Ekologia

Ekologia łączy się także z innymi –

wykraczającymi poza obręb biologii –

naukami badającymi środowisko, jak np.

biogeografia, biofizyka, chemia,

klimatologia, gleboznawstwo, hydrografia.

Jest więc w pewnym sensie nauką

interdyscyplinarną, łączącą zarówno

dorobek biologii, jak i nauk o środowisku.

Mimo tak obszernego zakresu, jakim

zajmuje się ta nauka, ekologia jest

przypisana naukom biologicznym, gdyż

przede wszystkim bada świat żywy,

zamieszkujący różnorodne siedliska Ziemi.

Ekologia w swojej metodyce bada zjawiska i rozważa je

pod kątem:

•

Opisowym

(tzw. Historia naturalna polegająca na

opisie zjawisk) gdzie stawia się pytanie: co to jest?

•

Funkcjonalnym

(poszukiwanie i badanie związków,

wzajemnych zależności i oddziaływania między

biosystemami opisanymi przez ekologię opisową a

środowiskiem nieożywionym) gdzie stawia się

pytanie : jak?

•

Ewolucyjnym

(rozważanie wzajemnych relacji

organizmów żywych na tle ewolucyjnych zmian

środowiska nieożywionego) szuka się odpowiedzi na

pytanie: dlaczego ?

Zasadniczym jednak pytaniem stawianym w

ekologii jest pytanie o struktury ekologiczne

dowolnego biosystemu a zwłaszcza przyczyny

warunkujące rozmieszczenie i zagęszczenie

organizmów.

DZIAŁY EKOLOGII

Ekologia bada związki między

organizmami oraz ich związki ze

środowiskiem, jednogatunkowe

zgrupowania organizmów – populacje

oraz zespoły wielogatunkowe, czyli

biocenozy. W oparciu o te kierunki badań

wyróżnia się dwa podstawowe działy

ekologii:

AUTEKOLOGIĘ I SYNEKOLOGIĘ.

Traktując ekologię szerzej, można w niej

wyróżnić dział

sozologii

; choć według

niektórych autorów stanowi ona w

zasadzie już odrębną dziedzinę.

SOZOLOGIA

to nauka zajmująca się

problemami ochrony przyrody i jej

zasobów, m.in.. w celu zapewnienia

trwałości ich użytkowania.

Ekologię,

podobnie jak całą biologię, można

podzielić według grup

taksonomicznych na ekologię

roślin, ekologię owadów, ekologię

drobnoustrojów, ekologię

kręgowców itd..

Prawo minimum Liebiega

w niezmienionych warunkach

środowiskowych czynnikiem

limitującym rozwój organizmów jest

pierwiastek występujący w środowisku

w najmniejszych ilościach.

Zasada tolerancji

Shelforda

ograniczający wpływ na rozwój

organizmów wywierają czynniki

występujące w środowisku w ilościach

minimalnych i maksymalnych.

Zasada tolerancji sformułowana

została przez V.E. SHELFORDA w 1913

roku i opiera się na koncepcji iż wpływ

ograniczający na organizmy żywe

wywierają zarówno czynniki

występujące w środowisku w

minimalnych jak i zbyt dużych

ilościach (np. zbyt dużo ciepła, światła,

wody itp.)

Wychodząc z koncepcji SHELFORDA stworzone zostały

poniższe reguły pomocnicze do zasady tolerancji

ekologicznej:

•

Organizmy mogą mieć szeroki zakres tolerancji w

stosunku do jednego czynnika, a wąski w stosunku do

innego

•

Organizmy o szerokim zakresie tolerancji w stosunku do

wszystkich czynników są najszerzej rozprzestrzenione

•

Kiedy warunki środowiskowe nie są optymalne dla

gatunku ze względu na jeden czynnik ekologiczny, jego

granice tolerancji wobec innych czynników mogą być

zacieśnione

•

W przyrodzie organizmy nie zawsze żyją w warunkach

eksperymentalnie określonego optimum jakiegoś

czynnika fizycznego, ponieważ jakiś inny czynnik (lub

czynniki) mają dla organizmu większe znaczenie (często

nie posiadamy jeszcze o nich wiedzy)

•

Okres rozmnażania jest zazwyczaj okresem krytycznym w

którym czynniki środowiskowe wywierają

prawdopodobnie najsilniejszy wpływ ograniczający.

