Makroekonomia

• Zaliczenie ćwiczeń i wykładów

– Test z pytaniami otwartymi
– Aktywność i chęć do dyskusji 

(ocena pomocnicza)

literatura 

Literatura obowiązkowa:

1.

D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch: Ekonomia, tom II, PWE, Warszawa 1996 

2.

D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch: Makroekonomia, PWE, Warszawa 2003 

3.  P. Samuelson, W Nardhaus: Ekonomia, PWN 1995 

Wprowadzenie do 

makroekonomii

- teoria i praktyka 

makroekonomii

wykład 1

Ekonomia jako nauka 

Nauka jest zbiorem 
usystematyzowanej wiedzy z 
różnych dziedzin.

Ekonomia należy do:

-nauk społecznych
-nauk ścisłych
-nauk stosowanych

ekonomia jako nauka

Dyscypliny naukowe, które uzupełniają 
ekonomię to:
statystyka
matematyka
logika
nauki polityczne
badania historyczne 

ekonomia jako nauka

Ekonomia stanowi podstawę dla 
innych nauk:
ekonomik branżowych
zarządzania
marketingu
rachunkowości 
finansów

prawidłowości 

2.1.   twierdzenia 

2.2.   prawa 
ekonomiczne

2.3.   teorie ekonomii

2.4.   modele 
ekonomiczne

2.5.   metoda badawcza

prawidłowości ekonomiczne 

Prawidłowości ekonomiczne

 są 

to związki i relacje istniejące w relacjach 
rzeczywistości gospodarczej zachodzące 
między różnymi kategoriami 
ekonomicznymi.  Ekonomia stara się je 
wykryć i opisać. Mogą one przybrać formę 
twierdzenia, prawa lub teorii.

twierdzenia

Twierdzenie

 to oparte na 

naukowych przesłankach konstatacje, 
oceny i wnioski.

prawa ekonomiczne

Twierdzenia wyrażające ważne i trwałe 
prawidłowości procesu gospodarczego to 

prawa ekonomiczne

.

Tu skonczylem

teorie ekonomiczne

Celem ekonomi jest dostarczanie jak najbardziej 
wiarygodnych teorii

 

dotyczących szeroko 

rozumianego procesu gospodarowania. Zbudowana 
teoria jest próbą odnalezienia porządku w pozornie 
losowych zdarzeniach codziennego życia.

Teoria ekonomiczna

 – uporządkowane 

wyjaśnienie tego, jak gospodarka 
funkcjonuje lub funkcjonowałaby w 
określonych warunkach.

modele ekonomiczne

Modele

 – ułatwiają wykrycie 

najistotniejszych zależności. Szczegółowo 
wyjaśnia to ekonometria.

Budowa modelu:

1. Wybór zestawu zmiennych objaśniających

2. Wybór analitycznej postaci zależności

3. Estymacja parametrów

4. Weryfikacja modelu

modele ekonomiczne

Rodzaje zmiennych:

zasoby (wartość zmiennej na dany dzień)
strumienie (wartość zmiennej w jakimś okresie)
zmienne endogeniczne (zależne), możemy wyjaśnić 
poprzez zależności miedzy elementami modelu
zmienne egzogeniczne (niezależne) determinowane 
są poprzez czynniki zewnętrzne

modele ekonomiczne

Rodzaje zależności:

-zależności o charakterze funkcyjnym (jedna 
zmienna określa drugą)

np. wzrost G zależy od wzrostu T

-Zależności o charakterze definicyjnym (tożsamości) 
(jedna zmienna określona jest w kategoriach innych 
zmiennych)

np.  Y = C+S ; 

metoda badawcza

Metoda

 składa się z czynności:

1. Obserwacji (wstępny etap powstawania teorii)

2. Definiowania (charakterystyka lub wyjaśnianie 

znaczenia używanych wyrazów)

3. Indukcji (wysunięcie ogólnych wniosków 

dotyczących danego zjawiska)

4. Dedukcji (wnioskowanie prowadzące do uznania 

prawidłowości lub jej obalenia)

5. Weryfikacji (konfrontacja teorii z rzeczywistością)

osobliwości ekonomii

3.1.   prawdziwość danych źródłowych

3.2.   prognozy

3.3.   doświadczenie w ekonomii 

3.4.   założenia upraszczające

3.5.   założenie stałości pozostałych czynników (ceteris paribus)

3.6.   błędy wnioskowania

3.7.   subiektywizm

3.8.   niepewność w życiu gospodarczym

3.9.   zmienności warunków gospodarowania

3.10.  ekonomia a interesy

Czy w ekonomii zawsze 

2+2=4?

dlaczego ekonomiści 

nie mogą dojść do porozumienia

1. spór dobrze się sprzedaje

2. wynikają z wielości szkół, nurtów ekonomicznych 

[szkoła klasyczna, 

keynesowska

, monetarystyczna – 

Fridmana

 i inne (ekonomia podaży- reganomika, 

racjonalnych oczekiwań, cyklu życia)] Roubini-
przewidział obecny kryzys na rynku subprime, prof.. 
Kołodko?

czym zajmuje się 

makroekonomia

6.1. ekonomia w procesie rządzenia

6.2. problemy makroekonomiczne

6.2.1. mierzenie gospodarki w skali makro

6.2.2. inflacja

6.2.3. bezrobocie

6.2.4. stagflacja

6.2.5. spadające tempo wzrostu produktywności i 
realnego dochodu

6.2.6. cykle gospodarcze

definicje makroekonomii

• bada funkcjonowanie gospodarki 

kraju jako całości (tj. PKB, 
inwestycje, poziom cen …) i rozważa 
wzajemne powiązania między tymi 
globalnymi wielkościami

• stara się wyjaśnić, jak i dlaczego z 

upływem czasu gospodarka rozwija 
się, podlega fluktuacjom i zmianom.

cele polityki w makroskali

-          pełne i stabilne zatrudnienie,

-          rozsądna stabilność cen,

-          wysokie i coraz wyższe zarobki,

-          rozsądna stabilność kursu waluty,

-          równowaga bilansu płatniczego.

 

problemy makro

Mierzenie  gospodarki  w  skali  makro  dotyczy  mierzenia 
takich agregatów społecznych jak: GDP (PKB), dochód narodowy, 
stopa bezrobocia, itd.

Inflacja to wskaźnik zmiany cen. 

Bezrobocie  oznacza  straconą  produkcję  (nazwaną  luką  PKB), 
jak również trudną sytuację osobistą tych, którzy nie mają pracy. 

Wskaźnik  ubóstwa  (dyskomfortu)  -  stopa  bezrobocia 
zsumowana

 

ze stopą inflacji 

problemy makro

spadające tempo wzrostu produktywności i 
realnego dochodu 

 Bez wzrostu produkcji na pracownika nie może być 
wzrostu dochodu. Wynika to z faktu, iż wzrost 
dochodu bez pokrycia w wyższej produkcji 
powodowałby tylko wzrost cen dóbr produkowanych 
przez tych pracowników.

Produktywność można zwiększać na wiele sposobów: 
wzrost kwalifikacji, lepsza oświata, odkrywanie 
tańszych źródeł energii. 

problemy makro

 

cykle gospodarcze 

Aktywność gospodarcza przebiega w bardzo różnym rytmie. 

Długoterminowy ruch w górę lub w dół aktywności ekonomicznej 
(np. PNB) określany jest mianem trendu. Owe ruchy mogą trwać 
kilka lat, w ramach ogólnego trendu i określane są mianem cykli 
gospodarczych. Obejmują one cztery fazy: recesję, dno 
koniunktury, ożywienie, szczyt. Długość cyklu mierzona jest 
od szczytu do szczytu.  - USA w latach 1992-2001

trend

 

 

cykl

czas

GDP

miary aktywności gospodarczej

Najważniejsze miary poziomu działalności 

(aktywności) gospodarczej:

1. produkt narodowy brutto i netto 

2. dochód: narodowy, osobisty, 

dyspozycyjny 

3. stopa bezrobocia 

4. stopa inflacji 

cechy współczesnych 

gospodarek

1.      nowoczesna gospodarka rynkowa koncentruje się wokół informacji i jej 
przepływu

2.      zmiana systemu zarządzania przedsiębiorstwem (np.. Metoda BSC)

3.      wykorzystanie elektroniki powoduje indywidualizowanie produkcji 

4.      zmiana charakteru pracy (np.. E-praca)

5.      zmiana finansowania rozwoju przedsiębiorstw (np.. Kredyt, leasing, akcje 
itp.)

6.      rozwój infrastruktury informatycznej (ERP, crm)

7.      przyśpieszenie procesów gospodarczych w zakresie transakcji i operacji 
gospodarczych

8.      tendencja do rozpiętości wyników finansowych poszczególnych 
przedsiębiorstw

grupy podmiotów 

gospodarczych

Grupy podmiotów gospodarczych (sektory):

gospodarstwa domowe - households

przedsiębiorstwa niefinansowe – firms non-
financial

instytucje finansowe – financial sector

rząd – goverment

zagranica ROW – Rest of the World 

uproszczony schemat 

przepływów

Przedsiębiorstwa 

Gospodarstwa 

domowe

Rynek 

dóbr i usług 

finalnych

Rynek czynników 

produkcji

Przepły

w 

rzeczow

y

Przepływ 

finansowy

Produkt 

Produkt 

narodowy

narodowy

Dochód 

Dochód 

narodow

narodow

y

y

produkt narodowy

Gdy zmierzymy przepływające od firmy do 
gospodarstw domowych dobra i usługi (np. w ciągu 1 
roku), to otrzymamy miarę nazywaną Produktem 
Narodowym (NP - National Produkt) 

- NP jest miarą pieniężnej wartości wszystkich 
finalnych dóbr i usług wytworzonych w danym okresie. 
(W długim okresie jest on zdeterminowany elementami 
podażowymi, a w krótkim elementami popytowymi 
(przy danej ich podaży.)

