Katarzyna Pawełek 2012
Rola czynników
psychologicznych w genezie
niedostosowania społecznego
WYKŁAD 3
Część 2
Katarzyna Pawełek 2012
Rola czynników
psychologicznych w genezie
niedostosowania społecznego
WYKŁAD 3
Część 2
Katarzyna Pawełek 2012
Wybrane stanowiska psychologiczne
Koncepcja Hansa Eysencka
Teoria kontroli (powstrzymywania)
Waltera Recklessa
Koncepcja umiejscowienia kontroli
Juliana Rottera
Katarzyna Pawełek 2012
Wprowadzenie
Cechą charakterystyczną
stanowiska psychologicznego jest
odwoływanie się w wyjaśnianiu
genezy zachowań przestępczych do
zmiennych psychologicznych, które
uważane są za główne przyczyny
tych zachowań
Katarzyna Pawełek 2012
Wprowadzenie
Kryminogenna
rola
czynników
psychologicznych według M. Cioska
polega na tym, że zmienne te albo
sprzyjają
wyborowi
zachowania
przestępczego
w
określonych
sytuacjach (np. agresywność), albo
utrudniają
wybór
postępowania
właściwego
(np.
niski
poziom
inteligencji)
Katarzyna Pawełek 2012
Koncepcja Hansa
Eysencka
Katarzyna Pawełek 2012
Koncepcja Hansa Eysencka
Opiera się na przeciwstawieniu dwóch,
warunkowanych biologicznie, typów
układu nerwowego, różniących się od
siebie przebiegiem procesów
pobudzania i hamowania
Typy te stanowiły podstawowy wymiar
osobowości, prowadziły do
wyróżnienia: ekstrawertyków i
introwertyków
Katarzyna Pawełek 2012
Koncepcja Hansa Eysencka
EKSTRAWERTYCY
Łatwi do pobudzenia
Łatwo wygaszający
(hamujący) pobudzenie
Poszukujący stymulacji,
aktywni, impulsywni i
często brakuje im
rozwagi, towarzyscy,
optymistyczni aż do
braku krytycyzmu,
spontaniczni,
nieopanowani, co
prowadzi często do
agresji
INTROWERTYCY
Trudni do pobudzenia
Z trudnością
wygaszający
(hamujący)
pobudzenie
Nietowarzyscy,
powściągliwi i raczej
nieśmiali,
systematyczni i
sumienni, lecz raczej
pesymistyczni,
skoncentrowani na
życiu wewnętrznym
Katarzyna Pawełek 2012
Koncepcja Hansa Eysencka
Socjalizacja
jest
procesem
warunkowania,
tzn.
nabywania
i
utrwalania
odruchów
warunkowych,
odpowiadających wymogom społecznym
Socjalizacja
(=przystosowanie
społeczne) ma polegać na wytworzeniu u
dziecka
odruchu
warunkowego
reagowania
lękiem
na
wszelkie
zachowania społecznie nieakceptowane.
