Historia Prawa Publicznego
Małgorzata Materniak-Pawłowska
Historia Prawa Publicznego
Małgorzata Materniak-Pawłowska
LITERATURA
J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa
polskiego.
M. Sczaniecki, Powszechna historia państwa i prawa.
T. Maciejewski, Historia ustroju i prawa sądowego Polski.
T. Maciejewski, Historia powszechna ustroju i prawa.
W. Uruszczak, Historia państwa i prawa polskiego, T. I (966-1795).
J. Baszkiewicz, Powszechna historia ustrojów państwowych.
S. Grodziski, Porównawcza historia ustrojów państwowych.
K. Krasowski, M. Krzymkowski, K. Sikorska-Dzięgielewska, J.
Walachowicz, Historia ustroju państwa.
K. Kamińska, A. Gaca, Historia powszechna ustrojów państwowych.
ZAGADNIENIA
1. Zagadnienia wstępne
- pojęcia
- klasyfikacje ustrojów
2.Korzenie kultury i tradycji europejskiej
- tradycja klasyczna
- tradycja barbarzyńska
- tradycja chrześcijańska
ZAGADNIENIA
3. Państwo feudalne
- kształtowanie się Europy średniowiecznej – pojęcia, tradycja klasyczna,
tradycja barbarzyńska, tradycja chrześcijańska
- podstawowe pojęcia - feudalizm, poddaństwo, lenno, immunitety, przywileje,
systemy następstwa tronu
- państwo szczepowe
- monarchia patrymonialna – cechy państwa, władca, zarząd państwa, rozbicie
dzielnicowe i rozdrobnienie feudalne
- monarchia stanowa – pojęcie stanu społecznego, cechy państwa,
reprezentacje stanowe, władca, nowa organizacja państwa
- monarchia absolutna – etapy, rodzaje absolutyzmu (renesansowy, klasyczny,
oświecony, policyjny), legitymizacje absolutyzmu (religijna,
racjonalistyczna), władza monarsza (zakres władzy, ograniczenia władzy),
aparat urzędniczy
- forma mieszana (Rzeczpospolita szlachecka) – cechy państwa, monarcha,
parlamentaryzm, zarząd państwa, reformy czasów stanisławowskich
ZAGADNIENIA
4. Państwo konstytucyjne
- podstawowe pojęcia – termin „konstytucja”; ustanowienie i zmiana
konstytucji; struktura, systematyka i treść konstytucji, państwo
konstytucyjne
- konstytucjonalizm amerykański
- konstytucjonalizm europejski na wybranych przykładach (Polski, Francji,
Niemiec)
5. Systemy władzy w Europie w XIX i XX w.
- system liberalny
- system autorytarny i postabsolutny (XIX w.)
- system autorytarny (XX w.)
- system totalitarny
- system demokratyczny
POJĘCIA – PAŃSTWO
Dawne pojęcia:
- greckie „polis” – miasto-państwo z własnym ustrojem i prawodawstwem
- rzymskie: „civitas” – państwo obywateli rzymskich lub „res publica” –
wspólnota wszystkich obywateli, później „imperium”
- średniowieczne „terra” – kraj, a więc najważniejszy stał się czynnik
terytorialny
- włoskie „stato” (XVI w., Machiavelli) – określenie wywodzące się z łac.
„stare” – stać się i „status” – warunki położenia, stan
Pojęcie to można już było stosować do każdego z państw, bez względu
na wielkość czy charakter ustroju państwowego. W XVI i XVII w.
wykształciły się z niego: francuski – l’État, angielski – State, niemiecki –
der Staat
- słowiańskie terminy: polskie „państwo” (od „pan” i „panowania” czyli
wykonywania władzy), rosyjskie „gosudarstwo” (pochodzące od
„gosudara” czyli „pana”)
POJĘCIA – PAŃSTWO
Współczesna definicja – państwo w naukach politycznych i prawnych
oznacza:
- okolony granicami obszar, w obrębie którego ludzie są poddani jednej władzy
politycznej (państwo jako „kraj”)
- ogół ludzi żyjących w granicach danego państwa (społeczeństwo zorganizowane
w państwo)
- organizację ludzi rozpatrywaną ze względu na łączącą ich więź zależności
politycznej (państwo jako grupa społeczna zorganizowana)
- tę część organizacji państwowej, która sprawuje władzę nad innymi lub realizuje
wszelkie związane z tą władzą czynności (państwo jako aparat państwowy)
- podmiot własności państwowej (państwo jako fiskus, skarb państwa i podmiot
prawa międzynarodowego)
POJĘCIA – PAŃSTWO
Typy definicji państwa:
- funkcjonalne – opisuje państwo przez funkcje jakie musi ono spełniać
Hugo Grotius (XVII w.) – państwo to zrzeszenie wolnych ludzi w celu korzystania z
prawa oraz dla dobra powszechnego;
współcześnie – państwo to społeczna organizacja mająca za główny cel rozwiązywanie
wspólnych problemów i zabezpieczenie wspólnych dóbr, a także utrzymanie porządku
- strukturalno-elementowe – bazują na teorii trzech elementów (twórcą G. Jellinek
XIX/XX w.): ludności, terytorium i władzy zwierzchniej – państwo to trwały związek
ludzi stale osiadłych na pewnym terytorium, podlegających jednej, wyłącznej władzy
zwierzchniej
- psychologiczne – państwo to zbiór wyobrażeń dotyczących władczych stosunków
międzyludzkich (L. Petrażycki)
- socjologiczne – państwo jako społeczność polityczna, czyli zespół ludzi,
występujących jako członkowie lub funkcjonariusze określonych instytucji i
posiadające z tej racji określone prerogatywy (W. Wesołowski)
- klasowe – odmiana definicji socjologicznych – państwo jako instrument klasowego
panowania z uwagi na dominację klas posiadających (K. Marks)
POJĘCIA – PAŃSTWO
Cechy państwa:
- państwo jest organizacja polityczną
- państwo jest organizacją przymusową (przymus fizyczny, przymus
ekonomiczny, przymus psychologiczny)
- państwo jest organizacją terytorialną
- państwo jest organizacją suwerenną
POJĘCIA – USTRÓJ PAŃSTWA
Ustrój państwa – jego struktura organizacyjna, budowa wewnętrzna,
system organów i instytucji
- zależy od: stosunków politycznych, społecznych i ekonomicznych
- może się opierać na zasadach określonych w dokumentach prawnych
lub na tradycji, współcześnie najczęściej na zasadach konstytucyjnych
Klasyfikacja ustrojów
- typologia klasyczna (wg Arystotelesa)
- typologie tradycyjne (XVIII-XIX w.)
