Rachunkowość zarządcza

➲

Rachunkowość zarządcza i rachunek kosztów TOM

II, praca zbiorowa pod redakcją Gertrudy Krystyny

Świderskiej, Difin, Warszawa, 2002, cena 60,-

➲

Rachunek kosztów i rachunkowość zarządcza.

Pojęcia – problemy – zadania

➲

Praca zbiorowa pod redakcją Anny Karmańskiej,

Difin, Warszawa, 2002, cena 40,-

➲

Rachunkowość zarządcza,

Wiktor Gabrusewicz

,

Aldona Kamela-Sowińska

, Helena Poetschke, PWE,

Warszawa 2001, cena 52,-

➲

Rachunkowość zarządcza i controlling, Mieczysław

Dobija, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa1997

➲

Rachunek kosztów, Colin Drury, Wydawnictwo

Naukowe PWN, Warszawa1998

➲

Rachunkowość w przedsiębiorstwie służy

przede wszystkim trzem głównym potrzebom:

➲

konieczności rejestrowania (ewidencji)

wszystkich operacji gospodarczych (funkcja

informacyjna);

➲

wykorzystaniu danych do analizy, oceny i

kontroli podmiotu (funkcje analityczna i

kontrolna);

➲

zarządzaniu przedsiębiorstwem (funkcja

decyzyjna – zarządcza).

●

Rachunkowość finansowa

●

Nie jest bezpośrednio wprzęgnięta w proces

zarządzania przedsiębiorstwem.

Głównym jej celem gromadzenie i przetwarzanie

informacji o działalności przedsiębiorstwa w celu

sporządzenia sprawozdania finansowego, w tym:

●

bilansu

●

rachunku zysków i strat

●

sprawozdania z przepływów pieniężnych.

●

Rachunkowość finansowa

●

Dostarcza informacji o zaistniałych

zdarzeniach, procesach i wynikach działalności

w przedsiębiorstwie zarówno odbiorcom

wewnętrznym (kierownictwu, zarządowi

przedsiębiorstwa) jak też odbiorcom

zewnętrznym, tj. bankom, kontrahentom,

instytucjom państwowym i samorządowym itp.

➲

Rachunkowość zarządcza

➲

Jest to system gromadzenia, agregacji,

klasyfikacji, analizy i prezentowania

informacji finansowych i niefinansowych,

wspomagających kierownictwo

przedsiębiorstwa w podejmowaniu decyzji i

kontroli ich realizacji.

➲

Treścią rachunkowości zarządczej są:

●

informacje

●

zarządzanie.

●

I

nformacje mają służyć zarządzaniu,

dlatego muszą być użyteczne, tj. ważne i

istotne z punktu widzenia określonej

decyzji. Informacja ma tu swoją wartość

na miarę prawidłowości lub

nieprawidłowości w procesie zarządzania

podmiotem gospodarczym. Dlatego

ważny jest szybki dostęp do informacji.

●

Pozyskanie informacji kosztuje, stąd zadaniem

rachunkowości zarządczej jest taki proces

gromadzenia i przetwarzania potrzebnych,

ważnych i istotnych informacji, który
dostarczałby je we właściwym czas

ie.

➲

Zarządzanie - w klasycznej teorii organizacji

zarządzanie interpretowane jest jako zbiór

funkcji kierowniczych, do których należą:

➲

●

planowanie - określanie sekwencji przyszłych

działań oraz środków do ich zrealizowania;

●

organizowanie - grupowanie zasobów

materialnych i ludzkich oraz ustalanie relacji

między nimi;

●

koordynacja - działania, zmierzające do

zapewnienia współdziałania różnych komórek

i osób w organizacji w celu synchronizacji

różnorodnych czynności, procesów, celów

cząstkowych, dla realizacji celu nadrzędnego;

●

motywowanie - wywieranie wpływu na

zachowanie uczestników organizacji poprzez

zbiór różnorodnych bodźców (systemów

motywacyjnych);

●

kontrola - sprawdzanie zgodności rzeczywiście

realizowanych działań i ich wyników z

przyjętymi (zaplanowanymi założeniami).

