Katarzyna Pawełek 2012

Rola czynników

psychologicznych w genezie

niedostosowania społecznego

WYKŁAD 3

Część 2

Katarzyna Pawełek 2012

Wybrane stanowiska psychologiczne



Koncepcja Hansa Eysencka



Teoria kontroli (powstrzymywania)
Waltera Recklessa



Koncepcja umiejscowienia kontroli
Juliana Rottera

Katarzyna Pawełek 2012

Wprowadzenie



Cechą charakterystyczną
stanowiska psychologicznego jest
odwoływanie się w wyjaśnianiu
genezy zachowań przestępczych do
zmiennych psychologicznych, które
uważane są za główne przyczyny
tych zachowań

Katarzyna Pawełek 2012

Wprowadzenie



Kryminogenna

rola

czynników

psychologicznych według M. Cioska
polega na tym, że zmienne te albo
sprzyjają

wyborowi

zachowania

przestępczego

w

określonych

sytuacjach (np. agresywność), albo
utrudniają

wybór

postępowania

właściwego

(np.

niski

poziom

inteligencji)

Katarzyna Pawełek 2012

Koncepcja Hansa

Eysencka

Katarzyna Pawełek 2012

Koncepcja Hansa Eysencka



Opiera się na przeciwstawieniu dwóch,

warunkowanych biologicznie, typów

układu nerwowego, różniących się od

siebie przebiegiem procesów

pobudzania i hamowania



Typy te stanowiły podstawowy wymiar

osobowości, prowadziły do

wyróżnienia: ekstrawertyków i

introwertyków

Katarzyna Pawełek 2012

Koncepcja Hansa Eysencka



EKSTRAWERTYCY



Łatwi do pobudzenia



Łatwo wygaszający
(hamujący) pobudzenie



Poszukujący stymulacji,
aktywni, impulsywni i
często brakuje im
rozwagi, towarzyscy,
optymistyczni aż do
braku krytycyzmu,
spontaniczni,
nieopanowani, co
prowadzi często do
agresji



INTROWERTYCY



Trudni do pobudzenia



Z trudnością

wygaszający

(hamujący)

pobudzenie



Nietowarzyscy,

powściągliwi i raczej

nieśmiali,

systematyczni i

sumienni, lecz raczej

pesymistyczni,

skoncentrowani na

życiu wewnętrznym

Katarzyna Pawełek 2012

Koncepcja Hansa Eysencka



Socjalizacja

jest

procesem

warunkowania,

tzn.

nabywania

i

utrwalania

odruchów

warunkowych,

odpowiadających wymogom społecznym



Socjalizacja

(=przystosowanie

społeczne) ma polegać na wytworzeniu u

dziecka

odruchu

warunkowego

reagowania

lękiem

na

wszelkie

zachowania społecznie nieakceptowane.

Zasadnicze znaczenie odgrywa w nim

indywidualna podatność na warunkowanie

Katarzyna Pawełek 2012

Koncepcja Hansa Eysencka



W przypadku ekstrawertyków wrodzone
właściwości

systemu

nerwowego

sprawiają, że proces socjalizacji jest
trudniejszy

(=

są

trudniejsi

do

zsocjalizowania) i wymaga więcej wysiłku
niż u introwertyków



W procesie socjalizacji ważną rolę
odgrywa kolejny czynnik, mający podłoże
biologiczne, tj. neurotyzm (wrodzona
właściwość dotycząca aktywności AUN)

Katarzyna Pawełek 2012

Koncepcja Hansa Eysencka



Niski neurotyzm



zrównoważenie
emocjonalne



odporność na stres



reakcje adekwatne do
bodźca



Wysoki neurotyzm



ogólne

niezrównoważenie

emocjonalne



pobudliwość afektywną



skłonność do załamań w

sytuacjach stresowych



zbyt silne lub zbyt

długotrwałe reakcje w

porównaniu z

działającym bodźcem



nieśmiałość w kontaktach

międzyludzkich



zależność od innych



brak stałości w osiąganiu

rezultatów własnej

działalności

Katarzyna Pawełek 2012

Koncepcja Hansa Eysencka



Stopień neurotyzmu może mieć

zasadnicze znaczenie w procesie

socjalizacji, gdyż wysoka

neurotyczność nie sprzyja dobremu

warunkowaniu (wzbudza nieadekwatny

do działających bodźców poziom lęku)



