Psychologia zdrowia

Co to jest rodzina?



Rodzina

–

to grupa bezpośrednio spokrewnionych

ze sobą osób, której dorośli członkowie przyjmują

odpowiedzialność za opiekę nad dziećmi.



Więzy rodzinne

–

to związki ustanowione między

jednostkami poprzez małżeństwo lub pokrewieństwo

(matki, ojcowie, rodzeństwo, potomstwo itp.).



Małżeństwo

–

uznany i aprobowany społecznie

związek seksualny dwojga dorosłych ludzi.



Rodzina nuklearna

–

dwoje dorosłych ludzi

tworzących wraz z własnymi lub adoptowanymi

dziećmi wspólne gospodarstwo domowe. W

większości społeczeństw rodzina nuklearna jest

częścią jakiejś większej struktury rodzinnej.

Dla przykładu najważniejsze zmiany zachodzące

w modelu rodziny w Wielkiej Brytanii obejmują:



wzrost liczby osób żyjących samotnie (wg szacunków na początku

XXI wieku 6 mln Brytyjczyków, czyli 28% gospodarstw domowych

żyje w pojedynkę)



Główne czynniki wzrostu liczby “singli”, to:



Małżeństwo

(

coraz mniej par pobierających się i późniejszy czas

zawierania małżeństw, liczba zawieranych rocznie małżeństw jest

najniższa od ponad 150 lat)



Posiadanie dzieci

(kobiety decydują się na posiadanie dzieci w

późniejszym wieku, średni wiek rodzenia dzieci to 29 lat; szacuje

się, że 25% kobiet urodzonych w 1973 roku w wieku 45 lat nie

będzie miało dzieci)



Rozwód

(wskaźniki rozwodów rosną; dziś około 40% małżeństw

kończy się rozwodem)



Osoby samotnie wychowujące dzieci

(więcej niż kiedykolwiek

dzieci wychowuje się w rodzinach niepełnych, aktualnie około

21% dzieci wychowywanych jest w rodzinie niepełnej)

Koncepcja rodziny jako systemu



W koncepcji tej rodzina jest traktowana

jako

system

, czyli jako układ

elementów powiązanych ze sobą

wzajemnie sprzężeniami zwrotnymi.



Nie ma możliwości zmiany elementu

bez zmiany systemu, tak jak nie ma

możliwości zmiany systemu, bez

zmiany elementów.

Koncepcja rodziny jako systemu



Bodźce napływające do systemu

mogą wywoływać różne efekty



System pracuje nad utrzymaniem

dynamicznej równowagi między

sobą a otoczeniem. Dynamiczna

równowaga dotyczy zarówno

całego systemu, jak i jego

elementów.

Koncepcja rodziny jako systemu

c.d.



Rodzina - elementy systemu.



Jeżeli system funkcjonuje w

równowadze pracują na to

wszystkie elementy.



Zmiana jednego członka rodziny

powoduje zmianę innych członków,

chyba, że zmieniony element z

powrotem dostosuje się do reszty.

Zasady panujące w

zdrowej rodzinie:



Problemy są zauważane i

rozwiązywane.



Wszyscy członkowie rodziny mogą

wyrażać swoje spostrzeżenia, uczucia,

myśli, pragnienia i fantazje.



Wszystkie relacje oparte są na dialogu

i równości. Każdy członek rodziny jest

tak samo ceniony jako osoba.

Zasady panujące w

zdrowej rodzinie:



Komunikacja jest bezpośrednia,

adekwatna i oparta na konkretnych

i obserwowalnych faktach.



Członkowie rodziny mogą

zaspokajać swoje potrzeby.



Członkowie rodziny mogą być

indywidualnościami.

Zasady panujące w

zdrowej rodzinie c.d.:



Role w rodzinie są wybierane i

zmieniające się, nie są sztywne.



Atmosfera jest radosna i pełna

spontaniczności.



Zasady wymagają uzasadnienia.



Naruszenie wartości drugiej osoby budzi

poczucie winy.