- NP jest sumą wartości dodanych

dochód narodowy

Alternatywną miarą wielkości gospodarki 
jest Dochód Narodowy (NI – National 
Income) 

– jest sumą wszystkich dochodów 
otrzymanych przez gospodarstwa domowe 
(płace, czynsze, odsetki, zyski) a 
stanowiące koszt wytworzenia dóbr 
finalnych (czyli jest sumą wynagrodzeń 
czynników produkcji).

oznaczenia

T – podatki 

t – stopa 

podatkowa

Te – podatki pośrednie

Td – podatki 

bezpośrednie

G – wydatki rządowe B – transfery 

Y – dochód

 

I – inwestycje

S – oszczędności 

C – konsumpcja

X – eksport 

Z – import 

przepływ z instytucjami 

finansowymi

Wzbogacamy naszą gospodarkę o 

instytucje 

finansowe

 (banki, fundusze inwestycyjne, 

fundusze emerytalne ...). Część dochodu 
gospodarstw domowych, która zostaje po opłaceniu 
konsumpcji - 

C,

 jest oszczędzana 

S

 – saving i 

składowana w instytucjach finansowych. Te 
oszczędności są transponowane dalej do firm w 
postaci kredytów 

Sc 

(Service Credit), które 

zamieniane są na inwestycje 

I

.

schemat przepływów

Przedsiębiorstwa 

Gospodarstwa 

domowe

Rynek 

dóbr i usług 

finalnych

Rynek czynników 

produkcji

C

S

S

c

I*

N

P

Y

NI

Rynki 

finansowe

przepływ z instytucjami 

finansowymi

1. najprostszy model 

(gospodarka zamknięta)

S = I

S = Y – C      

Y = C + S = C + I 

przepływ z rządem

Następnie wzbogacamy naszą gospodarkę o rząd. 

Podstawowymi 

funkcjami 

rządu są:

-          organizacja prawnych ram działania 
gospodarki (np. regulacja działania prywatnych 
przedsiębiorstw),

-          stabilizowanie gospodarki,

-          redystrybucja (transfer) dochodów,

-          dostarczanie dóbr publicznych.

przepływ z rządem

Podstawowym źródłem dochodu dla rządu 
są podatki (taxes – 

T

), które płyną od 

gospodarstw domowych i firm. Rząd 
zgromadzone pieniądze następnie 
wydatkuje. Wydatki rządu to: wydatki na 
zakup dóbr i usług – 

G,

 transfery – 

B

 np. 

stypendia, zasiłki. 

T = Td(pod bezposr) + 
Te(podat pośr)

schemat przepływów

Przedsiębiorstwa 

Gospodarstwa 

domowe

Rynek 

dóbr i usług 

finalnych

Rynek czynników 

produkcji

C

S

S

c

I

N

P

Y

N

I

rząd

Rynki 

finansowe

Td

B

G-T

G

przepływ z rządem

2. uwzględniamy istnienie rządu (gospodarka zamknięta)

Y = C + I + G    

- w cenach rynkowych ( z punktu widzenia nabywcy – konsumenta )

Y = C + I + G – Te(pod pośred.)  

- w cenach czynników produkcji ( z punktu widzenia sprzedawcy – 

firmy )

DPI = Y + B(transfery) – Td

        poziom dochodu do 

dyspozycji, 

zatem oszczędności  

S = ( Y + B – Td ) – C

    z tego

Y = C + S – B + Td

przepływ z zagranicą

Wprowadzamy również do modelu ROW - resztę 
świata. Po otwarciu gospodarki, rynki krajowe są 
dostępne dla zagranicy, a zagraniczne dla naszych 
(krajowych) podmiotów.

Zatem uwzględniamy: 

- eksport X (dobra i usługi, które wywozimy za 
granicę) 

- import Z (dobra i usługi, które przywozimy z 
zagranicy)

NX oznaczenie eksportu netto, tzn.  

NX = (X – 

Z)

 

schemat przepływów

Przedsiębiorstwa 

Gospodarstwa 

domowe

Rynek 

dóbr i usług 

finalnych

Rynek czynników 

produkcji

C

S

S

c

I

N

P

Y

N

I

rząd

Rynki 

finansowe

T

d

B

G-T

G

ROW

NX

Z

X

Te

S

c

NX

przepływ z zagranicą

uwzględniamy istnienie zagranicy 
(gospodarka otwarta)-gospodarka zamknięta 
(np.. Korea PŁN)

Y = C + I + G + NX 

NX = X - Z

Polityka fiskalna i 

monetarna 

Polityka makroekonomiczna

polityka gospodarcza

Cele i narzędzia polityki 

gospodarczej

Kryterium

Rodzaje narzędzi polityki gospodarczej

Narzędzia pośrednie: parametryczne, rynkowe (ceny  

rynkowe, urzędowe, regulowane stawki taryfowe, celne, 

ubezpieczeniowe, Premie, subwencje, dotacje, ulgi podatkowe 

Narzędzia bezpośrednie: dyrektywy, nakazy, 

zakazy

Cele polityki gospodarczej
1.       Równowaga w różnych 
przekrojach
-          na rynku towarowym,
-          na rynku zasobów,
-          na rynku pieniężnym,
-          wewnętrzna,
-          zewnętrzna.
 
2.       Przyśpieszony wzrost 
gospodarczy
 
3.       Zmiany strukturalne w 
gospodarce
-          rozwój pewnych gałęzi
-          inny podział dochodu 
narodowego

Narzędzia makroekonomiczne
wpływają na:
-          poziom dochodów i wydatków w kraju,
-          zatrudnienie,
-          konsumpcje, inwestycje, oszczędności,
-          bilans płatniczy

Polityka makroekonomiczna
-          polityka fiskalna (budżetowa),
-          polityka monetarna,
-          zagraniczna polityka ekonomiczna

Narzędzia mikroekonomiczne
wpływają na:
-

          

zmianę relacji opłacalności w różnych gałęziach, 

sektorach, przez zmianę relacji cen i kosztów,

          

zmiany zasad cenotwórstwa („rodzina na swoim”)

Polityka mikroekonomiczna
-          polityka handlowa
-          polityka cenowo – dochodowa

ogniwa systemu finansowego 

państwa:

1. System budżetowy

2. System bankowy (pieniężno-

kredytowy)

3. System finansowy ubezpieczeń

4. System finansowy podmiotów gospodarczych

5. System finansowy ludności

przykładowy przepływ środków 

pieniężnych 

tu skonczylem

System 

budżetowy

System 

ubezpieczeń

System 

przedsiębiorstw

System 

gospodarstw dom.

System 

bankowy

1

2

3

4

5

6

7

8     
9

10

11

12

13

14

1 – dofinansowanie wypłat emerytur i ren z budżetu państwa

2 – wpłaty do budżetu państwa należnych podatków

3 – wpłaty  do budżetu państwa należnych podatku od osób 
fizycznych

4 – prowadzenie przez banki komercyjne rachunków bankowych

5 – udzielanie przez banki pod. gospodarczym kredytów 
bankowych 

6 – prowadzenie przez banki komercyjne ROR

7 – udzielanie kredytów konsumpcyjnych 

8 – przyjmowanie składek na ubezpieczenia gospodarcze 

9 – wypłata środków pieniężnych z 
tytułu ubezpieczeń społecznych

10 – wypłata wynagrodzeń za pracę

11 – kredyt instytucjom ub.

12 – wpłaty składek na ub. społeczne 
i ub. gospodarcze 

13 – wypłaty z  zysku NBP, udzielanie 
kredytów budżetowi państwa

14 – prowadzenie przez NBP rachunku 
budżetu państwa

polityka fiskalna

polityka budżetowa (fiskalna)

Została wyodrębniona z ogólnej 
polityki ekonomicznej (gospodarczej) 
państwa ze względu na specyfikę 
używanych środków (nie zaś celów 
finansowych)

Kształtowanie ekonomicznej roli 

państwa 

Ingerencja państwa w stosunki gospodarcze:

-          funkcja administracyjno – polityczna

-          funkcja socjalno – kulturowa

-          funkcja ekonomiczna

Etapy funkcji ekonomicznych państwa: 

1.            przed I wojną światową

2.            I wojna światowa

3.            po I wojnie światowej

4.            wielki kryzys ekonomiczny

5.            ingerencja w latach 30-tych w Niemczech, Japonii, Włoszech

6.            II wojna światowa

7.            okres powojenny

państwo interweniuje:

z powodu 

- zasadniczych wad mechanizmu rynkowego (aktualny 
kryzys finansowy!)