Zasadnicze znaczenie odgrywa w nim
indywidualna podatność na warunkowanie
Katarzyna Pawełek 2012
Koncepcja Hansa Eysencka
W przypadku ekstrawertyków wrodzone
właściwości
systemu
nerwowego
sprawiają, że proces socjalizacji jest
trudniejszy
(=
są
trudniejsi
do
zsocjalizowania) i wymaga więcej wysiłku
niż u introwertyków
W procesie socjalizacji ważną rolę
odgrywa kolejny czynnik, mający podłoże
biologiczne, tj. neurotyzm (wrodzona
właściwość dotycząca aktywności AUN)
Katarzyna Pawełek 2012
Koncepcja Hansa Eysencka
Niski neurotyzm
zrównoważenie
emocjonalne
odporność na stres
reakcje adekwatne do
bodźca
Wysoki neurotyzm
ogólne
niezrównoważenie
emocjonalne
pobudliwość afektywną
skłonność do załamań w
sytuacjach stresowych
zbyt silne lub zbyt
długotrwałe reakcje w
porównaniu z
działającym bodźcem
nieśmiałość w kontaktach
międzyludzkich
zależność od innych
brak stałości w osiąganiu
rezultatów własnej
działalności
Katarzyna Pawełek 2012
Koncepcja Hansa Eysencka
Stopień neurotyzmu może mieć
zasadnicze znaczenie w procesie
socjalizacji, gdyż wysoka
neurotyczność nie sprzyja dobremu
warunkowaniu (wzbudza nieadekwatny
do działających bodźców poziom lęku)
Można oczekiwać, że osoby cechujące się
wysokim stopniem ekstrawersji i
neurotyzmu będą najtrudniej utrwalać
odruchy pozwalające im unikać zachowań
antyspołecznych
Katarzyna Pawełek 2012
Koncepcja Hansa Eysencka
Trzeci wymiar, tj. psychotyzm
dodany w latach 70. XX wieku, jest
niezależny od dwóch pozostałych
(ekstrawersja- introwersja;
neurotyzm)
opisany jedynie w warstwie
behawioralnej, brak opisów
konstytucjonalnych
Katarzyna Pawełek 2012
Koncepcja Hansa Eysencka
Samotność
Brak przywiązania do innych
(wyraża się w braku dbałości
o innych i nieliczeniu się z
innymi)
Nieprzystosowanie
psychiczne
Okrucieństwo, „nieludzkość”
Brak uczuć i wrażliwości
Poszukiwanie wrażeń i
sensacji
Wrogość, agresywność
Dziwaczne i niezwykłe
upodobania
Lekceważenie
niebezpieczeństw,
ryzykanctwo
Bawienie się cudzym
kosztem, denerwowanie
innych (dokuczanie innym)
Wysokie wyniki
w skali psychotyzmu:
cechy i właściwości
Katarzyna Pawełek 2012
Koncepcja Hansa Eysencka
Osoby, które w kwestionariuszach
Eysencka mierzących ekstrawersję-
introwersję, neurotyzm i psychotyzm
będą uzyskiwały wysokie wyniki, mogą
częściej niż osoby uzyskujące w tych
skalach niskie wyniki zostać
dewiantami i/lub przestępcami
Katarzyna Pawełek 2012
Teoria kontroli
(powstrzymywania) Waltera C.
Recklessa
Katarzyna Pawełek 2012
Teoria kontroli (powstrzymywania)
Waltera C. Recklessa
Podstawowe założenie wynikało z próby odpowiedzi
na pytanie: co decyduje o zaangażowaniu (lub
nie) w działalność przestępczą? Jest to stopień
odporności na pokusę stania się dewiantem i
przestępcą
Jednostka w społecznym funkcjonowaniu jest
nieustannie narażona na możliwość „zarażenia się
przestępczością” (jak organizm na zarazki), gdyż
tego typu zachowania to nieodłączny atrybut życia
społecznego (por. E. Durkheim, K. T. Erikson)
Katarzyna Pawełek 2012
Teoria kontroli (powstrzymywania)
Waltera C. Recklessa
Istnieją pewne mechanizmy
(„system odpornościowy”), które
umożliwiają opieranie się
naciskom, np. grupowym
(ZEWNĘTRZNA KONTROLA) i
nieuleganie pokusom
(WEWNĘTRZNA KONTROLA)
Katarzyna Pawełek 2012
Teoria kontroli (powstrzymywania)
Waltera C. Recklessa
Czynniki określone jako „zarażające
przestępczością”- dwie postacie:
POCIĄGACZE
POPYCHACZE
Katarzyna Pawełek 2012
Teoria kontroli (powstrzymywania)
Waltera C. Recklessa
dotyczą aktualnych
warunków społecznych
(tj. funkcjonujące wzory
zachowań, normy, które
mówią jak w sposób
legalny osiągnąć sukces,
wzory zaspokajania
własnych potrzeb i
aspiracji, mniej lub
bardziej dostępnych dla
jednostki z różnych grup
społecznych; złe
towarzystwo, podkultura
przestępcza i
dewiacyjna, kariery
przestępcze „lansowane”
przez media)
POCIĄGACZE (PULL)
Katarzyna Pawełek 2012
Teoria kontroli (powstrzymywania)
Waltera C. Recklessa
dotyczą biologicznych
i psychologicznych
czynników
(dominujące motywy,
postawy, napięcia,
lęki, niezadowolenie,
agresywność,
wyolbrzymianie
swoich problemów,
potrzeba
natychmiastowej
gratyfikacji itp.)
