniki  nie  zaliczone  do 

znajdują  się  składniki  nie  zaliczone  do 

płynnych  lub  do  półpłynnych,  a  więc: 

płynnych  lub  do  półpłynnych,  a  więc: 

należności  przeterminowane,  roszczenia 

należności  przeterminowane,  roszczenia 

sporne oraz zapasy nie biorące udziału w 

sporne oraz zapasy nie biorące udziału w 

obrocie;

obrocie;

•

w  kapitałach  dokonano  podziału 

w  kapitałach  dokonano  podziału 

według  głównych  źródeł  fi nansowania 

według  głównych  źródeł  fi nansowania 

majątku;

majątku;

•

w  kapitale  własnym  uwzględniono 

w  kapitale  własnym  uwzględniono 

kapitał  (fundusz)  podstawowy,  zapasowy 

kapitał  (fundusz)  podstawowy,  zapasowy 

i rezerwowy oraz inne fundusze specjalne 

i rezerwowy oraz inne fundusze specjalne 

i celowe, a także wynik finansowy netto.

i celowe, a także wynik finansowy netto.

 

 

PRZYKŁADOWY BILANS ZYSKÓW I 

PRZYKŁADOWY BILANS ZYSKÓW I 

STRAT

STRAT

według 

wariantu 

kalkulacyjnego, 

według 

wariantu 

kalkulacyjnego, 

wersji jednostronnej, w przekroju danych 

wersji jednostronnej, w przekroju danych 

porównywalnych i analitycznych

porównywalnych i analitycznych

 

 

 

 

Uwaga:

Uwaga:

Z danych powyżej można wyliczyć:

Z danych powyżej można wyliczyć:

- wynik na sprzedaży a1–b1

- wynik na sprzedaży a1–b1

-  wynik  na  działalności  operacyjnej 

-  wynik  na  działalności  operacyjnej 

(a1+a2)–(b1+b2)

(a1+a2)–(b1+b2)

- 

wynik 

działalności 

gospodarczej 

- 

wynik 

działalności 

gospodarczej 

(a1+a2+a3)–(b1+b2+b3)

(a1+a2+a3)–(b1+b2+b3)