W ekologii powszechnie stosowane są terminy

pozwalające na wyrażenie względnego stopnia

tolerancji danego gatunku i w tym celu stosuje

się przedrostki steno (co oznacza wąski) oraz

eury (co oznacza szeroki). Przykłady terminów

tolerancji ekologicznej organizmów:

1. stenotermiczny, eurytermiczny – stopień

tolerancji w odniesieniu do temperatury

2. stenohydryczny, euryhydryczny – stopień

tolerancji w odniesieniu do wody

3. stenohalinowy, euryhalinowy - stopień

tolerancji na zasolenie

4. stenofagiczny, euryfagiczny – stopień

tolerancji w odniesieniu do pożywienia

5. stenotopowy, eurytopowy – stopień tolerancji

w odniesieniu do siedlisk

Nisza ekologiczna

dotyczy części

biosystemu w której organizmy

odżywiają się i kształtują biocenozę. Jest

to równocześnie pozycja i rola populacji

danego gatunku w określonym

ekosystemie. Niszę ekologiczną

charakteryzują właściwości biologiczne i

ekologiczne populacji, wzajemne

powiązania z pozostałymi elementami

ożywionymi a także związek z

czynnikami abiotycznymi danego

ekosystemu.

Siedliskiem

nazywa się całokształt warunków

abiotycznych, fizyko – chemicznych które

wpływają na rozwój poszczególnych

organizmów. Siedliska pod względem

zasobności w składniki pokarmowe dzieli się

na:

•

Eutroficzne

•

Mezotroficzne

•

Oligotroficzne

BEHAWIORYZM

jest to zachowanie się organizmów

żywych w środowisku lub jawne

działanie podejmowane przez

organizm w celu dostosowania się do

warunków biotycznych i abiotycznych

pozwalających na utrzymanie się

przy życiu.

W zachowaniu się organizmów żywych w

środowisku można wyróżnić kilka typów

zachowań w zależności od stopnia

ewolucji:

1. tropizmy

2. taksje

3. odruchy

4. czynności instynktowne

5. czynności wyuczone

6. czynności powstające w wyniku

procesów myślenia abstrakcyjnego

Zachowanie się organizmów wpływa regulująco na

mikrośrodowisko zewnętrzne ale także następują

adaptacje do środowiska.

Ssaki i ptaki potrafią regulować temperaturę

wewnętrzną, ale większość bezkręgowców lądowych i

wodnych nie jest w stanie zrekompensować różnic w

temperaturze wewnętrznej i temperaturze otoczenia.

Z tego względu organizmy możemy podzielić na:

•

homojotermy [stałocieplne]

•

poikilotermy [zmienno cieplne]

Nawiązywanie kontaktów, uczenie się, równoważenie

zachowań sprzecznych (konkurencja-współdziałanie,

agresja – obojętność, skupianie się – izolacja),

hierarchiczność, zachowania społeczne są określone i

charakterystyczne dla behawioru każdego gatunku.

POPULACJA

jest układem biotycznym złożonym z

osobników jednego gatunku, który

występuje na danym obszarze i w

określonym czasie i który ma

możliwość wymiany materiału

genetycznego.

Najważniejszymi sposobami

przemieszczania się populacji są:

•

emigracje

•

imigracje

•

migracje

Strukturami ekologicznymi populacji są

struktury opisowe i funkcjonalne. Przy

badaniach populacji obserwujemy

struktury przestrzenne – pionową

(stratyfikacja) i poziomą (strefowość,

równomierna, nierównomierna,

kumulacyjna, wyspowa), liczebność i

zagęszczenie, struktury płci i wieku,

rozrodczość i śmiertelność oraz

dynamikę liczebności

Wykorzystanie przestrzeni przez

populacje wiąże się z jej strategią

pokarmową – czyli sposobem

pozyskiwania środków energetycznych

w postaci pokarmu. Strategia żerowania

polega na optymalizacji a nie

maksymalizacji i w jej czasie wyróżnia

się kilka faz: lokalizacja źródła pokarmu,

odnalezienie, pochwycenie i

skonsumowanie. Każda populacja

poświęca inną ilość energii (w tym i

czasu) na poszczególne fazy

zdobywania pokarmu.

Przestrzeń na której występuje

populacja

(organizm

wypełnia

populacja

(organizm

wypełnia

wszystkie czynności życiowe od narodzin

do śmierci) nazywana jest areałem

osobniczym. Zachowanie władztwa na

danym

terenie

gdzie

populacja

danym

terenie

gdzie

populacja

występuję

nazywane

jest

występuję

nazywane

jest

terytorializmem.

Ekologiczny

terytorializmem.

Ekologiczny

ewolucyjny sens areałów osobniczych i

terytorializmu polega na zwiększeniu

szansy przeżycia i ułatwieniu osobnikom

pozyskiwania pokarmu, ucieczki przed

drapieżnikami oraz schronienia się.