- negatywnych konsekwencji dla procesów rozwoju 
społeczno – gospodarczego

- monopolizacji gospodarki,  

- skali bezrobocia i marnotrawienia na tym tle znacznej 
części zasobów ekonomicznych kraju, 

- zabezpieczenia socjalnego obywateli,

- kształtowania i utrzymywania systemów infrastruktury

- ochrony środowiska naturalnego 

budżet państwa

Budżet państwa

Obecnie budżet definiowany jest jako zespół 
rachunków za 1 rok kalendarzowy, który przedstawia 
wpływy i obciążenia państwowe. Pokazuje on również 
zamierzony program rządu. Jest on więc zespołem 
narzędzi i środków służących realizacji świadomie 
określonych zadań społeczno-ekonomicznych państwa.

Budżet - bilans przychodów i wydatków państwa. 
Ustalony zgodnie z prawem budżetowym. Budżet 
uchwala Sejm, podpisuje Prezydent, wykonuje rząd.

dochody budżetu państwa

 I. Dochody podatkowe

1. podatki pośrednie

 1.1. podatek od towarów i usług

 1.2. podatek  akcyzowy

 - od wyrobów nabytych wewnątrzwspólnotowo

- od wyrobów akcyzowych produkcji krajowej

- od wyrobów akcyzowych importowanych

1.3. podatek od gier

2. podatek dochodowy od osób prawnych

3. podatek dochodowy od osób fizycznych

dochody budżetu państwa

II. Dochody niepodatkowe

1. Dywidendy i wypłaty z zysku

- z tyt. udziałów Skarbu Państwa w spółkach

- od przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa

- pozostałe (prawo poboru)

2. Wypłaty z zysku NBP

3. Cła

4. Dochody jednostek budżetowych

5. Wypłaty jednostek samorządu terytorialnego

6. Pozostałe dochody niepodatkowe

III. Dochody zagraniczne (lokaty zagraniczne)

IV. Wypłaty do budżetu Państwa z Unii Europejskiej

wydatki budżetu państwa

I. Dotacje i subwencje

1. subwencje ogólne

2. dotacje do funduszy celowych

- Fundusz Ubezpieczeń Społecznych

- Fundusz Emerytalno-Rentowy

3. Dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego na realizację zadań bieżących 

4. Dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego na zadania bieżące własne

5. Dotacje podmiotowe dla szkół wyższych

II. Świadczenia na rzecz osób fizycznych

III. Wydatki bieżące jednostek budżetowych

1. Wynagrodzenia i pochodne od wynagrodzeń

2. zakup materiałów i usług

wydatki budżetu państwa

IV. Wydatki majątkowe

1. wydatki i zakupy inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych

2. dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego na inwestycje i 
zakupy inwestycyjne z zakresu administracji rządowej 3. dotacje dla 
jednostek samorządu terytorialnego na realizację ich własnych 
inwestycji i zakupów inwestycyjnych

V. Rozliczenia z bankami

VI. obsługa długu publicznego

1. obsługa długu krajowego

2. obsługa długu zagranicznego

VII. Środki własne Unii Europejskiej

zasady polityki budżetowej

1.                  zasada rocznego budżetu

2.                  zasada zupełności (polega na zestawieniu w budżecie 

wszystkich a nie tylko wybranych dochodów i wydatków państwa)

2.1.            wydzielone fundusze celowe

3.                  zasada jedności (oznacza, że istnieje tylko jeden dokument 

na całość dochodów i wydatków państwa)

4.                  zasada jawności

•

zasada realności – postuluje maksymalną precyzję w planowaniu 
dochodów i wydatków budżetowych. 

•

zasada szczególności – oznacza, że w budżecie muszą być zawarte 
cele szczegółowe konkretne, a nie określone w sposób ogólny 

7.                  zasada równości budżetowej

7.1.            deficyt budżetowy

zasady polityki budżetowej

Budżet, jako plan finansowy, musi 

odpowiadać określonym wymogom, które 
nazywane są zasadami budżetowymi. 
Zasady budżetowe nie są ostatecznie 
ukształtowanym, niezmiennym w swej 
treści i zakresie zespołem reguł. 

zasady polityki budżetowej

Pierwsza obejmuje zasady dotyczące 

treści i istoty budżetu, druga zaś 

wiążące się z konstrukcją budżetu i 

jego cechami zewnętrznymi.

Do zasad związanych z treścią i 

istotą budżetu należą:

• zasada równowagi budżetowej
• zasada zupełności budżetu

zasada równowagi budżetowej

• Określa współzależność pomiędzy 

dochodami a wydatkami. Jej 
materialna treść polega na 
wzajemnym dopasowaniu strony 
wydatkowej i dochodowej budżetu. 

deficyt budżetowy 

Metody pokrywania deficytu:
1. Ograniczenie wydatków budżetowych
2. Zwiększenie dochodów budżetowych
3. Emisja dodatkowej masy pieniądza
4. Zaciągnięcie długu publicznego

1. Wewnętrznego
2. Zagranicznego

zasada zupełności budżetu

• decyduje o jego ekonomicznym 

charakterze. Zgodnie z tą zasadą budżet 
powinien obejmować od strony 
finansowej całą działalność państwa, 
wszystkie jego dochody i wydatki. 
Realizacja tej zasady polega na 
ujmowaniu dochodów i wydatków 
poszczególnych podmiotów oraz zadań 
państwa w dwojaki sposób: brutto i netto. 

zasady dotyczące konstrukcji 

budżetu i jego cech 

zewnętrznych

Do nich zalicza się:
• zasadę jedności budżetu,
• zasadę szczegółowości budżetu, 
• zasadę jasności budżetu, 
• zasadę jawności budżetu.

zasada jedności

W klasycznym ujęciu oznacza ona postulat objęcia 

całości dochodów i wydatków państwa jednym 

budżetem i do tego w jednym dokumencie. Inne 

związki publicznoprawne powinny mieć tylko 

jeden budżet. Zasada jedności dotyczy, więc 

podmiotowego charakteru budżetu. Może jednak 

istnieć obok siebie kilka budżetów, których 

każdy obejmuje określoną dziedzinę działalności 

danego związku publicznoprawnego. 

Wówczas, mimo formalnej wielości budżetów, 

zachowana jest ich jedność materialna. 

Rozróżniamy, więc formalną i materialną jedność 

budżetu. 

zasada szczegółowości

Odnosi się do jego układu, 

konstrukcji. Zasada ta postuluje 
sporządzanie budżetu nie w jednej 
łącznej kwocie, lecz w sposób 
rozbudowany, z podziałem na 
zadania i źródła dochodów 
państwa oraz rodzaje i formy 
dochodów oraz wydatków. 

zasada jasności

Zgodnie z nią dochody i wydatki 

budżetowe winny być zestawione w 
sposób uporządkowany, 
zgrupowane według określonych 
kryteriów. Obydwie te zasady 
realizuje się poprzez stosowanie 
odpowiedniej klasyfikacji dochodów 
i wydatków budżetowych. 

zasada jawności budżetu

Wiąże się z udostępnieniem jego treści 

obywatelom. Budżet państwa i budżet 

centralny, a niekiedy również i budżety 

lokalne, są publikowane. Obrady organów 

uchwalających budżet są jawne – od sejmowej 

debaty budżetowej po debaty budżetowych 

jednostek samorządu terytorialnego. Jawność 

finansów publicznych wyłączona została w 

stosunku do tych środków publicznych, 

których pochodzenie lub przeznaczenie na 

podstawie odrębnych przepisów uznane jest 

za tajemnicę państwową lub jeżeli wynika to z 

umów międzynarodowych.

funkcje budżetu

Funkcj

Funkcj

e

e

 

 

budżetu

budżetu

Funkcje ogólne

Funkcje finansowe

polityczne

ekonomiczne

prawne

fiskalna

redystrybucyjna

stymulacyjna

kontrolna

funkcje rządu

Podstawowymi (podręcznikowymi) funkcjami 
rządu są:

-          stabilizowanie gospodarki (zatrudnienia i 
inwestycji);

-          redystrybucja (transfer) dochodów, 
inaczej ograniczenie nadmiernych nierówności w 
podziale produktu społecznego,

- dostarczanie dóbr publicznych (alokacja), tj. 
poszerzenie efektywności w skali ogólnokrajowej. 

funkcje rządu

ponadto możemy wyróżnić funkcję:

-        bodźcową 

-        koordynacyjną 

-        kontrolną 

-        demokratyczną 

-      ustrojową 

oddziaływanie państwa na 

gospodarkę za pomocą dochodów 

i wydatków publicznych

Funkcje polityki 

budżetowej

Dochody publiczne

Wydatki publiczne

Stabilizacja 
(wyrównawcza, 
stymulująca) – 
polega na 
oddziaływaniu na 
koniunkturę i 
wzrost gospodarczy

-  operacje pożyczkowe
- wywołują efekt deflacyjny 
(gdy pożyczka publiczna 
absorbuje nadmiar siły 
nabywczej ludności)
- wywołują efekt inflacyjny 
(gdy finansuje wydatki 
publiczne)
-          operacje podatkowe
- „automatyczne stabilizatory” 
wynikają z progresywnego 
charakteru podatku 
dochodowego
-          zmiana stawek 
podatkowych
-          ulgi i zwolnienia 
podatkowe stymulujące 
inwestycje lub eksport