➲

➲

Wypełnianie tych funkcji w ramach procesu

zarządzania związane jest z

podejmowaniem decyzji.

➲

Decyzja jest zawsze wyborem jednego z

możliwych w danej sytuacji wariantów

działania. Wobec konieczności dokonywania

wyborów stawiają ludzi sytuacje decyzyjne,

czyli takie, które charakteryzuje istnienie

wielości (przynajmniej dwóch) możliwych

sposobów działania oraz przymus wybrania

jednego z nich.

●

P

odstawowe decyzje „zarządcze” wiążą się z:

●

ustalaniem długofalowych celów

strategicznych i sposobów ich realizacji, czyli

strategii;

●

planowaniem, czyli określaniem sekwencji

przyszłych działań oraz środków niezbędnych

do ich zrealizowania;

●

ustalaniem zakresu, przedmiotu i metod

kontroli, czyli sprawdzania zgodności

rzeczywiście realizowanych działań i ich

wyników z przyjętymi założeniami;

●

decydowaniem o przebiegu procesów

produkcyjnych;

●

organizowaniem, czyli grupowaniem zasobów

materialnych i ludzkich oraz ustalaniem relacji

między nimi;

●

kierowaniem zachowaniami ludzkimi, czyli

powodowaniem pożądanych zachowań innych osób,

zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz organizacji;

●

kształtowaniem potencjału społecznego organizacji,

czyli wyborem kierunków i sposobów świadomego

tworzenia ilościowych i jakościowych charakterystyk

grupy społecznej, złożonej z osób zatrudnionych w

organizacji i współpracujących z nią;

●

specyficznymi decyzjami, które wymusza

umiędzynarodowienie i globalizacja procesów

zarządzania.

●

Głównym celem rachunkowości zarządczej jest

wspomaganie procesu podejmowania decyzji w

przedsiębiorstwie

➲

Problemy decyzyjne rozwiązywane

➲

w ramach rachunkowości zarządczej

●

Utrzymywanie płynności finansowej w

przedsiębiorstwie, tj sterowanie zasobem i

strumieniami (wpływem i wypływem) środków

finansowych.

➲

●

Sterowanie obiegiem środków obrotowych

(zarządzanie kapitalem obrotowym) w szerokim

kontekście powiązań z dostawcami i odbiorcami.

●

Sterowanie ekonomiką środków trwałych

począwszy od decyzji zakupu lub wytworzenia,

poprzez decyzje w sferze eksploatacji,

konserwacji, naprawy i odnowy aż sprzedaży lub

likwidacji.

●

Sterowanie kosztami - wybór i organizacja

właścowego rachunku kosztów stosownie do

prowadzonej dzialalności. Mieszczą się tu także

zagadnienia dotyczące sposobów pomiaru i

rozliczania kosztów, modyfikujących przebieg

procesów wytwórczych.

●

Kalkulacja kosztów jednostkowych i decyzje

cenowe - analizy typu koszty - rozmiary

produkcji - zyski, umożliwiające podstawy do

kalulacji cen jednostkowych.

●

Polityka produkcji i sprzedaży - obejmuje

doskonalenie działań wprowadzających nowe

produkty do produkcji i sprzedaży na rynki

krajowe i zagraniczne (analizy chłonności rynku,

starzenia się wyrobów itp.)

➲

Koszty jako element procesu decyzyjnego

➲

Koszty stanowią zawsze punkt wyjścia myślenia

ekonomicznego dlatego, że każde działanie

podmiotów jest związane z ponoszeniem

kosztów. Nie ma działań bez kosztów.

➲

Koszty należą do podstawowych kryteriów

wyboru decyzji.

➲

Ranga kosztów jako elementu decyzyjnego

wynika stąd, że wprawdzie nie można uniknąć

ponoszenia kosztów w związku z podejmowaną

działalnością, lecz można i należy je

minimalizować.

●

Zgodnie z zasadą racjonalnego gospodarowania

minimalizacja kosztów może być realizowana poprzez:

●

osiąganie założonego celu przy jak najmniejszych

kosztach,

●

maksymalizację efektu przy założonych do

poniesienia kosztach.