POPYCHACZE (PUSH)
Katarzyna Pawełek 2012
Teoria kontroli (powstrzymywania)
Waltera C. Recklessa
Zewnętrzne pociągacze
Zewnętrzna kontrola
Wewnętrzna kontrola
Biologiczne i
psychologiczne popychacze
Model oddziaływania kontroli wg W. Recklessa
(za: Fraizierem)
Współzależność między czynnikami
pociągającymi i popychającymi a kontrolą
wewnętrzną i zewnętrzną
Katarzyna Pawełek 2012
Model oddziaływania kontroli
wewnętrznej
Kształtuje się w procesie
socjalizacji, jest przede
wszystkim wynikiem
moralnego wychowania i
rozwoju jednostki
Wskaźniki prawidłowo
ukształtowanej kontroli
wewnętrznej
Rozwinięta kontrola
wewnętrzna umożliwia
przeciwstawianie się
zewnętrznym presjom,
radzenie sobie w sytuacjach
konfliktowych, unikanie
ryzyka itp.
-
Adekwatny obraz siebie
(temu wymiarowi autor
przypisywał centralne
miejsce w swojej
koncepcji)
-
Nastawienie na
realizację zadań przy
jasno sformułowanych
celach życiowych
-
Realistyczny, w stosunku
do możliwości, poziom
aspiracji
-
Zdolność do znoszenia
frustracji
-
Identyfikacja z normami
prawnymi i moralnymi
Katarzyna Pawełek 2012
Model oddziaływania kontroli
zewnętrznej
Wszystkie te czynniki w
bezpośrednim środowisku
jednostki, które utrzymują ją
w pewnych ryzach, a więc
obowiązujące normy prawne
i zasady moralne,
przypisane im sankcje,
zinstytucjonalizowane cele i
oczekiwania społeczne, jak
również wpływ kolegów i
rówieśników
To naciski grupowe
(społeczne) do
posłuszeństwa względem
obowiązujących norm, do
wypełniania nakazów
pełnionych ról zgodnie z
oczekiwaniami, tradycją i
potrzebami społecznymi
KONTROLA ZEWNĘTRZNA
Katarzyna Pawełek 2012
Koncepcja umiejscowienia kontroli
(koncepcja kontroli)
Juliana B. Rottera
Katarzyna Pawełek 2012
Koncepcja umiejscowienia kontroli
(koncepcja kontroli) Juliana B. Rottera
Kontrola to mechanizm wyuczony
(warunkowanie instrumentalne)-
człowiek ucząc się zdobywa wiedzę o
przyjemnych (+) i nieprzyjemnych (-)
skutkach swojego zachowania i o różnych
możliwościach zaspokajania potrzeb:
PODOBNA SYTUACJA→ DECYZJA O
ZACHOWANIU→ OCZEKIWANIE TAKICH SAMYCH
REZULTATÓW (+ lub -) →
PRAWDOPODOBIEŃSTWO WYSTĄPIENIA
OKREŚLONYCH SKUTKÓW→ „OCZEKIWANIA”
Katarzyna Pawełek 2012
Oczekiwania przyjmują dwie postaci
Zgeneralizowana
uogólnienie
wszystkich
dotychczasowych
związków
zachowanie-
wzmocnienie w
postaci zaspokojenia
potrzeb, im więcej
wystąpiło
pozytywnych
wzmocnień, tym
większe
prawdopodobieństwo
istnienia przekonania,
że każde następne
działanie jednostki
niezależnie od
sytuacji przyniesie
oczekiwany rezultat
Specyficzna
związane są z pewną
klasą zachowań
Katarzyna Pawełek 2012
Koncepcja umiejscowienia kontroli
(koncepcja kontroli) Juliana B.