Biocenozę

stanowi zespół populacji różnych gatunków

określonego środowiska czyli biotopu, które

powiązane

są

zależnościami

troficznymi

powiązane

są

zależnościami

troficznymi

(pokarmowymi)

oraz

interakcjami

(pokarmowymi)

oraz

interakcjami

międzygatunkowymi (stosunki protekcyjne lub

antagonistyczne). Jest to samodzielna i

niezależna jednostka ekologiczna, która trwa

w dynamicznej równowadze biologicznej –

homeostazie. Przy zachwianiu równowagi

biocenozy działają procesy samo regulacyjne,

które ją przywracają.

ZASADNICZE CECHY

BIOCENOZY

a) jedność biotopu i biocenozy

b) warunkiem trwałej i samodzielnej egzystencji

biocenozy w przyrodzie jest istnienie trzech

współzależnych biologicznie grup organizmów:

producentów, konsumentów i reducentów

c) organizacja biocenozy

d) autonomia biocenozy

e) względna równowaga biocenotyczna

f) sukcesja ekologiczna

Każda biocenoza charakteryzuje się

określoną strukturą troficzną, czyli

pokarmową.

Przez strukturę troficzną biocenozy

należy rozumieć powiązania

pokarmowe pomiędzy jej elementami

strukturalnymi, tj.

PRODUCENTAMI

– to organizmy

samożywne, które są zdolne do

wytwarzania materii organicznej w

procesie fotosyntezy lub chemosyntezy.

KONSUMENTAMI

– to organizmy cudzożywne,

głównie zwierzęta przystosowane do pobierania

gotowej materii organicznej wyprodukowane

przez rośliny lub zawartej w tkankach zwierząt.

Wśród konsumentów wyróżniamy grupy:

konsumenci I rzędu

– organizmy odżywiające się

pokarmem roślinnym, a więc roślinożercy i

pasożyty roślinne,

konsumenci II rzędu

– organizmy odżywiające się

kosztem organizmów roślinożernych, a więc

drapieżcy, pasożyty zwierzęce,

konsumenci III rzędu

– organizmy odżywiające się

mięsożernymi konsumentami II rzędu.

REDUCENTAMI

- to grupa organizmów

heterotroficznych, które – rozkładając i

redukując substancje organiczne –

powodują ich mineralizacje.

Przetworzona martwa materia

organiczna jest następnie przyswajana

w postaci prostych związków

nieorganicznych przez producentów.

Strukturę troficzną można opisać

uwzględniając:

a) liczebność, obrazującą liczbę osobników

kolejnych poziomów troficznych,

występujących w danym ekosystemie na

jednostce powierzchni;

b) biomasę, czyli łączną masę organizmów

kolejnych poziomów troficznych

przypadającą na jednostkę powierzchni;

c) energię wiązaną na jednostce powierzchni

w jednostce czasu na kolejnych poziomach

troficznych lub produkcję.

EKOSYSTEM

•

to zespół żywych organizmów

tworzących biocenozę łącznie ze

wszystkimi elementami środowiska

nieożywionego, czyli z biotopem.

Każdy naturalny ekosystem stanowi

układ otwarty i funkcjonuje dzięki

przepływowi energii i krążeniu

materii.

Ekologia

Bilans pierwiastków w ekosystemie

• Drogi importu pierwiastków do ekosystemu:

– opady mokre (deszcz, śnieg)
– opad suchy (pyły)
– depozycja gazowa (np. SO

, NO

)

– intercepcja („wyczesywanie” – mgły, chmury)
– imigracja organizmów

• Drogi eksportu (ucieczki) z ekosystemu:

– odpływ powierzchniowy (strumienie)
– ucieczka do wód gruntowych
– erozja eoliczna (wietrzna)
– emigracja organizmów

Ekologia

Trzy biogeny – trzy bilanse

O A

2 3 , 5 ( 2 - 2 0 )

O P

2 0 , 9

S P

2 7 , 3

O Ś

R G o r g

1 7 , 3

R G 5 0

W S

1 0 ( 1 - 6 )

o r g a n ic z n a w a r s tw a g le b y

N (k g h a )

- 1

O A

3 0 , 3 ( 2 - 2 1 )

O P

2 4 , 4

S P

O Ś

2 , 3

R G o r g

1 4 , 5

R G 5 0

2 4 , 3

W S

3 7 , 2 ( 5 - 3 8 )

o r g a n ic z n a w a r s t w a g le b y

S (k g h a )

-1

O A

0 , 5 ( 0 , 0 4 - 0 , 5 )

O P

0 , 6

S P

2 , 1

O Ś

0 , 0 2

R G o r g

0 , 4

R G 5 0

0 , 0 5

W S

0 , 4 ( 0 , 0 2 - 0 , 5 )

o r g a n ic z n a w a r s tw a g le b y

P (k g h a )

-1

Ekologia

Retencja biogenów w

poszczególnych pulach

• Węgiel (C)

– asymilacja przez rośliny lądowe: ok. 1,05 x 10

g =

12% puli atmosferycznej CO

 średni czas

retencji atomu węgla w atmosferze = 1/0,12 = ok.
8 lat.