Błędy są wybaczane i postrzegane jako

okazja do uczenia się.



System rodzinny służy jednostkom.

Kryzysy dotyczące rodziny:



Kryzys ślubu



Kryzys pierwszego dziecka



Kryzys stabilizacji



Kryzys dorastania



kryzys pustego gniazda

TEORIA CYKLU ŻYCIA

RODZINNEGO EVELYN RUTH

(MILLIS) DUVALL (1971)



Przechodzenie cyklów życia



Specyficzna zmiana ról rodzinnych



Struktura każdego systemu

społecznego jako seria

zazębiających się ze sobą pozycji

(statusów)

Stadia życia rodzinnego

dorosły po ślubie, bezdzietny;

dochodzi rola małżonka

młodej

rodziny

najstarsze dziecko ma 2

6 lat

;

rola rodzica zmienia

się

rodziny

dziecka

przedszkoln.

pierwsze dziecko;

dochodzi rola rodzica

rodziny

opiekującej

się małym

dzieckiem

OPIS

STADIUM

Stadia życia

rodzinnego, c.d.

najstarsze dziecko ma 6

12 lat;

ponowna zmiana roli rodzica, gdy

dziecko idzie do szkoły

rodziny

dz.rozpoczyn.

naukę

szkolną

najstarsze dziecko wchodzi w wiek

dojrzewania; kolejna zmiana roli

rodzica

rodziny

dziecka

dorastając.

najstarsze dziecko opuszcza dom;

rodzice wspomagają

jego

próby

usamodzielnienia się (faza „centrum

lotów kosmicznych”)

rodziny

opuszczanej

OPIS

STADIUM

Stadia życia rodzinnego,

c.d.

wszystkie dzieci opuszczają

dom; dramatyczna zmiana roli

rodzica

pustego

gniazda

(porodzi

cielskie)

jedno lub oboje małżonków

odchodzi na emeryturę

rodziny

starzejące

j się

OPIS

STADIUM

Postawa rodzicielska:



W każdej postawie zawarte są trzy
składniki:



myślowy

- wyrażany za pomocą słów w formie

opinii np. „moja córka jest taką grzeczną
dziewczynką”;



działania

- wyrażany poprzez zachowanie,

działanie np. przytulanie, całowanie dziecka
przez matkę;



uczuciowy

- wyrażany poprzez ekspresję, jaka

towarzyszy naszym wypowiedziom i czynom np.
ton głosu, mimika

Postawa rodzicielska:



Postawa wyznacza działanie w stosunku do
dziecka, decyduje o stylu wychowania, o doborze,
a także skuteczności metod wychowawczych.



Żeby zachowanie można było uznać za postawę-
tendencja do takiego zachowania musi być
utrwalona, stała w pewnym okresie czasu. Nie
określa się jako postawę krótkotrwałych stanów
psychicznych, tak więc postawa rodzicielska jest
w pewnym stopniu utrwaloną, „nabytą strukturą
poznawczo- dążeniową- afektywną,
ukierunkowującą zachowanie się rodziców wobec
dziecka” (Ziemska, 1973, s. 33).

Postawy rodzicielskie c.d.



Akceptacja

– rodzice akceptują dziecko z jego zaletami i

wadami. Nie znaczy to, że nie starają się, aby niektóre z wad
usunąć w procesie wychowania. Akceptacja nie jest bowiem
jednoznaczna z bezkrytycznym spojrzeniem na dziecko.
Akceptujący rodzice lubią swoje dziecko. Chwalą i dostrzegają
nawet drobne osiągnięcia, ale ganią gdy postąpi ich zdaniem źle.
Nagana lub kara sygnalizuje, iż rodzice nie akceptują
określonego zachowania swojego dziecka, mimo iż w dalszym
ciągu akceptują dziecko.



