TENDENCJE ROZWOJU
GOSPODARCZEGO POLSKI W
OKRESIE DWUDZIESTOLECIA
MIĘDZYWOJENNEGO(1918-1939)
Opracowano na podstawie:
Z. Landau, J. Tomaszewski, Gospodarka Drugiej
Rzeczypospolitej Rocznik statystyczny1938
TENDENCJE ROZWOJU
GOSPODARCZEGO POLSKI W
OKRESIE DWUDZIESTOLECIA
MIĘDZYWOJENNEGO(1918-1939)
Opracowano na podstawie:
Z. Landau, J. Tomaszewski, Gospodarka Drugiej
Rzeczypospolitej Rocznik statystyczny1938
TENDENCJE ROZWOJU
GOSPODARCZEGO POLSKI W
OKRESIE DWUDZIESTOLECIA
MIĘDZYWOJENNEGO (1918-1939)
warunki rozwoju gospodarczego Polski
odbudowa gospodarcza 1918-1923
inflacja i hiperinflacja
przejawy stabilizacji gospodarczej 1924-
1925
ożywienie gospodarki polskiej 1926-1929
wielki kryzys gospodarczy 1929-1935
przejawy ożywienia gospodarczego 1936-
1939
bilans dokonań
TENDENCJE ROZWOJU
GOSPODARCZEGO POLSKI W
OKRESIE DWUDZIESTOLECIA
MIĘDZYWOJENNEGO (1918-1939)
warunki rozwoju gospodarczego Polski
odbudowa gospodarcza 1918-1923
inflacja i hiperinflacja
przejawy stabilizacji gospodarczej 1924-
1925
ożywienie gospodarki polskiej 1926-1929
wielki kryzys gospodarczy 1929-1935
przejawy ożywienia gospodarczego 1936-
1939
bilans dokonań
I. Warunki rozwoju
gospodarczego Polski
zróżnicowanie
poziomu
gospodarczego w
poszczególnych
częściach
terytorium Polski
(wyższy poziom gospodarczy w części
zachodniej, zacofanie gospodarcze w części
wschodniej)
odbudowa ze zniszczeń wojennych
(90% ziem było terenem działań wojennych
stąd
dotkliwe zniszczenia miast i wsi, np.
zniszczenia
zabudowań miast przekraczały 30%-40%)
konieczność integracji ludności
w 1921 r. ludność polska stanowiła 69,2%
ogółu ludności zamieszkującej teren państwa
polskiego
konieczność zniesienia różnic
strukturalnych, gospodarczych i
politycznych między odzyskanymi ziemiami
wadliwa struktura agrarna- dominacja
obszarników oraz ogromna ilość drobnych
gospodarstw.
II. Odbudowa gospodarcza
1918-1923
wzrost produkcji
przemysłowej, napływ
obcych kapitałów
reforma rolna rozpoczęta
ustawą z 1920 r. objęła
22% powierzchni kraju,
rozparcelowano 265 mln ha
ziemi, zwiększyła się o 30%
liczba gospodarstw
chłopskich
Parcelacja w Polsce w latach
1919-1938 (w tys. ha)
III. Inflacja i hiperinflacja
przejawy i przyczyny
inflacji:
gospodarka wojenna
pochłaniała około 50%
wydatków
budżetowych
spłata długów
zagranicznych
napływ rubli – wymiana
na wsiach na marki a
marek na złoto
rosnący deficyt budżetowy- wydatki państwa
polskiego przekraczały o 200-300% dochody
państwa
polityka inflacyjna rządu: druk marek
polskich podstawowym źródłem dochodów
budżetu
pierwsza faza inflacji 1918-1922 przyniosła
pozytywne skutki:
ożywiła działalność inwestycyjną
obniżyła koszty produkcji i przyniosła
konkurencyjność na rynkach zewnętrznych
ceny w przeliczeniu na walutę wymienialną
były niskie, ożywiło to eksport a zahamowało
import
hiperinflacja 1923-1924
spadek wartości marki polskiej był szybszy
od tempa jej produkcji
zaczęły się pojawiać banknoty o coraz
wyższych nominałach
spadek wartości pieniądza większy niż wzrost
płac nominalnych
spadek płacy realnej i zaostrzenie walk
klasowych.
