Rodzina w systemie

profilaktyki na szczeblu

lokalnym

Wykład 4

Pojęcie i wymiary (nurty)

profilaktyki

Szerokie ujęcie profilaktyki:
„Profilaktyka to proces, który wspiera

zdrowie przez umożliwienie ludziom
uzyskania pomocy potrzebnej im do
konfrontacji ze złożonymi, stresującymi
warunkami życia oraz przez umożliwienie
jednostkom osiągania
satysfakcjonującego, społecznie
akceptowanego, bogatego życia” (Z. B.
Gaś).

Dwa komplementarne nurty

(wymiary) oddziaływań

zapobiegawczych

• Celowy i konstruktywny proces nakierowany

na promowanie rozwoju jednostek, w kierunku
realizowania ich potencjalnych możliwości;

• Przeciwdziałanie destrukcyjnym czynnikom,

takim jak: ryzyko utraty zdrowia i
bezpieczeństwa, stresy rodzinne i zawodowe,
izolacja społeczna, przemoc, trudności
finansowe i niewłaściwe warunki
mieszkaniowe, zła opieka lekarska i brak
pomocy w opiece nad małym dzieckiem.

Poziomy profilaktyki

• I poziom (profilaktyka pierwszorzędowa) –

odbiorcą (adresatem) jest ogół społeczeństwa,

szczególnie dzieci i młodzież; twórcy

przedsięwzięć nie muszą być profesjonalistami;

• II poziom (profilaktyka drugorzędowa) –

adresatem są grupy ryzyka; twórcy oferty

powinni być fachowcami;

• III poziom (profilaktyka trzeciorzędowa) –

interwencja po wystąpieniu dysfunkcji; twórcy

przedsięwzięć to profesjonaliści.

Strategie i projekty

profilaktyczne

• Informowanie (dostarczanie rzetelnej wiedzy

o prawidłowościach i zagrożeniach);

• Afektywna edukacja, treningi kompetencji społecznych

(„psychologiczne uodparnianie” – wzmacnianie samooceny,
uświadamianie o własnych zasobach, asertywność, itp.);

• Działania alternatywne (włączanie do pozytywnych,

konstruktywnych, prospołecznych, pożytecznych form
aktywności);

• Wczesna interwencja (po wystąpieniu problemu, dysfunkcji,

np. pierwszych sygnałów kryzysu, przemocy, itp.);

• Redukcja szkód (minimalizowanie skutków problemu,

wzmacnianie pozytywnych postaw).

Systemowe podejście do

profilaktyki

„ Myślenie w kategoriach faktów i zdarzeń

osadzonych w kontekście pewnych całości,
które stanowią zintegrowane układy o
swoistych własnościach i reakcjach.
Patrzenie systemowe polega na ujmowaniu
świata w kategoriach układów
zintegrowanych relacji” (E. Laszlow).

Podstawowym celem profilaktyki systemowej

jest zdrowe społeczeństwo, grupa
(rodzina), jednostka.

Cele szczegółowe profilaktyki

systemowej

Jednostka, grupa, społeczeństwo potrafi:

• W twórczy sposób adaptować się do

nieustannie zachodzących zmian we

współczesnym świecie, zachowując przy tym

swoją tożsamość i autonomię oraz rozwijać je,

bazując na zasobach własnych i

środowiskowych;

• Współpracować z każdym podsystemem, do

którego należy;

• Odbudowywać więzi między jednostką, grupą

i społecznościami;

• Odbudowywać i rozwijać podstawową

odpowiedzialność obywatelską.

Standardy profilaktyki

systemowej

• Myślenie od ogółu do szczegółu, tworzenie wizji dla określonego

systemu;

• Rozumienie mechanizmów powstawania problemów społecznych;

• Rozumienie profilaktyki jako drogi rozwiązywania tych

problemów, zanim spowodują destruktywne konsekwencje;

• Tworzenie scenariuszy przyszłości (umiejętność antycypowania);

• Umiejętność współtworzenia polityki w dziedzinie profilaktyki na

danym obszarze;

• Budowanie systemu współdziałania w środowisku lokalnym;

• Posługiwanie się metodą projektów, zawierającą fazy: diagnozy

problemu, działania i ewaluacji.

W konkretnych oddziaływaniach profilaktycznych ich twórcy

powinni mieć świadomość własnego wpływu na jednostkę

(grupę, np. rodzinę). Standardem jest modelowanie pozytywnych

zachowań i reagowanie na sytuacje zagrażające. Chodzi tu o

wiedzę i umiejętności dotyczące interwencji i zapobiegania

zagrożeniom.