-  wydatki na wynagrodzenia w 
sektorze publicznym
-  świadczenia socjalne
-  wydatki na roboty publiczne
-  wydatki zbrojeniowe
 

c.d. oddziaływanie państwa na 

gospodarkę

Redystrybucja 
(rozdzielcza) – 
oznacza wtórny 
podział dochodu 
narodowego

-  podatek bezpośredni od 
dochodów osobistych

-  pieniężne transfery socjalne 
(np. zasiłki dla bezrobotnych)
-  bezpłatne lub częściowo 
odpłatne zaspokajanie 
określonych usług społecznych,
-  kształtowanie wyjściowych 
warunków rynkowego podziału 
dochodów (np. wydatki na 
szkolenie siły roboczej)

c.d. oddziaływanie państwa na 

gospodarkę

Alokacja – 
zagospodarowanie 
czynników 
produkcji

-  pożyczki publiczne
-  polityka podatkowa
- cła protekcyjne
- instrumenty podatkowe 
promujące lub hamujące rozwój 
określonych przedsięwzięć

-  wydatki inwestycyjne,
-  wydatki na działalność służb, 
organizacji, które przyczynią się 
do poprawy funkcjonowania 
infrastruktury ekonomicznej i 
społecznej

pasywna polityka fiskalna 

Forma pasywna opiera się na działaniu automatycznych stabilizatorów 
koniunktury (podatek dochodowy, zasiłek dla bezrobotnych, itp.) 

Mechanizm stabilizatorów: spadają dochody brutto ludności, rośnie bezrobocie, 
spadają wpływy z podatków, zmniejszają się dochody do dyspozycji, lecz wolniej niż 
dochody brutto, w wyniku czego spada popyt globalny, lecz w mniejszym stopniu niż 
spadek dochodów brutto.

Działanie automatycznych stabilizatorów koniunktury prowadzi do określonych 
zmian salda budżetu państwa. W okresie recesji przyczynia się do powstania  
deficytu budżetowego, zaś w okresie ożywienia prowadzą do powstania nadwyżki 
budżetowej czy spadku deficytu budżetowego.

Zaleta stabilizatorów to:

-          szybkość reakcji na cykliczne wahania popytu, 

-          automatyczny charakter

aktywna polityka fiskalna

Aktywna polityka fiskalna występuje wtedy, gdy rząd stosuje 
wybrane środki w celu:

-          przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom, 

-          stabilizacji cen, 

-          ograniczania bezrobocia.

Podstawowymi rodzajami aktywności są: 

-          zmiany stawek i struktury podatków

-          zmiany wypłat przelewów 

-          zmiany wydatków na roboty i inwestycje publiczne

Tu skonczylem

podatki

Podatek – jest przymusowym 
świadczeniem pieniężnym o charakterze 
ogólnym, bezzwrotnym, nieodpłatnym, 
pobieranym przez państwo lub inny 
związek polityczno-prawny na podstawie 
obowiązujących norm. 

klasyfikacja podatków: 

podział I:

podatek progresywny

podatek degresywny

podatek liniowy

pod

a

tek stały 

podział II:

podatki rzeczowe

podatki osobiste

podział III:

zwyczajne 

nadzwyczajne

podział IV:

dochodowe

majątkowe

podział V:

pośrednie 

bezpośrednie

podatki

Należy pamiętać, że podatki są:

-          mało giętkim instrumentem 
gospodarczym

-          funkcją anty-motywacyjną

-          kosztowną formą ściągania 

- 

jeśli są zbyt wysokie to zazwyczaj 

nieściągalne. 

krzywa Laffera

 

 

0                              t

max

stopa podatkowa (w %)

polityka monetarna

polityka monetarna polski

BANK CENTRALNY dąży do stabilizowania gospodarki i 
wspierania rozwoju gospodarczego przy pomocy polityki 
pieniężnej. 

Narzędzia polityki monetarnej banku centralnego, które wpływają na wielkość  
zasobów pieniądza (nominalną) są następujące: 

-   ustalanie RRR (stopy rezerw obowiązkowych) tj. tej części rezerw, której z mocy prawa nie 
można wykorzystać do tworzenia pieniądza przez udzielanie pożyczek. Jest ona wyrażona w 
procentach depozytów płatnych na żądanie złożonych w banku. W rzeczywistości jednak, jest 
określony przy pomocy kilku liczb w zależności od rodzaju depozytu lub terminu 
wymagalności. 

-    stopa procentowa.

Rodzaje stóp procentowych: stopa depozytowa; stopa rentowności 14-dniowych operacji 
otwartego rynku stopa redyskonta weksli; stopa oprocentowania kredytu lombardowego

- stopa refinansowa za usługę udzielenia pożyczki instytucji depozytowej; 

- prowadzi operacje otwartego rynku (są to działania polegające na skupowaniu / sprzedaży 
rządowych lub prywatnych papierów wartościowych)

polityka monetarna unii 

europejskiej

Europejski System Banków 
Centralnych składa się z:

- Europejskiego Banku Centralnego - EBC

- banków centralnych państw 
członkowskich - BC

europejski bank centralny

Europejski Bank Centralny wspomagany przez 
krajowe BC, ma:

-          gromadzić dane i informacje statystyczne, 
niezbędne dla prawidłowego wykonywania zadań 
przez System

-          przeprowadzać analizy i badania w zakresie 
problemów makroekonomicznych, zagadnień 
finansowych oraz sytuacji pieniężnej.

cele EBC

cel podstawowy

-  osiągnięcie i utrzymanie stabilności cen 

cele dodatkowe

-  wspieranie ogólnej polityki ekonomicznej 
Wspólnoty 

o   wzrost gospodarczy

o   zmniejszenie bezrobocia

A jak to wygląda w USA?

zadania systemu

Główne zadania Systemu:

-          określenie i realizacja polityki pieniężnej w ramach Wspólnoty

-          prowadzenie polityki emisyjnej w odniesieniu do głównej waluty – 
EURO

-          dokonywanie operacji walutowych zgodnie z zasadami wspólnej 
polityki pieniężnej

-          zarządzanie oficjalnymi rezerwami dewizowymi państw 
członkowskich Unii

-          dokonywanie sprawnej organizacji i funkcjonowania systemu 
rozliczeń pieniężnych oraz płatności

ponadto

-          przyczynianie się do sprawnej realizacji przez kompetentne 
władze nadzoru nad działalnością instytucji kredytowych

przyczynianie się do stabilności systemu finansowego 

inflacja

podstawowe pojęcia

INFLACJA – wzrost przeciętnego poziomu cen określonego koszyka dóbr w jakimś 

okresie.
- obniżenie się siły nabywczej pieniądza (jego wartości rynkowej)

Warto zauważyć, że inflacja to proces ciągły, a nie jednorazowy, ma miejsce 

jedynie w gospodarce opartej na pieniądzu, nie występuje w gospodarce 

towarowej. Inflacja jest zjawiskiem stosunkowo niedawnym, tj. od 1950.

Stopień nasilenia inflacji określa stopa inflacji – 
wyraża w procentach wzrost poziomu cen w okresie badanym w stosunku do 

okresu przyjętego przez ustawę.

Stopa inflacji  

 = poziom cen w roku bieżącym - poziom cen w roku poprzednim  

poziom cen w roku poprzednim

Realna stopa procentowa = (nominalna stopa procentowa)  - (stopa inflacji)  
R =  r   –  

Przeciwieństwem inflacji jest deflacja czyli ogólny spadek cen i kosztów.

x 100%

przyczyny inflacji

przyczyny

• wzrost kosztów produkcji, który prowadzi do 

ograniczenia zagregowanej podaży

• wzrost zagregowanego popytu w gospodarce

• niezrównoważony budżet państwa

• przeinwestowanie gospodarki

• interwencja państwa w politykę emisyjną banku 

centralnego

• wadliwa struktura gospodarki

• import inflacji

• długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego

• recesja gospodarcza 

• monopolizacja gospodarki

wskaźniki (miary) inflacji

indeks wzrostu cen 

konsumpcyjnych

CPI
Podczas inflacji nie wszystkie ceny i koszty rosną w tej samej 

proporcji. Niektóre z nich rosną szybciej, niektóre w 

wolniejszym tempie. Wpływa to na koszty utrzymania 

społeczeństwa.

Dla ustalenia kosztów utrzymania należy prócz:

• struktury wydatków określić

• wskaźnik wzrostu cen w poszczególnych grupach 

towarowych.

W tym celu GUS ustalił koszyk 1700 – 2000 reprezentantów 

różnych konsumpcyjnych dóbr i usług przeznaczonych dla 

mężczyzn, kobiet, dzieci. Prowadzi dokładną rejestrację 

zmian poziomu ich cen w ciągu roku (miesięcznie, kwartalnie, 

półrocznie, rocznie). Koszyk nie obejmuje wszystkich dóbr i 

usług a jedynie podstawowe grupy towarów i usług.

struktura wydatków 

konsumpcyjnych

Rodzaje wydatków (wg grup):

w 1994r.

w 2002 r.