●

Zasada racjonalnego gospodarowania (oprócz

minimalizacji kosztów) zakłada także konieczność

kształtowania odpowiedniej relacji kosztów do

przychodów:

●

przychody ze sprzedaży są wyższe od kosztów

●

dynamika przychodów jest silniejsza od dynamiki

kosztów.

●

Jeżeli przychody ze sprzedaży są wyższe od

kosztów przedsiębiorstwo osiąga zysk.

➲

Z = P - K

➲

gdzie:

➲

Z - zysk

➲

P - przychody

➲

K - koszty

➲

Ponieważ dążeniem każdego

przedsiębiorstwa jest nie tylko osiąganie zysku

w ogóle, ale stałe jego powiększanie,

poszukuje ono takich sposobów kształtowania

relacji przychodów i kosztów, aby zysk

wykazywał stałą tendencję wzrostu.

●

Cechą szczególną kosztów jest ich pierwotność

względem przychodów, co oznacza że:

●

aby podjąć jakąkolwiek działalność gospodarczą,

przedsiębiorstwo musi najpierw ponieść koszty,

●

potem konieczne jest sprzedanie

wyprodukowanego wyrobu, towaru lub usługi w

celu zrealizowania przychodu,

●

osiągnięcie zysku wymaga, aby łączne

przychody były wyższe od poniesionych kosztów.

Fakt pierwotnego charakteru kosztów względem

przychodów podnosi rangę kosztów jako

elementu decyzyjnego.

Ważnym atrybutem kosztów jest ich zwrotny

charakter. Zwrot kosztów jest warunkiem

koniecznym podjęcia określonych działań przez

przedsiębiorstwo.

Aby mógł nastąpić zwrot kosztów muszą być

spełnione co najmniej dwa warunki:

-

przedsiębiorstwo

musi

sprzedać

wyprodukowane wyroby,

- przychody ze sprzedaży muszą przewyższać

poniesione koszty

●

Podczas gdy koszty powstają wewnątrz

przedsiębiorstwa, przychody determinowane są

przez rynek.

➲

Ponieważ rozwój przedsiębiorstwa rozstrzyga

się na styku kosztów i przychodów,

przedsiębiorstwo skupia swą uwagę na tym

elemencie kształtującym zysk, na który ma

bezpośrednio większy wpływ.

➲

Podkreśla to rolę kosztów w procesie

podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie.

●

W procesie decyzyjnym koszty występują w

podwójnej roli:

●

są samoistnym problemem decyzyjnym lub

umożliwiają sformułowanie określonego

problemu decyzyjnego,

●

są istotnym elementem wspomagającym

określone wybory w przedsiębiorstwie.

➲

Koszty są obiektywną kategorią ekonomiczną

ściśle związaną z działalnością gospodarczą.

➲

Stanowią pieniężny wyraz nakładów

ponoszonych w związku z działalnością

gospodarczą. Obejmują swym zakresem

zarówno nakłady pracy żywej (wynagrodzenia

za pracę wraz narzutami) jak i nakłady pracy

uprzedmiotowionej (zużycie materiałów,

surowców, maszyn, budynków).

➲

Istota kosztów jest zdeterminowana ich

zakresem oraz sposobem ujęcia. Mogą być

rozpatrywane:

●

w ujęciu makroekonomicznym

●

w ujęciu mikroekonomicznym

●

Najszerszą kategorią kosztów są

społeczne koszty produkcji.

●

Wyrażają sumę nakładów pracy żywej i

uprzedmiotowionej, jaką poniosło

społeczeństwo na wytworzenie dóbr i

usług w danym czasie. Ich wielkość równa

jest wartości społecznego produktu

globalnego wytworzonego w danym

okresie.

●

K

sp

= c + v + m

➲

gdzie:

➲

K

sp

- społeczne koszty produkcji

➲

c - wartość zużytych środków produkcji

➲

v - wartość nakładów związanych z pracą

ludzką, wyrażona w

wynagrodzeniach

pracowników

➲

m - wartość produktu dodatkowego.

➲

Koszty produkcji są także kategorią

makroekonomiczną. Obejmują one wartość

zużytych środków produkcji oraz

wynagrodzenia pracowników biorących

udział w procesie produkcji.

