Socjologia – 

podstawowe pojęcia

 

mgr Beata Ciężka 

Interakcja społeczna 

Definicja: 

• Wzajemne oddziaływanie, głównie mające miejsce w 

bezpośrednim kontakcie. 

Interakcja zachodzi wówczas gdy:

1. Jeden organizm wysyła znaki, wykazując aktywność w swoim 

środowisku.

– Inny organizm widzi te znaki i reagując na nie, zmienia swój 

sposób postępowania, wysyłając zarazem własne sygnały.

– Pierwszy organizm rozpoznaje owe sygnały i zmienia pod ich 

wpływem swoje działanie. 

Interakcja jako wymiana

• Stanowi źródło porządku społecznego

• Opiera się na transakcjach polegających na 

przekazywaniu różnego rodzaju dóbr – z 

czego wszyscy odnoszą korzyści 

• Związana jest behawioryzmem oraz 

systemem kar i nagród 

Interakcja jako gra 

• Związana jest z teorią gier i teorią 

racjonalnego wyboru

Dwa typy gier:

• O sumie zerowej (rywalizacja)

• O sumie zmiennej (współpraca)

Najważniejsze kategorie: korzyści koszty 

Interakcja jako komunikacja 

• Komunikacja symboliczna (interakcjonizm 

symboliczny - G.H. Mead)

• Manipulowanie wrażeniem (życie jako teatr – E. 

Goffman)

• Ukryte założenia i milcząco przyjmowane 

procedury (środowiskowe obyczaje i nawyki 

językowe - H. Garfinkel)

Socjalizacja 

Definicja:

Proces uczenia się, dzięki któremu człowiek 

staje się członkiem społeczeństwa i 

reprezentantem określonej kultury. Kształtuje 

osobowość człowieka. 

Proces socjalizacji 

• Wpływ zamierzony (wychowanie)

• Wpływ niezamierzony 

• Prawidłowo przebiegający proces 

socjalizacji sprzyja zachowaniu porządku 

społecznego 

W toku socjalizacji 

przyswajamy:

• Umiejętności społeczne np. mowę

• Normy i wzory zachowań

• Wartości

• Umiejętności posługiwania się 

przedmiotami

Rodzaje socjalizacji 

• Socjalizacja pierwotna

• Socjalizacja wtórna

• Resocjalizacja 

Mechanizmy uczenia się

• Wzmocnienie (kary, nagrody)

• Naśladowanie 

• Przekaz symboliczny (ustny, pisany)

Rola społeczna

Definicja:

• Konfiguracja wzorów zachowań odnosząca 

się do rozmaitych usytuowań ludzi w 

zbiorowościach

• Zespół praw i obowiązków związanych z 

zajmowaną pozycją społeczną 

• Schemat zachowania związanego z pozycją 

społeczną 

Kontrola społeczna 

Definicja: Mechanizm utrzymania porządku 

społecznego. 

• Kontrola wewnętrzna (sumienie)

• Kontrola zewnętrzna (rodzice, zwierzchnicy, 

organa kontroli) 

• Kontrola nieformalna (obyczaje)

• Kontrola formalna (prawo) 

Rodzaje reakcji na 

kontrolę społeczną 

• Uleganie 

• Identyfikacja 

• Internalizacja 

Konformizm 

Definicja:

Dostosowanie własnego zachowania i 

myślenia do zachowania i myślenia innych 

członków danej zbiorowości 

Przyczyny zachowań 

konformistycznych

• Zachowanie innych informuje nas, jak 

należy postąpić w danej sytuacji

• Obawa przed karą

• Chęć bycia akceptowanym w grupie 

Anomia społeczna

Definicja: Kryzys dominującego systemu norm i 

wartości, prowadzący do załamań i patologii w 

obrębie systemu więzi społecznych oraz 

wyrastających na tym podłożu problemów 

przystosowawczych jednostki. 

• Jest to brak spójności pomiędzy uznawanymi 

wartościami a wzorami zachowań 

zapewniającymi ich osiągnięcie. 

Rodzaje reakcji na sytuację 
anomii społecznej

 

• Konformizm (akceptacja obowiązujących wartości 

i wzorów zachowań)

• Innowacja (akceptacja obowiązujących wartości i 

nieakceptacja wzorów zachowań, poszukiwanie 

własnych wzorów zachowań)

• Rytualizm (nieakceptacja obowiązujących 

wartości i akceptacja wzorów zachowań)

• Bunt i ucieczka (nieakceptacja obowiązujących 

wartości i wzorów zachowań)

Grupa społeczna

Definicja:

• Grupa społeczna to zbiór jednostek 

pozostających ze sobą w pewnych 

relacjach. 

• Grupa społeczna to zbiorowość mająca 

wewnętrzną strukturę, system wartości i 

kulturę, a jej członkowie mają poczucie 

przynależności do tej zbiorowości. 

Kryteria wyróżniające grupę 

społeczną

• Liczebność (większa od jedności)

• Interakcje między członkami grupy

• Świadomość przynależności/wspólnoty

• Świadomość odrębności 

• Struktura wewnątrzgrupowa 

Struktury wewnątrzgrupowe 

• Struktura socjometryczna (socjogram)

• Struktura przywództwa (style 

przywództwa: autokratyczny, 

demokratyczny, liberalny-anarchiczny) 

• Struktura komunikacji (gwiazda, łańcuch, 

krąg) 

Rodzaje grup społecznych (1)

• Grupa pierwotna (względna trwałość, 

bezpośrednie kontakty, mała liczebność 

członków, niewyspecjalizowany charakter 

kontaktów, zażyłość członków) 

• Grupa wtórna (mniejsza spójność grupy, brak 

bliskości i intymności, bardziej sformalizowane, 

jasno określone normy zachowań członków)

Rodzaje grup społecznych (2)

• Grupa mała (bezpośrednie relacje)

• Grupa duża (niebezpośrednie relacje) 

• Grupa własna (poczucie przynależności)

• Grupa obca (poczucie odrębności) 

Grupa odniesienia 

• Stanowi źródło norm i wartości, wzorów 

zachowań, wedle których jednostka 

modeluje swoje zachowanie

• Stanowi tło oceny własnej sytuacji i 

postępowania