Współdziałanie

– im młodsze dziecko, tym częściej inicjatywa

współdziałania leży w rękach rodziców. Rodzice uczą swoje
dziecko, jak współdziałać w zabawie oraz czynnościach dnia
codziennego. Im dziecko starsze, tym formy współdziałania stają
się bardziej dojrzałe. Coraz częściej inicjatywa współdziałania
wychodzi od dziecka.

Postawy rodzicielskie c.d.



Rozumna swoboda

– rodzice współdziałając i

akceptując swoje dziecko muszą w miarę jak ono dorasta
pozwalać mu na coraz większą samodzielność. Dziecko
wraz z wiekiem poszerza zakres swojego działania,
pragnie poznać wszystko, co je otacza, pokonać różne
przeszkody, przebywać w gronie rówieśników. Rodzice
muszą z jednej strony chronić dziecko przed
niebezpieczeństwami, które mogły by mu zagrażać w
związku z przedwczesną samodzielnością, z drugiej
jednak strony nie mogą przesadnie hamować aktywności
dziecka.



Uznawanie praw dziecka

– oznacza to poszanowanie

dla indywidualności dziecka, respektowanie jego małych
tajemnic, szacunek dla działalności dziecka.

Postawy rodzicielskie c.d.



Unikanie

– rodzice mało interesują się

dzieckiem i jego problemami. Unikanie
może wiązać się z zewnętrznym brakiem
troski o dziecko, zaniedbaniem jego
podstawowych potrzeb biologicznych i
ekonomicznych.



Odrzucanie

– rodzice odrzucający dziecko

są mu niechętni albo nawet wrodzy.
Sporadycznie (można to już nazwać
patologią zachowania) niechęć w stosunku
do dziecka wyzwala okrucieństwo.

Postawy rodzicielskie c.d.



Postawa nadmiernie wymagająca

– koncentracja na

dziecku z tendencjami do stałego korygowania i
ulepszania wiąże się niekiedy z odrzucaniem dziecka.
Nadmiernie korygowanie może jednak wypływać z
chęci posiadania dziecka-ideału, a więc z brakiem
akceptacji ich dziecka takiego, jakim ono jest.



Postawa nadmiernie ochraniająca

– nadmiernie

ochranianie dziecka przez rodziców wynika często z
ogólnie lękowego nastawienia jednego z rodziców lub
obojga z nich do otaczającego świata; rodzice tacy a
każdej sytuacji życiowej dostrzegają zagrożenie dla
dziecka i starają się je przed nim uchronić.

Typologia postaw M. Plopy





akceptacja



odrzucenie



autonomia



nadmierne ochranianie



nadmierne wymaganie



niekonsekwencja

ODRZUCENIE



Bywa nazywana odtrącającą. Dziecko jest ciężarem dla rodziców.
“Nie  odczuwa  przyjemności,  ciepła,  satysfakcji  w  obcowaniu  z
rodzicem.  Co  więcej,  odbiera  go  jako  osobę  chłodną,
niedostrzegającą jego problemów, potrzeb. Próby emocjonalnego
zbliżenia  się  są  traktowane  z  dużym  dystansem,  wręcz
negatywnie.  Rodzic  nie  wykazuje  poszanowania  dla  potrzeb
psychologicznych dziecka, ogranicza się jedynie do zaspokajania
potrzeb  materialnych.  Problemy  dziecka  są  mu  obce,  nie
podejmuje  prób  zbliżenia  się  do  niego.  Traktuje  dziecko
instrumentalnie,

nie

dostrzega

jego

podmiotowości”(Plopa,5/1987).  Może  to  wywoływać  u  dziecka
agresję,  nieposłuszeństwo  i  jest  przyczyną  zachowania
aspołecznego  czy  nawet  antyspołecznego,  może  także
powodować  zastraszenie,  bezradność,  lękliwość  oraz  różnego
typu reakcje nerwicowe.



Tu mamy do czynienia z przeciwieństwem “odrzucenia”.