➲

K

p

= c + v

➲

Stanowią część społecznych kosztów

produkcji, pomniejszoną o wartość

produktu dodatkowego

➲

Koszty własne są to koszty ponoszone

przez przedsiębiorstwo. Stanowią

wyrażone w pieniądzu nakłady pracy

żywej i uprzedmiotowionej ponoszone

w związku z normalną działalnością

podmiotu gospodarczego w pewnym

okresie. Obejmują także wydatki

stanowiące część produktu

dodatkowego, które można nazwać

kosztami transferowymi. Są zatem

kategorią mikroekonomiczną.

➲

K

wł

= c + v + m

1

➲

gdzie:

➲

K

wł

- koszty własne

➲

c - zużyte rzeczowe środki produkcji

➲

v - zużyta siła robocza

➲

m

1

- koszty transferowe

➲

Do kosztów transferowych zalicza się

odsetki bankowe, ubezpieczenia

społeczne, niektóre podatki (tzw.

kosztowe) oraz inne nakłady, mające

postać finansową. Ponoszenie kosztów

transferowych jest antycypacją

powstającego w przedsiębiorstwie

produktu dodatkowego. Pozostałą

część tego produktu przejmuje

państwo w postaci podatku

dochodowego (m

2

)

➲

Relacje pomiędzy m

1

i m

2

do m, czyli

do całkowitego produktu dodatkowego

występującego w kategorii kosztów

społecznych, są zmienne. Uzależnione

są od systemu ekonomiczno-

finansowego państwa, polityki

gospodarczej, systemu podatkowego

itp

●

Koszty własne a kategorie pokrewne

➲

Koszty własne są często objaśniane za

pomocą takich pojęć, jak:

●

nakład

●

wydatek

●

strata

●

Przez nakład rozumie się wyrażone w

jednostkach naturalnych celowe zużycie

środków rzeczowych oraz wykorzystanie

pracy żywej. Wyrażone w różnych

jednostkach naturalnych nakłady nie

podlegają agregacji. Jeżeli zostaną wyrażone

w pieniądzu, powstaje kategoria kosztu.

●

Wydatki interpretowane są jako każde

zmniejszenie stanu środków pieniężnych,

bez względu na cel ich poniesienia. Nie

każdy wydatek jest kosztem, natomiast

każdy koszt pociąga za sobą wydatek.

●

Relacje pomiędzy wydatkiem a kosztem mogą

być następujące:

●

koszty własne przedsiębiorstwa są związane z

ponoszonymi wydatkami, choć nie wszystkie

wydatki mają charakter kosztów,

●

powstawanie kosztów własnych może być

niezależne w czasie od dokonywania wydatków,

●

wydatki nie są związane ze zużyciem czynników

produkcji,

●

wycena poszczególnych kosztów opiera się z

reguły na dokonywanych wydatkach

●

Strata – pojęcie odnoszone do

bezekwiwalentnego zmniejszania zasobów

składników materialnych lub niematerialnych

w przedsiębiorstwie. Straty nie przynoszą

efektów, nie są związane z celowym

osiąganiem efektów.

➲

Koszty a efektywność przedsiębiorstwa

➲

Efektywność funkcjonowania

przedsiębiorstwa mierzona jest:

●

przez porównywanie efektów i nakładów,

●

przez porównywanie osiągniętych

przychodów i poniesionych kosztów.

●

W szczególności efektywność można ocenić:

●

za pomocą wielkości bezwzględnych, np.

przez porównanie kwoty przychodów i kwoty

kosztów,

●

za pomocą odpowiednich wskaźników,

będących relacją kosztów do przychodów

(lub odwrotnie)

●

Efektywność funkcjonowania przedsiębiorstwa

scala w sobie dwa obszary działań:

●

w sferze rynku (przychody),

●

wewnątrz przedsiębiorstwa (koszty).

➲

Koszty odgrywają zatem ważną rolę w ocenie

efektywności funkcjonowania

przedsiębiorstwa. Są bowiem płaszczyzną

odniesienia uzyskanych przychodów.