Można oczekiwać, że osoby cechujące się

wysokim stopniem ekstrawersji i

neurotyzmu będą najtrudniej utrwalać

odruchy pozwalające im unikać zachowań

antyspołecznych

Katarzyna Pawełek 2012

Koncepcja Hansa Eysencka



Trzeci wymiar, tj. psychotyzm
dodany w latach 70. XX wieku, jest
niezależny od dwóch pozostałych
(ekstrawersja- introwersja;
neurotyzm)



opisany jedynie w warstwie
behawioralnej, brak opisów
konstytucjonalnych

Katarzyna Pawełek 2012

Koncepcja Hansa Eysencka



Samotność



Brak przywiązania do innych

(wyraża się w braku dbałości

o innych i nieliczeniu się z

innymi)



Nieprzystosowanie

psychiczne



Okrucieństwo, „nieludzkość”



Brak uczuć i wrażliwości



Poszukiwanie wrażeń i

sensacji



Wrogość, agresywność



Dziwaczne i niezwykłe

upodobania



Lekceważenie

niebezpieczeństw,

ryzykanctwo



Bawienie się cudzym

kosztem, denerwowanie

innych (dokuczanie innym)

Wysokie wyniki

w skali psychotyzmu:

cechy i właściwości

Katarzyna Pawełek 2012

Koncepcja Hansa Eysencka



Osoby, które w kwestionariuszach
Eysencka mierzących ekstrawersję-
introwersję, neurotyzm i psychotyzm
będą uzyskiwały wysokie wyniki, mogą
częściej niż osoby uzyskujące w tych
skalach niskie wyniki zostać
dewiantami i/lub przestępcami

Katarzyna Pawełek 2012

Teoria kontroli

(powstrzymywania) Waltera C.

Recklessa

Katarzyna Pawełek 2012

Teoria kontroli (powstrzymywania)
Waltera C. Recklessa



Podstawowe założenie wynikało z próby odpowiedzi

na pytanie: co decyduje o zaangażowaniu (lub

nie) w działalność przestępczą? Jest to stopień

odporności na pokusę stania się dewiantem i

przestępcą



Jednostka w społecznym funkcjonowaniu jest

nieustannie narażona na możliwość „zarażenia się

przestępczością” (jak organizm na zarazki), gdyż

tego typu zachowania to nieodłączny atrybut życia

społecznego (por. E. Durkheim, K. T. Erikson)

Katarzyna Pawełek 2012

Teoria kontroli (powstrzymywania)
Waltera C. Recklessa



Istnieją pewne mechanizmy
(„system odpornościowy”), które
umożliwiają opieranie się
naciskom, np. grupowym
(ZEWNĘTRZNA KONTROLA) i
nieuleganie pokusom
(WEWNĘTRZNA KONTROLA)

Katarzyna Pawełek 2012

Teoria kontroli (powstrzymywania)
Waltera C. Recklessa



Czynniki określone jako „zarażające
przestępczością”- dwie postacie:



POCIĄGACZE



POPYCHACZE

Katarzyna Pawełek 2012

Teoria kontroli (powstrzymywania)
Waltera C. Recklessa



dotyczą aktualnych

warunków społecznych

(tj. funkcjonujące wzory

zachowań, normy, które

mówią jak w sposób

legalny osiągnąć sukces,

wzory zaspokajania

własnych potrzeb i

aspiracji, mniej lub

bardziej dostępnych dla

jednostki z różnych grup

społecznych; złe

towarzystwo, podkultura

przestępcza i

dewiacyjna, kariery

przestępcze „lansowane”

przez media)

POCIĄGACZE (PULL)

Katarzyna Pawełek 2012

Teoria kontroli (powstrzymywania)
Waltera C. Recklessa



dotyczą biologicznych
i psychologicznych
czynników
(dominujące motywy,
postawy, napięcia,
lęki, niezadowolenie,
agresywność,
wyolbrzymianie
swoich problemów,
potrzeba
natychmiastowej
gratyfikacji itp.)