Rottera
PRZYKŁAD
W momencie głodu jednostka ma
przekonanie, na podstawie
dotychczasowych doświadczeń, że
ten lub innych lokal gastronomiczny
może lepiej zaspokoić jej głód, w
zależności od jej upodobań
smakowych, posiadanych środków
finansowych i możliwości dotarcia do
niego
Katarzyna Pawełek 2012
Koncepcja umiejscowienia
kontroli Juliana B. Rottera
Poczucie kontroli:
WEWNĘTRZNEJ
ZACHOWANIE↔
WZMOCNIENIE (jest związek)
Nabywanie subiektywnego przekonania o
związku przyczynowym pomiędzy
zachowaniem (np. nauka) a występującym
po nim wzmocnieniem (np. zaliczenie)
prowadzi do ukształtowania się poczucia
kontroli wewnętrznej
Katarzyna Pawełek 2012
Koncepcja umiejscowienia
kontroli Juliana B. Rottera
Poczucie kontroli:
ZEWNETRZNEJ
ZACHOWANIE ↔
WZMOCNIENIE (brak związku)
Poczucie kontroli zewnętrznej jest przekonaniem o
braku związku między zachowaniem a jego skutkami
O tym, czy w procesie rozwoju osobowości rozwinie/
wytworzy się zewnętrzne lub wewnętrzne
umiejscowienie kontroli, decydują uzyskiwane w
doświadczeniu życiowym wzmocnienia (zaspokajanie
potrzeb) oraz sytuacja psychologiczna
Katarzyna Pawełek 2012
Koncepcja umiejscowienia kontroli
(koncepcja kontroli) Juliana B.
Rottera
Zdaniem K. Ostrowskiej kontrola
wewnętrzna lub zewnętrza nie jest
wymiarem, który dzieliłby ludzi na
dwie rozłączne kategorie, w zasadzie
można u każdego człowieka
zaobserwować elementy przejawów
poczucia jednej i drugiej kontroli,
dlatego precyzyjniejsze jest
mówienie o przewadze jednej lub
drugiej formy poczucia kontroli
Katarzyna Pawełek 2012
Koncepcja umiejscowienia kontroli
(koncepcja kontroli) Juliana B.
Rottera
o
Brakuje
szerszych
i
systematycznych
badań
nad
poziomem poczucia kontroli u
sprawców przestępstw
o
Istniejące
dotyczą
populacji
więziennej→
pozwalają
one
na
wysunięcie ostrożnych przypuszczeń, iż
tę grupę charakteryzuje zewnętrzny typ
umiejscowienia kontroli
Katarzyna Pawełek 2012
Koncepcja umiejscowienia kontroli
(koncepcja kontroli) Juliana B. Rottera
Badania Kiehlbaucha pokazały zmianę
poczucia kontroli w zależności od
okresu pobytu w zakładzie karnym:
Początkowy okres- wyższy poziom kontroli
zewnętrznej
Środkowy okres- poziom przeciętny
kontroli zewnętrznej
Końcowy okres- wyższy poziom kontroli
zewnętrznej
Katarzyna Pawełek 2012
Koncepcja umiejscowienia kontroli
(koncepcja kontroli) Juliana B.
Rottera
Wyniki te pokazują, że poziom umiejscowienia
kontroli może być silnie związany z aktualną
sytuacją jednostki, z jej możliwością osiągania
założonych celów za pomocą manipulowania
postawą podporządkowania się lub ujawniania
niezależności
Zarówno w początkowym, jak i w końcowym okresie
pobytu w zakładzie karnym ze względu na realizację
innych celów (potrzeb) zależność od innych, a tym
samym wykazywanie bierności i
podporządkowywania się jest skuteczniejsza niż
ujawnianie samodzielności