10 kroków tworzenia

społecznego projektu

profilaktycznego

3 ogniwa każdego projektu: konceptualizacja,

operacjonalizacja i ewaluacja.

Krok 1 – diagnoza konkretnej, lokalnej społeczności. Ważne

dwa aspekty: stopień zagrożenia patologią i gotowość

włączenia się w działania profilaktyczne;

Krok 2 – szczegółowa charakterystyka grupy, której ma

dotyczyć program (zmienne demograficzne, etniczne,

społeczne); wstępna ocena i odpowiedź na pytanie o

celowość podejmowanych działań;

Krok 3 – identyfikacja liderów społecznych, osób znaczących,

cieszących się zaufaniem w danym środowisku,

zainteresowanych działaniem na rzecz innych;

Krok 4 – cykl szkoleń liderów (animatorów) i – na ich podstawie

- ocena potrzeb diagnozowanej społeczności; weryfikacja

liderów;

Krok 5 – określenie ogólnej struktury planowanego programu;

C. d. etapów tworzenia

projektu

Krok 6 – określenie struktury zarządzania programem (miejsce i

rola specjalistów z zewnątrz, struktura zespołu animatorów
działań profilaktycznych, zadania poszczególnych członków
zespołu, strategie i metody superwizji programu);

Krok 7 - szczegółowe zaplanowanie programu (cele, poziomy,

adresaci, rodzaje konkretnych działań, sposoby ewaluacji);

Krok 8 – wszechstronne szkolenie animatorów (prawa i obowiązki

animatora, motywacja, świadomość mocnych i słabych stron,
umiejętność rozpoznawania problemu klienta, porozumiewania
się, kierowania do specjalistów, aspekty etyczne);

Krok 9 – wdrożenie programu zgodnie z przyjętym planem;

ewentualne szkolenia uzupełniające;

Krok 10 – dostarczenie wzmocnień pozytywnych liderom i

społeczności lokalnej.

Ogólne wyznaczniki

projektowania programów

adresowanych do rodziny

• Określenie celu oddziaływań profilaktycznych,

uwzględniającego wymiar indywidualny (dla
dobra rodziny) i/lub społeczny;

• Przyjęcie podbudowy aksjologicznej,

wyznaczającej wartości uniwersalne lub
chrześcijańskie, subiektywne (osobiste) lub
intersubiektywne (społeczne);

• Wybór metodyki działania, określającej ogólne

sposoby i strategie postępowania, np.
przymuszającą czy leseferyczną, wspierającą
czy wyzwalającą itp.

C. d. – wyznaczniki…

• Przyjęcie relacji: wychowawca (pracownik socjalny,

terapeuta itp.) – rodzina, w ujęciu asymetrycznym
(przewaga podmiotu wychowującego) bądź symetrycznym
(wspólna płaszczyzna międzypodmiotowa);

• Wykorzystanie pewnych mechanizmów

psychospołecznych, np. warunkowania, kanalizacji,
identyfikacji i internalizacji – z jednej strony, oraz –
samorealizacji, samorozwoju, samoakceptacji i
personalistycznie pojmowanego spotkania, więzi,
współdziałania i wsparcia – z drugiej;

• Określenie czasu trwania oddziaływań profilaktycznych,

tzn. do uzyskania pewnej autonomii i zdolności
samorealizacyjnych czy też ustawicznie.

Profilaktyka kreatywna –

cechy w odniesieniu do

rodziny

• Akcent na diagnozę pozytywną – identyfikowanie mocnych stron,

potencjałów, zasobów rodziny i najbliższego otoczenia, środowiska
lokalnego;

• Odbudowywanie i pielęgnowanie więzi społecznych

(nieformalnej kontroli społecznej) w obrębie „małych ojczyzn”;

• Przyjęcie synergetycznego modelu profilaktyki, wg którego pewne

cechy jednostek mają swoje odpowiedniki (korelaty) w środowisku i
na zasadzie synergii wzajemnie się wzmacniają lub osłabiają, co
prowadzi do wzrostu lub regresji danego zjawiska; identyfikowanie
sieci tych powiązań;

• Wykorzystanie modeli: edukacji humanistycznej (celem

prawidłowy rozwój osobowości poszczególnych członków rodziny) i
edukacji społecznej (nauka „zręczności społecznych”, celem
podniesienie poziomu kompetencji społecznych); działania
inkluzywne (np. bardziej skuteczne wykorzystanie logoterapii i
reklamy społecznej),