Żywność

39.9%

20.3%

utrzymanie i wyposażenie 

mieszkania

20.3%

29.1%

transport i łączność

9.2%

13.8%

odzież i obuwie

7.1%

4.5%

zdrowie i higiena osobista

6,6%

4.7%

kultura i wypoczynek

5.3%

7.0%

alkohol i wyroby tytoniowe

3.7%

6.5%

nauka

1.8%

1.5%

pozostałe

6.1%

x

CPI

wskaźnik przeciętnego wzrostu kosztów 

utrzymania =

= wskaźnik wzrostu cen grup I x jej udział w 

wydatkach + 

+ wskaźnik wzrostu cen grup II x jej udział 

w wydatkach

wskaźnik wzrostu cen grupy = Pt / P t-1 x 

100

t  rok badany
t – 1  rok bazowy

CPI

Wskaźnik zmian cen detalicznych indeks cen konsumpcyjnych 

(CPI) informuje o ruchu wszystkich cen dóbr konsumpcyjnych. 

Polega on na długotrwałym badaniu teoretycznym i 

statystycznym. Uwzględnia prócz cen poszczególnych dóbr 

również strukturę wydatków na te dobra. Jednakże, jeśli ktoś 

przyjmie inne założenia niż GUS jego odczucia co do inflacji 

liczonej metodą CPI będą się różniły.

Przykład:

Do grupy żywności zaliczamy: chleb mieszany zwykły, makaron 

jajeczny, ziemniaki, cebulę, mięso wieprzowe z kością, kiełbasę 

Toruńską, karpia świeżego, śledzia solonego odłowionego, 

smalec, margarynę deserową Palma, mleko krowie spożywcze, 

jaja kurze świeże, cukier biały kryształ, herbatę Madras, kawę 

naturalną mieloną Tchibo Familly (do 1995r. Ekstra Selekt), dżem 

truskawkowy, galaretkę o smaku różnym, pieprz naturalny. 

Odczucia zatem różnią się, jeśli jesteśmy wegetarianami, używamy 

innych produktów.

wskaźnik zmiany cen produkcji 

przemysłowej 

Indeks cen produkcyjnych (PPI) inaczej 

wskaźnik cen produkcji sprzedanej przemysłu. 

Liczymy indeks jako stosunek cen 

niedetalicznych w danym roku do cen 

niedetalicznych w roku bazowym. Opracowuje 

się go na podstawie miesięcznych cen 

reprezentatywnych wyrobów i usług. 

PPI = Pt / P t-1 x 100 X waga w wydatkach

wskaźniki ogłaszane przez prezesa 

GUS:

– średnia cena sprzedaży drewna
– średnia krajowa cena skupu pszenicy
– średnia krajowa cena skupu żyta
– wskaźnik cen dóbr inwestycyjnych
– wskaźnik cen produkcji budowlano-montażowej
– wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych
– wskaźnik cen towarów nieżywnościowych trwałego użytku
– wskaźnik wzrostu cen towarowej produkcji rolniczej
– wskaźnik wzrostu cen skupu podstawowych produktów 

rolnych

rodzaje inflacji

według kryterium tempa

• Pełzająca
• Krocząca
• Galopująca
• Hiperinflacja

rodzaje inflacji

Inflacja pełzająca

•

jest to kilka procent w skali roku, 

•

nie powoduje to zakłóceń przebiegu procesów gospodarczych 

•

i poddaje się kontroli

Inflacja krocząca

•

jest to kilkanaście procent w skali roku, gdy

•

oczekiwana inflacja wywołuje określone zachowania podmiotów gospodarczych

•

przy czym zaczyna wymykać się to spod kontroli

Inflacja galopująca

•

Wynosi powyżej 20%

•

Powoduje narastanie zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych 

•

Osłabia motywacje

•

W rezultacie hamuje rozwój gospodarczy

Hiperinflacja 

•

okres, w którym stopa inflacji jest bardzo wysoka (powyżej 100%) i ponadto ma tendencję 

rosnącą oraz powoduje spadek wartości pieniądza

•

uniemożliwia to racjonalne gospodarowanie z powodu niemożliwości przeprowadzenia 

rachunku ekonomicznego

•

nie pozwala planować działań gospodarczych

•

nie skutkują procesy motywacyjne

•

prowadzi to do anarchizacji życia społecznego

według kryterium przyczyn

• Popytowa
• Kosztowa

• Pieniężna

– Budżetowa
– Kredytowa
– Płacowa

inflacja pieniężna

Źródła:
•

nadmierne wydatki państwa, które nie znajdują pokrycia w dochodach – 

inflacja budżetowa

•

nadmierna kreacja pieniądza kredytowego – inflacja kredytowa

•

nadmierny w stosunku do wzrostu produkcji wzrost płac – inflacja płacowa

Ludzie chcą kupić więcej niż gospodarka wytwarza przy pełnym zatrudnieniu lub 

wykorzystaniu mocy produkcyjnych. Pojawia się zatem nadwyżka  popytu na 

pieniądz. Ograniczony zasób dóbr i usług ciągnie ceny w górę. 

Nadwyżka popytu pieniężnego jest rezultatem walki w społeczeństwie o korzystny 

podział Dochodu Narodowego między różne grupy społeczne (np. 

zwiększone dochody obywateli w sferze budżetowej, wzrost świadczeń 

emerytalnych, zasiłków socjalnych, itp.)

Walka z tego typu inflacją powinna polegać na:
•

łagodzeniu konfliktów społecznych na tle DN

•

kontroli tempa wzrostu wynagrodzeń w gospodarce (słynny popiwek)

•

powadzeniu odpowiedniej polityki fiskalnej i pieniężnej

•

propagowaniu mody w zakresie oszczędzania

inflacja popytowa

• Inflacja popytowa tzw. inflacja 

nabywców, inflacja ciągniona 
przez popyt -  występuje wówczas, 
gdy globalny popyt wzrasta 
szybciej niż wielkość produkcji

inflacja kosztowa

inflacja kosztowa, dostawców, leży po stronie 

podaży. Jest wynikiem kosztów produkcji. 

Występuje, gdy nałożone są ograniczenia na 

jeden lub więcej zasobów lub też ceny tych 

zasobów rosną, co powoduje wzrost kosztów 

produkcji. Produkcja zatem jest ograniczana 

fizycznie lub wyższe ceny powodują 

zmniejszony popyt na dane dobro. 

Najczęściej jest to wynik działań 

monopolistycznych.

Może być również wywołana wzrostem płac na 

skutek działań związków zawodowych, czyli 

wzrostu kosztów produkcji.

inflacja strukturalna

Inflacja strukturalna występuje, gdy producenci 

nie mogą sprawnie zmienić struktury produkcji 

w odpowiedzi na zmiany struktury gospodarki. 

Mogą ją zatem wywołać zmiany popytu na 

produkt, zmiany technologii wytwarzania, 

zmiany konkurencji, innowacyjność. 

Strukturalną łagodzimy przez dążenie do 

eliminacji problemów, które pracownicy 

napotykają przy przemieszczaniu się do innych 

gałęzi przemysłu.

według kryterium przyczyn

• Wewnętrzna
• Importowa

• Endogeniczna
• Egzogeniczna

według kryterium przejawiania 

się oraz skutków

• Otwarta
• Tłumiona

• Jawna
• Ukryta – 

przy trwałej nadwyżce popytu nad 

podażą przy względnie stałym i administracyjnie 

regulowanym poziomie cen rynkowych. 

według kryterium całokształtu 

stosunków ekonomicznych w 

kraju

• Cywilizowana
• Barbarzyńska

skutki inflacji

koszty inflacji

Wywołuje ona dwa różnego rodzaju skutki: 
•

redystrybucję dochodów od tracących na rzecz 

zyskujących. Element ten nie niesie za sobą 

potencjalnie żadnych szkód dla gospodarki jako 

całości.

•

Wywołuje to niewłaściwą alokację zasobów. 

Wpływ ten powoduje zniekształcenie 

zagregowanego popytu i podaży.

Szkody ponadto zależą od tego czy:
•

inflacja jest przewidziana czy nie,

•

oraz jak jest wysoka (czy pełzająca czy już 

galopująca)

negatywne skutki inflacji

• Realny spadek wartości 

zobowiązań i wierzytelności 

• Siła nabywcza pieniądza spada
• Kupowanie tańszych zamienników
• Trudność w porównywaniu cen 

negatywne skutki inflacji 

(przy nieprzewidzianej inflacji)

•

Tracą wszyscy, bo ceny przestają spełniać swą funkcję informacyjną. Zmieniają się 

w różnych proporcjach. 

•

dezinformacja płynie z rynku zarówno dla konsumentów, jak i dla producentów 

•

Tracą banki, bo spada skłonność do oszczędzania, a przejawem tego jest ucieczka 

od pieniądza

•

Tracą ludzie posiadający gotówkę w kieszeni oraz oszczędności płatne na żądanie 

•

Tracą wierzyciele tacy jak: banki, instytucje finansowe; tracą, bo realna wartość 

pieniądza pożyczonego będzie mniejsza niż wartość zaciągniętej pożyczki. 

•

Podobnie nabywcy obligacji rządu i firm są wierzycielami, bo kupując obligacje 

pożyczają pieniądze ich emitentom. 

•

Dla producentów może oznaczać wzrost kosztów oraz mniejsze niż oczekiwane 

zyski. 