To  właśnie  akceptacja  jest  tą  witaminą  “M”  dla  młodego
organizmu dziecka, która pomaga mu w prawidłowym rozwoju,
i o którą tak zabiega. Postawa ta polega na przyjęciu dziecka
takim,  jakie  ono  w  rzeczywistości  jest.  Z  jego  cechami
wyglądu,  umysłowości,  zaletami  i  wadami.  Postawę  tę,
ponadto  charakteryzuje  żywe  zainteresowanie  dzieckiem  i
jawne  obdarzanie  go  miłością.  Kontakt  z  dzieckiem  sprawia
rodzicom  przyjemność  i  zadowolenie.  Starają  się  poznać  i
zaspokoić potrzeby dziecka, dają poczucie bezpieczeństwa. W
przypadku  złego  zachowania,  rodzice  dają  poznać,  że  ganią
jedynie wykroczenie, a nie jego jako osobę. Zgodnie z tym, co
głosi  Mieczysław  Plopa  “stosunki  z  dzieckiem  układają  się  na
płaszczyźnie  partnerskiej,  obustronnego  zaufania”  (5/1987)
Dzięki  takiej  postawie  “dziecko  jest  pogodne,  przyjacielskie,
współpracujące i odważne.

AKCEPTACJA



“Rodzic traktuje dziecko jako osobę prawie dorosłą.
Zachowanie rodzica jest elastyczne, dostosowane
do potrzeb rozwojowych dziecka. Rozumie silna
potrzebę

“prywatności”,

posiadania

różnych

własnych  tajemnic.  Wyraża  aprobatę  dla  prób
samodzielnego rozwiązywania własnych problemów
przez dziecko, w miarę oczekiwań swojej pociechy,
służy  życzliwą  radą,  pomocą,  partnerską  dyskusją.
W  sytuacjach  konfliktowych  nie  narzuca  siłą
swojego  zdania,  lecz  daje  się  przekonywać,  co  do
racji  dziecka,  potrafi  z  jego  punktu  widzenia
spojrzeć  na  problem.  Z  szacunkiem  podchodzi  do
poglądów  dziecka,  nawet,  jeśli  ich  w  pełni  nie
akceptuje”(5/1987, s.554)

AUTONOMIA



Jest to postawa, kiedy “rodzic nadmiernie troszczy się
o dziecko, traktuje je jako osobę wymagającą ciągłej
troski  i  opieki.  Nie  potrafi  uświadomić  sobie  faktu
dorastania  swojego  dziecka,  potrzeby  zmiany
sposobu  postępowania  z  nim.  Przejawy  autonomii  w
postępowaniu  dziecka  są  odbierane  z  lękiem,
niepokojem.  Rodzic  wyraża  przesadną  troskę  o
przyszłość  dziecka,  nie  wierzy,  że  może  ono
prawidłowo  funkcjonować  bez  jego  wsparcia,
pomocy, bezpośredniej bliskości. Zarówno matka jak i
ojciec  nie  uświadamiają  sobie,  że  to  właśnie  ich
przesadne  angażowanie  się  we  wszystkie  sprawy
dziecka  jest  najczęstszym  źródłem  konfliktów,
odsuwania  się  emocjonalnego  od  nich,  rodzenia  się
buntu”(Plopa,5/1987, s.554).

POSTAWA NADMIERNIE
OCHRANIAJĄCA



W momencie, gdy rodzic traktuje dziecko bezwzględnie, według
sztywnie  przyjętego  przez  siebie  modelu  wychowania,  “uważa
się  za  autorytet  we  wszystkich  sprawach,  nie  rozumie
rodzących  się  nowych  potrzeb  dziecka,  a  w  szczególności
potrzeby  autonomii,  samodzielności,  współdecydowania  o
swoich  sprawach,”(Plopa,5/1987)  to  mamy  do  czynienia
właśnie  z  postawą  nadmiernie  wymagającą.Ponadto  rodzic  o
takiej

postawie

nie

toleruje

krytyki

sprzeciwu.

