METODOLOGIA NAUK
SPOŁECZNYCH
METODOLOGIA NAUK
SPOŁECZNYCH
Przewrót antypozytywistyczny w
socjologii
1. socjologia pozytywistyczna –
przypomnienie najważniejszych
przedstawicieli i ich założeń
2. zwrot antypozytywistyczny –
socjologia Maxa Webera
3. polska tradycja humanistyczna
Przedstawiciele pozytywizmu
A.Comte,
H.Spencer,
J.S.Mill
L.Quetelet
E.Durkheim
W Polsce – m.in. L.Gumplowicz
Założenia pozytywizmu
1) ograniczenie poznania naukowego do faktów
bezpośrednio obserwowalnych zmysłowo, a unikanie
wszelakich tez na temat istoty, esencji, fundamentalnych
mechanizmów zjawisk.
2) osiąganie wszelakich uogólnień drogą ostrożnej indukcji
poprzez gromadzenie licznych obserwacji faktów, a
następnie klasyfikowanie ich według podobieństw.
3) sprowadzanie praw naukowych do prostych tez o
zależnościach między obserwowanymi faktami.
4) proste, rozumowe wyprowadzanie z praw naukowych
przewidywań na temat zjawisk przyszłych.
5) wyprowadzanie z tych praw pewnych dyrektyw
praktycznych, poprzez tłumaczenie ich na język czynów,
podobnie jak na przykład w medycynie, gdzie na podstawie
wiedzy biologicznej i chemicznej wyprowadza się np. zasady
terapii.
Założenia pozytywizmu
Pozytywizm to nie tylko stworzona
przez Comte’a szkoła naukowa, ale
też pewien typ filozofii, pewien
sposób myślenia. To Comte prowadził
pojęcie pozytywny (positif) .
pozytywne - realne pożyteczne,
ścisłe, pewne i konstruktywne
negatywne - urojone, jałowe,
chwiejne, mgliste i destrukcyjne.
ZAŁOŻENIA POZYTYWIZMU
- ANTYNORMATYWIZM - czyli obowiązek
poznawania tego, co jest, a nie
zastanawiania się nad tym, jak być
powinno.
- NATURALIZM - wzorowanie się socjologii
jako nowej nauki na metodach nauk
przyrodniczych;
- SCJENTYZM - przekonanie, że
rzeczywistość społeczna może być
przedmiotem badań społecznych w takim
samym stopniu jak świat przyrody;
- Imperatyw metodologiczny, by badać
fakty tak jak rzeczy
PRZEWRÓT ANTYPOZYTYWISTYCZNY
– socjologia humanistyczna
a) antynaturalizm - odrzuca dominujący wcześniej pogląd,
iż rzeczywistość społeczna jest częścią przyrody.
b) interakcjonizm - socjologia humanistyczna jest
socjologią interakcjonistyczną, czyli nauką o interakcjach
społecznych. Tak więc społeczeństwo nie jest czymś danym,
gotowym czy pierwotnym (tak jak myśleli pozytywiści
rozpatrując je w kategoriach systemu), lecz staje się dopiero
w trakcie interakcji społecznej.
c) podmiotowy charakter interakcji społecznych - w
socjologii humanistycznej bardzo ważny jest element
świadomości jednostek wchodzących ze sobą w interakcje
(nie chodzi więc o behawioralne rozumienie instynktów i
odruchów, lecz o rozumienie).
PRZEWRÓT ANTYPOZYTYWISTYCZNY
– socjologia humanistyczna
d) postulat rozumienia - skoro socjologia skupia się
na ludzkich interakcjach, stosowane przez nią metody
muszą prowadzić do poznania tego, czym ludzie
kierują się w swoich działaniach. Czyli chodzi tu nie o
zewnętrzną obserwację ludzkich zachowań, ale o ich
zrozumienie. Socjolog musi umieć zrozumieć ludzkie
działania, musi umieć je interpretować. Socjologa
interesują bowiem nie tyle ludzkie zachowania jako
takie, lecz znaczenia, jakie ludzie wiążą z tymi
zachowaniami
e) wiedza społeczna jako samowiedza - zadaniem
socjologii humanistycznej jest raczej orientowanie się
w zmieniającym się świecie, zrozumienie ludzkich
działań, nie zaś kierowanie nimi za pomocą inżynierii
społecznej.