•

Płace zmieniają się w różnym stopniu, czasami mogą nie dotrzymać kroku inflacji. 

Ponadto płace mogą wynikać z kontraktu, który nie uwzględnia inflacji. 

•

System podatkowy (procent od dochodu) powoduje, że przy wzroście dochodu 

nominalnego (niekoniecznie oznacza to wzrost realny) płacimy większe podatki.

•

Spadek dochodów grup o stałym charakterze – rent, emerytur oraz lokat o stałym 

oprocentowaniu. Straty wynikają z opóźnień w dostosowaniu do poziomu inflacji.

korzyści z inflacji 

(przy nieprzewidzianej inflacji)

•

Zyskują Ci którzy przewidzieli wzrost cen, mogli kupić 

po niższych cenach, a później odsprzedać po wyższych.

•

Zyskują dłużnicy, którzy winni są pieniądze. 

•

Zyskują właściciele domów, którzy spłacają kredyt 

hipoteczny o stałym oprocentowani.

•

Zyskują Ci których płace i ceny dostosowują się szybko 

doznają przejściowych korzyści.

•

Zyskuje rząd.

•

Tu skoczylem

Dlaczego inflacja jest zjawiskiem 

negatywnym w skali 

makroekonomicznej?

• powoduje niekontrolowane i nieakceptowane 

społecznie zmiany podziału dochodu 

narodowego

• komplikuje rachunek ekonomiczny

• pojawia się problem z planowaniem równowagi 

rynkowej

• osłabia skłonność do oszczędzania (wysoka 

stopa procentowa nominalna)

• wysoka stopa procentowa hamuje inwestycje

• ma wpływ na redystrybucję dochodów

• powoduje spadek wartości pieniądza 

krajowego

teorie inflacji

tradycyjna teoria ilościowa 

pieniądza

 

Irving Fisher
zakładał, że ceny (a także płace) zmieniają się 

wprost proporcjonalnie do ilości pieniądza w 

obiegu (nominalnej podaży pieniądza) 

Hipoteza Fishera brzmi: 
wzrostowi inflacji o 1% towarzyszy zwykle 

wzrost stopy procentowej także o 1%.

współczesna monetarystyczna 

wersja teorii inflacji

 

przedstawiciel  Milton Fridman twierdzi, że 

inflacja jest spowodowana nadmiarem 

pieniędzy w stosunku do ilości towarów na 

rynku, zakłada również, że nie tylko ilość 

pieniądza w obiegu, ale i popyt na pieniądz 

determinuje inflację. 

Monetaryści zakładają, że polityka monetarna, 

która stabilizuje gospodarkę i walczy z inflacją 

powinna zastosować coroczne zwiększanie 

podaży pieniądza o 3 – 4 %.

krzywa Philipsa

Rozszerzona interpretacja problemu inflacji w wersji monetarystycznej 

prezentowana jest przez długookresową krzywą Philipsa. A.W. Phillips 

wykazał silną zależność pomiędzy roczną stopą inflacji a roczną stopą 

bezrobocia. Zależność ta (krzywa Philipsa) pokazuje, że wyższej 

stopie inflacji towarzyszy niższa stopa bezrobocia (i na odwrót). Przy 

stopie bezrobocia 5.5% stopa wzrostu płac stabilizuje się. Według 

Philipsa niższe bezrobocie można uzyskać poprzez wzrost popytu, 

jednak to kosztuje, bo podwyższa stopę inflacji. Jeśli zaś celem polityki 

gospodarczej jest niska inflacja, to gospodarkę musi charakteryzować 

wyższe bezrobocie i niższa produkcja.

Czyli krzywa ta pokazywała poziom inflacji, który byłby wynikiem takiego 

wyboru, iż: wyższy poziom globalnego popytu wywierał presję na 

wzrost płac i cen i prowadził do wyższej inflacji, dając w zamian niższe 

bezrobocie. Można inflację tę wyjaśnić na gruncie teorii podażowej 

inflacji. Zakładamy, że wzrost kosztów wytwarzania zależy od np. 

wzrostu płac szybszego od wzrostu wydajności pracy, wzrostu cen 

monopolowych, wzrostu cen importowanych surowców, paliw i innych 

materiałów, wzrostu stawek podatku obrotowego, stopy procentowej, 

pogarszania się terms of trade, czy podwyższenia przez firmę marży z 

zysku. Jest to nazywane mechanizmem spirali inflacji kosztowej.

podsumowanie

Przyczyny inflacji mogą być różne i 

tkwić w:

polityce pieniężnej, kredytowej, 

budżetowej, inwestycyjnej, spadku 
wartości waluty krajowej w 
stosunku do waluty zagranicznej, we 
wzroście cen surowców czy paliwa i 
energii na rynku światowym.

rynek pracy

rynek pracy 

– podejście mikroekonomiczne

podejście mikroekonomiczne

Pojęcie praca oznacza działalność ludzką każdego 
rodzaju: fizyczną i umysłową, wykwalifikowaną i 
niewykwalifikowaną. Zatem praca to ludzki wysiłek 
fizyczny lub umysłowy włożony w tworzenie dóbr i 
świadczenie usług. Wielkość wytworzonej produkcji i 
świadczonych usług zależy od liczby pracowników, 
których można zatrudnić oraz od ilości godzin, jaką 
przeciętnie każdy z nich może i chce przepracować. 

podejście mikroekonomiczne

dostępna  ilość  pracy  w  danym  społeczeństwie 
zależy od:

- liczebności populacji danego społeczeństwa,

- udziału w populacji aktywnych zawodowo,

-  przeciętnej  ilości  godzin  przepracowanych 
przez  zatrudnionych  w  danej  jednostce  czasu 
(tydzień  roboczy,  miesiąc  roboczy,  dzień 
roboczy).

podejście mikroekonomiczne

Rynek pracy to miejsce zetknięcia się

- pracodawców poszukujących pracowników po określonej cenie

- pracowników mających określone kwalifikacje i wymagania 
płacowe. 

 

Interesy obu są odmienne:

-         pracodawca chce zapłacić jak najmniej, płace są bowiem 
elementem kosztów,

-         pracownicy chcą zaś zarobić jak najwięcej, bo stanowią 
źródło ich dochodów. 

podejście mikroekonomiczne

Czynników wpływające na płacę:

-pozaekonomiczne

-ekonomiczne

czynniki wpływające na efektywność 

pracy

efektywność

organizacj

a 

instytucji

 

sposób

zarządzani

a

 

wyposaże

nie

techniczn

e

 

warunki

pracy

 

edukacja

 

inne

czynniki

 

 

Źródło: J.E. Karney: Człowiek i praca, Międzynarodowa Szkoła Menedżerów, Warszawa 1998

czynniki wpływające na 

efektywność pracy

 

- edukacja i możliwość szkolenia, tzn. ogólny poziomy oświaty 

oraz jakość i dostępności systemu doskonalenia zawodowego,

-  warunki pracy,

-  techniczne wyposażenie organizacji,

- sposób zorganizowania instytucji (chodzi zarówno o rodzaj 
struktury organizacyjnej jak i zaprojektowanie stanowisk 
organizacyjnych i połączenie ich w komórki organizacyjne),

- styl zarządzania uprawiany w organizacji (dyrektywny, 
konsultacyjny, uczestniczący, delegujący),

- inne czynniki (np. normy zwyczajowe, religia, klimat, itp.)

czynniki wpływające na 

efektywność pracy

pracownicy, którzy są zatrudnieni w organizacjach:

-                     stwarzających przyjazne warunki pracy, 

-                     wyposażonych w nowoczesne środki produkcji, 

-                     dobrze zorganizowanych,

-                     właściwie zarządzanych, 

są na ogół bardziej produktywni od tych, którzy pracują w 
instytucjach: o nieprzyjaznych warunkach pracy, źle 
wyposażonych, źle zorganizowanych i niewłaściwie zarządzanych

podejście mikroekonomiczne

Rynek pracy znajduje się w równowadze, 
jeżeli 

każdy człowiek, chcący podjąć pracę przy 
danym poziomie wynagrodzenia, znajduje 
zatrudnienie i jeśli 

każdy pracodawca, chcący zatrudnić 
pracowników i oferujących określoną płacę, 
znajduje chętnych do jej podjęcia.

podejście mikroekonomiczne

Popyt na pracę (zgłasza przedsiębiorstwo)

 obrazuje to odwrotna zależność między płacą 
realną a wielkością zatrudnienia w danym 
okresie (pozostałe czynniki constans) 

podejście mikroekonomiczne

Czynniki określające popyt na pracę:

stawka płacy

ilość osób 

popyt na wytwarzany produkt 

ceny tego produktu

rodzaj produktu

wydajność pracy

technologia

podejście mikroekonomiczne

Podaż pracy (ilość rąk do pracy)

 - dodatnia zależność między poziomem płac 
realnych a liczbą pracowników (robotogodzin) 
oferowanych na rynku pracy w danym okresie 
(pozostałe czynniki constans).

podejście mikroekonomiczne

Podaż pracy zależy od:

stawki płac 

kosztów alternatywnych czasu pracownika

wartość czasu wolnego 

podejście mikroekonomiczne

 Rynek pracy znajduje się w nierównowadze gdy 
następuje:

- nadwyżka popytu nad podażą na pracę (S

L

 < D

L

), 

mówimy wtedy o braku rąk do pracy, tzn. 
niedostatecznej podaży,

- nadwyżka podaży nad popytem na pracę (S

L

 > D

L

), 

mówimy wtedy o bezrobociu. 

rynek pracy 

– podejście makroekonomiczne

klasyfikacja ludności 

ze względu na stosunek do 

pracy

 

Ludność 

ogółem

Ludność w 

zakładach 

zamkniętych i 

poniżej … lat

Ludność poza 

zakładami 

zamkniętymi i 

powyżej … lat

zatrudnieni

bezrobotni

aktywni 

zawodowo

 

nieaktywni 

zawodowo

 

podejście makroekonomiczne

W skład siły roboczej (aktywnych zawodowo) nie wchodzą:

-         młodzież poniżej ... roku życia

-         uczniowie szkół lub studenci szkół wyższych dziennych

-         niezdolni do pracy

-         emeryci

-         pracujący jako wolontariusze na rzecz organizacji 
charytatywnych lub o charakterze religijnym

-         pracujący sezonowo i pozostający bezczynni ponieważ jest 
to okres poza sezonem pracy

podejście makroekonomiczne

Bezrobotni

-         ludzie zdolni do pracy

-         poszukujący jej aktywnie

-         nie znajdujący zatrudnienia

podejście makroekonomiczne

Stopa bezrobocia 

– procent zasobu siły roboczej 

lub 

- liczba ludności w wieku produkcyjnym: 16-65 
mężczyźni i 16–60 kobiety

podejście makroekonomiczne

1) Statystyka urzędów pracy – bieżąca rejestracja 
poszukujących pracy. 

Bezrobotny to osoba, która jest:

-         zdolna do pracy

-         ukończyła 18 lat

-         nie przekroczyła 60 w przypadku kobiety, 65 w przypadku 
mężczyzny

-         gotowa podjąć pracę w pełnym wymiarze czasu

-         pozostaje bez pracy

-         nie uczy się w szkole

-         nie ma innego źródła utrzymania

podejście makroekonomiczne

2) Statystyka GUS – kwartalne badanie aktywności 
ekonomicznej ludności. Badanie na 22 tys. gospodarstw 
domowych.

Bezrobotni to osoby (w wieku 15 lat i wyżej wg płci), które:

-         w okresie badanego tygodnia nie były osobami 
pracującymi 

(co najmniej 1 godz. – standard międzynarodowy)

-         aktywnie poszukiwały pracy (w ciągu ostatnich 4 tyg.)

-         były gotowe podjąć pracę w tyg. badanym i następnym

podejście makroekonomiczne

Niedoskonałości statystyki bezrobocia i 
zatrudnienia

-         reprezentatywna próbka ludzi

-         wiarygodność pracowników

-         wiarygodność ankietowanych

-         nie mierzą trudności niepełnozatrudnionych

-         odniesienie stopy bezrobocia do stopy 
aktywności zawodowej 

podejście makroekonomiczne

Struktura bezrobocia:

-         udział bezrobocia długookresowego

-         stopa bezrobocia wśród młodzieży

-         zróżnicowanie przestrzenne 
bezrobocia

bezrobocie

    Rodzaje bezrobocia:

bezrobocie frykcyjne

bezrobocie strukturalne

bezrobocie technologiczne

bezrobocie klasyczne

bezrobocie cykliczne

bezrobocie ukryte 

polityka przeciwdziałania 

bezrobociu

Gospodarka rynkowa i jej mechanizmy nie są w stanie 
przeciwdziałać powstaniu bezrobocia.

 zatem:

Teorie bezrobocia jako zjawiska dobrowolnego jest 
oderwana od realiów życia.

Teorie bezrobocia jako zjawiska przymusowego 
okazały się zgodne z realiami życia gospodarczego i 
doświadczeniami historycznymi. Wynika z tego 
konieczność prowadzenia przez państwo określonej 
polityki na rynku pracy.

polityka przeciwdziałania 

bezrobociu

Polityka przeciwdziałania bezrobociu 

(bezrobociu cyklicznemu i strukturalnemu):

     Polityka pasywna
     Polityka aktywna

polityka pasywna

1. pomoc socjalna (pomaga przetrwać trudny okres)

2. uzasadniona dla krótkiego okresu

3. nie rozwiązuje problemu

Formy pomocy:

jednorazowe odszkodowania dla zwalnianych z pracy

system zachęt finansowych dla wcześniejszego przechodzenia na 

emeryturę

zasiłki dla bezrobotnych

Główne zagadnienia: kryteria przyznawania zasiłków, ich wysokość 

(relacja do przeciętnej płacy w gospodarce), długość pobierania 
zasiłków 

Rozwiązania te zależą od: możliwości finansowych państwa, 

poglądów na temat roli zasiłków w walce z bezrobociem 

polityka aktywna

Polityka aktywna

-         wykorzystywana w długim okresie

-         efektywna społecznie i ekonomicznie

 

polityka przeciwdziałania 

bezrobociu

Skala makroekonomiczna

wykorzystanie przez państwo wszystkich 
instrumentów oddziaływania na gospodarkę, które 
prowadzą do przyśpieszenia wychodzenia 
gospodarki ze zniżkowych faz cyklu 
koniunkturalnego, do zdynamizowania procesów 
rozwoju gospodarczego.
 

Instrumenty:

-         akty prawne (np. prawo pracy)

-         narzędzia polityki podatkowej (stopy podatkowe)

-         ...............

polityka przeciwdziałania 

bezrobociu

Skala mikroekonomiczna

wprowadzona w celu przeciwdziałania bezrobociu w określonych działach 
gospodarki narodowej, na poszczególnych rynkach pracy, określonych 
regionach gospodarki.

 Instrumenty:

-         rozwijanie publicznych programów zatrudnienia (np. programy 
budownictwa mieszkaniowego, budowy dróg, ......)

-         subsydiowanie zatrudnienia poprzez dotacje dla firm, które chcą 
zatrudnić określone grupy społeczne np. niepełnosprawnych

-         organizowanie systemów przekwalifikowania

-         rozwijanie systemów pośrednictwa pracy

-         działanie w kierunku zmniejszenia czasu pracy

Tu skonczylem 18 grudnia 2011

zwalczanie bezrobocia

      

Zwalczanie bezrobocia w zależności od jego rodzaju 

-         bezrobocie frykcyjne

-         bezrobocie strukturalne

-         bezrobocie technologiczne

-         bezrobocie klasyczne

-         bezrobocie cykliczne

-         bezrobocie ukryte

Zwalczanie bezrobocia w zależności od jego struktury

-         bezrobocie długookresowe

-         bezrobocie wśród młodzieży

-         zróżnicowanie przestrzenne bezrobocia

pieniądz

rynek finansowy

rynek bankowy

 

cel

• Problemy związane z powstaniem 

pieniądza

• Powstanie systemu bankowego

pieniądz

– zjawisko społeczne, które przyjmowało 

różne formy w różnych kulturach 
(poczynając od zwierząt i minerałów – 
kończąc na pieniądzu 
bezgotówkowym). Pojawił się on w 
gospodarce, gdy nabrał masowej 
powtarzalności, regularności, a więc w 
okresie przechodzenia od gospodarki 
naturalnej do towarowej. 

powstanie pieniądza

powstanie pieniądza

 wymiana barterowa

Wymiana barterowa inaczej wymiana towarowa istniała w 

gospodarce wymiennej, barterowej, tj. towar był 

powszechnym ekwiwalentem. Był on stosunkowo łatwo 

dostępny i powszechnie poszukiwany.

Zatem pierwszym pieniądzem był pieniądz materialny 

(towarowy).

Jednakże towar jest:

•

mało podzielny

•

niekiedy trudno przenośny

•

w wyniku tego swą rolę pełni na ograniczonym obszarze 

wymiany

•

duża różnorodność naturalnych  powszechnych 

ekwiwalentów utrudniała rozwój wymiany. 

Narodziła się konieczność powstania pieniądza.

powstanie pieniądza 

pieniądz kruszcowy

Złoto przede wszystkim, a także srebro, nie 

przypadkowo zaczęło pełnić funkcje pieniądza, 

gdyż samo wcześniej znajdowało się w obiegu 

jako towar. Miało ono przewagę nad innymi 

towarami, gdyż 

- pomimo małej ilości wagowej koncentrowało 

dużą ilość wartości. 

Ponadto do jego zalet należy zaliczyć:
- odporne na działanie czynników chemicznych
- łatwo podzielne i przenośne
- przystosowane do przechowywania.

powstanie pieniądza 

pieniądz symboliczny

W czasach, gdy pieniądz występował w postaci 

monet kruszcowych, państwo nie tworzyło 

pieniądza, tylko ułatwiało posługiwanie się nim. Z 

chwilą pojawienia się pieniądza wymienialnego na 

pieniądz kruszcowy koniecznym stało się 

powołanie banków emisyjnych. Wprowadzały one 

do obiegu pieniądz w ilościach przekraczających 

produkcję kruszców. Na początku jednak 

emitowane banknoty miały pokrycie w złocie, tj. 

bank przechowywał równowartość kruszca w 

sejfie. Obecnie pieniądz nie ma pokrycia w złocie 

(od początku lat 30-tych w obrotach wewnętrznych 

a od 1971 w obrotach międzynarodowych).

powstanie pieniądza 

pieniądz symboliczny

Pieniądz symboliczny jako taki nie ma znacznej 

samoistnej wartości. Jego wartość wynika z zaufania 

ludzi, (akceptują go jako zapłatę za zakupy oraz na 

spłacenie długów). 