Inflacja w Polsce w latach
1918-1922
Data
Dług
skarbu
państwa w
tysiącach
marek
Obieg
banknotó
w w tys.
marek
Kurs
dolara
Równowart
ość obiegu
pieniężneg
o w
dolarach
31 XII
1918
119921
1024314
9,00
11381270
2
31 XII
1919
6825000
5316295
110,12
48275105
31 XII
1920
59625000 49361485 590,00
83663535
31 XII
1921
22100000
0
22953756
0
2922,50
78541509
31 XII
1922
67560000
0
79343749
8
17800,00
44575140
Hiperinflacja w Polsce w
latach 1923-1924
Data
Dług skarbu
państwa w
tysiącach
marek
Obieg
banknotów w
tys. marek
Kurs
dolara
Równowarto
ść obiegu
pieniężnego
w dolarach
31 I 1923 799 500 000
909 160 306
35 650
25 502 392
31 V
1923
2 377 000 000
2 733 794 112
52 875
51 024 596
31 VII
1923
4 190 500 000
4 478 709 058
196 750
22 763 451
31 X
1923
19 080 500 000 23 080 402 211 1 612 000 14 317 867
31 XII
1923
111 332 000
000
125 371 955
360
6 375 000 19 666 189
31 I 1924 238 200 000
000
313 659 830
013
9 300 000 33 726 863
27 IV
1924
291 700 000
000
570 697 550
472
9 250 000 61 697 032
Inflacja w Polsce (1919-1924)
(cena 1 dolara USA w markach polskich
na koniec roku)
IV. Przejawy stabilizacji 1924-
1925
stabilizacja w Polsce
związana ze stabilizacją
gospodarki
kapitalistycznej na
świecie
oszczędności budżetowe
- wprowadzenie podatku
majątkowego
reforma skarbowa w 1924 roku:
powołanie Banku Polskiego
wprowadzenie nowej waluty „złoty polski” w
relacji: 1 dolar- 5,18 złotego
interwencja giełdowa- wyprzedaż dolarów i
funtów za marki polskie
osiągnięcie równowagi budżetowej
pożyczki stabilizacyjne kapitału włoskiego,
szwedzkiego i amerykańskiego
reforma rolna 1925 r.- parcelacja ziemi
poprawa koniunktury: otwarcie rynku
skandynawskiego dla węgla i dodatni bilans
płatniczy, spadek kursu złotego do dolara i
wprowadzenie premii eksportowej.
V. Ożywienie gospodarki 1926-
1929
ożywienie
gospodarki polskiej
pod wpływem
gospodarki
światowej
wzrost produkcji
przemysłowej,
eksportu i inwestycji
budowa domów mieszkalnych i
administracyjnych
przejawy postępu technicznego,
modernizacja przemysłu
budowa portu w Gdyni w 1925 r., fabryki
nawozów w Mościcach, budowa magistrali
węglowej Górny Śląsk- Gdynia
spadek zatrudnienia i wzrost płac realnych
napływ kapitałów obcych
proces koncentracji:
w latach 1926-1929 liczba karteli wzrosła z
53 do 133
w 1939 kartele kontrolowały 40% produkcji
przemysłowej kraju np. syndykat Polskich Hut
Żelaznych opanował 100% produkcji
hutniczej, kartel cementowy 87% produkcji
cementu
ożywienie w rolnictwie:
korzystne ceny na produkty rolne, a co za
tym idzie wzrost dochodów
zaciąganie kredytów inwestycyjnych i
powiększenie wydatków na zakup ziemi.
VI. Wielki kryzys gospodarczy
1929-1935
przyczyny kryzysu
:
dysproporcja
między wzrostową
tendencją produkcji
a malejącą
tendencją popytu
konsumpcyjnego
ludności.
W konsekwencji nastąpił spadek produkcji,
inwestycji, zatrudnienia.
kartelizacja w gospodarce i
podporządkowanie licznych przedsiębiorstw
kapitałowi zagranicznemu
błędna polityka rządu przejawiająca się w
obstawaniu przy istniejącym parytecie
pieniądza
polityka deflacyjna zamiast łagodnej inflacji
wadliwa struktura agrarna i przeludnienie wsi.
przejawy kryzysu:
w latach 1928-1932 produkcja przemysłowa
zmniejszyła się o 38%, spadek produkcji
węgla o 38%, surówki żelaza o 72%, żelaza o
88%, stali o 59%, cementu o 65%; w
przemyśle maszyn rolniczych zanotowano
najwyższy spadek o 90%
wysoki spadek działalności inwestycyjnej,
spowodował zahamowanie postępu
technicznego.