Przedstawiciele socjologii
humanistycznej
Prekursorzy – W.Dilthey, H.Rickert
Główny przedstawiciel – Max Weber
Polscy reprezentanci – F.Znaniecki
Max Weber(1864-1920)
Wywarł ogromny wpływ na współczesną
socjologię
Weber zasłynął z wielkiego dzieła „Etyka
protestancka i duch kapitalizmu”, gdzie
podkreśla znaczenie działania ludzkiego -
jego zdaniem kapitalizm to złożnony efekt
masowych działań ludzi: kupujących,
sprzedających, inwestujących,
oszczędzających itd, czyli realizujących to,
co Weber nazywał „duchem kapitalizmu”.
Max Weber
1) jego socjologia była próbą przezwyciężenia
pozytywizmu w socjologii. Zaproponował coś
przeciwnego - koncepcję humanistyczną. Socjologia
nie może naśladować nauk przyrodniczych. Jest
zupełnie inna od nauk przyrodniczych, ma odmienne
metody i przedmiot poznania.
2) nowa odpowiedź na pytanie czym jest
społeczeństwo. W pozytywizmie dominował pogląd, że
społeczeństwo to wewnętrznie złożony organizm.
Weber zakwestionował to stanowisko wykazując, iż
społeczeństwo to DZIAŁANIA LUDZI (składa się z
kompleksu ludzkich działań).
Max Weber
DZIAŁANIE= ZACHOWANIE + ZNACZENIE
Zachowanie - to, co obserwowalne zewnętrznie,
uchwytne zmysłowo
Znaczenie - to, co rozumiane przez jednostkę,
ale też powszechnie podzielane (znaczenie ma
więc charakter kulturowy, wpojony w procesie
socjalizacji).
Socjologia jest dziedziną, która interpretuje ludzkie
działania
Max Weber
3) nowe spojrzenie na kwestię zmiany społecznej.
Do tej pory istniał pogląd, że społeczeństwo zmienia
się regularnie (od zalążka do rozbudowanych
społeczeństw - i rozwój ten przebiega w sposób
linearny).
Weber zakwestionował ten pogląd twierdząc, iż rozwój
społeczeństwa związany jest z działaniami ludzkimi
jakie są podejmowane przez nich. I rozwój ten nie ma
jakiejś wewnętrznej regularności i prawidłowości, lecz
przebiega w sposób otwarty na przypadki, na
zmienności. Nie ma żadnego z góry określonego
projektu. Czyli historia tworzona jest przez ludzi
(jest to podejście konstruktywistyczne w socjologii -
społeczeństwo „staje się”, jest tworzone w toku
ludzkich działań).
Max Weber
4. Metoda typów idealnych
TYP IDEALNY - to narzędzie metodologiczne
służące do rekonstrukcji jakiegoś wycinka
rzeczywistości społecznej w sposób
przejaskrawiony, idealnym modelowy - np. homo
economus - typ człowieka, który kieruje się w
swych działaniach wyłącznie kalkulacją
ekonomiczną.
Typ idealny to zdaniem Webera najważniejsze
narzędzie służące do realizacji celów
poznawczych w naukach społecznych.
Max Weber
TYP IDEALNY:
Idealny to nie znaczy „doskonały”, lecz
„nierealny”, bowiem nigdzie w rzeczywistości nie
występuje, jest utopijny. Czyli, typom idealnym
nie przysługuje „prawdziwość” bądź
„fałszywość”.
Typów idealnych nie odkrywa się poprzez
badania empiryczne. Typy idealne tworzy się,
aby tę rzeczywistość badać i rozumieć, ale nie
oczekuje się, że będzie z nim kiedykolwiek
całkowicie zgodna.
Typ idealny pokazuje, jaka rzeczywistość
mogłaby być, ale jaka nie jest.
Polscy przedstawiciele socjologii
humanistycznej
Florian Znaniecki(1882-1958)
Słynne dzieło: „Chłop polski w Europie i
Ameryce” napisane wraz z Williamem
Thomasem
Współczynnik humanistyczny: związek
każdego faktu społecznego z działaniami i
doświadczeniami życiowymi jakichś
konkretnych ludzi i wynikająca stąd
konieczność badania takich faktów z ich
szczególnej perspektywy, stawiania się
przez badacza w położeniu owych ludzi;
Polscy przedstawiciele socjologii
humanistycznej
Stanisław Ossowski (1897-1963)
Najważniejsze dzieła:-„O osobliwościach nauk
społecznych”; „Więź społeczna i dziedzictwo
krwi
Obok Znanieckiego, był głównym polskim
przedstawicielem humanizmu, dostrzegając
zasadnicze różnice pomiędzy naukami
przyrodniczymi i naukami społecznymi (różnice
o charakterze ontologicznym,
epistemologicznym i metodologicznym).
Jak twierdził, wszystkie zjawiska społecznego
życia mają aspekt świadomościowy.