• Tlen (O

)

– produkcja przez rośliny lądowe jest proporcjonalna

do asymilacji węgla – na 1 atom węgla przypadają
2 atomy tlenu  2 x 16/12 x 10

g = ok. 1/4000

atmosferycznej puli tlenu (ok. 1.1 x 10

 średni czas retencji atomu tlenu w atmosferze =

ok. 4000 lat.

Ekologia

Metale ciężkie akumulują się w

ekosystemie

O A

1 7

O P

S P

0 . 9

O Ś

4 . 2

R G o r g

1 1

R G 5 0

1 8

W S

5 . 8

o r g a n ic z n a w a r s tw a g le b y

C d (g h a )

- 1

O A

9 9

O P

5 5

S P

3 . 7

O Ś

2 5

R G o r g

1 2

R G 5 0

1 4

W S

9 . 5

o r g a n ic z n a w a r s t w a g le b y

C u (g h a )

-1

O A

5 5

O P

3 0

S P

2 . 1

O Ś

4 5

R G o r g

6 5

R G 5 0

3 7

W S

8 . 0

o r g a n ic z n a w a r s tw a g le b y

P b (g h a )

- 1

O A

4 7 7

O P

3 4 4

S P

1 7

O Ś

2 7 2

R G o r g

5 8 7

R G 5 0

6 9 3

W S

2 3

o r g a n ic z n a w a r s tw a g le b y

Z n (g h a )

-1

Ekologia

Sukcesja ekologiczna

• Proces prowadzący do powstania stabilnego

ekosystemu, pozostającego w równowadze ze
środowiskiem, osiąganym przez maksymalne
możliwe przekształcenie środowiska przez
biocenozę 

ekosystem klimaksowy

– sukcesja pierwotna

– gdy na terenie, gdzie zachodzi nie

istniała wcześniej żadna inna biocenoza

– sukcesja wtórna

– zachodzi w miejscu zajmowanym

poprzednio przez inna (niestabilną) biocenozę (np. po
zniszczeniu poprzedniego ekosystemu klimaksowego)

Ekologia

Przebieg sukcesji

•

Stadia sukcesyjne (seralne)

•

Sukcesja autotroficza vs heterotroficzna

•

Poglądy na temat sukcesji:

–

obraz „klasyczny” (Clements, Odum):

dla danego miejsca charakterystyczna jest określona
sekwencja biocenoz;

każda biocenoza (stadium seralne) przygotowuje
siedlisko dla następnej biocenozy

sekwencja stadiów seralnych kończy się stabilną
biocenozą klimaksową

Ekologia

Przebieg sukcesji – c.d.

• Podejście indywidualistyczne (Gleason):

– biocenozy nie są niczym więcej niż zwykłym

zbiorem osobników o zbliżonych zakresach

fizjologicznej tolerancji

• Odum jako przedstawiciel

uwspółcześnionej szkoły klasycznej:

– sukcesja zachodzi według ściśle określonych

reguł, zgodnie z którymi następują zmiany

składu gatunkowego, produktwności,

respiracji, powiązań troficznych itp. 

Ekologia

Przebieg sukcesji – model Oduma

Cecha

ekosystemu

Stadia seralne

wczesne późne

biomasa

niska

wysoka

produkcja i

respiracja

P > R

P = R

Różnorodność

gatunkowa

mała

duża

Złożoność powiązań

troficznych

mała

duża

Dominujący typ

selekcji

Obieg biogenów

otwarty

zamknięty

Ekologia

Sukcesja według wzorca - kontrargumenty

• W rzeczywistości rzadko spełnione są wszystkie

postulaty modelu Oduma, np.:

– wiele badań wskazuje na stałą produktywność kolejnych

stadiów seralnych, mimo zmiany składu gatunkowego;

– skład gatunkowy kolejnych stadiów zależy nie tyle od

lokalnych warunków, co od wstępnego składu (np. bank
nasion, żywe korzenie itp.)

– w niektórych przypadkach respiracja przewyższa

produkcję już od pierwszych stadiów seralnych
(sukcesja heterotroficzna).

Ekologia

Sukcesja: trzy modele równoległe

1. Model uprzystępniania

: najbliższy klasycznemu

– biocenozy wcześniejszych stadiów
przygotowują środowisko dla kolejnych
biocenoz.

2. Model tolerancji:

zróżnicowana strategia

eksploatacji siedliska przez różne gatunki daje
w efekcie określone ich następstwo.

3. Model inhibicji

: antyteza modelu 1. – każdy

gatunek wykazuje tendencję do hamowania
rozwoju innych gatunków, siedlisko jest
zajmowane przez te gatunki, które pierwsze się
tam pojawią i rozmnożą.

Document Outline