Metody 
dokonywania 
oszustw 
kryminalnych 

Kom. Maciej Sostek

Tezy nauczania

1.

Charakterystyka oszustw i ich 
sprawców

2.

Stan zagrożenia oszustwami

3.

Charakterystyka sprawców i ich ofiar

4.

Rodzaje i sposoby dokonywania 
oszustw

5.

Możliwości zapobiegania oszustwom

Literatura



Marek A., Prawo karne, Kraków  2007 



Wąsek A. (red.), Kodeks karny. Część 

szczególna. Komentarz, , Warszawa 2005



Hołyst B., Kryminalistyka, Warszawa 2007 



Stolarczyk  I.,  Przestępstwo  oszustwa  a  zamiar 

ewentualny, „Prokuratura i Prawo” 2007 nr 3 s. 

58-73.



Preibisz  A.,  Niekorzystne  rozporządzenie 

mieniem  jako  znamię  oszustwa  (art.  286  §1 

kk), „Prokuratura i Prawo” 2005 nr 10 s. 63-81



M.  Kulicki:  Przestępstwa  przeciwko  własności, 

część II Szczytno 1995

Rozdział XXXV art. 286 § 1 KK 
Oszustwo 

Korzyść majątkowa 

Doprowadzenie innej osoby do 

niekorzystnego rozporządzenia 

własnym lub cudzym mieniem

Wyzyskanie niezdolności do należytego 

pojmowania przedsiębranego działania 

Wyzyskanie błędu

Wprowadzenie w błąd

Korzyść majątkowa



Nie tylko mienie w znaczeniu rzeczy 
materialnej, lecz także mienie w 
szerszym znaczeniu jako wszelkie dobro 
majątkowe, a więc rzeczy i prawa 
majątkowe przysługujące danej osobie z 
tytułu umów, darowizn, praw 
rzeczowych itp..

Doprowadzenie do 
niekorzystnego 
rozporządzenia mieniem



należy rozumieć jako wywołanie 
niekorzystnej dla pokrzywdzonego 
decyzji rozporządzającej w 
odniesieniu do jego mienia

Wprowadzenie w błąd



polega na podjęciu przez sprawcę 
podstępnych zabiegów prowadzących 
do wywołania u pokrzywdzonego 
mylnego wyobrażenia o rzeczywistości. 

Wyzyskanie błędu



zachodzi wtedy, kiedy pokrzywdzony już 
ma błędne wyobrażenie o 
rzeczywistości, zaś sprawca 
wyobrażenie to wykorzystuje



 Takim właśnie zachowaniem jest na 
przykład doprowadzenie do wypłaty z 
rachunku bankowego z wykorzystaniem 
niewiedzy pracownika banku o braku 
pokrycia na rachunku na wystawiony 
czek własny

Wyzyskanie niezdolności do 
należytego pojmowania 
przedsiębranego działania

 



Oddziaływanie na psychikę osoby 
niezdolnej do należytego zrozumienia 
istoty, znaczenia i skutków tego 
działania z powodu młodego wieku, 
niedorozwoju lub upośledzenia 
psychicznego, a także przejściowych 
zaburzeń psychicznych, oszołomienia 
narkotykiem lub alkoholem

Oszustwo 286 § 1 i 3 kk

Art. 286. § 2. 



Wystarczające jest, aby osoba żądająca 
korzyści majątkowej posiadała 
informacje o bezprawnie zabranej 
rzeczy, w szczególności o miejscu jej 
przechowywania oraz możliwości jej 
odzyskania po przekazaniu określonej w 
żądaniu korzyści majątkowej. 

Odpowiada z art. 286 § 2 zarówno:



Osoba stawiająca żądanie wprost, 

wyjawiając pokrzywdzonemu fakt 

bezprawnego zaboru rzeczy i żądając 

korzyści majątkowej za jej zwrot.



Osoba używa podstępu np.: żąda 

wynagrodzenia za oddanie rzeczy, 

twierdząc że ją znalazła.

Oszustwo art. 286 § 2 i 3 kk 

CHARAKTERYSTYKA SPRAWCÓW OSZUSTW



występuje specjalizacja w rodzaju i metodach oszustw,



oszustwa stanowią podstawowe źródło utrzymania,



oszuści wywodzą się ze środowisk kryminogennych,



duży udział recydywistów,



duży udział przestępców wędrownych,



część sprawców wywodzi się ze środowisk o wysokim 

statusie społecznym,



oszuści posiadają umiejętności nawiązywania kontaktów 

z ofiarami,



bezgraniczny tupet.

CHARAKTERYSTYKA OSÓB POKRZYWDZONYCH

 



Osoby naiwne i łatwowierne,



Osoby poszukujące okazji do łatwego 
wzbogacenia się,



Osoby, które znalazły się w trudnej 
sytuacji życiowej, 



Osoby skłonne do zawierania 
nieuczciwych transakcji,

Oszustwa

Zawodowe

Trikowe

Inseratowe

Na „inkaso”

Inne

Oszustwa trikowe  



przy sprzedaży waluty (sprzedaż imitacji 
banknotów, sprzedaż sfałszowanych bądź 
bezwartościowych zagranicznych środków 
płatniczych, złota czy monet kolekcjonerskich)



Przy sprzedaży biżuterii



Oszustwa na kupon (np.. Zamiana metek)



Oszustwo „na friko” (zamiana banknotu o 
wysokim nominale na banknoty o nominałach 
niższych)



Oszustwa hazardowe (np.. gra oznaczonymi 
kartami, pozorne tasowanie kart, gra w trzy karty)

VOLTA



Zamiana jednej rzeczy większej wartości 
na drugą o mniejszej wartości lub 
bezwartościową (np. obrączkę ze złota 
na wykonaną z tombaku)

Oszustwa zawodowe

Pracownik organów ścigania

Pracownik organów ścigania

Pracownik organu administracji

Pracownik organu administracji

Pracownik służby zdrowia

Pracownik służby zdrowia

Akwizytor

Usługi budowlane

Kominiarz

Osoba duchowna

Oszustwa inseratowe



Oszustwa z ogłoszeń w prasie

-

Przy wynajmie lokali

-

„na udziałowca”

-

Przy załatwianiu pracy

-

Oszustwa matrymonialne

Oszustwa „na inkaso”



Oszustwa w obrocie towarowym



Tworzenie fikcyjnych spółek



Fałszowanie dokumentów

Definicja modus 
operandi



Modus operandi (wg. M.Kulickiego) to 

charakterystyczne przedmiotowe, taktyczne i 

techniczne elementy celowego działania i w mniemaniu 

sprawcy optymalnego postępowania, bezpośrednio 

związanego z realizacją przestępstwa, determinowane 

cechami oraz właściwościami przestępcy i  z tej racji 

pozwalające na wersyjne wnioskowanie o nim.



Modus operandi (wg. T. Hanauska) jest to szczególny 

charakterystyczny i z reguły powtarzalny taki sposób 

zachowania się sprawcy, w którym odbijają się 

indywidualne cechy, właściwości i możliwości człowieka, 

który ten sposób stosuje.