“Perfekcjonistycznie  podchodzi  do  oceny  wykonywanych  przez
dziecko  obowiązków,  zadań,  nie  licząc  się  z  jego
możliwościami” (5/1987). Tylko te poczynania dziecka, które są
zgodne  z  poglądami  nadmiernie  wymagającego  rodzica
podlegają  akceptacji.  Zdaniem  Marii  B.  Pecyny  nadmierne
wymaganie  powoduje  ukształtowanie  się  takich  cech
osobowości  jak:  ”brak  wiary  we  własne  siły,  niepewność,
lękliwość,

przewrażliwienie,

brak

zdolności

koncentracji”(1998, s.57). Uwidaczniają się również trudności
szkolne, a także duża podatność na frustrację.

POSTAWA NADMIERNIE
WYMAGAJĄCA



Pedagodzy  zauważają  coraz  częstszą  tendencję
do tego typu zachowań u rodziców. Jest ona tym
niebezpieczniejsza, iż sieje duży zamęt w głowie
dziecka.  Jest  to  postawa,  kiedy  mamy  do
czynienia  ze  zmiennym  stosunkiem  rodzica  do
dziecka,  który  częstokroć  jest  uzależniony  od
“nastroju,

samopoczucia,

innych

spraw

osobistych, niekoniecznie związanych z życiem
rodzinnym(...).Brak stabilności w postępowaniu
rodzica

powoduje

dystansowanie

się

emocjonalne dziecka od rodzica, ukrywanie
własnych problemów, trudności w zwierzaniu się
ze swoich spraw”(5/1987)

POSTAWA
NIEKONSEKWENTNA

Styl autorytarny



RODZICE



starają się kontrolować
zachowania i postawy dzieci,
podporządkowują je ścisłym
regułom, posłuszeństwo,
szacunek dla autorytetu,
tradycji i ciężkiej pracy
stanowi wartość priorytetową
w wychowaniu;



Metodą wychowania jest
karanie, nie dyskutują z
dziećmi o swoich przyjętych
standardach, bardziej izolują
się, kontrolują, są mniej ciepli,
za to bardziej wymagający,
sprawują silną kontrolę nad
zachowaniem dziecka.



DZIECI



Dzieci są bardziej
niezadowolone,
wycofują się,
nieufne, zmienność
nastrojów, agresja
wobec rówieśników,
nieposłuszeństwo,
brak
spontaniczności.

Styl permisywny



RODZICE



Rodzice stawiają
dzieciom mało
wymagań, pozwalają
na kierowanie
własnym
zachowaniem,
rzadko stosują kary,
unikają sprawowania
kontroli, kochający,
wrażliwi, nie stawiają
wiele wymagań.



DZIECI



Dziecko nie ufa we
własne siły, jest
zadowolone i
pozytywne, ale
niedojrzałe, brak
kontroli impulsów,
brak
odpowiedzialności
społecznej.

Styl zaniedbujący



RODZICE



Rodzice narzucają
nieliczne
ograniczenia,
dostarczają niewiele
uwagi, wsparcia
zainteresowania,
zajęci są własna
aktywnością, nie są
zaangażowani w
sprawy dzieci,
unikają komunikacji
dwukierunkowej.



DZIECI



Dzieci nie uczestniczą
efektywnie w
zabawie, nadmiernie
wymagające,
nieposłuszne,
tendencje do zmiany
nastroju, trudności z
koncentracją, niski
próg pobudzenie,
słaba koncentracja
emocjonalna.

Styl autorytatywny



RODZICE



Rodzice ustalają stałe
zasady i standardy, są
kochający i
konsekwentni, szanują
decyzje swoich dzieci,
oczekują od dzieci
zachowań
odpowiednich do
wieku i zdolności,
respektują opinię
dziecka, wyjaśniają
swoje decyzje.



DZIECI



Dziecko jest:
niezależne,
towarzyskie,
asertywne,
współpracujące z
rodzicami, zadowolone,
nastawione na sukcesy,
samokontrolujące się,
ufne we własne siły,
eksplorujące.

Document Outline