Wskaźnik produkcji
przemysłowej w Polsce 1923-
1938
skurczenie się rynku wewnętrznego: roczny
dochód na głowę mieszkańca wsi zmniejszył się
2,5-krotnie, a poza rolnictwem 2-krotnie
rozwój karteli i ich polityka śrubowania cen na
rynku wewnętrznym, ograniczenia produkcji
oraz eksport po cenach dumpingowych na
rynek zagraniczny
(w 1934 r. cena cukru na rynku wewnętrznym
wynosiła 141 zł, a na zagranicznym 17 zł)
polityka rządu wobec karteli : wspieranie w
latach 1927-1933 kartelizacji przemysłu w celu
zachęcenia do napływu kapitału zagranicznego.
Struktura społeczna ludności
w 1931r.
(w mln)
Dochody rolnika i robotnika w
Polsce w okresie kryzysu
powiększenie eksportu przez premie
eksportowe i stosowanie cen dumpingowych
zmniejszenie obrotów w handlu
zagranicznym: w latach 1929-1934 spadły o
30%
spadek zatrudnienia w 1932 r. o 25%-
bezrobocie całkowite, zmniejszenie liczby
dniówek - bezrobocie częściowe.
Wahania zatrudnienia i bezrobocia
robotników poza rolnictwem w mln
osób (1929-1936)
kryzys rolny- rozwarcie nożyc cen
- w 1934 r. rolnik mógł kupić o połowę mniej niż
w 1928 r. za sprzedaż tych samych
produktów
- nożyce nr 1: ceny na produkcję rolną były
kształtowane na rynku, natomiast na
przemysłowe na zasadzie ceny monopolowej
- nożyce nr 2: obniżenie cen produktów rolnych
wynikało z wielostopniowego pośrednictwa
handlowego między rolnikiem a rynkiem.
Rozwarcie nożyc cen
ceny artykułów pierwszej potrzeby w Krakowie
w latach 1928-1934 (1928=100)
- spadek zapotrzebowania na produkty rolne
spowodował spadek dochodowości
gospodarstw rolnych,
•
( w latach 1928-1934 z 1ha ziemi czysty dochód
zmniejszył się z 214 zł do 22 zł)
polityka rządu wobec kryzysu- dwa etapy:
pierwszy- rząd zachowywał się biernie
od 1932 r. antykryzysowa działalność rządu
:
akcja oddłużania rolnictwa- większość długów
została odroczona
interwencyjny skup zboża
obniżenie cen na wyroby przemysłowe
etatyzacja- rząd przejmował zadłużone, ale
ważne dla państwa przedsiębiorstwa, jak np.
80% akcji Wspólnoty Interesów, 75% akcji
Stoczni Gdyńskiej, 50% akcji Skarbofermu i
inne.
VII. Przejawy ożywienia
gospodarczego 1936-1939
poprawa
koniunktury: wzrost
cen, dochodów i
popytu w rolnictwie,
zwiększenie
inwestycji,
ożywienie w handlu,
zlikwidowanie w
1936 r. deficytu
budżetowego
powiększenie się produkcji przemysłowej w
latach 1928-1938 o 19%
umiarkowany wzrost zatrudnienia poza
rolnictwem, ale utrzymywanie się bezrobocia
interwencja państwa w celu ożywienia
gospodarki- główne kryteria:
wzmocnienie obronności kraju, industrializacja
jako sposób na rozładowanie dysproporcji
pomiędzy obszarami bardziej i mniej aktywnymi
czteroletni plan inwestycyjny 1936-1939:
obszary działalności inwestycyjnej to
budowa Centralnego Okręgu
Przemysłowego, rozbudowa portu w Gdyni,
inwestycje kolejowe, na inwestycje
przeznaczono ok. 27% ogólnych wydatków
budżetowych
15-letni plan rozwoju gospodarczego (1939-
1954), założenia:
rozwój potencjału obronnego i komunikacji
poprawienie sytuacji wsi, urbanizacja i
uprzemysłowienie
polityce walutowej odejście od polityki
deflacyjnej.
VIII. Bilans dokonań
W ocenach dorobku
gospodarczego II
Rzeczypospolitej
dominowały skrajne
opinie, na ogół
wskazujące niedostatki,
błędy polityki
gospodarczej. Nie ulega
jednak wątpliwości, że
państwo polskie
odnotowało liczne
sukcesy, ale też borykało
się z wieloma
trudnościami, które nie do
końca udało się pokonać.