Ponadto, tak jak każdy towar, pieniądz ma wartość z 

powodu swej względnej rzadkości i użyteczności. 

Podlega on działaniom prawa popytu i podaży, jak 

każdy towar (chociaż podaż może być ograniczona 

ilościowo). Najważniejszą cechą, która różni go od 

innych towarów, jest to, że jego wytworzenie nie 

wiąże się z prawie „żadnym” kosztem.

funkcje pieniądza

pierwotne funkcje pieniądza

-bieżące

miernik wartości 

(jednostka rozrachunkowa)

 

• wartość towaru przedstawiona w 

pieniądzu, czyli jednostka miary, 

która upraszcza porównywanie 

towarów za pomocą cen

• ponadto upraszcza prowadzenie 

rozliczeń, księgowości

• czyli sprowadza wszystko do 

wspólnego mianownika

środek wymiany 

(środek cyrkulacji)

• powszechny środek wymiany  (środek 

płatniczy za zakupy dóbr i usług) dzięki 

niemu występuje wymiana towar (praca) 

– pieniądz – towar (dobra 

konsumpcyjne)

• W funkcji miernika wartości pieniądz 

funkcjonuje w sposób myślowy.

• Zaś w funkcji środka wymiany pieniądz 

musi przybrać postać realną (monety, 

banknotu)

wtórne funkcje pieniądza

- przyszłe

środek gromadzenia wartości – 

skarbu 

(środek tezauryzacji)

Gdy funkcja wymiany zostanie 

przerwana pojawia się funkcja 
gromadzenia pieniądza.

• Proces gromadzenia pieniądza 

(kruszców, dzieł sztuki) jest 
wyrazem bogactwa i społecznego 
prestiżu. Ze swej natury nie ma 
granic.

środek odroczonych płatności

funkcja ta występuje w sytuacji, gdy 

sprzedaż towarów oddzielona 
jest w czasie od otrzymania 
pieniądza, czyli służy do 
spłacania długów i wyceny 
przyszłej wartość długu, 
zobowiązania.

popyt na pieniądz

czynniki kształtujące popyt na 

pieniądz

• stopa procentowa  
• ogólny poziom cen 
• oczekiwania dotyczące przyszłych 

cen        

• realny dochód   
• bogactwo

 

motywy zgłaszania popytu na 

pieniądz

motyw transakcyjny

•

obieg transakcyjny – obieg pieniędzy 
związany z częścią wymiany w zakresie 
dóbr zaopatrzeniowych w sferze 
produkcyjnej

•

motyw transakcyjny – wynika z potrzeby 
gromadzenia pieniądza w stanie płynnym 
w celu zawierania bieżących transakcji, 
inaczej w celu synchronizacja w czasie 
wpływów i wydatków  (‘chcemy coś kupić’)

motyw ostrożności 

(przezorności)

• na nieprzewidziane wydatki, 
• związany z niepewności co do 

przyszłych dochodów i wydatków 

‘przezorny zawsze ubezpieczony’

Powyższe dwa motywy należą do 

kategorii M1

motyw spekulacyjny 

skłonność pewnych podmiotów do 

gry na rynku papierów 
wartościowych. Problem jest z 
ustaleniem, która część aktywów 
przynosi większy zysk.

motyw portfelowy 

Problem w jakiej formie zasoby pieniądza 

przechowywać. Wybieramy przeważnie klika 
wariantów czyli dywersyfikujemy ryzyko – 
część aktywów w akcjach, część w gotówce, 
na lokatach terminowych itd. Wybieramy te 
o największej stopie rentowności.

Rodzaj tego pieniądza zakwalifikujemy do 

M2

podaż pieniądza

podaż pieniądza

PODAŻ PIENIĄDZA 
= całkowita wartość znajdujących 

się w obiegu zasobów pieniężnych 

= pieniądz w obiegu + wkłady + 

kredyty 

bank centralny

Podaż pieniądza w gospodarce 

reguluje bank centralny. Reguluje 
nominalne rozmiary pieniądza. 
Rozmiary te mają jednak istotny 
wpływ na poziom cen, przez co i 
na realną podaż pieniądza.

zwiększenie

1. obniżyć poziom stóp %

2. zwiększyć kwotę pożyczek 

bankom pożyczkobiorcom

3. zakupić papiery 

wartościowe na otwartym 

rynku

ekspansywna / 

miękka 

polityka 

monetarna

zmniejszenie

1. podwyższyć poziom stóp %

2. zmniejszyć kwotę pożyczek 

bankom pożyczkobiorcom

3. sprzedać papiery 

wartościowe na otwartym 

rynku

depresyjna / 

twarda 

polityka 

monetarna

wpływ BC na wielkość zasobów 

pieniądza

zasoby pieniądza w zależności od 

płynności

Zasoby pieniądza – suma wszystkich 

zidentyfikowanych form pieniądza 

posiadanych przez ludność w 

danym punkcie czasu. 

(Pojęcie 

płynności: dochód za możliwość dyspozycji np. 

gotówka płynna, ale dochód 0, przy obligacjach 

mała płynność, ale przynoszą ‘jakiś’ zysk).

zasoby pieniądza

• M0 

– baza monetarna

• M1 

– M0 + wkłady na żądanie ‘a vista’

• M2 

– M1 + wkłady terminowe + 

długoterminowe ‘małe’ 

• M3 

– M2 + długoterminowe ‘duże’

• PSL2 

(private sector liquidity)

 

– M3 + inne płynne 

aktywa nie objęte pozostałymi agregatami 

(bony skarbowe, obligacje długoterminowe, wkłady 

budowlane, odpisy podatkowe)

koniunktura gospodarcza

plan zajęć

•

Zdefinowanie podstawowych pojęć

–

Koniunktura gospodarcza 

–

Cykl koniunkturalny

•

Fazy cyklu koniunkturalnego

•

Wskaźniki stanu gospodarki

•

Rodzaje cykli koniunkturalnych

•

Teorie cyklu koniunkturalnego

–

przyrodnicze i psychologiczne koncepcje cyklu

–

teoria niedokonsumpcji

–

pieniężna teoria cyklu

–

inwestycyjno-innowacyjna teoria cyklu

podstawowe pojęcia

• Aktywność gospodarcza przebiega w bardzo 

nierównym rytmie. Odznacza się okresami 
bumu i kryzysu.

• Koniunktura gospodarcza

 – to wszelkie 

okresowe zmiany aktywności gospodarczej 
przejawiające się w podstawowych 
wskaźnikach ekonomicznych (PKB, PNB, P, 
I, C, U, .. ) występujące w stosunkowo 
równych odstępach czasu z powtarzającą 
się regularnością.

nauka o koniunkturze

Naukę o koniunkturze gospodarczej dzieli się na:
• teorię cyklu koniunkturalnego. Wyjaśnia ona przyczyny i mechanizmy 

zmian koniunktury.

• badania wahań koniunktury. Dotyczą one krótszego i średniego 

okresu.

Długoterminowy ruch w górę lub w dół aktywności ekonomicznej  

określany jest mianem trendu. Jest to wymiar długoterminowy. Trend 
jest ścieżką wygładzoną pozbawioną krótkookresowych wahań.  

Wahania aktywności gospodarczej w górę lub w dół mogą 

trwać przez kilka lat, w ramach ogólnego trendu, 
nazywamy je cyklami koniunkturalnymi 
(gospodarczymi). 

podstawowe pojęcia

• Cykl koniunkturalny jest wahadłowym 

ruchem całkowitego produktu narodowego, 
dochodu, zatrudnienia, zwykle obejmuje 
okres od 2 do 10 lat, któremu towarzyszy 
szeroko zakrojony wzrost lub spadek 
poziomu aktywności gospodarki. (

Samuelson, 

Nordhsus 2005

)

• Cykl to okresowe wahania wielkości 

ekonomicznych wokół ich długookresowego 
trendu.

podstawowe pojęcia

• spowolnienie gospodarcze - faza 

cyklu, w której stopa wzrostu PKB 
spada poniżej długookresowego trendu

• recesja (formalnie) - 2 kolejne kwartały 

bezwzględnego spadku PKB.
Faza spowolnienia nie musi oznaczać 
recesji !!!

podstawowe pojęcia

• ekspansja - faza cyklu, w której stopa 

wzrostu PKB przewyższa 

długookresowy trend

• zmienna procykliczna - zmienna 

wykazująca dodatnią korelację z PKB

• zmienna antycykliczna - zmienna 

wykazująca ujemną korelację z PKB

• zmienna acykliczna - zmienna 

wykazująca brak korelacji z PKB

cykle koniunkturalne

W rozwiniętych gospodarkach 

obserwujemy nierównomierne, 
powtarzające się wahania 
realnych wartości PKB, przy 
czym przeciętny cykl trwa od 
pięciu do ośmiu lat.