POPYCHACZE (PUSH)

Katarzyna Pawełek 2012

Teoria kontroli (powstrzymywania)
Waltera C. Recklessa

Zewnętrzne pociągacze

Zewnętrzna kontrola

Wewnętrzna kontrola

Biologiczne i
psychologiczne popychacze

Model oddziaływania kontroli wg W. Recklessa

(za: Fraizierem)

Współzależność między czynnikami

pociągającymi i popychającymi a kontrolą

wewnętrzną i zewnętrzną

Katarzyna Pawełek 2012

Model oddziaływania kontroli
wewnętrznej



Kształtuje się w procesie

socjalizacji, jest przede

wszystkim wynikiem

moralnego wychowania i

rozwoju jednostki



Wskaźniki prawidłowo

ukształtowanej kontroli

wewnętrznej



Rozwinięta kontrola

wewnętrzna umożliwia

przeciwstawianie się

zewnętrznym presjom,

radzenie sobie w sytuacjach

konfliktowych, unikanie

ryzyka itp.

-

Adekwatny obraz siebie

(temu wymiarowi autor

przypisywał centralne

miejsce w swojej

koncepcji)

-

Nastawienie na

realizację zadań przy

jasno sformułowanych

celach życiowych

-

Realistyczny, w stosunku

do możliwości, poziom

aspiracji

-

Zdolność do znoszenia

frustracji

-

Identyfikacja z normami

prawnymi i moralnymi

Katarzyna Pawełek 2012

Model oddziaływania kontroli
zewnętrznej



Wszystkie te czynniki w

bezpośrednim środowisku

jednostki, które utrzymują ją

w pewnych ryzach, a więc

obowiązujące normy prawne

i zasady moralne,

przypisane im sankcje,

zinstytucjonalizowane cele i

oczekiwania społeczne, jak

również wpływ kolegów i

rówieśników



To naciski grupowe

(społeczne) do

posłuszeństwa względem

obowiązujących norm, do

wypełniania nakazów

pełnionych ról zgodnie z

oczekiwaniami, tradycją i

potrzebami społecznymi

KONTROLA ZEWNĘTRZNA

Katarzyna Pawełek 2012

Koncepcja umiejscowienia kontroli

(koncepcja kontroli)

Juliana B. Rottera

Katarzyna Pawełek 2012

Koncepcja umiejscowienia kontroli

(koncepcja kontroli) Juliana B. Rottera



Kontrola to mechanizm wyuczony
(warunkowanie instrumentalne)-
człowiek ucząc się zdobywa wiedzę o
przyjemnych (+) i nieprzyjemnych (-)
skutkach swojego zachowania i o różnych
możliwościach zaspokajania potrzeb:



PODOBNA SYTUACJA→ DECYZJA O
ZACHOWANIU→ OCZEKIWANIE TAKICH SAMYCH
REZULTATÓW (+ lub -) →
PRAWDOPODOBIEŃSTWO WYSTĄPIENIA
OKREŚLONYCH SKUTKÓW→ „OCZEKIWANIA”

