DEMOGRAFIA SPOŁECZNA

Marek Okólski

wykład 7

Rodzina a reprodukcja ludności

Rodzina

• Rodzina i gospodarstwo domowe a

reprodukcja ludności

• Ewolucja typów i form organizacji rodziny
• Tworzenie się i rozpad rodziny
• Hipoteza nuklearyzacji rodziny i „linia

Hajnala”

• Cykl i fazy życia rodziny; modernizacja a

transfery międzypokoleniowe

• Ewolucja wzorca rodziny

Rodzina

• RODZINA

: pierwotna i podstawowa instytucja

społeczna (jednostka organizacji społecznej) 

jest starsza od samego społeczeństwa, a także

narodu i państwa

• Nie było nigdy społeczeństwa bez

RODZINY

• Społeczna misja

RODZINY

to głównie

zapewnienie trwałości gatunku

• RODZINA

: fundament, warunek i wzorzec ładu

społecznego

• Odniesienie do

RODZINY

podstawą społecznej

identyfikacji jednostki;

R.

nadaje człowiekowi

określoność genealogiczną, tożsamość oraz

podmiotowość

• RODZINA

ma wyraźną strukturę, stabilne role i

wewnętrzne relacje w płaszczyźnie: rodzice –

dzieci – krewni.

Rodzina

• Rodzina i gospodarstwo domowe a reprodukcja

ludności

o R. – zbiór krewnych i powinowatych; sieć rodzinna a

forma rodziny; wstępność i zstępność;
wielopokoleniowość

o „Naturalny” charakter R.



MF (całkowitej i

odwzajemnionej)



cel: sukces reprodukcyjny



nasilony altruizm w R.

o Gospodarstwo domowe – inna strona R.

(organizacja ekonomiczna):

• Podział pracy
• Wspólnota korzystania z dóbr
• Wewnętrzne kredytowanie i inwestowanie
• Zabezpieczenie na wypadek ryzyka (choroba, niedołęstwo)

Rodzina

Ewolucja typów i form organizacji

• Ród, klan, rodzina rozszerzona
• Rodzina nuklearna
• Rodzina pełna i niepełna; z dziećmi i

bezdzietna

• Formy organizacji (związku)

– małżeństwo zwyczajowe, wyznaniowe, cywilne
– związek partnerski połączony ze wspólnotą gospodarstwa

domowego (konkubinat/kohabitacja)

– związek partnerski bez wspólnoty gospodarstwa domowego

(LAT: living apart together)

– brak związku

Rodzina

• Ewolucja wzorca rodziny

o Formy tworzenia i rozpadu R. oraz rodzicielstwa; zmiany

sposobu rekonstrukcji R.

o Ewolucja małżeńskości (w tym TMR)

o Ewolucja tych form (nowość: rodzina bezdzietna oraz

rodzina niepełna „z wyboru”)

o Ewolucja sieci rodzinnej

o Ewolucja struktury międzypokoleniowej



wzrost

złożoności struktur rodzinnych i liczby „fikcyjnych
krewnych” w R. (czynnik osłabiający skłonność do
realizacji MF)

Rodzina

Tworzenie się i rozpad rodziny

• Sposób tworzenia: zawarcie małżeństwa,

zawarcie związku partnerskiego

(nieformalnego), podjęcie samotnego

wychowania dziecka (własnego lub

adoptowanego)

• Sposób rozpadu: rozwód albo separacja,

rozwiązanie związku partnerskiego,

założenie własnej rodziny przez (ostatnie)

dziecko lub zgon współmałżonka/partnera

Sumaryczny współczynnik

(pierwszych) małżeństw kobiet

(TMR)

0,55

0,6

0,65

0,7

0,75

0,8

0,85

0,9

0,95

1

19

78

19

81

19

84

19

87

19

90

19

93

19

96

19

99

20

02

Rodzina

Rodzina

Sumaryczny współczynnik pierwszych

małżeństw w Polsce

Współczynnik małżeństw kobiet

według grup wieku

0

20

40

60

80

100

120

19 i mniej

20-24

25-29

30-34

35-39

Rodzina

Rodzina

Rozpad małżeństw w Polsce (w tys.)

Rodzina

modernizacja i przejście demograficzne

• Hipoteza nuklearyzacji rodziny i „linia Hajnala”

o Ewolucja R. i gospodarstwa domowego w trakcie modernizacji: od

form klanowych, rozgałęzionych ku prostym

o R. nuklearna: sens, źródła i funkcje

o Hipoteza nuklearyzacji R.

o Cechy R. nuklearnej i dwa jej podstawowe modele – hipoteza

Johna Hajnala

o Cywilizacyjne i ekonomiczne przesłanki odmienności R. po obu

stronach „linii Hajnala”

Rodzina

Rodzina

• Cykl życia rodziny, modernizacja a transfery

międzypokoleniowe

o Cykl życia R. i jego podstawowe fazy

o Zdarzenia demograficzne w kolejnych fazach cyklu

o Sens i rodzaje transferów w R.: usługi/ „dary czasu”,

środki pieniężne i rzeczowe, tytuły własności

o Demograficzny sens transferów

międzypokoleniowych

o Zmiana kierunku transferów (netto)

międzypokoleniowych pod wpływem modernizacji

(hipoteza Johna Caldwella)

Rodzina

• Siedem kluczowych faz w cyklu życia

rodziny (wg Glicka)

– pierwsze małżeństwo
– narodziny pierwszego potomka
– narodziny ostatniego potomka
– małżeństwo pierwszego potomka
– małżeństwo ostatniego potomka
– zgon pierwszego z małżonków
– zgon pozostałego małżonka