Bilans przedstawia się następująco:
●
odrobienie strat wojennych
● unifikacja ekonomiczna ziem
● wytworzenie ogólnopolskiego rynku
gospodarczego
● unifikacja i stabilizacja walutowa:
- siła nabywcza złotego utrzymywała się, a
nawet wzrosła po dokonanej dewaluacji dolara i
funta szterlinga w latach wielkiego kryzysu
●
utworzenie 7 II 1919 r. Pocztowej Kasy
Oszczędności z zadaniem gromadzenia
środków, PKO cieszyła się dużym zaufaniem i
dobrą opinią
● utworzenie w 1924 r. Banku Gospodarstwa
Krajowego- największego po centralnym banku
emisyjnym
● powołanie do życia jednego z
najważniejszych instrumentów oddziaływania
na polskie rolnictwo-
Polskiego Państwowego Banku Rolnego, którego
zadaniem było popieranie rozwoju rolnictwa
●
scalenie komunikacyjne państwa- szlakami
kolejowymi od 1926 r. zarządzały Polskie Koleje
Państwowe (PKP)
● wzrost roli sektora państwowego:
- pod koniec okresu międzywojennego w rękach
państwa znajdowało się 100% przemysłu
samochodowego, lotniczego, spirytusowego,
tytoniowego i wydobycia soli potasowych
-
całkowicie kontrolowana była komunikacja
lotnicza (100%), prawie całkowicie kolejowa
(93%)
oraz żegluga morska (96%)
*z szacunków dla roku 1938 wynika, że własnością
państwa było 20% całości majątku narodowego
●
znaczne rozdrobnienie zakładów
produkcyjnych i usługowych
●
z handlu utrzymywało się 16-18% ludności
nierolniczej (1,6-1,9 mln osób),
- dominowały przedsiębiorstwa niewielkie
zajmujące jedno pomieszczenie i
zatrudniające jedną osobę
● renomę wyrobiły sobie niewielkie punkty
sprzedaży:
- sieć Polskiego Przedsiębiorstwa Księgarni
Kolejowych „Ruch”
- zakłady Polskiej Spółki Akcyjnej „Bata” w
Chełmku
-Związek Spółdzielni Spożywców RP „Społem”
-Samopomoc Chłopska
● rolnictwo przez cały okres wykazywało
tendencje spadkowe
● handel międzynarodowy:
- Niemcy 50% całości obrotów
- Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, kraje
skandynawskie i Holandia.
Wydaje się, że trudności ekonomiczne Polski
wynikały w dużej mierze z nie rozwiązania kwestii
agrarnej, oraz z braku dużego i chłonnego rynku
wewnętrznego. Hamowało to rozwój przemysłu,
handlu i usług, które byłyby zdolne do przyjęcia
nadwyżek siły roboczej ze wsi i rozładowania
bezrobocia w miastach.
Na rozwoju gospodarczym zaciążyła też
słabość rodzimego kapitału i niechęć to
inwestowania w Polsce kapitału obcego.
Istniejące w okresie międzywojennym
możliwości dałoby się wykorzystać pełniej, ale
wymagałoby to przyjęcia, rozwiązań totalitarnych,
na co w Polsce się nie zdecydowano.
Kraj
1938
1988
GDP/CAP
GDP/C
AP
w
Polsce
=100
GDP/CAP
GDP/C
AP
w
Polsce
=100
Polska
960
100
7.281
100
W. Brytania
4.650
484
13.896
191
Szwecja
4.490
468
14.422
198
Szwajcaria
4.400
458
16.405
225
Norwegia
3.450
359
19.330
265
Niemcy *)
3.350
349
16.195
222
Holandia
3.140
327
14.053
193
Dania
3.080
321
16.032
220
Luksemburg
2.850
297
18.191
250
Belgia
2.620
273
14.484
199
Francja
2.600
271
15.486
213
Irlandia
2.500
260
8.319
114
Hiszpania
1.730
180
10.330
142
Austria
1.540
160
13.510
186
Grecja
770
80
6.754
93
14 krajów Europy
3.163
329
14.233
195
USA
5.190
541
19.378
266
Kanada
3.570
372
19.582
269
Japonia
860
90
15.311
210
Australia
5.560
579
13.785
189
N. Zelandia
5.670
591
11.638
160
5 krajów
pozaeuropejskich
3.716
387
17.902
246
łącznie 19 krajów
zachodnich
3.432
358
16.356
225
Polska
960
100
7.281
100
*) W 1938 bez Austrii i
Sudetów
W 1988 RFN i NRD łącznie
Dziękuję za uwagę