Katarzyna Pawełek 2012

Oczekiwania przyjmują dwie postaci



Zgeneralizowana

uogólnienie

wszystkich

dotychczasowych

związków

zachowanie-

wzmocnienie w

postaci zaspokojenia

potrzeb, im więcej

wystąpiło

pozytywnych

wzmocnień, tym

większe

prawdopodobieństwo

istnienia przekonania,

że każde następne

działanie jednostki

niezależnie od

sytuacji przyniesie

oczekiwany rezultat



Specyficzna

związane są z pewną

klasą zachowań

Katarzyna Pawełek 2012

Koncepcja umiejscowienia kontroli
(koncepcja kontroli) Juliana B.
Rottera



PRZYKŁAD

W momencie głodu jednostka ma

przekonanie, na podstawie

dotychczasowych doświadczeń, że

ten lub innych lokal gastronomiczny

może lepiej zaspokoić jej głód, w

zależności od jej upodobań

smakowych, posiadanych środków

finansowych i możliwości dotarcia do

niego

Katarzyna Pawełek 2012

Koncepcja umiejscowienia
kontroli Juliana B. Rottera

Poczucie kontroli:



WEWNĘTRZNEJ

ZACHOWANIE↔

WZMOCNIENIE (jest związek)
Nabywanie subiektywnego przekonania o
związku przyczynowym pomiędzy
zachowaniem (np. nauka) a występującym
po nim wzmocnieniem (np. zaliczenie)
prowadzi do ukształtowania się poczucia
kontroli wewnętrznej

Katarzyna Pawełek 2012

Koncepcja umiejscowienia
kontroli Juliana B. Rottera

Poczucie kontroli:



ZEWNETRZNEJ

ZACHOWANIE ↔

WZMOCNIENIE (brak związku)
Poczucie kontroli zewnętrznej jest przekonaniem o

braku związku między zachowaniem a jego skutkami

O tym, czy w procesie rozwoju osobowości rozwinie/

wytworzy się zewnętrzne lub wewnętrzne

umiejscowienie kontroli, decydują uzyskiwane w

doświadczeniu życiowym wzmocnienia (zaspokajanie

potrzeb) oraz sytuacja psychologiczna

Katarzyna Pawełek 2012

Koncepcja umiejscowienia kontroli
(koncepcja kontroli) Juliana B.
Rottera



Zdaniem K. Ostrowskiej kontrola

wewnętrzna lub zewnętrza nie jest

wymiarem, który dzieliłby ludzi na

dwie rozłączne kategorie, w zasadzie

można u każdego człowieka

zaobserwować elementy przejawów

poczucia jednej i drugiej kontroli,

dlatego precyzyjniejsze jest

mówienie o przewadze jednej lub

drugiej formy poczucia kontroli

Katarzyna Pawełek 2012

Koncepcja umiejscowienia kontroli
(koncepcja kontroli) Juliana B.
Rottera

o

Brakuje

szerszych

i

systematycznych

badań

nad

poziomem poczucia kontroli u
sprawców przestępstw

o

Istniejące

dotyczą

populacji

więziennej→

pozwalają

one

na

wysunięcie ostrożnych przypuszczeń, iż
tę grupę charakteryzuje zewnętrzny typ
umiejscowienia kontroli

Katarzyna Pawełek 2012

Koncepcja umiejscowienia kontroli
(koncepcja kontroli) Juliana B. Rottera



Badania Kiehlbaucha pokazały zmianę
poczucia kontroli w zależności od
okresu pobytu w zakładzie karnym:



Początkowy okres- wyższy poziom kontroli
zewnętrznej



Środkowy okres- poziom przeciętny
kontroli zewnętrznej



Końcowy okres- wyższy poziom kontroli
zewnętrznej

Katarzyna Pawełek 2012

Koncepcja umiejscowienia kontroli
(koncepcja kontroli) Juliana B.
Rottera



Wyniki te pokazują, że poziom umiejscowienia

kontroli może być silnie związany z aktualną

sytuacją jednostki, z jej możliwością osiągania

założonych celów za pomocą manipulowania

postawą podporządkowania się lub ujawniania

niezależności



Zarówno w początkowym, jak i w końcowym okresie

pobytu w zakładzie karnym ze względu na realizację

innych celów (potrzeb) zależność od innych, a tym

samym wykazywanie bierności i

podporządkowywania się jest skuteczniejsza niż

ujawnianie samodzielności