- typologie XX-wieczne (marksistowska, teoria „trzech światów”,
typologia współczesna)
KLASYFIKACJA USTROJÓW WG
ARYSTOTELESA (IV w. p.n.e.)
kto
odnosi
korzyści?
kto rządzi?
jedna osoba
mała grupa
masy
sprawujący
władzę
TYRANIA
OLIGARCHIA
DEMOKRACJA
wszyscy
MONARCHIA
ARYSTOKRACJA
POLITEJA
TRADYCYJNE KLASYFIKACJE
USTROJÓW
od XVIII w. systemy ustrojowe klasyfikowano jako:
- monarchie i republiki
- ustroje autokratyczne i konstytucyjne
- systemy parlamentarne i prezydenckie
- państwa unitarne i państwa złożone (federacje lub
konfederacje)
XX-WIECZNE KLASYFIKACJE
USTROJÓW
KLASYFIKACJA MARKSISTOWSKA
USTRÓJ SPOŁECZNO-
GOSPODARCZY
USTRÓJ POLITYCZNY
ustrój niewolniczy
despotie wschodnie (Mezopotamia, Egipt)
państwo-miasto (polis grecka – Ateny, Sparta, i civitas rzymska)
monarchie imperialne (Macedonia, Egipt Ptolemeuszy, Cesarstwo
Rzymskie)
ustrój feudalny
monarchia prywatnoprawna = patrymonialna = wczesnofeudalna
- jednolita
- rozdrobniona (rozbicie dzielnicowe i rozdrobnienie feudalne)
monarchia publicznoprawna
- monarchia stanowa
- monarchia absolutna
- forma mieszana (demokracja szlachecka)
ustrój kapitalistyczny
państwo konstytucyjne
- monarchia
- republika
ustrój socjalistyczny
ustrój socjalistyczny
XX-WIECZNE KLASYFIKACJE
USTROJÓW
TEORIA „TRZECH ŚWIATÓW”
- kapitalistyczny „pierwszy świat”
- komunistyczny „drugi świat”
- rozwijający się „trzeci świat”
WSPÓŁCZESNE USTROJE
- poliarchie zachodnie
- nowe demokracje
- ustroje Azji Wschodniej
- ustroje islamskie
- ustroje wojskowe
POJĘCIA – SYSTEM POLITYCZNY
System polityczny – zasadnicza struktura, w ramach której toczy się
życie polityczne
(definicja ameryk.) – ogół struktur, procedur i instytucji, które działają
wspólnie, aby znaleźć rozstrzygnięcie problemów;
(definicja franc.) – całokształt wzajemnych politycznych powiązań
istniejących w globalnym systemie, jakim jest społeczeństwo
(definicja polska) – ogół organów państwowych, partii politycznych oraz
organizacji i grup społecznych formalnych i nieformalnych uczestniczących
w działaniach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm
regulujących wzajemne stosunki między nimi
POJĘCIA – SYSTEM POLITYCZNY
Na system polityczny danego państwa składają się trzy grupy
elementów:
- idee i wartości polityczne (np. idea suwerenności narodu, pluralizmu
politycznego, trójpodziału władzy);
- organizacje i instytucje uczestniczące w życiu politycznym kraju i organizujące to
życie (np. aparat państwowy, partie polityczne, związki zawodowe,
stowarzyszenia, samorządy);
- normy regulujące i organizujące wcielanie w życie idei i wartości politycznych
oraz regulujące strukturę i funkcjonowanie organizacji i instytucji politycznych
(np. normy prawne, moralne, kulturowe)
Klasyfikacja systemów politycznych
- podział ze względu na typ reżimu politycznego
- podział ze względu na zasady organizacji aparatu państwowego
- podział ze względu na strukturę terytorialną państwa
KLASYFIKACJE SYSTEMÓW
POLITYCZNYCH
Podział ze względu na typ reżimu politycznego:
[reżim polityczny – to układ formalnych (prawnych), jak i nieformalnych zasad i
mechanizmów regulujących funkcjonowanie centrum władzy politycznej oraz sposób jego
powiązania ze społeczeństwem]
- reżim demokratyczny (demokratyczny system polityczny) – o systemie rządów
parlamentarno-gabinetowym i prezydenckim)
- reżim niedemokratyczny (niedemokratyczny system polityczny): autorytarny i totalitarny
Podział ze względu na zasady organizacji aparatu państwowego:
- jeśli dotyczy to wzajemnych stosunków między naczelnymi organami państwowymi to jest
to podział na: systemy parlamentarne i systemy prezydialne
- jeśli dotyczy charakteru instytucji głowy państwa to jest to podział na: monarchie i
republiki
Podział ze względu na strukturę terytorialną państwa:
- państwo unitarne
- państwo złożone